Nicolaus de Lyra

Psalmus 118

Numérotation du verset Ps. 118,1 (1-א)

¶ Alleluia.1 ALEPH. 2
¶Codd. : (Ps. 118-1) Bari1 Rusch Ps-G
1 Alleluia] ALLELUIA ad CXVII pertinet finem in calce Ps. 118 Stut23 (hebr. et graec. diff.) ¶Nota : De notis criticis Psalterio adiunctis in psalterio Stut23 (Ps. 40, 71, 88, 105, 111, 112, 113 [ mutil. ], 114, 115, 116, 117 Hieronymo industria tributis , Donatiano De Bruyne , vide DE BRUYNE , «Le Psautier de Stuttgart (Landesbibliothek n° 23)», Speculum 3 (1932), 365. [MM2023] |
2 Litteras hebraicas omittunt Hi Δ | Aleph D30] Alleluia praem. Fi179 |
Numérotation du verset Ps. 118,(1.I) 

Beati immaculati
in via ¦
qui
ambulant in lege
Domini.
Numérotation du verset Ps. 118,2 (1.II)

Beati
qui scrutantur testimonia eius ¦
in toto corde
exquirunt3 eum.
3 exquirunt Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Bari1 Rusch cum Ps-R ] exquirent Ps-G , exquir’t Hi
Numérotation du verset Ps. 118,3 (1.III)

Non enim qui operantur iniquitatem ¦
in viis eius ambulaverunt.
Numérotation du verset Ps. 118,4 (1.IV)

Tu mandasti ¦ mandata tua
custodire4
4 custodire Ps-G ( R M Q ΦV* W U G K ΦV² ΨB* ) Rusch cum Ps-R ] custodiri Ps-G (ΦV² ΨB² reliqui codd. et edd. ) Hi D30 ω 1 ω 2 Bari1 cum Ps-αγδ
nimis.
Numérotation du verset Ps. 118,5 (1.V)

Utinam
dirigantur vie mee ¦
ad custodiendas iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,6 (1.VI)

Tunc
non confundar ¦
cum perspexero
in omnibus mandatis tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,7 (1.VII)

Confitebor tibi
in directione cordis ¦
in eo quod didici iudicia iustitie tue.
Numérotation du verset Ps. 118,8 (1.VIII)

Iustificationes tuas custodiam ¦
non me derelinquas
usquequaque.
Numérotation du verset Ps. 118,9 (2-ב)

Beth5.
5 Beth] Beph domus vox novelli populi D30
Numérotation du verset Ps. 118,(2.I) 

In quo corrigit6
6 corrigit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Ω 2 Rusch cum Ps-R ] corriget Ps-G
adolescentior
viam suam ¦
in custodiendo sermones tuos.
Numérotation du verset Ps. 118,10 (2.II)

In toto corde meo
exquisivi te ¦
ne7 repellas me
7 ne Ps-G ( M ² Q* ΦP ΨB V D) D30 Ω ω 1 Ω 2 e dd. Rusch cum Ps-R ] non Ps-G
a mandatis tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,11 (2.III)

In corde meo 
abscondi
eloquia tua ¦
ut non peccem tibi.
Numérotation du verset Ps. 118,12 (2.IV)

Benedictus es Domine ¦
doce me
iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,13 (2.V)

In labiis meis ¦
pronuntiavi
omnia iudicia oris tui.
Numérotation du verset Ps. 118,14 (2.VI)

In via
testimoniorum tuorum delectatus sum ¦
sicut in omnibus divitiis.
Numérotation du verset Ps. 118,15 (2.VII)

In mandatis tuis
exercebor ¦
et considerabo
vias tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,16 (2.VIII)

In iustificationibus tuis meditabor ¦
non obliviscar sermones tuos.
Numérotation du verset Ps. 118,17 (3-ג)

Gimel8.
8 Gimel D14 D30 ΩS Rusch ] om. Ps-G ( R* K ΨB) Hi Ω M Δ , + plenitudo vel tribulatio. Vox confessoris D30
Numérotation du verset Ps. 118,(3.I) 

Retribue servo tuo ¦
vivifica me9 10
9 vivifica me] vivam Ps-G (I ΨB) cum hebr. LXX Ps-R Ps-H |
10 <divisio.> tuo ¦ ... me D30² Δ] tuo... me ¦ D14 D30* Hi |
et11 custodiam sermones tuos.
11 et Ps-G D14 D30 Hi ω 1] ut Ps-G (Q) Ω 2
Numérotation du verset Ps. 118,18 (3.II)

Revela
oculos meos ¦
et considerabo mirabilia de lege tua.12 13
12 tua ω 1] om. Ω 2 |
13 <divisio.> meos ¦ et considerabo D30 ω 1] meos et considerabo ¦ Ω 2 |
Numérotation du verset Ps. 118,19 (3.III)

Incola
ego sum in terra ¦
non
abscondas a me
mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,20 (3.IV)

Concupivit anima mea desiderare
iustificationes tuas ¦ 14
14 <divisio.> mea... tuas ¦ D30 ω 1 Ω 2] mea... tuas D14, mea ¦ ... tuas Hi
in omni tempore.
Numérotation du verset Ps. 118,21 (3.V)

Increpasti
superbos ¦
maledicti
qui declinant
a mandatis tuis.15
15 <divisio.> superbos ¦ maledicti D30 Hi Ω 2] superbos maledicti ¦ D14
Numérotation du verset Ps. 118,22 (3.VI)

Aufer
a me opprobrium et contemptum ¦
quia
testimonia tua
exquisivi.
Numérotation du verset Ps. 118,23 (3.VII)

Etenim
sederunt
principes† et16 17 adversum me loquebantur ¦
16 et Ps-G D30 Hi²] om. Ps-G (ΨB) Hi* ΩS* |
17 <divisio.> principes+ D14² D30² ω 1] principes D14 D30 Ω 2 |
servus autem tuus
exercebatur
in iustificationibus tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,24 (3.VIII)

Nam
et testimonia tua
meditatio mea est18 ¦
18 meditatio] om. cacogr. ΩS | est Ps-G (ΦR K² ΨB V D) D30 Ω ω 1 Ed1530 ... Clementina Rusch cum LXX Ps-R ] om. Ps-G Cor2 (antiq. non interponunt)
et consilium meum
iustificationes tue.
Numérotation du verset Ps. 118,25 (4-ד)

Deleth.19
19 Deleth] + pauper vel tabule sive ianua D30
Numérotation du verset Ps. 118,(4.I) 

Adhesit
pavimento anima mea ¦
vivifica me
secundum verbum tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,26 (4.II)

Vias meas enuntiavi
et exaudisti me ¦
doce me iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,27 (4.III)

Viam iustificationum tuarum
instrue me ¦
et exercebor in mirabilibus tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,28 (4.IV)

Dormitavit anima mea
pre tedio ¦
confirma me
in verbis tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,29 (4.V)

Viam iniquitatis amove a me ¦
et de20 lege tua miserere mei.
20 et D14 Cor2 (hebr. et antiq. neque DE neque IN sed neque Ieron. neque grecus) ω 1 Ps-G ] + de Ps-G (ΨB) Hi Ω Clementina Rusch cum Ps-R , + in Ps-G (V D) D30 cum Ps-γ
Numérotation du verset Ps. 118,30 (4.VI)

Viam
veritatis elegi ¦
iudicia21 tua non sum oblitus.
21 iudicia D14 D30 ω 1 Ps-G ] et praem. ΩS
Numérotation du verset Ps. 118,31 (4.VII)

Adhesi testimoniis tuis Domine ¦
noli me confundere.
Numérotation du verset Ps. 118,32 (4.VIII)

Viam mandatorum tuorum
cucurri ¦
cum dilatasti cor meum.
Numérotation du verset Ps. 118,33 (5-ה)

He22.
22 He] + Ipsa vel suscipiens. Vox monachorum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(5.I) 

Legem pone mihi Domine viam iustificationum tuarum ¦
et exquiram eam semper.
Numérotation du verset Ps. 118,34 (5.II)

Da mihi intellectum
et scrutabor legem tuam ¦
et custodiam illam in toto corde meo.
Numérotation du verset Ps. 118,35 (5.III)

Deduc me in semita mandatorum tuorum ¦
quia ipsam volui.
Numérotation du verset Ps. 118,36 (5.IV)

Inclina cor meum in testimonia tua ¦
et non in avaritiam.
Numérotation du verset Ps. 118,37 (5.V)

Averte
oculos meos
ne videant
vanitatem ¦
in via tua vivifica me.
Numérotation du verset Ps. 118,38 (5.VI)

Statue servo tuo eloquium tuum ¦
in timore tuo.
Numérotation du verset Ps. 118,39 (5.VII)

Amputa opprobrium meum
quod suspicatus sum ¦
quia iudicia tua iocunda.
Numérotation du verset Ps. 118,40 (5.VIII)

Ecce concupivi
mandata tua ¦
in equitate tua
vivifica me.
Numérotation du verset Ps. 118,41 (6-ו)

Vav23.
23 Vav] + et ipse vox sacerdotum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(6.I) 

Et veniat super me
misericordia tua
Domine ¦ salutare tuum
secundum eloquium tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,42 (6.II)

Et respondebo exprobrantibus24
24 exprobrantibus ΩX] exprobantibus D30*
mihi verbum ¦
quia25 speravi
25 quia] qui D30*
in sermonibus tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,43 (6.III)

Et ne auferas
de ore meo verbum veritatis
usquequaque ¦
quia in iudiciis tuis supersperavi.
Numérotation du verset Ps. 118,44 (6.IV)

Et custodiam
legem tuam
semper ¦ in seculum
et in seculum seculi.
Numérotation du verset Ps. 118,45 (6.V)

Et ambulabam in latitudine ¦ quia mandata tua exquisivi.
Numérotation du verset Ps. 118,46 (6.VI)

Et loquebar in26 testimoniis tuis
26 in D30 Clementina (1592) ω1 Ps-G Rusch ] de Hi (in ras. ?) Ω M Clementina (1593 1598*) cum Ps-R
in conspectu
regum ¦
et non confundebar.
Numérotation du verset Ps. 118,47 (6.VII)

Et meditabar in mandatis tuis ¦
que dilexi.27
27 <divisio.> meditabar... tuis ¦ D30 ω 1] meditabar ¦... tuis Hi
Numérotation du verset Ps. 118,48 (6.VIII)

Et levavi
manus meas
ad mandata que dilexi ¦
et exercebar28
28 exercebar Ps-G D14 Rusch Clementina ] exercebor Ps-G (Q ΦRGP G* K ΨB V) D30 Hi Ω ω 1 Ed1530 cum Ps-R
in iustificationibus tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,49 (7-ז)

Zai29.
29 Zai] + Oliva vel fornicatio. Vox viri sancti D30
Numérotation du verset Ps. 118,(7.I) 

Memor esto verbi tui servo tuo ¦
in quo mihi spem dedisti.
Numérotation du verset Ps. 118,50 (7.II)

Hec me consolata est in humilitate mea ¦
quia eloquium tuum vivificavit me.
Numérotation du verset Ps. 118,51 (7.III)

Superbi inique agebant
usquequaque ¦
a lege autem tua
non declinavi.
Numérotation du verset Ps. 118,52 (7.IV)

Memor fui
iudiciorum tuorum
a seculo Domine ¦
et consolatus sum.
Numérotation du verset Ps. 118,53 (7.V)

Defectio tenuit me ¦
pro peccatoribus30
30 pro Ps-G (I M K ΨB* V D edd. ) Hi² D30 Ω ω 1 Rusch cum Ps-Med] pre Ps-G (R F L Q Φ U G ΨB²) Hi* cum Ps-R
derelinquentibus legem tuam.
Numérotation du verset Ps. 118,54 (7.VI)

Cantabiles mihi
erant iustificationes tue ¦ in loco peregrinationis mee.
Numérotation du verset Ps. 118,55 (7.VII)

Memor fui nocte31*
31 nocte Ps-G (W ΨB* V D) D14 D30 Hi ΩS ω 1 Ed1530 ... Clementina ] in nocte Cor2 (hebr. et antiq. et Ieron. et grecus) Ω M Ps-G Rusch
nominis tui Domine ¦
et custodivi
legem tuam.
Numérotation du verset Ps. 118,56 (7.VIII)

Hec
facta est mihi ¦
quia iustificationes tuas exquisivi.
Numérotation du verset Ps. 118,57 (8-ח)

Heth32.
32 Heth] Eth. Vita vox doctorum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(8.I) 

Portio mea Domine33 :
33 Domine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D14 D30 Ω D ω1 Rusch cum Ps-R ; cf. Corpus antiphonalium officii officii (n° 4316)] Dominus Ps-G (R F I L)
dixi custodire legem tuam.
Numérotation du verset Ps. 118,58 (8.II)

Deprecatus sum faciem tuam
in toto corde meo ¦ miserere mei secundum eloquium tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,59 (8.III)

Cogitavi vias meas ¦
et converti34 pedes meos in testimonia tua.
34 converti Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D30 Ω D ω1 Rusch cum Ps-R ] avertisti Ps-G (F I L)
Numérotation du verset Ps. 118,60 (8.IV)

Paratus sum
et non sum turbatus ¦ ut custodiam mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,61 (8.V)

Funes peccatorum circumplexi sunt me ¦
et legem tuam non sum oblitus.
Numérotation du verset Ps. 118,62 (8.VI)

Media nocte
surgebam ad confitendum tibi ¦
super iudicia iustificationis tue.
Numérotation du verset Ps. 118,63 (8.VII)

Particeps
ego sum
omnium timentium te ¦
et custodientium
mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,64 (8.VIII)

Misericordia tua Domine35
35 tua Domine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D30 Ω D ω1 Rusch cum Ps-R ] Domini Ps-G
plena est terra ¦ iustificationes tuas
doce me.
Numérotation du verset Ps. 118,65 (9-ט)

Teth36.
36 Teth] + bonum. Vox sanctorum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(9.I) 

Bonitatem fecisti
cum servo tuo Domine37 ¦
37 Domine Ps-G Hi D30 Rusch ] + vivificame D14 cum Ps-δ
secundum verbum tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,66 (9.II)

Bonitatem
et disciplinam
et scientiam
doce me ¦
quia mandatis38 tuis credidi.
38 mandatis Ps-G D14 D30 ω 1 Rusch ] in praem. Ps-G (I D) Hi Ω cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 118,67 (9.III)

Priusquam
humiliarer
ego deliqui ¦ propterea eloquium tuum custodivi.
Numérotation du verset Ps. 118,68 (9.IV)

Bonus es tu ¦ et in bonitate tua doce me iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,69 (9.V)

Multiplicata est
super me iniquitas superborum ¦
ego autem
in toto corde meo39
39 meo Ps-G (I Q² W ΦP U K² ΨB² V* D*) D14 D30 * Hi* ΩS ω 1 Rusch Clementina cum Ps-R ] om. D30 ² ( in ras. ) Hi² Ps-G
scrutabor mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,70 (9.VI)

Coagulatum est
sicut lac cor eorum ¦
ego vero
legem tuam meditatus sum.
Numérotation du verset Ps. 118,71 (9.VII)

Bonum
mihi quia humiliasti me ¦
ut discam
iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,72 (9.VIII)

Bonum mihi lex oris tui ¦
super millia auri et argenti.
Numérotation du verset Ps. 118,73 (10-י)

Ioth40.
40 I + Scientia vel principium. Vox propositorum et confessorum ac virginum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(10.I) 

Manus tue fecerunt me
et41 plasmaverunt me ¦
41 me et] et ω 1 ( in ras. #) (hapax)
da mihi
intellectum ut42 discam mandata tua.43
42 ut Ps-G (R M Q* W ΦP U G ² ΨB V D) D30 Ω ω 1 Rusch Ed1530 ... cum Ps-R ] et Clementina Ps-G |
43 discam mandata usque intellectum et sciam (Ps. 118, 73-125 cum glossa)] def. Lunel |
Numérotation du verset Ps. 118,74 (10.II)

Qui timent te
videbunt me
et letabuntur ¦ quia
in verba tua44
44 verba tua D14 Hi ω 1 Rusch Ps-G ] verbo tuo D30 (hapax)
supersperavi.
Numérotation du verset Ps. 118,75 (10.III)

Cognovi
Domine quia equitas
iudicia tua ¦
et
in veritate tua45
45 in veritate tua Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Rusch cum Ps-R ] veritate Ps-G
humiliasti me.
Numérotation du verset Ps. 118,76 (10.IV)

Fiat misericordia tua
ut consoletur me ¦
secundum eloquium tuum servo tuo.
Numérotation du verset Ps. 118,77 (10.V)

Veniant mihi miserationes tue et vivam ¦
quia lex tua meditatio mea est.
Numérotation du verset Ps. 118,78 (10.VI)

Confundantur superbi
quia iniuste
iniquitatem fecerunt in me ¦ ego autem
exercebor
in mandatis tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,79 (10.VII)

Convertantur mihi
timentes te ¦ et qui
noverunt testimonia tua.
Numérotation du verset Ps. 118,80 (10.VIII)

Fiat
cor meum immaculatum ¦
in iustificationibus tuis
ut non confundar.
Numérotation du verset Ps. 118,81 (11-ך)

Caph46.
46 C + Manus. Vox penitentium hominum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(11.I ) 

Defecit
in salutari tuo47 anima mea ¦
47 salutari tuo Ps-G ( M * Q W U ΨB ) Rusch Ed1530 cum Ps-R ] salutare tuum Ps-G Tr511 D14 D30 ω 1
in verbum tuum
supersperavi.
Numérotation du verset Ps. 118,82 (11.II)

Defecerunt
oculi mei
in eloquium tuum ¦ dicentes : quando consolaberis me ?
Numérotation du verset Ps. 118,83 (11.III)

Quia factus sum sicut uter
in pruina ¦
iustificationes tuas
non sum oblitus.
Numérotation du verset Ps. 118,84 (11.IV)

Quot sunt dies servi tui48 :
48 servi tui Ps-G ( M Q² W ΦP U G K ΨB V D) D30 Tr511 P106 Ω ω 1 Rusch edd. cum Ps-R hebr. LXX] servo tuo Ps-G
quando
facies
de persequentibus me iudicium ?
Numérotation du verset Ps. 118,85 (11.V)

Narraverunt
mihi iniqui fabulationes ¦
sed non ut lex tua.
Numérotation du verset Ps. 118,86 (11.VI)

Omnia mandata tua veritas ¦
iniqui49
49 iniqui Tr511 P106 D30 ω1 Rusch cum Ps-R ] inique Clementina Ps-G
persecuti sunt me
adiuva me.
Numérotation du verset Ps. 118,87 (11.VII)

Paulominus
consummaverunt me in terra ¦
ego autem non dereliqui mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,88 (11.VIII)

Secundum
misericordiam tuam
vivifica me ¦
et
custodiam testimonia oris tui.
Numérotation du verset Ps. 118,89 (12-ל)

Lamed.
¶Codd. : ( Ps. 118-12 ) Hi D14 D30 ω 1 Rusch Ps-G | lamed Ps-G ] lameth disciplina. Vox clericorum in gradum novum introeuntium D30, lameth D14, lamech Rusch, om. Hi ω 1
Numérotation du verset Ps. 118,(12.I) 

In eternum Domine ¦
verbum tuum
permanet in celo.
Numérotation du verset Ps. 118,90 (12.II)

In generatione
et generationem50
50 generatione et generationem Ps-G ( M Q* W ΦGP² U K V ) D14 D30 ΩS ω 1 Ed1530 Rusch ] generationem et generationem Ps-G , generatione et generatione Ps-G ( I ² ΦRV D ) Hi ω 1 cum Ps-α
veritas tua ¦
fundasti
terram
et permanet.
Numérotation du verset Ps. 118,91 (12.III)

Ordinatione tua
perseverat51
51 perseverat Hi D14 D30 ω 1 Ps-G ] perseverant Ps-G (F² ΨB*) Rusch Ed1530 cum Ps-R
dies ¦
quoniam
omnia
serviunt tibi.
Numérotation du verset Ps. 118,92 (12.IV)

Nisi quod
lex tua
meditatio mea
est ¦
tunc
forte periissem in humilitate mea52.
52 periissem Rusch ] perissem Hi D30 ω 1 Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,93 (12.V)

In eternum non obliviscar
iustificationes tuas ¦
quia
in ipsis vivificasti me.
Numérotation du verset Ps. 118,94 (12.VI)

Tuus sum ego
salvum me fac ¦ quoniam
iustificationes tuas
exquisivi.
Numérotation du verset Ps. 118,95 (12.VII)

Me
exspectaverunt peccatores
ut perderent me ¦
testimonia tua
intellexi.
Numérotation du verset Ps. 118,96 (12.VIII)

Omnis consummationis53 vidi finem ¦
53 omnis consummationis Ps-G ( M ² ΦP ΨB V D) Hi D30 ² Ω ω 1 Rusch edd. cum Ps-αζ Ps-R (B² D* Q² R U a b)] omni consummationi D14 D30 * Ps-G cum Ps-R
latum mandatum tuum nimis.
Numérotation du verset Ps. 118,97 (13-מ)

Mem.54
54 M + Ex quo vel ex ipsis D30
Numérotation du verset Ps. 118,(13.I) 

Quomodo
dilexi
legem tuam Domine55 : tota die
55 Domine Ps-G ( M Q² W ΦP U K V D) D14 D30 Hi Ω ω 1 Ed1530 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G
meditatio mea est.
Numérotation du verset Ps. 118,98 (13.II)

Super inimicos meos56
56 meos] om. ω 1 tantum 
prudentem me fecisti mandato tuo ¦
quia in eternum mihi est.
Numérotation du verset Ps. 118,99 (13.III)

Super omnes docentes
me intellexi ¦
quia testimonia tua
meditatio mea est.
Numérotation du verset Ps. 118,100 (13.IV)

Super senes intellexi ¦
quia mandata tua
quesivi.
Numérotation du verset Ps. 118,101 (13.V)

Ab omni via mala
prohibui
pedes meos ¦
ut custodiam verba tua.
Numérotation du verset Ps. 118,102 (13.VI)

A iudiciis tuis
non declinavi ¦
quia tu legem posuisti mihi.
Numérotation du verset Ps. 118,103 (13.VII)

Quam dulcia faucibus meis
eloquia tua ¦
super mel ori meo.
Numérotation du verset Ps. 118,104 (13.VIII)

A mandatis tuis intellexi ¦ propterea odivi omnem viam iniquitatis.
Numérotation du verset Ps. 118,105 (14-נ)

Nun57.
57 N + Sempiternum sive piscis D30
Numérotation du verset Ps. 118,(14.I) 

Lucerna
pedibus meis
verbum tuum ¦
et lumen
semitis meis.
Numérotation du verset Ps. 118,106 (14.II)

Iuravi
et statui ¦
custodire iudicia iustitie tue.
Numérotation du verset Ps. 118,107 (14.III)

Humiliatus sum
usquequaque
Domine ¦ vivifica me
secundum verbum tuum.58
58 <divisio.> usquequaque Domine ¦ D30, usquequaque ¦ Domine ω 1
Numérotation du verset Ps. 118,108 (14.IV)

Voluntaria oris mei beneplacita fac Domine ¦
et iudicia tua doce me.
Numérotation du verset Ps. 118,109 (14.V)

Anima mea
in manibus
meis
semper ¦ et legem tuam non sum oblitus.
Numérotation du verset Ps. 118,110 (14.VI)

Posuerunt peccatores laqueum mihi ¦
et de mandatis tuis non erravi.
Numérotation du verset Ps. 118,111 (14.VII)

Hereditate
acquisivi
testimonia tua
in eternum ¦ quia exultatio cordis mei sunt.
Numérotation du verset Ps. 118,112 (14.VIII)

Inclinavi cor meum
ad faciendas iustificationes tuas in eternum ¦
propter retributionem.
Numérotation du verset Ps. 118,113 (15-ס)

Samech59.
59 S + Adiutorium D30
Numérotation du verset Ps. 118,(15.I) 

Iniquos
odio habui ¦
et
legem tuam dilexi.
Numérotation du verset Ps. 118,114 (15.II)

Adiutor60
60 Adiutor Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D14 D30 Hi ω1 Rusch ] + meus Ps-G
et susceptor meus
es tu ¦ et in verbum tuum61
61 et Ps-G (Q* ΨB V D ) D30 Ω ω 1 Ed155 Rusch Ed1530 ... Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G | in verbum tuum Ps-G D30 Ω ω 1 Rusch ] in verbo tuo ( M * Q² W U ΨB*) cum Ps-R
supersperavi.
Numérotation du verset Ps. 118,115 (15.III)

Declinate a me
maligni ¦
et scrutabor mandata Dei mei.
Numérotation du verset Ps. 118,116 (15.IV)

Suscipe me
secundum eloquium tuum
et vivam ¦ et non confundas me
ab exspectatione mea.
Numérotation du verset Ps. 118,117 (15.V)

Adiuva me
et salvus ero ¦ et meditabor
in iustificationibus tuis semper.
Numérotation du verset Ps. 118,118 (15.VI)

Sprevisti
omnes discedentes
a iudiciis tuis62 :
62 iudiciis Ps-G ( M Q ΨB² D) Hi² Ω Rusch Ed1530 ... Clementina ] iustitiis Ps-G D14 D30 Hi* ω 1 cum Ps-δη, iustificationibus ΨB* cum Ps-R
quia iniusta cogitatio eorum.
Numérotation du verset Ps. 118,119 (15.VII)

Prevaricantes reputavi omnes peccatores terre ¦ ideo
dilexi testimonia tua.
Numérotation du verset Ps. 118,120 (15.VIII)

Confige timore tuo
carnes meas ¦
a iudiciis enim tuis timui.
Numérotation du verset Ps. 118,121 (16-ע)

Ain63.
63 A + fons sive oculus D30
Numérotation du verset Ps. 118,(16.I) 

Feci iudicium
et iustitiam ¦
non tradas me
calumniantibus me64.
64 calumniantibus D14 D30 Hi ω 1 Rusch Ps-G ] a praem. Ps-G (F* Q* W) D30 * (eras.) cum Ps-R ( A PERSEQUENTIBUS  : A T R V)
Numérotation du verset Ps. 118,122 (16.II)

Suscipe
servum
tuum
in bonum ¦
non calumnientur me superbi.
Numérotation du verset Ps. 118,123 (16.III)

Oculi mei
defecerunt
in salutare tuum ¦
et in eloquium
iustitie tue.
Numérotation du verset Ps. 118,124 (16.IV)

Fac cum servo tuo
secundum misericordiam tuam ¦
et iustificationes tuas doce me.
Numérotation du verset Ps. 118,125 (16.V)

Servus
tuus
sum ego ¦
da
mihi intellectum ut65 sciam testimonia tua.
65 discam mandata tua (Ps. 118, 73)… ut sciam] def. Lunel | ut Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ² Hi ω 1 Rusch cum Ps-R ] et Ps-G D14 D30 * (eras.)
Numérotation du verset Ps. 118,126 (16.VI)

Tempus
faciendi
Domine66 ¦
66 Domine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Hi ω1 Rusch cum Ps-R ] Domino Ps-G
dissipaverunt legem tuam.
Numérotation du verset Ps. 118,127 (16.VII)

Ideo dilexi mandata tua67 :
67 mandata tua D30 Hi ω 1 T79 ²] legem tuam T79* ( eras. )
super aurum et topazion68.
68 topazion] thopacion T79
Numérotation du verset Ps. 118,128 (16.VIII)

Propterea
ad omnia mandata tua
dirigebar ¦
omnem viam iniquam odio habui.
Numérotation du verset Ps. 118,129 (17-ף)

PHE 69.
69 P Fe. Os ab ore non ab osse D30
Numérotation du verset Ps. 118,(17.I) 

Mirabilia testimonia tua ¦ ideo scrutata est ea anima mea.
Numérotation du verset Ps. 118,130 (17.II)

Declaratio sermonum tuorum
illuminat ¦
et intellectum
dat parvulis.
Numérotation du verset Ps. 118,131 (17.III)

Os meum aperui
et attraxi spiritum ¦
quia mandata tua desiderabam.
Numérotation du verset Ps. 118,132 (17.IV)

Aspice in me
et miserere mei ¦
secundum iudicium diligentium nomen tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,133 (17.V)

Gressus meos
dirige secundum eloquium tuum ¦ et non dominetur mei omnis iniustitia.
Numérotation du verset Ps. 118,134 (17.VI)

Redime me
a calumniis hominum ¦ ut70 custodiam mandata tua.
70 ut Ps-G (W ΨB D) D30 ΩS ω1 Rusch cum Ps-R ] et Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,135 (17.VII)

Faciem tuam
illumina super servum tuum ¦
et doce me iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,136 (17.VIII)

Exitus
aquarum deduxerunt
oculi mei ¦
quia non custodierunt legem tuam.
Numérotation du verset Ps. 118,137 (18-צ)

Sade71.
71 S + iustitia D30
Numérotation du verset Ps. 118,(18.I) 

Iustus es Domine ¦
et rectum iudicium tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,138 (18.II)

Mandasti
iustitiam testimonia tua ¦ et veritatem tuam nimis.
Numérotation du verset Ps. 118,139 (18.III)

Tabescere me
fecit zelus
meus ¦
quia obliti sunt verba tua inimici mei.
Numérotation du verset Ps. 118,140 (18.IV)

Ignitum eloquium tuum
vehementer ¦
et
servus tuus
dilexit illud.
Numérotation du verset Ps. 118,141 (18.V)

et contemptus ¦
iustificationes tuas
non sum oblitus.
Numérotation du verset Ps. 118,142 (18.VI)

Iustitia tua iustitia72 in eternum ¦ et lex tua veritas.
72 iustitia D14 D30 Hi ω 1] + tua Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,143 (18.VII)

Tribulatio
et angustia
invenerunt me ¦
mandata tua meditatio mea est73.
73 est Ps-G (I ΦR² G ΨB V D) D30 Ω ω 1 Rusch Ed1530 ... Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,144 (18.VIII)

Equitas testimonia tua in eternum ¦
intellectum74 da mihi
74 intellectum] et praem. I ΩS
et vivam.
Numérotation du verset Ps. 118,145 (19-ק)

Coph75.
75 C + Vocatio D30, om. ΨB ΩM Ed1455
Numérotation du verset Ps. 118,(19.I) 

Clamavi
in toto corde76
76 corde] + meo R* M² W² ΦP U ΨB* Clementina cum LXX Ps-R
exaudi me Domine ¦ iustificationes tuas
requiram.
Numérotation du verset Ps. 118,146 (19.II)

Clamavi ad77 te
77 ad Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G
salvum me fac ¦
ut78 custodiam mandata tua.
78 ut Ps-G (R W ΨB* V D) D30 Ω ω 1 Rusch Clementina cum Ps-R ] et Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,147 (19.III)

Preveni in maturitate et clamavi ¦
quia in verba
tua
supersperavi.
Numérotation du verset Ps. 118,148 (19.IV)

Prevenerunt
oculi mei ad
te diluculo ¦
ut meditarer eloquia tua.
Numérotation du verset Ps. 118,149 (19.V)

Vocem meam audi secundum misericordiam tuam Domine79 ¦ et80 secundum iudicium tuum vivifica me.
79 Domine] om. I² ΨB* ΩM |
80 et Ps-G (ΨB V D) D30² Hi² ΩS ω1 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R , cf. LXX (R)] om. Hi D14 D30* Cor2 (hebr. et anti et Ieron. non interponunt ET ) |
Numérotation du verset Ps. 118,150 (19.VI)

Appropinquaverunt persequentes me
iniquitati81 ¦
81 iniquitati Ps-G (F² I M Q² K² ΨB) D14 ² D30 Ω G ² ω 1 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] iniquitate Ps-G D14 *
a lege autem tua longe facti sunt.
Numérotation du verset Ps. 118,151 (19.VII)

Prope
es tu Domine ¦
et omnes vie tue veritas.
Numérotation du verset Ps. 118,152 (19.VIII)

Initio
cognovi de testimoniis tuis ¦ quia in eternum fundasti ea.
Numérotation du verset Ps. 118,153 (20-ר)

Res82.
82 R + Caput D30
Numérotation du verset Ps. 118,(20.I) 

Vide humilitatem meam
et eripe me ¦ quia legem tuam
non sum oblitus.
Numérotation du verset Ps. 118,154 (20.II)

Iudica
iudicium meum
et redime me ¦
propter eloquium tuum
vivifica me.
Numérotation du verset Ps. 118,155 (20.III)

Longe a peccatoribus salus ¦
quia iustificationes tuas
non exquisierunt.
Numérotation du verset Ps. 118,156 (20.IV)

Misericordie tue multe Domine ¦
secundum iudicium tuum vivifica me83.
83 iudicium tuum Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Rusch cum Ps-R ] iudicia tua Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,157 (20.V)

Multi
qui persequuntur me et tribulant me ¦ a testimoniis tuis
non declinavi.
Numérotation du verset Ps. 118,158 (20.VI)

Vidi
prevaricantes
et tabescebam ¦
quia eloquia tua
non custodierunt.
Numérotation du verset Ps. 118,159 (20.VII)

Vide
quoniam mandata tua dilexi Domine ¦
in misericordia tua
vivifica me.
Numérotation du verset Ps. 118,160 (20.VIII)

Principium verborum tuorum veritas84 : in eternum omnia iudicia iustitie tue.
84 veritas Ps-G ( G ² ΨB V D ) D30 ² Ω ω 1 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] + et Ps-G D30 * (eras.)
Numérotation du verset Ps. 118,161 (21-ש)

Syn85.
85 Syn] Sen Rusch D30, + iustitia D30
Numérotation du verset Ps. 118,(21. I) 

Principes
persecuti sunt me
gratis ¦
et a verbis tuis
formidavit cor meum.
Numérotation du verset Ps. 118,162 (21.II)

Letabor ego
super eloquia tua ¦
sicut qui invenit spolia multa.
Numérotation du verset Ps. 118,163 (21.III)

Iniquitatem
odio habui et abominatus sum ¦
legem autem tuam dilexi.
Numérotation du verset Ps. 118,164 (21.IV)

Septies in die
laudem dixi tibi ¦
super iudicia
iustitie tue.
Numérotation du verset Ps. 118,165 (21.V)

Pax multa
diligentibus legem tuam ¦
et non est illis
scandalum.
Numérotation du verset Ps. 118,166 (21.VI)

Exspectabam
salutare tuum
Domine ¦
et mandata tua dilexi.
Numérotation du verset Ps. 118,167 (21.VII)

Custodivit
anima mea testimonia tua ¦ et dilexi ea vehementer.
Numérotation du verset Ps. 118,168 (21.VIII)

Servavi mandata tua et testimonia tua ¦
quia omnes vie mee in conspectu tuo.
Numérotation du verset Ps. 118,169 (22-ת)

Thau86.
86 Syn] Sen Rusch D30, + i
Numérotation du verset Ps. 118,(22.I) 

Appropinquet
deprecatio mea
in conspectu tuo Domine ¦
iuxta
eloquium tuum
da mihi intellectum.
Numérotation du verset Ps. 118,170 (22.II)

Intret
postulatio mea in conspectu tuo ¦
secundum eloquium tuum
eripe me.
Numérotation du verset Ps. 118,171 (22.III)

Eructabunt labia mea
hymnum ¦
cum docueris me
iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,172 (22.IV)

Pronuntiabit lingua mea eloquium tuum ¦
quia omnia mandata tua equitas.
Numérotation du verset Ps. 118,173 (22.V)

Fiat manus tua
ut salvet me ¦ quoniam mandata tua
elegi.
Numérotation du verset Ps. 118,174 (22.VI)

Concupivi
salutare tuum
Domine ¦ et lex tua meditatio mea est87 88.
87tia D30 |
88 -G (F² I M W ΦP U ΨB V D) D30 Ω ω 1 edd. Rusch ] om. Ps-G |
Numérotation du verset Ps. 118,175 (22.VII)

Vivet anima mea et laudabit te ¦
et iudicia tua
adiuvabunt me.
Numérotation du verset Ps. 118,176 (22.VIII)

Erravi sicut ovis que periit ¦
quere89
89 quere Ps-G D30 ω 1] require Rusch cum Ps-R : cf. Corpus antiphonalium officii officii (n° 7639 : responsorium parvum “Septies in die”)
servum tuum Domine90 quia mandata tua non sum oblitus.
90 Domine Ps-G (ΨB D*) Ω D ΩS ω 1 Rusch ] om. Ps-G D30

Psalmus 118

Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1325} .1. Beati immaculati. Huic Psalmo premittitur pro titulo Halleluia. cuius expositio patuit sup. per titulum vero non apparet author Ps. tenetur tamen quod fuit propheta sanctus quicumque fuerit. Est autem Psalmus alphabeticus. Alio tamen modo quam alii alphabetici, quia in isto sub qualibet littera Hebraici alphabeti ponuntur octo versus per ordinem, ita quod omnes versus primi octonarii incipiunt per litteram aleph, que est prima littera, et omnes versus secundi octonarii per beth, que est secunda, et sic consequenter de aliis. Et quia translator non potuit sic transferre, quod omnes versus primi octonarii inciperent ab ea, que est prima littera alphabeti Latini, ideo primo octonario proposuit aleph, ad designandum quod omnes versus illius octonarii per aleph incipiunt in hebreo Currebat autem tunc quidam modus specialis versificandi secundum ordinem litteralem alphabeti, sicut quod nos in illo hymno. A solis ortu cardine. In quo versus incipiunt ordinate per litteras alphabeti Latini, incipiendo ab a, usque ad g, inclusive, ut patet intuenti hymnum illum, sed in hoc Psal. octo versus, {3.1326} incipiunt a qualibet littera, ibi autem unus tantum. Nec video ibi aliam significationem nisi modum versificandi specialem, ut dixi loquendo de sensu litterali. De materia huius Psal. sciendum, quod aliqui doctores ex ponunt eum totum de David ad litteram. Sed quia in quolibet octonario easdem historias de David repetunt, quod alibi non invenitur in eod. Psal. nec videtur probabile fuisse intentionis Psalmiste in eodem Psalmo toties eandem historiam repetere, ideo alia via intendo procedere. Circa quam sciendum, quod secundum plures expositores Catholicos, Psalmus iste loquitur de beatitudine, que frequenter in hoc Psal. sub nomine beatitudinis vel vite spiritualis memoratur. Beatitudo autem dupliciter habetur. Uno modo in re, et sic habetur tantum in patria. Alio modo in spe, et sic habetur in via per bonorum operum merita, sicut dicit Philosophus Primo Ethicorum de felicilitate politica, que consistit in usu virtutum, quod pueros beatificamus in spe, non quia adhuc operentur virtuose quia videntur bone idolis et apti ad habendum virtutes politicas tempore procedente. Igitur de beatitudine, prout habetur in via, loquitur Psalmus iste. Et dividitur in duas partes quia primo agitur de beatitudine in generali, secundo de pertinentibus ad ipsam magis in speciali, ibi. In {3.1343} quo corrigit, prima in duas, quia primo agitur de beatitudinis statu, secundo de eius appetitu, ibi. Utinam dirigantur. Prima adhuc in duas, quia primo ostenditur qui statum beatitudinis assequuntur, secundo qui ab ipso excluduntur, ibi. Non enim. Circa primum sciendum, quod beatitudo prout habetur in via, consistit in perfectione vite active et contemplative. Vita vero activa precedit contemplativam, quia mens non potest elevari libere in contemplatione veritatis, nisi passiones appetitus sensitivi fuerint moderate per exercitium moralis virtutis, quod pertinet ad vitam activam. Unde dicit Gregorius 6. moralium. Cum aliqui contemplationis arcem tenere desiderant, prius se in campo per exercitium operis probent, ut solicite sciant si nulla iam mala proximis irrogant, si irrogata ab aliis equanimiter portant, si obtentis bonis temporalibus nequaquam mens letitia solvitur, si subtractis non nimio dolore sauciatur, etc. et ideo primo ponitur perfectio vite active, cum dicitur.
marg.| Beati immaculati. Idest, carentes macula mortalis peccati.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.|  .1. In via. Vite presentis.
marg.|  .2. Qui ambulant. Mandata eius opere adimplendo, quia non sufficit declinare a malo, sed cum hoc requiritur operari bonum. Propter quod dicit Gregoribus Homil. 33. Minus est mala non agere, nisi etiam quisque {3.1344} studeat et bonis operibus insudare. Secundo tangitur perfectio vite contemplative, cum dicitur.
marg.|  .3. Beati qui scrutantur testimonia eius, etc. Idest, eloquia divina per prophetas nobis tradita, que sunt miraculis tanquam divinis testimoniis confirmata, Marci ult. d. Illi autem profecti predicaverunt ubique domino cooperante, et sermonem confirmante sequentibus signis.
marg.|  .4. In toto corde exquirunt eum, etc. Idest, intellectu et affectu. Differt enim contemplatio sanctorum a contemplatione Philosophorum, quia contemplatio Philosophorum est propter perfectionem contemplantis, et ideo sistit in intellectu. Sed contemplatio sanctorum que est contemplatio Theologica, est propter amorem ipsius contemplati, scilicet Dei, et ideo non sistit in intellectu per cognitionem, sed transit ad affectum per amorem, et ideo sancti in contemplatione ista ponunt amorem Dei tanquam principaliter intentum.
marg.|  .5. Non enim qui operantur iniquitatem. Hic consequenter ostenditur, qui a perfectione predicta excluduntur scilicet delinquentes, quod notatur cum dicitur : Non enim qui operantur iniquitatem, in viis eius ambulaverunt, sed magis in deviis a via virtutis, et etiam negligentes, quod notatur ibi, cum diditur.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1345} .1. Tu mandasti mandata tua custodiri nimis. Idest, cum magna diligentia et solicitudine, qua carent negligentes, et per consequens a mandatorum divinorum impletione quorum aliqua pertinent ad vitam activam, scilicet illa que pertinent ad caritatem proximi, aliquando vero ad contemplativam, que directe pertinent ad amorem Dei.
marg.|  .2. Utinam dirigantur vie mee. Hic consequenter agitur de beatitudinis appetitu, cum dicitur in persona totius Ecclesie : Utinam dirigantur vie mee. Id est, processus cogitationum et operum meorum.
marg.|  .3. Ad custodiendas iustificationes tuas. Id est, mandata tua ad vitam activam et contemplativam pertinentia, que continent iustitiam perfectam, et quia hoc non potest fieri, nisi {3.1346} precognoscantur, quia ad incognitum nullus dirigitur, nisi a casu : et ideo subditur.
marg.|  .4. Tunc non confundar, cum perspexero in omnibus mandatis tuis. Id est, perfecte inspexero. In omnibus mandatis tuis. Cognoscendis. Et quia ad hoc requiritur illustratio et directio Dei, ideo subditur.
marg.|  .5. Confitebor tibi in directione cordis. Id est, quod directio cordis mei, ad intelligendum predicta, sit a te, ideo subditur.
marg.|  .6. In eo quod didici iudicia iustitie tue. Que non possem sine tua directione didicisse. Et quia sicut dictum est, talis notitia non sistit in intellectu, sed transit ad affectum per dilectionem, que secundum Gregor. operatur magna si est : ideo subditur.
marg.|  .7. Iustificationes tuas. Id est, mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1347} .1. Custodiam. Opere adimplendo, et quia ad hoc requiritur adsistentia divine gratie, que facit opus meritorium, ideo {3.1348} subditur.
marg.|  .2. Non me derelinquas usquequaque. Quasi dicat, si me ad momentum dimiseris, non potero custodire.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1347} .1. In quo corrigit. Hic incipit secundus octonarius, ubi Psalmista incipit tractare de pertinentibus ad beatitudinem que consistit in operibus vite active et contemplative, ut dictum est, et primo de pertinentibus ad activam, secundo ad contemplativam. 11. octonario, ibi : Defecit in salutari, etc. Prima in duas : quia circa perfectionem vite active. Primo ponitur remotio impeditivi. Secundo assecutio promotivi, octonario quinto, ibi : Legem pone. Circa primum sciendum, quod ad perfectionem vite active triplex est impedimentum, scilicet passionis impulsus, virtutis humane defectus, et corporis aggravantis pondus. Primo ponitur primum, secundo secundum, ibi : Retribue. tertio tertium, ibi : Adhesit pavimento. Ad evidentiam dicendorum sciendum, quod perfectiones vite active, et contemplative sunt connexe, quia sicut dictum est, activa disponit ad contemplativam, et contemplativa ex amore Dei facit descendere ad activam pro necessitate proximi relevanda. In cuius figura angeli describuntur ascendentes et descendentes in scala Iacob, Gn. 28. et per consequens pertinentia ad utramque vitam habent adinvicem connexionem. et multo fortius diversa ad activam pertinentia ad invicem connectuntur, et similiter pertinentia {3.1348} ad contemplativam. propter quod in singulis octonariis versuum plura de contentis in aliis octonariis ponuntur, variatis tamen verbis et ordine, sicut patet intuenti litteram huius Ps. propter quod divisio eius per octonarios, quam incepi et prosequar, non est precisa, verbi gratia, quod in hoc secundo octonario precise agatur de repressione passionum : sed si cum hoc plura alia ponuntur in aliis octonariis contenta : tamen ponuntur hic per quamdam reductionem ad huiusmodi repressionem, scilicet per modum antecedentie, vel consequentie et huiusmodi, licet talis reductio aliquando sit longinqua : et eodem modo dicendum de aliis octonariis. His igitur premissis, quia iste octonarius intitulatur a repressione passionum, scilicet irascibilis et concupiscibilis, que magis vigent de communi cursu tempore iuventutis, ideo dicitur per modum questionis : In quo corrigit adolescentior viam suam. Sequendo passiones ire et concupiscentie. et respondetur.
marg.|  .2. In custodiendo sermones tuos. Qui inducunt ad repressionem passionum. Et quia concipientes spiritum correctionis, ut frequenter ex magno fervore moventur in principio, ideo in persona alicuius talis subditur.
marg.|  .3. In toto corde meo. Minus dicit, et plus signat.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1349} .1. Ne repellas. Id est, admittas me ad cognitionem et impletionem mandatorum tuorum, et quia incipiens intelligere divina mandata, afficitur ad ea, ideo subditur.
marg.|  .2. In corde. Tanquam thesaurum dilectum, qui absconditur, ut servetur.
marg.|  .3. Ut non. Quia mandata Dei sic abscondita preservant ab offensa Dei. Et quia talis debet esse gratus erga Deum, ideo per modum gratiarum actionis subditur.
marg.|  .4. Benedictus es. De bono quod in me cepisti.
marg.|  .5. Doce. Perficiendo quod inchoatum est. Gratitudo enim de iam accepto est meritoria respectu accipiendi. Et quia habens notitiam mandatorum vult etiam alios venire ad {3.1350} agnitionem eorum, ideo subditur.
marg.|  .6. In labiis. Aliis indicando.
marg.|  .7. Omnia iudicia. Ut intendant sue correctioni. Et quia per tale exercitium generatur habitus qui facit delectabiliter operari, ideo subditur.
marg.|  .8. In via. Quia signum habitus generati vel acquisiti est delectatio in opere, ut dicitur 2. Ethicorum
marg.|  .9. Sicut. Li sicut non importat equalitatem tantum sed etiam superabundantiam secundum illud Sap. 7.a. Et divitias nihil esse duxi in comparatione illius. Et quia delectatio inducit ad fortius operandum et meditandum, ideo subditur.
marg.|  .10. In mandatis tuis. Et quia cessatio ab actu considerandi tandem {3.1351} inducit oblivionem, ideo subditur.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1352} .1. In iustificationibus tuis meditabor, etc. Et patet ex predictis sententia.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1351} Retribue. Hic removetur secundum impedimentum perfectionis vite active, quod provenit ex defectu virtutis humane que licet possit facere opus bonum de genere, non tamen opus meritorium vite eterne, ad quod requiritur gratia Dei. Roman. 6.d. Gratia Dei vita eterna. Et ideo istud impedimentum non est per aliquod positivum, sed magis negativum forme per quam fit opus meritorium. Ista autem negatio sine defectu tollitur per collationem gratie supplentis defectum nature. Igitur primo petitur huiusmodi supplementum : secundo tangitur huiusmodi suppletionis impedimentum, ibi. Increpasti. Circa primum sciendum quod duplex est meritum, scilicet, congrui et condigni. Meritum autem condigni supponit gratiam habitualem in merente. Meritum vero congrui ipsam precedit, quia meritum congrui est quando homo ex, virtute naturali studet bonum operari, et sic facit quod in se est, et per consequens meretur de congruo, quod Deus det sibi gratiam per quam ulterius meretur de condigno, et hoc est quod petitur hic in persona nature humane, cum dicitur.
marg.|  .1. Retribue. id est homini ad bonum conanti secundum facultatem {3.1352} nature. Retribue de congruo gratiam tuam, ideo subditur.
marg.|  .2. Vivifica me. Quia gratia animam vivificat vita gratie, sicut anima corpus vita nature.
marg.|  .3. Et custodiam etc. Id est, mandata tua meritorie, quantum ad meritum condigni. et quia gratia illuminat intellectum ad supernaturalia cognoscenda, ideo subditur.
marg.|  .4. Revela. et necessitatem huius illuminationis subdit dicens.
marg.|  .5. Incola, etc. quasi dicat incole celi, scilicet, angeli sancti clare vident talia, sed homines terreni non possunt videre talia absque illuminatione tua.
marg.|  .6. Non abscondas a me. Id est, reveles mihi ea, quia minus dicendo plus signant. Et quia divine revelationes fiunt desiderantibus eas, Sap. 6.c. Preoccupat eos qui se concupiscunt, ut se illis prior ostendat, ideo subditur.
marg.|  .7. Concupivit, etc. Ista autem concupiscentia est in appetitu intellectivo, qui reflectitur super actum suum. Sicut enim intellectus intelligit se intelligere, ita voluntas vult se velle, vel potius anima per voluntatem, et dicitur. Concupivit anima mea desiderare etc. quia sicut notitia intellectus procedit de imperfecto ad perfectum, sic amor voluntatis.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1353} .1. Increpasti. Hic tangitur collationis gratie impedimentum, quod est superbia, sicut humilitas est gratie meritoria unde dicitur. Iacob. 4.b. Deus superbis resistit humilibus autem dat gratiam, et secundum hoc dicitur. Increpasti. scilicet, angelos superbientes de celo eiiciendo, et primos parentes contemnentes mandatum Dei, de paradiso terrestri.
marg.|  .2. Maledicti qui. Primi enim parentes, propter transgressionem divini mandati incurrerunt maledictionem, secundum quod dicitur Gn. 3.c. Maledicta terra in opere tuo, etc. ideo consequenter petitur huius impedimenti amotio.
marg.|  .3. Aufer. Maledictionis.
marg.|  .4. Et contemptum. Transgressionis.
marg.|  .5. Quia testimonia. Ad sciendum ea et intelligendum, et ideo si transgrederer, non esset ex ignorantia sed contemptu. Et causa dicte petitionis subditur, cum dicitur.
marg.| {3.1354} .6. Etenim sederunt, etc.  me loquebantur. Isti principes sunt demones, secundum quod dicitur Ephes. 6.b. Non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates tenebrarum harum, contra spiritalia nequitie, et isti principes frequenter tractant adinvicem, qualiter possunt homines sanctos et litteratos deiicere per contemptum divinorum mandatorum, sicut narrat Greg. in dialogo, quod Iudeus in phano idoli absconditus, audivit demones tractantes de deiectione Andree Episcopi Fundane civitatis.
marg.|  .7. Servus autem, etc. Quia quanto homo percipit se a demonibus fortius impugnari, tanto magis debet in bonis operibus exerceri : ad quod requiritur diligens mentis consideratio, ideo subditur.
marg.|  .8. Nam et testimonia. Id est, meditatio mea iugiter versatur circa ipsa.
marg.|  .9. Et consilium. Quod intendo simpliciter prosequi.
marg.|  .10. Iustificationes tue. Id est, impletiones mandatorum tuorum que iustificant hominem.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1353} .1. Adhesit. Hic ponitur tertium impedimentum, quod est pondus corporis animam aggravantis ab operibus virtutis, secundum quod dicitur Sap. 9.c. Corpus quod corrumpitur aggravat animam, et deprimit sensum multa cogitantem terrena inhabitatio. Hoc autem impedimentum aggravans auferetur in resurrectione, quia tunc gloria anime redundabit ad corpus faciens ipsum gloriosum anime obediens ad nutum secundum quod dicitur Rom. 8.d. Ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis in libertatem glorie filiorum Dei. in presenti autem non aufertur, nisi per modum alleviationis, quod fit uno modo per augmentum gratie animam fortificantis {3.1354} ad dictum pondus levius portandum, sicut ille qui graviter portat decem, si multum augeatur virtus eius cum dicto pondere, non solum poterit ambulare, sed etiam currere. Et de tali alleviatione dicitur Rom. 7.d. Infelix homo, quis me liberabit de corpore mortis huius. Et respondet. Gratia domini nostri Iesu Christi, inquantum fortificat contra corporis aggravationem. Igitur in hoc octonario quarto primo petitur huiusmodi alleviatio, secundo alleviationis confirmatio, ibi. Dormitavit. tertio utriusque declaratio, ibi. Viam mandatorum. Circa primum dicitur.
marg.| Adhesit pavimento anima. Pavimentum est terra vel aliquid terreum, ut lapides, et ideo cum dicitur. Adhesit pavimento. Sensus est, Anima mea corpori terreo et corruptibili animam aggravanti est coniuncta.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1355} .1. Vivifica me. Id est, fortifica in me vitam gratie, ad pondus corporis levius ferendum.
marg.|  .2. Secundum verbum tuum. De quo scribitur Deut. 8. Non in solo pane vivet homo, sed in omni verbo quod egreditur de ore Dei. quia sicut cibus corporalis fortificat robur corporis, sic verbum divinum robur mentis.
marg.|  .3. Vias meas. Id est, processus meos difficiles in via virtutis propter aggravationem corporis.
marg.|  .4. Enuntiavi. Tibi per orationem devotam petens alleviari.
marg.|  .5. Et exaudisti me. Per augmentum tue gratie. Et quia augmentum istud semper debet plus et plus appeti, et ideo subditur.
marg.|  .6. Doce me. Que doctrina fit per augmentum gratie amplius illuminantis.
marg.|  .7. Viam iustificationum. Repetitio est eiusdem sententie ad maiorem affectus expressionem.
marg.|  .8. Et exercebor. Id est, in operibus virtutum moralium infusarum, que sunt mirabiles. Tum quia causantur in nobis ex divina infusione, secundum quod dicit Aug. Virtus est bona qualitas mentis qua quis bene utitur, et nullus male utitur, quam Deus in nobis sine nobis operatur : Tum quia habent aliud medium, et alium finem quam virtutes acquisite, quia in temperantia seu in virtute temperantie acquisita in sumptione ciborum, medium institutum a ratione est, ut non noceat valetudini corporis, nec impediat actum rationis. In temperantia infusa, medium statutum est a lege divina, ut castigetur corpus, et in servitutem anime redigatur. Similiter finis virtutis moralis acquisite est, ut homo bene se habeat in politia hominum, finis autem infuse, ut bene disponatur ad politiam supernorum, secundum quod dicitur {3.1356} Eph. 2.d. Iam non estis hospites et advene, sed estis cives sanctorum, et domestici Dei, etc.
marg.|  .9. Dormitavit. Hic consequenter petitur predicte alleviationis confirmatio, quia semper homo debet timere casum a gratia alleviante propter variabilitatem fragilitatis humane, ideo dicitur : Dormitavit, etc. secundum quod dicit hic Cas. Dormire est proprium pigri, secundum illud, Prover. 24.d. Usquequo piger dormis. Dormitare autem est lassi seu fatigati. Sanctis autem hominibus tediosa est sarcina corporis, cui oportet condescendere concedendo ei refectionem sufficientem, et quietem in quo condescensu faciliter deficit homo nimis compatiendo, et sic disponitur ad casum, ideo subditur.
marg.|  .10. Confirma me. Gratiam tuam in me conservando, et quia adhoc facit divini verbi frequens meditatio, ideo subditur. In verbis tuis.
marg.|  .11. Viam iniquitatis. Id est, dispositionem ad lapsum per nimium condescensum ad corpus.
marg.|  .12. Amove a me. Tua gratia mihi precavendo. Et quia in talibus non est tanta preservatio, quin aliquando incurratur aliquod peccatum, saltem veniale, ideo subditur.
marg.|  .13. Et de lege tua miserere mei. Scilicet, si ab ea declinavi per peccatum mortale, vel in ea cespitavi seu retardatus fui per veniale. Et huius miserationis causam allegat ex parte sui di.
marg.|  .14. Viam veritatis elegi. Secundum partem anime superiorem, que ad optima deprecatur.
marg.|  .15. Iudicia tua non sum oblitus. Quibus peccatores terribiliter punivisti, eos submergendo tempore diluvii, et igne sulphuris incendendo, unde Sodomam subvertisti, et in consimilibus. Et quia ex terrore talium homo a malo retrahitur, et ad bonum convertitur, ideo subditur.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1357} .1. Adhesi testimoniis tuis. Firmiter proponens ea custodire.
marg.|  .2. Nolite me confundere. id est permittere confundi per recidivum peccati.
marg.|  .3. Viam. Hic consequenter describitur utriusque petiti declaratio, s. alleviationis et confirmationis, que fiunt per augmentum gratie alleviantis et stabilientis, ut dictum est, augmentata vero gratia caritas augetur : quia sunt idem realiter, vel saltem connexa {3.1358} inseparabiliter, per caritatem vero cor dilatatur, et sic quod a principio erat sibi grave, leviter portatur, et hoc est quod dicitur. Viam mandatorum. in via virtutis faciliter ambulando.
marg.|  .4. Cum dilatasti. Per donum caritatis que mandata divina facit levia. secundum quod dicitur 1. Io. 5.a. Mandata eius gravia non sunt gl. amanti, quia caritas vires augmentat, secundum quod dicit Gre. hom. 12. Vires quas imperitia denegat : caritas administrat.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1357} .1. Legem pone, etc. Postquam actum est de remotione impedimenti circa perfectionem vite active, hic consequenter agitur de assecutione promotivi. Quod est triplex, s. fides dirigens, spes sublevans, et caritas stimulans. Et primo ponitur primum, secundo secundum, ibi. Memor esto. tertio tertium ; ibi. Bonitatem fecisti. Circa primum sciendum, quod fides habetur dupliciter. Uno modo quantum sufficit ad propriam salutem, et sic habetur etiam a simplicibus fidelibus. Alio modo communiter quantum ad eius defensionem contra hereticos et infideles, et sic habetur a maioribus. Primo ergo agitur de fide simplicium, et secundo de fide maiorum, ibi. Et veniat. Prima adhuc in duas, quia primo ponitur fidei directio, secundo devii remotio, ibi. Inclina cor. Circa primum sciendum, quod licet veritas prima sit obiectum fidei formale, et secundum hoc pertinet ad vitam contemplativam, tamen materialiter et per reductionem ad fidem pertinent omnia que ordinantur in ipsum Deum, qui est veritas prima. Inter hec autem continentur {3.1358} opera virtutum que procedunt ex fide per dilectionem operante, et pertinent ad perfectionem vite active, et hoc modo agitur hic de fide, prout dirigit in operibus vite active, et secundum hoc dicit Psalmista loquens in persona humane nature : Legem pone mihi domine viam iustificationum tuarum. Sicut enim lex humana dirigit in operibus iustitie politice, sic fides in operibus iustitie divine,
marg.|  .2. Et exquiram eam semper. Quia habita fide quantum ad prima credibilia, excitatur animus ad inquirendum de his que sequuntur ad ipsa. Et quia ad hoc requiritur quod intellectus a Deo moveatur, ideo subditur.
marg.|  .3. Da mihi intellectum et scrutabor legem tuam. Perfecte cognoscendo, quod non possem sine tuo auxilio. Et quia talis cognitio ordinatur ad opus, ideo subditur.
marg.|  .4. Et custodiam illam in toto corde. Quantum ad actus interiores.
marg.|  .5. Deduc me in semita. Quantum ad actus exteriores. Et quia ex tali exercitio aggeneratur quedam inclinatio ad actus similes, ideo subditur. Quia ipsam volui.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1359} .1. Inclina. Hic consequenter petitur remotio impedimenti, quod est triplex, primum est concupiscentia oculorum, que respicit aggregationem bonorum temporalium, et quantum ad hoc dicitur : Inclina cor meum in testimonia tua et non in avaritiam. Animum a divinis operibus retrahentem. Secundum est concupiscentia carnis, que ut plurimum accenditur ex aspectu impudico, et quantum ad hoc subditur.
marg.|  .2. Averte oculos meos, ne videant vanitatem. Id est spectacula ad malum luxurie inducentia. Tertium est superbia vite et quantum ad hoc subditur.
marg.|  .3. Statue servo tuo eloquium tuum in timore tuo. Timor enim domini facit hominem veraciter humiliari.
marg.|  .4. Amputa opprobrium meum. Id est, occasionem labendi in peccatum, {3.1360} quod est opprobriosum.
marg.|  .5. Quod suspicatus sum. Id est, timui, unde in translatione Hieronymi habetur, quod reveritus sum.
marg.|  .6. Quia iudicia tua iucunda. Decedentibus absque mortali culpa, unde Luc. 21. salvator loquens de signis precedentibus extremum iudicium, dicit : His autem fieri incipientibus, respicite et levate capita vestra, id est, exhilarate corda vestra. Ut dicit Greg. ibidem : Nec mirum, quia audient illam dulcem sententiam : Venite benedicti patris mei, etc. Mt. 25. cap.
marg.|  .7. Ecce concupivi mandata tua. Scire et operari.
marg.|  .8. In equitate tua vivifica me. Augmentando in me vitam gratie. Et dicit, in equitate tua, quia talis equitas iustitie, per quam homo dirigitur in Deum meritorie, non est nisi per gratiam a Deo homini datam, que iustificat impium.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1361} Et veniat super me misericordia tua domine. Hic consequenter petitur fides, non solum ad simplicem credulitatem, sed ad eius constantem confessionem, et defensionem, quod frequenter factum est etiam in simplicibus per spiritussancti assistentiam, et hoc est, quod dicitur.
marg.|  .1. Et veniat super me misericordia tua domine. Largiendo fidem modo dicto, et ideo subditur.
marg.|  .2. Salutare tuum secundum eloquium tuum. Ut scilicet, spiritus tuus loquatur in me, secundum quod dicitur Matthe. 10.c. Non enim vos estis, qui loquimini, sed spiritus patris vestri, qui loquitur in vobis.
marg.|  .3. Et respondebo exprobrantibus mihi. Idest opprobriose loquentibus mihi propter fidem, sicut factum est multis catholicis.
marg.|  .4. Verbum. scilicet veritatis a spiritusancto mihi administrandum.
marg.|  .5. Quia speravi in sermonibus tuis. Id est, in sermonibus a te mihi {3.1362} conferendis, et non in sermonibus ex mea scientia proferendis, ideo subditur.
marg.|  .6. Et ne auferas de ore meo. Minus dicendo, plus significat, idest conferas ori meo.
marg.|  .7. Verbum veritatis. Quia a spiritu sancto non potest progredi falsum.
marg.|  .8. Quia in iudiciis. Divino enim iudicio licet hominibus occulto fiunt aliquando simplicibus tales illustrationes veritatis, et quia ad talem illustrationem sequitur divine legis impletio, ideo sequitur.
marg.|  .9. Et custodiam. Semper eam opere adimplendo.
marg.|  .10. Et ambulabam in latitudine. Scilicet, caritatis, que est tante latitudinis, quod etiam se extendit ad inimicos. Matthe. 5.g. Diligite inimicos vestros, benefacite his, qui oderunt vos.
marg.|  .11. Quia mandata. Non solum speculative, sed etiam practice. Ex tali vero exercitio meretur caritas augeri, ut tandem mereatur, et perfici. ideo sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1363} .1. Et loquebar de testimoniis. Constanter, et intrepide.
marg.|  .2. In conspectu. Ut patet de Sidrac Misac, et Abdenago, coram Nabuchodonosor rege Daniel. 3. Et de Petro, et Ioanne coram principibus sacerdotum, Act. 4. et de multis aliis, ut patet de sancta Lucia, et sancta Agnete, et consimilibus.
marg.| {3.1364} .3. Et meditabar in mandatis tuis, que dilexi. Dilectio enim alicuius rei facit de illa re frequenter meditari.
marg.|  .4. Et levavi manus meas ad mandata tua. Ea opere adimplendo, sine quo non sufficeret meditatio, ideo subditur.
marg.|  .5. Et exercebor in iustificationibus tuis. Idest, in operibus mandatorum tuorum, que iustificant hominem, dum tamen modo debito impleantur.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1363} .1. Memor esto, etc. Hic consequenter ponitur secundum pro motivum in perfectione vite active, quod est spes sublevans. Ex hoc enim, quod spes sublevat ad expectationem vite beate in patria, confortatur homo in operibus vite active in via. Spes autem est certa expectatio future beatitudinis, ex gratia, et meritis proveniens, aliter non esset spes, sed presumptio. Primo igitur agitur de spe, prout respicit gratiam dei, secundo prout respicit usum bonum liberi arbitrii, ibi : portio mea. Prima in duas, quia primo agitur de spe prout respicit divinam gratiam, secundo de timore respiciente fragilitatem propriam, ibi : Defectio. Circa primum dicitur. Memor esto verbi tui servo. Id est, quod dixisti servo tuo. Iste servus fuit Abraham, cui deus promisit vitam beatam, et semini eius, Genesi. 15.b. Suspice celum, {3.1364} et numera stellas si potes, et dixit ei. Sic erit semen tuum. In quo promisit Abrahe, et imitatoribus fidei sue gloriam celestis patrie, ut ibi plenius fuit dictum, unde accipitur in officio mortuorum illud : Signifer sanctus Michael representet eas in lucem, sanctam, quam olim Abrahe promisisti, et semini eius. .2.   In quo mihi spem. Id est omni imitanti fidem Abrahe, cui revelatum fuit mysterium Christi, unde dixit salvator Io. 8.g. Abraham pater vester exultavit, ut videret diem meum vidit, et gavisus est.
marg.|  .3. Hec. scilicet spes future beatitudinis.
marg.|  .4. Me consolata est in humilitate mea. In Hebreo habetur : In afflictione mea. Fideles enim a tyrannis oppressi, et afflicti, ex ista spe fuerunt in tormentis multipliciter consolati, in tantum, quod non solum patienter, sed etiam gaudenter sustinebant.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1365} .1. Quia eloquium tuum. Quo promisisti Abrahe, et semini eius vitam beatam.
marg.|  .2. Vivificavit me. Idest, confortavit in afflictione. Et quia ex patientia, et constantia fidelium tyranni affligebantur, excogitantes adhuc graviora tormenta contra eos, ideo subditur.
marg.|  .3. Superbi inique agebant usquequaque. Querentes affligere fideles multimode.
marg.|  .4. A lege autem tua non declinavi. Quia fideles in talibus constanter steterunt.
marg.|  .5. Memor fui iudiciorum, etc. Quibus malos perdidisti, et confidentes in te liberasti, ut Ne de diluvio, Loth de subversione Sodome et Gomorre, et tres pueros de camino ignis.
marg.|  .6. Et consolatus sum. Sperans, quod liberabis me, quia etsi aliquando dominus non liberet fideles suos a morte temporali, sicut Machabeos non liberavit de tormentis Antiochi. 2. Macha. 7. tamen fuerunt melius liberati, quam tres pueri de camino ardenti, secundum quod dicit Aug. quia illi fuerunt liberati de igne postea morituri : Machabei vero fuerunt liberati de presenti miseria in eternum victuri.
marg.|  .7. Defectio tenuit. Hic consequenter agitur de timore proprie fragilitatis, quia quantumcumque homo sperare debeat de deo, tamen debet timere ne labatur in peccatum ex propria fragilitate, et sic frustretur {3.1366} sua spe, ideo dicitur : Defectio tenuit me. idest, timor magnus, unde in translatione Hieronymi dicitur : Horror tenuit me.
marg.|  .8. Pro peccatoribus derelinquentibus. Qui sunt multi valde, secundum quod dicitur Eccle. 1.d. Stultorum infinitus est numerus. Et Mt. 7.b. Lata est porta, et spatiosa via, que ducit ad perditionem, et multi sunt, qui intrant per eam, et ideo quilibet quantumcumque iustus debet semper timere, ne similiter sibi accidat ex propria fragilitate, cum sit eiusdem speciei, et nature. Et quia ad talem casum evitandum multum valet oratio, per quam mens a terrenis retrahitur, et ad divina sublevatur, ideo subditur.
marg.|  .9. Cantabiles mihi erant iustificationes tue. Id est, laudes divine.
marg.|  .10. In loco peregrinationis mee. Idest, in via presentis vite, qua tendimus ad patriam, sicut peregrini. Et quia divine laudes non solum dicende sunt de die, sed etiam de nocte, ideo subditur.
marg.|  .11. Memor fui in nocte nominis. Et quia orationem debet comitari sancta operatio, ideo subditur.
marg.|  .12. Et custodivi legem tuam. Per mandatorum tuorum impletionem. Et quia ista habet homo a dei gratia, ideo subditur.
marg.|  .13. Hec facta est mihi. Idest, hec gratia mihi a Deo facta est, unde, et in translatione Hieronymi iuxta Hebreum habetur : Hoc factum est mihi.
marg.| .14. Quia iustificationes tuas exquisivi. Unde dicit salvator Matthe. 7.a. Querite, et invenietis.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1367} .1. Portio. Hic consequenter agitur de spe, prout provenit ex bono usu liberi arbitrii, cum dicitur : Portio m. do. idest firmiter spero, quod tu sis pars, et portio mea in futura beatitudine. Et unde surgat ista spes, sequitur. .2.   Dixi. Per bonum usum liberi arbitrii tua gratia informati, et quia ad huiusmodi usus continuationem facit oratio devota, sequitur. .3.   Deprecatus. Id est, in intellectu, et affectu.
marg.|  .4. Miserere. Continuando in me bonum usum liberi arbitrii, cuius continuatio procedit ex gratia dei. .5.   Secundum. Quo dixisti. Petite et accipietis. .6.   Cogitavi. idest processus in bono, qui sunt tardi ex fragilitate humana, sed festini ex divina gratia, ideo subditur. .7.   Et converti. Vigoratus ex tua gratia, ideo subditur. .8.   Paratus. Habitus enim facilitas hominem ad opus, ideo habentes habitum gratie dispositi sunt ad faciliter {3.1368} agendum bona opera vite active, in quibus alii difficultatem patiuntur. Et quia cursum bonorum demones nituntur impedire suis tentationibus, ideo subditur. .9.   Funes. idest tentationes demonum.
marg.| .10. Circumplexi. Ad impediendum me in bono opere.
marg.| .11. Et legem. Tua gratia confortatus, et quia de hoc debet homo esse gratus, subditur.
marg.| .12. Media. Confessione laudis.
marg.| .13. Super. idest de hoc, quod tuo sancto iudicio voluisti me in iustitia custodire, ideo. subditur.
marg.| .14. Particeps. Ex tua bonitate.
marg.| .15. Omnium. Timore filiali, qui cavet offensam.
marg.| .16. Et custodientium. Per sanctam operationem. Iste enim sunt due partes iustitie, secundum quod dictum fuit sup. Ps. 33.c. Diverte a malo, et fac bonum. Et quia predicta gratia divina confertur omnibus se ad eam debite disponentibus, ideo subditur.
marg.| .17. Misericordia. Et quia quanto plus habentur spiritualia, tanto magis desiderantur, ideo subditur.
marg.| .18. Iustificationes. bona spiritualia in me augmentando.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1369} Bonitatem fecisti. Hic ponitur tertium promotivum in perfectione vite active, quod est caritas stimulans ad opus bonum, secundum quod dicitur 2. Cor. 5.c. Caritas Christi urget nos. Stimulat autem ad opus bonum ex consideratione beneficiorum dei in mente, et corpore receptorum, et primo ponitur stimulatio caritatis ex beneficiis ex parte mentis, et secundo corporis ibi : Manus tue. Circa primum sciendum, quod sicut caritas stimulat ad bonum, ita recalcitrat contra malum, et primo ponitur primum, secundo secundum, ibi multiplicata est. Beneficia autem dei ex parte mentis sunt duplicia, scilicet bona naturalia, et gratuita, et quantum ad hoc dicitur.
marg.|  .1. Bonitatem fecisti. Animam ei conferendo ad imaginem tuam creatam, et bona gratie superaddendo, que fuerunt data homini in statu innocentie, et post lapsum dantur in baptismo et ante dabantur regulariter in circumcisione.
marg.|  .2. Secundum verbum tuum. Prout habetur Gene. primo capitulo et ait deus : Faciamus hominem ad imaginem, quantum ad bona nature, et similitudinem nostram, quantum ad bona gratie. Et quia non debet hoc homini sufficere, sed semper debet profectum in spiritualibus querere, secundum quod dicit Augustinus, libro de perfectione iustitie. Nemo cum multum profecerit dicat, {3.1370} mihi sufficit, exivit enim de via ante terminum, ideo ultra petit di.
marg.|  .3. Bonitatem. Quantum ad perfectionem appetitus.
marg.|  .4. Disciplinam et scientiam. Quantum ad perfectionem intellectus.
marg.|  .5. Doce me. Illustratione tue gratie ampliore. Et dicit : Disciplinam quantum ad cognitionem moralium, et scientiam quantum ad cognitionem speculabilium.
marg.|  .6. Quia mandatis. Oportet enim discipulum magistro credere, si velit proficere. Hbr. 11.b. Accedentem ad deum oportet credere, quia est, etc. et Is. 7.b. secundum aliam translationem : Si non credideritis, non intelligetis. Et quia inter dei beneficia ad animam pertinentia non solum est collatio gratie, sed etiam correctio culpe, Proverb. 3.b. Quem enim diligit dominus, corrigit : Sine qua non transitur presens vita, ideo subditur.
marg.|  .7. Priusquam humiliarer. Per tuam correctionem.
marg.|  .8. Ego deliqui. Incurrendo culpam.
marg.|  .9. Propterea eloquium tuum custodivi. Ex divina enim correctione experitur homo quantum bonum sit Deo obedire, propter quod efficitur magis solicitus eius mandata custodire.
marg.|  .10. Bonus es, etc. Gratiam conferendo, et culpam corripiendo, et quia bonum est suiipsius diffusivum, ideo subditur.
marg.|  .11. Et in bonitate tua. Bonitatem tuam mihi communicando.
marg.|  .12. Multiplicata. Hic consequenter ponitur recalcitratio caritatis contra {3.1371} malum, quod fit resistendo tentationibus demonum, et hoc notatur cum dicitur, Multiplicata est super me iniquitas superborum. Idest, demonum me nitentium impellere ad peccatum.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.|  .1. Ego autem. Caritate stimulatus.
marg.|  .2. In toto corde meo. Idest, intellectu, et affectu.
marg.|  .3. Scrutabor mandata tua. Ad intelligendum, et operandum, ut sic evadam eorum tentamenta.
marg.|  .4. Coagulatum est, sicut lac. Idest in malitia compressum.
marg.|  .5. Ego vero legem tuam meditatus sum. Ad facilius eis resistendum.
marg.|  .6. Bonum mihi, quia humiliasti me. Id est, ex insultu demonum dedisti mihi cognitionem fragilitatis mee, ne ex donis tuis caderem in {3.1372} superbiam. Hoc modo dicebat Paulus 2. Cor. 12.b. Ne magnitudo revelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis mee angelus Sathane, qui me colaphizet.
marg.|  .7. Ut discam iustificationes tuas. Experimento enim proprie fragilitatis, movetur homo ad magis addiscendum artem se defendendi contra impugnationem demonis, qui habetur per novum, et vetus testamentum, ideo subditur.
marg.|  .8. Bonum mihi lex oris tui. Quia decem precepta decalogi locutus est dominus in monte Sinai per angelum, eius personam representantem, et legem evangelicam locutus est dominus nobis per filium in carne apparentem, secundum quod dicitur Hbr. 1.a. Locutus est nobis in filio quem constituit heredem universorum, etc.
marg.|  .9. Super milia auri, et argenti. Quia bona spiritualia excedunt temporalia, quanto que sunt anime corporalibus preferuntur.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1371} .1. Manus tue. Hic consequenter ponitur stimulatio caritatis ex beneficiis receptis a parte corporis. Circa quod sciendum, quod materia est propter formam, et corpus propter animam, et ideo competit ei formatio secundum proportionem ad animam. Anima autem humana ad imaginem dei creata est, capax ipsius per {3.1372} cognitionem, et amorem, et ideo corpus eius a Deo formatum est in statura recta, ut ex figura corporis disponatur, et quodam modo doceatur contemplari, et amare celestia, unde dicit peta : Os homini sublime dedit, celumque tueri, Iussit, et erectos ad sydera tollere vultus : Et similiter cum quereretur ab Empedocle cur viveret ? Respondit, ut astra aspiciam, celum subtrahe, nullus ero : Hoc igitur beneficium recognoscitur, cum dicitur.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1373} .1. Manus tue fecerunt me, et plasmaverunt me. In statura recta ad videndum celum.
marg.|  .2. Da mihi intellectum. Hoc est elevationem intellectus, ad te cognoscendum, et amandum.
marg.|  .3. Ut discam. Ut sic possim ea opere adimplere, stimulatus tua caritate. .4.   Qui timent te. Timore filiali, annexo caritati.
marg.|  .5. Videbunt me, et letabuntur. Quia caritas dei gaudere facit de bono proximi, secundum quod dicitur. 1Cor.13.b. de caritate : Non gaudet super iniquitate, congaudet autem veritati. Et quia homines boni aliquando ex fragilitate humana committunt aliqua, propter que a Deo puniuntur, in presenti, ne postea gravius puniantur, sicut patet. 3Rg. 13. de viro dei, qui seductus a falso propheta in Bethel rediit, propter quod a Leone occisus fuit, tamen leo cadaver eius non tetigit, sed magis preservavit, ad ostendendum peccatum eius illa pena deletum, et in aliis eius actibus vite sue meritum, ideo subditur.
marg.|  .6. Cognovi domine, quia equitas iudicia tua. Quibus punis licet aliquando sint occulta.
marg.| {3.1374} .7. Et in veritate tua humiliasti me. Corripiendo iuste.
marg.|  .8. Fiat misericordia tua. In offensarum mearum deletionem.
marg.|  .9. Et consoletur me. De spe vite eterne.
marg.|  .10. Secundum eloquium tuum servo tuo. Idest, ipsi Abrahe cui promisisti vitam eternam, et eius semini, ut dictum est supra 7. octonario huius psal.
marg.|  .11. Veniant mihi miserationes tue. Vita gratie in presenti, et glorie in futuro.
marg.|  .12. Quia lex tua meditatio mea est. Que quidem meditatio est dispositio ad gratiam habendam, et habitam augmentandam. Et quia ex profectu bonorum causatur confusio demonum, sequitur.
marg.|  .13. Confundantur superbi. Id est, spiritus maligni, qui de celo propter suam superbiam sunt deiecti.
marg.|  .14. Quia iniuste. Licet enim iuste a Deo permittantur nos tentare, tamen potestate sibi concessa utuntur iniqua voluntate.
marg.| .15. Ego autem exercebor. Quia quanto homo sentit se a demonibus plus tentari, tanto magis debet in bonis operibus exerceri, et quia in pugna contra demones indiget homo suffragiis bonorum, ideo sub.
marg.| .16. Convertantur. in auxilium meum.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1375} .1. Timentes te. Timore filiali.
marg.|  .2. Et qui noverunt testimonia tua. Intelligendo et operando. Et quia per bonum exercitium purificatur cor humanum, ideo subditur.
marg.| {3.1376} .3. Fiat cor meum immaculatum in iustificationibus tuis. Id est, in exercitio mandatorum tuorum iustificantium.
marg.|  .4. Ut non confundar. In presenti per lapsum culpe, et in futuro per lapsum in foveam gehenne.
marg.| {3.1375} Defecit. Postquam actum est de beatitudine, prout consistit in perfectione vite active, hic consequenter agitur de ea, prout est in actibus vite contemplative. Circa quod sciendum, quod vita contemplativa delectabilior, et sublimior est activa, quia contemplatio magis proprie versatur circa Deum, actio vero circa proximum, propter quod dicit salvator, Lc. 10.g. Martha, Martha sol. etc. Maria autem, etc. et ideo primo agitur de eius suavitate, secundo de eius sublimitate, ibi : Mirabilia te. Prima in duas, quia primo ostenditur eius suavitas ex parte obiecti contemplati, secundo ex modo contemplandi, ibi : Quomodo dilexi legem tuam. Prima adhuc in duas, quia primo ostenditur dicta suavitas. Secundo suavitatis stabilitas, ibi : In eternum domine. Prima adhuc in duas, quia primo ponitur dicte suavitatis delectamentum, secundo subditur eius impedimentum, ibi : Narraverunt mihi iniqui. Circa primum sciendum, quod quanto anima in contemplatione magis {3.1376} elevatur, tanto magis ab occupatione exteriorum sensuum retrahitur, et quando contemplatio multum intenditur, sensus exterior ab actu suo cessat, et impeditur, ut in raptu, et sic anima quodammodo deficit, inquantum cessat ab actu exteriori absorpta in contemplatione summi boni, et delectatione sequenti, et hoc est, quod dicitur.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.|  .1. Defecit in salutare. Quia talis defectio est valde salutaris. .2.   Et in etc. Quo promisisti Abrahe vitam beatam, et eius semini, quanto enim aliquis plus in contemplatione elevatur, tanto magis de veritate huius promissionis certificatur. .3.   Defecerunt oculi. Quia quanto oculi interiores anime plus elevantur in deum, tanto magis percipiunt divinam bonitatem, et veritatem, que in sacra scriptura divinis eloquiis exprimuntur transcendere omne bonum creatum in infinitum, et per consequens accenditur eius desiderium ad videndum deum immediate, et eo fruendum. Ideo subditur.
marg.|  .4. Dicentes, quoniam consolaberis me. In perfecta beatitudine.
marg.| {3.1379} Et quia ex tali elevatione ad divina redditur homo quasi insensibilis circa exteriora agibilia, subditur.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.|  .1. Quia factus sum sicut uter. Uter enim in pruina derelictus, videtur non applicabilis ultra humanis usibus, et ideo homines excellenter contemplativi, reputantur in agibilibus et politicis quasi stolidi, unde et 4Rg. 9. ca. principes exercitus qui erant cum Iehu dixerunt de propheta qui venerat ad eum inungendum, Quid venit insanus iste ad te. Et in figura huius facies Moysi apparuit cornuta ex consortio sermonis domini, Ex. 24.d. quia excellenter contemplativi ab hominibus mundanis reputantur fatui, et tamen secundum veritatem sunt sapientissimi, quia sapientia proprie consistit in contemplatione prime cause, non solum secundum sanctos, sed etiam secundum philosophos, ut habetur. 1. Metaph. Et quia excellenter contemplativis vita presens vertitur in tedium, ideo subditur.
marg.|  .2. Quot sunt dies. id est quandiu retardabor a beatitudine celesti. Hoc modo dicebat Paulus apostolus Phi. 1. Desiderium habens dissolvi, et esse cum Christo.
marg.|  .3. Quando facies de persequentibus. Extremum enim iudicium in quo persecutores humani generis, scilicet demones detrudentur in infernum a sanctis et maxime contemplativis desideratur, quia tunc vita contemplativa nunc inchoata consummabitur, unde dicit Aug. super Io. exponens illud verbum domini, Sic eum volo manere, donec veniam. id est inchoata contemplatio{3.1380} maneat donec veniam perficiendo cum venero, scilicet ad iudicium.
marg.|  .4. Narraverunt. Hic tangitur dicte suavitatis que est in contemplatione impedimentum, quod contingit per falsas suggestiones hereticorum et infidelium, ideo dicitur, Narraverunt mihi iniqui fabulationes. quia hereses et secte continent multa fabulosa et conficta.
marg.|  .5. Sed non ut lex tua. que nullam falsitatem continere potest, cum sit a prima veritate privata. ideo subditur.
marg.|  .6. Omnia mandata tua veritas, scilicet infallibilis.
marg.|  .7. Iniqui persecuti. infideles enim et heretici illos persequuntur querentes occidere quos non possunt verbis avertere a veritate, ideo subditur.
marg.|  .8. Adiuva me. contra eorum deceptiones et persecutiones.
marg.|  .9. Paulominus consummaverunt. Aliquando ei fuit talis persecutio et tanta, quod ab aliquibus timebantur sancti contemplativi deficere. Sicut quando Elias fugit a facie Iezabelis, prophetas domini interficientis. 3Rg. 19. et quando Manasses implevit Ierusalem sanguine prophetarum usque ad os. 4Rg. 21. et tempore Arrii heretici, in quo catholici fuerunt in maxima persecutione, ita quod quasi videbantur deficere, quia tamen in omnibus persecutionibus aliqui fideles reservati sunt constantes, ideo subditur.
marg.|  .10. Ego autem non dereliqui. Et quia hoc non processit ex virtute humana, sed magis ex bonitate divina, ideo subditur.
marg.|  .11. Secundum misericordiam. confirmando me in persecutione.
marg.|  .12. Et custodiam testimonia oris tui. id est precepta decalogi, et verba sancti evangelii, que processerunt ex ore Dei sicut dictum est supra octonario. 9.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1381} .1. In eternum. Hic consequenter describitur contemplationis stabilitas. et primo ponitur huiusmodi stabilimentum, secundo tangitur impedimentum, ibi, Nisi, quod lex tua. Circa primum dicitur, In eternum. Istud verbum, quo Deus alloquitur cives celestes, sunt divine illuminationes seu revelationes angelis facte, quarum alique permanebunt tantum usque ad diem iudicii, scilicet ille que sunt de salutis hominum procuratione seu promotione, que tunc terminabitur, sed illuminatio, quantum ad notitiam divine essentie et personarum durabit in eternum. Et quia revelationes pertinentes ad procurationem nostre salutis per angelos revelantur hominibus sanctis secundum dispositionem divine sapientie, ideo subditur.
marg.|  .2. In generatione. per angelos hominibus revelata in omnibus generationibus sibi succedentibus, sicut Enoch et Ne in generatione ante diluvium. Abrahe et aliis patriarchis et prophetis in generationibus usque ad Christum, et a tempore Christi usque ad iudicium.
marg.|  .3. Fundasti terram etc. quasi dicat cum terra sit facta propter habitationem hominum, multo fortius permanebunt tue illustrationes necessarie ad salutem eorum. Ulterius ostendit hoc idem alio exemplo.
marg.|  .4. Ordinatione tua perseverat dies. sensibilis.
marg.| {3.1382} .5. Quoniam omnia serviunt tibi. obedientia ad nutum suo creatori. quasi dicat multo fortius perseverabit dies intelligibilis, idest revelatio tue veritatis necessaria ad directionem nostre salutis.
marg.|  .6. Nisi quod lex. Hic consequenter tangit quoddam impedimentum, et est duplex, scilicet ab intrinseco et ab extrinseco, secundum ponitur ibi. Me expectaverunt. Circa primum sciendum, quod corpus corruptibile aggravat animam, ut dicitur Sapient. 10.c. propter quod minus percipit divinam illustrationem, et minus sequitur eius directionem, et per hoc habet aliquando ruendi occasionem, contra quod periculum maxime valet divine legis frequens meditatio, unde dicit Hieronymus ad Rusticum monachum. Ama sanctarum scripturarum studia, et carnis vitia non amabis, et propter hoc dicit Psal.
marg.| Nisi quod lex. id est nisi fuissem occupatus in tali meditatione.
marg.|  .7. Tunc forte periissem. per lapsum in culpam gravem.
marg.|  .8. In humilitate mea. id est impulsus corruptione mee carnis, que ex sua vilitate ratio est mee humiliationis, secundum illud Michee 11.d. Humiliatio tua in medio tui, et quia tale conservativum debet diligenter custodiri tanquam valde necessarium. ideo subditur.
marg.|  .9. In eternum. que continentur in lege tua.
marg.|  .10. Quia in ipsis vivificasti me. per eorum meditationem preservando mea {3. 1381 } peccati morte, ideo concludit ulterius.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.|  .1. Tuus sum. eo quod vitam meam servasti dicto modo.
marg.|  .2. Salvum me fac. de futuro, sicut et fecisti de preterito.
marg.|  .3. Quoniam iustificationes tuas. in lege contentas. Exquisivi, intellectu et affectu.
marg.|  .4. Me expectaverunt peccatores. Hic tangitur impedimentum ab extrinseco. quod est insidiatio demonum, bonos subvertere querentium : propter quod dicitur, Me expectaverunt peccatores. idest spiritus maligni in peccato obstinati.
marg.|  .5. Ut perderent me. per lapsum mortalis culpe.
marg.|  .6. Testimonia intellexi. idest intra me legi, intelligere enim est intus legere : et sic eorum insidias evasi, quia sacre scripture devota meditatio {3. 1382 } est armatura contra tentationes demonum. Et quia ex tali meditatione intelligitur finis perfectionis humane, subditur.
marg.|  .7. Omnis consummationis. idest humane perfectionis.
marg.|  .8. Vidi finem. Et quis sit iste finis perfectionis humane ostenditur, cum dicitur.
marg.|  .9. Latum mandatum tuum nimis. Istud est mandatum caritatis, quod est tante latitudinis, quod se etiam extendit usque ad inimicos ; ut dictum est supra. Quod autem sit finis perfectionis humane, patet. 1. ad Timot. 1.a. Finis precepti est caritas et Deuter. 10.c. cum dicitur, Quid petit dominus Deus tuus a te, nisi ut timeas, etc. Sequitur, Et ut diligas eum in toto corde tuo, etc. propter quod salvator Matthei vicesimosecundo dicit, In his duobus mandatis tota lex pendet, et prophete, et loquitur de duobus preceptis dilectionis, scilicet Dei et proximi.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3. 1381 } Quomodo. Hic consequenter ostenditur. suavitas seu bonitas vite contemplative ex parte modi contemplandi. et primo ostenditur propositum. secundo excluditur oppositum, ibi, Iniquos odio habui. Prima in duas, quia primo ostenditur propositum inquantum contemplatio perficit intellectum. secundo inquantum dirigit affectum, ibi, Ab omni via mala. Circa primum sciendum, quod motus contemplandi philosophorum est per scientiam virtute intellectus agentis ex sensibus acquisitam, cui potest falsitas admisceri ex intellectus errore. Contemplatio vero fidelium est per sacram scripturam virtute Spiritussancti a superius revelatam, propter quod non potest ibi falsitas inveniri, propter {3. 1382 } quod talis modus contemplandi melior est et amabilior, et ideo dicit Psal. in populi fidelis persona.
marg.|  .1. Quomodo dilexi. id est valde dilexi.
marg.|  .2. Legem tuam domine. que in sacra scriptura continetur, et maxime legem evangelicam, que dicitur lex amoris.
marg.|  .3. Tota die. quia oculus mentis dirigitur ad illud quod intense diligit. Et causa huius dilectionis quantum ad perfectionem intellectus subditur, cum dicitur.
marg.|  .4. Super inimicos meos. id est super infideles qui licet quantum ad naturam sint amici, sunt tamen quantum ad infidelitatem inimici.
marg.|  .5. Prudentem me fecisti. idest, cognoscentem, quia non habent sacram {3.1383} scripturam, sed tantum humanitus repertam, quantum ad Gentiles, vel si habent non tamen intelligunt eam vere, sed perverse, cuiusmodi sunt Iudei heretici.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.|  .1. Mandato tuo. id est per mandatum tuum a me vere intellectum ex tua illustratione.
marg.|  .2. Quia in eternum mihi est. id est mihi impressum inseparabiliter.
marg.|  .3. Super omnes docentes. De sacra autem scriptura edocetur homo dupliciter : Uno modo ab homine perito in intellectum sacre scripture. Et in tali notitia discipulus aliquando transcendit magistrum, quia habet clarius ingenium, et diligentius exercitum, sicut contingit in pluribus fidelibus. Et in persona talium dicitur. Super omnes docentes me intellexi sacre scripture veritatem. Cuius causa subditur.
marg.|  .4. Quia testimonia tua meditatio mea est. id est meditatio mea circa testimonia tua continue versatur quantum humana fragilitas patitur. Alio modo docetur a Deo, sicut edocti fuerunt apostoli, de quibus dicit Hieronymus in epistola ad Paulinum de omnibus sacre scripture libris. Quicquid enim eliis exercitatio et quotidiana in lege meditatio tribuere solet, hoc illis spiritussanctus suggerebat, et erant iuxta quod scriptum est, docibiles Deo . Hoc etiam modo fuerunt edocti plures alii sancti, sicut de beato Francisco legitur, et pluribus aliis. Et iste modus sciendi est excellentior precedenti, propter quod in persona talium subditur.
marg.|  .5. Super senes. per exercitium longi temporis sacre scripture notitiam {3.1384} habent.
marg.|  .6. Intellexi. cuius causa subditur, quia mandata tua quesivi. id est intellectum verborum tuorum a te in ferventi et devota oratione postulavi, et dedisti mihi, ut scribitur Sap. 7.a. Invocavi, et venit in me spiritus sapientie.
marg.|  .7. Ab omni via. Hic consequenter ponitur bonitas contemplationis prout dirigit affectum, et primo in vitatione mali, secundo in prosecutione boni, ibi, Lucerna pedibus. Quantum ad primum, dicitur, Ab omni via mala. que ducit ad perditionem.
marg.|  .8. Prohibui pedes meos. directus per considerationem, legis tue.
marg.|  .9. Ut custodiam verba tua. idest, mandata negativa que prohibent malum.
marg.|  .10. A iudiciis. in lege divina contentis.
marg.|  .11. Non declinavi. ad iniustam sententiam timore humano vel favore.
marg.|  .12. Quia tu legem. quam teneor sequi absque declinatione. Et quia ex tali exercitio expectatur optima retributio delectans animum, ideo subditur.
marg.|  .13. Quam dulcia faucibus. Os et fauces ibi accipiuntur metaphorice pro viribus superioribus anime, quibus dulcedo celestium in presenti aliquo modo sentitur, et pregustatur, et per consequens peccatum quod est huius dulcedinis impeditivum oditur, ideo sequitur.
marg.|  .14. A mandatis tuis. dulcedinem tue retributionis, secundum quod dicitur, Is. 64.b. Oculus non vidit, Deus absque te, et auris non audivit que preparasti diligentibus te.
marg.|  .15. Propterea odivi omnem viam iniquitatis. quia impedit consecutionem predicte dulcedinis et suavitatis.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1385} Lucerna pedibus. Hic consequenter ponitur directio contemplationis in prosecutione boni : et primo ponitur huiusmodi directio. secundo impedimenti remotio, ibi, Humiliatus sum. Circa primum dicitur.
marg.|  .1. Lucerna pedibus. idest progressui meo in operibus bonis.
marg.|  .2. Verbum tuum. a me diligenter consideratum.
marg.|  .3. Et lumen. Repetitio est eiusdem sententie sub aliis verbis ad maiorem expressionem. vel hoc additur, quia verbum divinum non solum dirigit in adimplendis preceptis divinis, sed etiam in consiliis evangelicis. Que dicuntur semite, quasi vie strictiores, et magis compendiose. {3.1386} Et quia talis prosecutio est valde bona, et per consequens diligenter custodienda, ideo subditur.
marg.|  .4. Iuravi et statui. id firmiter, et sine mutatione proposui vel disposui.
marg.|  .5. Custodire iudicia. per quam iustitiam pervenit homo ad salutem.
marg.|  .6. Humiliatus sum usquequaque domine. Hic consequenter ponitur impedimenti remotio : quod est duplex. scilicet a carne, et ab hoste. Secundum ponitur, ibi, Posuerunt peccatores. Primum impedimentum est a carne corruptibili, que aggravat animam impediens ipsam ab expetita prosecutione boni. et quantum ad hoc dicitur, Humiliatus sum. id est multum inclinatus et aggravatus a carne que est etiam mihi causa humiliationis ratione utilitatis sue.
marg.|  .7. Vivifica me. fortificando me contra gravitatem dictam.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1387} .1. Secundum verbum tuum. idest, ut possim exequi facilius legem tuam, et quia ad hoc impetrandum facit oratio devota, subditur.
marg.|  .2. Voluntaria oris mei. idest precamina voluntarie et devote ex ore meo ad te directa.
marg.|  .3. Beneplacita fac domine. idest, ut accepta sint coram te.
marg.|  .4. Et iudicia tua doce me. non solum intelligenda, sed etiam opere adimplenda. Et subditur causa huius petitionis, cum dicitur.
marg.|  .5. Anima mea in manibus meis semper. Animam in manibus habere, in scriptura significat in periculo esse. propter quod Iudicum. 12. a Iepte de bello periculoso quod acceperat contra filios Ammon dixit : Posui animam meam in manibus meis. et idem dicitur de David de bello contra Goliath. 1Rg. 19.a. per hoc ergo quod dicitur hic : Anima mea in manibus meis semper. intelligitur periculum anime de lapsu ex carne aggravante continue, propter quod homo indiget ad divinum auxilium implorandum recurrere, per quod obtinet quod subditur.
marg.|  .6. Et legem. meditans eam in corde, et exequens in opere.
marg.|  .7. Posuerunt peccatores. Hic ponitur secundum impedimentum ab hoste, qui {3.1388} semper nititur executionem boni operis impedire, et quantum ad hoc dicitur. Posuerunt peccatores. idest demones.
marg.|  .8. Laqueum mihi. idest, deceptionem ad impediendum me a persecutione boni.
marg.|  .9. Et de mandatis tuis non erravi. eorum suggestionibus consentiendo per gratiam tuam me preservantem, et quia hoc tenendum est firmiter, sequitur.
marg.|  .10. Hereditate acquisivi testimonia tua in eternum. idest immobiliter quantum est ex desiderio meo, sicut hereditas est immobilis possessio.
marg.|  .11. Quia exultatio cordis mei sunt. propter hoc Mt. 13.f. figuratur per thesaurum in agro absconditum, quem qui invenit homo abscondit, et pre gaudio illius vadit et vendit omnia que habet, et emit agrum illum, et quia ad hoc requiritur diligentia magna et labor, ideo subditur.
marg.|  .12. Inclinavi cor meum ad faciendas. et non audiendas tantum, quia non auditores legis, sed factores iustificabuntur. Rom. 2.b.
marg.|  .13. In eternum. idest, perseveranter, quia qui perseveraverit usque in finem : hic salvus erit, Mt. 10.c. ideo subditur.
marg.|  .14. Propter retributionem. que est idem quod salus eterna.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1387} .1. Iniquos. Ostensa bonitate contemplationis sacre scripture, hic consequenter excluditur oppositum, s. malitia deceptionis erronee doctrine, et primo ostenditur detestabilis, et secundo formidabilis, ibi, Feci iudicium. Circa primum dicit psal. in persona cuiuslibet fidelis, {3.1388} Iniquos odio habui. quorum natura est diligenda, sed infidelitas detestanda, et per oppositum veritas fidei diligenda, ideo subditur.
marg.|  .2. Et legem tuam dilexi. Et quia ad hoc requiritur auxilium Dei, subditur.
marg.|  .3. Adiutor. in evitatione falsitatis.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1389} .1. Et susceptor meus. in fide veritatis.
marg.|  .2. Es tu. qui es veritas infallibilis, propter quod subditur.
marg.|  .3. Et in verbum tuum super speravi. quo vitam beatam promisisti Abrahe et semini eius. id est omni fidem eius imitanti. Gn. decimoquinto, ut dictum est supra. Et quia infideles ratione infidelitatis non solum sunt odiendi, sed etiam fugiendi propter periculum corruptionis ab eis : ideo subditur.
marg.|  .4. Declinate a me maligni et scrutabor mandata Dei mei. synceriter sine admistione erroris vestri. Et quia Deus tales recipit, ut filios charissimos, secundum illud. 2. Corin. 6.d. Exite de medio eorum, scilicet infidelium. Et separamini dicit dominus. Sequitur : Et recipiam vos, et ero vobis in patrem, etc. Ideo subditur.
marg.|  .5. Suscipe me secundum eloquium tuum. iam allegatum.
marg.|  .6. Et vivam. vita gratie.
marg.|  .7. Et non confundas me. idest confundi permittas in frustratione spei mee. propter quod subditur.
marg.|  .8. Expectatione mea. Spes enim est certa expectatio future beatitudinis. Et quia homo non potest eum consequi virtute propria, ideo subditur.
marg.|  .9. Adiuva me et salvus ero. q. dicat, nullo modo possem sine tuo auxilio.
marg.| {3.1390}
marg.| .10. Et meditabor in iustificationibus tuis semper. secundum quod dicitur Apocal. vicesimo secundo. c. Iustus iustificetur adhuc, et sanctus sanctificetur adhuc, quia peccatores a spe dicte beatitudinis defraudantur, subditur.
marg.|  .11. Sprevisti omnes discedentes a iudiciis tuis. Qui dicuntur a Deo spreti, quia non sunt ad gratiam suam admissi, nec per consequens ad gloriam. Cuius causa subditur.
marg.|  .12. Quia iniusta cogitatio eorum est. idest retorta a rectitudine veritatis ad malum operandum. Propter quod adhuc subditur.
marg.|  .13. Prevaricantes reputavi omnes peccatores terre. Prevaricantes, idest, a lege Dei variantes seu declinantes.
marg.|  .14. Ideo dilexi testimonia tua. Que recte faciunt incedere per viam veritatis et iustitie. Et quia carnis petulantia, frequenter impedit in hac via, subditur.
marg.|  .15. Confige timore tuo carnes meas. id est motus carnales mortifica.
marg.|  .16. A iudiciis enim tuis timui. quibus totum mundum submersisti aquis diluvii propter peccatum luxurie. Omnis enim caro corruperat viam suam, ut habetur, Genesis sexto, et Sodomam cum alii quatuor civitatibus igne sulphureo succendisti, propter enormitatem luxurie, Genesis decimonono .a. et horum iudiciorum consideratio carnem configit timore, motus eius illicitos reprimendo.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1391} Feci iudicium. Hic consequenter ostenditur malitia deceptionis erronee formidabilis, qua demones quia sunt malitiosi et nobis invisibiles, maxime conantur hominem inducere ad errorem in fide, et ideo circa hoc imminet homini periculum maximum, nisi preservetur per divinum auxilium, ad quod impetrandum multum facit quod homo cum proximo iuste vixerit de preterito, et ideo hic allegatur cum dicitur.
marg.|  .1. Feci iudicium et iustitiam non tradas. idest tradi permittas.
marg.|  .2. Calumniantibus me. idest, demonibus mihi nocere semper querentibus. Valet etiam ad dictum auxilium impetrandum obsequium Deo prestitum, quod allegatur cum dicitur.
marg.|  .3. Suscipe servum tuum in bonum. protectionis tue.
marg.|  .4. Non calumnientur me superbi. idest spiritus maligni, qui sunt superbissimi, secundum quod dicitur. Iob. 41. de demone, Ipse est rex super omnes filios superbie.
marg.| {3.1392} .5. Oculi mei defecerunt in salutare tuum. quasi dicat, Non possum ipsum assequi virtute propria, quia transcendit naturalem hominis facultatem.
marg.|  .6. Et in eloquium iustitie tue. quia transcendit virtutem naturalis intelligentie, propter quod subditur.
marg.|  .7. Fac cum servo tuo. supplendo defectum humane nature per gratiam tuam.
marg.|  .8. Et iustificationes tuas doce me. ut possim eas intellectu capere et opere adimplere, et ad hoc ratio allegatur, cum subditur.
marg.|  .9. Servus tuus sum ego. et ideo teneor implere mandatum tuum, quod non possum, nisi intelligam ipsum, ideo subditur.
marg.|  .10. Da mihi intellectum, ut sciam testimonia tua. et sic adimplere valeam ipsa.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1393} .1. Tempus faciendi domine. quasi dicat : non differas intellectum mihi dare, quia tempus est dandi. Cuius ratio subditur, cum dicitur.
marg.|  .2. Dissipaverunt etc. heretici et doctores perversi pervertentes eius verum intellectum, et ideo necessarium est, ut servis tuis des et conserves verum eius intellectum. Et quia hoc debet haberi tanquam donum charissimum, subditur.
marg.|  .3. Ideo dilexi mandata tua. veraciter intellecta.
marg.|  .4. Super aurum et topazion. id est lapidem pretiosum, secundum quod dicitur, {3.1394} Sap. 7.a. Nec comparavi illi lapidem pretiosum, quoniam omne aurum in comparatione illius arena est exigua, s. in comparatione sapientie, que consistit in vero intellectu mandatorum Dei. Et quia quanto plus pretiositas sapientie cognoscitur, tanto plus queritur et amatur, ideo subditur.
marg.|  .5. Propterea omnia mandata tua. toto conatu intellectus et affectus, et consequens a me oppositum odio habetur. Ideo sequitur.
marg.|  .6. Omnem viam iniquam, etc. idest, errorem ad peccata ducentem odio habui.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1393} .1. Mirabilia testimonia tua. Descripta bonitate vite contemplative, hic consequenter describitur eius sublimitas, et secundo annexa eius iucunditas, ibi. Principes. Circa primum notandum, quod ad sublimitatem contemplationis ascenditur frequenti meditatione, et ferventi oratione. igitur primo ponitur primum, secundo secundum, ibi. Clamavi. Prima in duas, quia primo ponitur contemplationis ascensus, secundo ex hoc consequens zelus, ibi. Iustus es domine. Prima adhuc in duas quia primo circa contemplationem describitur mentis elevatio, secundo petitur impedimenti ablatio, ibi. Gressus meos. Circa primum notandum, quod ascensus contemplationis Philosophice incepit ab admiratione, secundum quod dicitur. 1. Metaphy. Propter admirari ceperunt homines Philosophari. Videntes enim effectus nature mirabiles, ut coruscationes, fulgura, terre motus, et similia, inceperunt causas perscrutari, et sic philosophari, et eodem modo sublimitatem contemplationis Theologice {3.1394} sancti doctores, ut Hier. Augu. et similes inceperunt ascendere ex admiratione, quia videntes sacras scripturas mirabiles, confidentes de divino auxilio intellectum earum sanum inquirere ceperunt, et Deo adiuvante repererunt, et quantum ad hoc dicitur. Mirabilia testimonia tua, idest, mirabiles scripture sacre testimoniis divinis communite, secundum quod dicitur Marc. ult. d. Domino cooperante, et sermonem confirmante sequentibus signis.
marg.|  .2. Ideo scrutata est ea anima mea. querendo earum intellectum in tui adiutorii confidentia et quia una scriptura intellecta aperit viam ad aliam intelligendam, ideo subditur.
marg.|  .3. Declaratio sermonum tuorum illuminat, et intellectum dat parvulis. id est vere humilibus sed absconditur a superbis, secundum quod dicit salvator Mt. 11.d. Confitebor tibi pater domine celi, quia abscondisti hec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis. Et quia cognitio veritatis excitat appetitum ad amplius cognoscendum, ideo subditur.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1395} .1. Os meum aperui. id est intellectum per conatum extendi ad capiendum verbum Dei, quod est cibus anime, secundum illud Deute. viij.a. Non in sole pane vivit homo, sed in omni verbo quod procedit de ore Dei : et ideo intellectus hoc nomine oris designatur, quia in animalibus os dicitur illa pars corporis, per quam cibus accipitur.
marg.|  .2. Et attraxi spiritum. scilicet, intelligentie, qui datur desiderantibus ipsum ideo subditur.
marg.|  .3. Quia mandata. Et quia hoc procedit ex Dei liberalitate et misericordia, subditur.
marg.|  .4. Aspice in me, etc. elevando intellectum meum ad capiendum veritatem transcendentem intellectus mei facultatem.
marg.|  .5. Secundum iudicium, etc. id est sicut iuste disposuisti facere diligentibus te, quia sicut dicitur sup. 7.c. celestis hierarchie, ubi scientia foris stat, dilectio intrat.
marg.|  .6. Gressus. Hic consequenter petitur impedimenti remotio. Circa quod sciendum, quod in contemplatione divine veritatis impedit curiositas per scrutantis, secundum quod dicitur Prv. 25.d. Qui per scrutator est {3.1396} maiestatis opprimetur a gloria. et ideo hoc prius petitur removeri, cum dicitur. Gressus meos. id est processus meos in contemplatione.
marg.|  .7. Dirige secundum eloquium tuum. et non secundum motum animi curiosum et presumptuosum.
marg.|  .8. Et non dominetur, etc.  iniustitia. Et accipitur hic iniustitia pro quolibet peccato quod potest contingere ex inquirentis curiositate, sicut enim omnis virtus dicitur quodammodo iustitia, sic omnis deviatio a virtute iniustitia nominatur. secundo in contemplatione veritatis impedit perturbatio ab extrinseco mota, et hoc petit removeri di.
marg.|  .9. Redime me. ut non impediant a quiete contemplationis animum meum.
marg.|  .10. Ut custodiam. que custodiri non possunt absque eorum notitia, et sic contemplativa dirigit activam, et quia illuminatus a Deo in cognitione veritatis, desiderat amplius illustrari, subditur.
marg.|  .11. Faciem tuam. Verumtamen quia Deo permittente, et diabolo instigante in tali altitudine contemplationis insurgit aliquando metus vane glorie, secundum quod dicitur. 2. Co. 12.b. Ne magnitudo revelationum extollat me etc. qui metus statim cum percipitur, debet purgari lachrymis contritionis et confessionis, ideo subditur : Exitus aquarum, etc.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1397} Iustus es domine. Postquam descriptus est contemplationis ascensus, hic consequenter describitur sequens zelus. Discipuli enim proficientes in cognitione alicuius doctrine, solent pro ea mirabiliter zelare. Circa quod notandum, quod calor naturalis dupliciter accenditur. Uno modo ab extrinseco, ad presentiam sui contrarii, propter quod ventres animalium in hyeme sunt calidissimi, secundum quod dicit Philosoph. Alio modo ab intrinseco ex virtute naturali, sicut calor naturalis fortior est in iuventute quam in senectute. Eodem modo zelus divine legis dupliciter accenditur. Uno modo ex presentia transgressionis ipsius, sicut. 1. Mach. 2.c. dicitur de Mathathia. Accensus est furor eius secundum iudicium legis, et insiliens trucidavit illum super aram, scilicet Iudeum, in conspectu eius immolantem, et Nu. 25.c. dicitur de Phinees qui factum fecit simile. Zelo meo commotus est, etc. Alio modo ex conditione verbi divini, quod est incentivum ad divine legis zelum secundum quod dicitur Deut. 33.a. In dextera eius ignea lex. Primo igitur ponitur primus modus. secundo secundus. Ignitum eloquium. Circa primum sciendum, quod quanto est lex rectior et iustior, tanto zelus pro ea debet esse ferventior et ideo primo ponitur rectitudo legis divine, cum dicitur.
marg.|  .1. Iustus es domine. quia est regula iustitie. propter quod lex ab eo data non potest esse nisi recta, ideo subditur.
marg.| {3.1398} .2. Et rectum. idest, lex tua secundum quam de aliis debet fieri iudicium, quicquid invenitur ei repugnans, iudicandum est falsum, et per consequens lex divina est summe desideranda et custodienda, ideo subditur.
marg.|  .3. Mandasti iustitiam. idest, legem tuam iustitiam continentem.
marg.|  .4. Et testimonia tua et. pro, id est, testimonia tua, que sunt idem quod ipsa lex a Deo data et testificata. Et quod iste sit intellectus, patet ex translatione Hieronymi iuxta Hbr. que sic habet. Precepisti iustitiam testimonii tui, et veritatem tuam. idest, veritatem legis tue.
marg.|  .5. Nimis. id est, valde. Et intelligitur custodiri, et ideo exprimitur in translatione communi, propter quod zelatores ipsius, videntes eam transgredi, interius accenduntur, ideo subditur.
marg.|  .6. Tabescere. idest, liquefieri.
marg.|  .7. Me fecit zelus meus. circa legem tuam.
marg.|  .8. Quia obliti sunt verba tua inimici mei. facientes contra eam, acsi eam pro nihilo reputarent. et omnes tales reputat Psalmista inimicos suos, quia sunt adversarii veritatis.
marg.|  .9. Ignitum eloquium tuum vehementer, et servus tuus. Hic consequenter ponitur secundus modus accensionis zeli, scilicet ex conditione verbi divini, cum dicitur. Ignitum eloquium tuum. quia inflammat ad amorem divinum, qui proprie dicitur zelus, eo quod est amor singularis.
marg.|  .10. Adolescentulus sum, etc. hoc dicit Psalmi. in persona populi {3.1399} divine legi subiecti. Lex autem vetus fuit data post duo milia annorum vel circiter a principio mundi, et sic populus sub hac lege existens dicitur adolescentulus respectu populi, qui precessit a principio mundi, et multo fortius populus Christianus, qui postea cepit esse per duo milia vel circiter.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.|  .1. Et contemptus. quia post legem datam et ingressum terre promissionis populus iudaicus fuit multipliciter servituti subiectus variis gentibus, ut patet libro Iudi.
marg.|  .2. Iustificationes tuas non sum oblitus. videtur repugnare ei quod predictum est immediate, quia populus Israel traditus fuit servituti predicte propter transgressiones legis, ut patet in libro Iud. Dicendum, quod in illo populo semper remanserunt aliqui iusti et stabiles in lege Dei, propter quorum merita populus frequenter liberatus fuit a servitute, ut patet in eod. lib. et pro illis dicitur hic de populo in communi. Iustificationes tuas non sum oblitus. secundum illam regulam quam posui in principio Gn. de corpore domini permisto ex bonis, {3.1400} et malis : propter quod in scriptura boni frequenter vituperantur ratione malorum, et mali commendantur ratione bonorum. Clarius autem exponitur hec littera de populo Christiano, qui in primitiva ecclesia fuit multipliciter afflictus et contemptus a tyrannis, et tamen per hoc a fide catholica non recessit. ideo subditur.
marg.|  .3. Iustitia tua domine iustitia in eternum, etc. quia iustitia que est per fidem, ducit ad eternitatem beatitudinis.
marg.|  .4. Et lex tua veritas. quia nullam potest continere falsitatem, propter quod non solum dicitur vera, sed veritas in abstracto ad denotandum veritatis puritatem.
marg.|  .5. Tribulatio. in tyrannorum persecutione.
marg.|  .6. Mandata. meditatio enim divine legis prebet constantiam in adversis.
marg.|  .7. Aequitas. Tantam enim equitatem continent, quod non solum dicuntur equa in concreto, sed equitas in abstracto.
marg.|  .8. Intellectum da mihi. ad ea cognoscendum et opere adimplendum.
marg.|  .9. Et vivam. vita gratie in presenti et glorie in futuro, secundum illud Deut. 8.a. Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod procedit de ore Dei.
marg.| {3.1399} Clamavi in. Hic consequenter agitur de sublimitate contemplationis, prout requiritur in oratione ferventi, ad quod duo faciunt, scilicet conditio orationis, et humiliatio orantis. Primo ponitur primum, secundo {3.1400} secundum, ibi. Vide humilitatem meam. Prima in duas, quia primo ponitur orationis conditio, secundo impedimenti remotio, ibi. Appropinquaverunt. Circa primum dicit.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1401} .1. Clamavi in toto corde. hoc est intellectu et affectu, ferventer et devote.
marg.|  .2. Exaudi me. elevando me ad cognitionem tue veritatis. ideo subditur.
marg.|  .3. Iustificationes tuas requiram. quia quanto plus cognoscuntur, tanto amplius requiruntur.
marg.|  .4. Clamavi ad te. orando devote. Et est repetitio sententie predicte ad expressionem affectus maiorem.
marg.|  .5. Salvum me fac. illustrando me tua veritate.
marg.|  .6. Ut custodiam mandata tua. que custodiri non possunt nisi precognita.
marg.|  .7. Preveni in maturitate et clamavi. quasi dicat iste clamor festinus non procedit ex impetu passionis, sed ex deliberatione rationis.
marg.|  .8. Quia in verba tua super speravi. idest, plus quam in verbis aliorum quorumcumque, quia verba tua falsitatem non possunt continere.
marg.|  .9. Prevenerunt. idest, intellectus et affectus.
marg.|  .10. Ad te diluculo. idest, a tempore iuventutis.
marg.|  .11. Ut meditarer eloquia tua. que sunt a tempore iuventutis meditanda secundum illud Eccl. 12.a. Memento creatoris tui in diebus iuventutis tue. et quia oratio talium debet exaudiri, sequitur :
marg.|  .12. Vocem meam audi. me illustrando.
marg.| {3.1402}
marg.| .13. Secundum misericordiam. quia dona Dei procedunt ex sua misericordia et liberalitate.
marg.|  .14. Et secundum iudicium. scilicet primum, in quo iudicas cum tranquillitate, et misericordia.
marg.|  .15. Vivifica me. lumine tue gratie.
marg.|  .16. Appropinquaverunt. Hic consequenter ponitur impedimenti remotio, quod est malorum persecutio turbantium per hoc mentes devote contemplantium, quorum malitia primo ponitur ibi cum dicitur : Appropinquaverunt persequentes me iniquitati. idest, appropinquaverunt mihi persequentes me inique.
marg.|  .17. A lege autem tua. que prohibet persecutionem innocentum.
marg.|  .18. Prope es. ad me servandum, et eos repellendum, si tibi placuerit.
marg.|  .19. Et omnes vie. quasi dicat sive dimittas me in tribulatione, sive liberes, totum facis iuste, quia aliquando iusto suo iudicio innocentes permittit tribulari ad augmentum sui meriti, sicut patet de sancto Iob et multis aliis.
marg.|  .20. Initio, etc. idest, a principio, ex quo habui usum rationis, et incepi tua testimonia intelligere.
marg.|  .21. Quia in eternum fundasti ea. et hoc est verum generaliter de testimoniis veteris legis quantum ad moralia precepta, que manent in nova lege, et effectus istorum in premio manebit in eternum.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1403} Vide humilitatem. Hic consequenter agitur de altitudine contemplationis, prout acquiritur humilitate orantis cum dicitur.
marg.|  .1. Vide, etc. secundum quod scribitur Eccl. 35.c. Oratio humiliantis se nubes penetrabit, et donec aspiciat altissimus, non consolabitur.
marg.|  .2. Et eripe me. de tenebris ignorantie. elevando ad contemplationem veritatis tue.
marg.|  .3. Quia legem. quasi dicat illud modicum, quod de lege tua capere potui firmiter retinui. et ideo decens videtur, ut addas amplius. Et quoniam tempore quo Psalmista loquebatur totum genus humanum erat impeditum a visione beata, in qua perficitur vita contemplativa, ideo subditur.
marg.|  .4. Iudica iudicium. fer pro me sententiam contra diabolum me detinentem captivum.
marg.|  .5. Et redime me. tuo sanguine ab eius potestate.
marg.|  .6. Propter eloquium tuum vivifica. quod Osee a te inspiratus dixit. 6.a. Vivificabis {3.1404} nos post duos dies, in tertia die suscitabis nos. ubi loquitur propheta de resurrectione Christi, per quam genus humanum est vivificatum vita gratie et glorie. Et quia peccatum demonis non est sic remediabile, ideo subditur.
marg.|  .7. Longe a peccatoribus salus. idest a demonibus in peccato obstinatis.
marg.|  .8. Quia iustificationes tuas non exquisierunt. subiiciendo se humiliter dispositioni tue, sed magis per superbiam ab ea resilierunt.
marg.|  .9. Misericordie tue multe domine. erga genus humanum, cuius peccatum est remediabile.
marg.|  .10. Secundum iudicium tuum, scilicet discretionis, quo nunc discernis pios ab impiis.
marg.|  .11. Vivifica. per augmentum tue gratie cuius necessitatem subdit dicens.
marg.|  .12. Multi qui persequuntur me et tribulant me, etc. quasi diceret multi sunt demones et mali homines a contemplatione tua bonos impedientes, propter quod indigent auxilio tue gratie, ut possint in bono perseverare, ideo subditur.
marg.|  .13. A testimoniis tuis non declinavi. fultus robore auxilii tui.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1405} .1. Vidi prevaricantes. Idest impios legem tuam transgredientes.
marg.|  .2. Et tabescebam, quia eloquia. id est lachrymis fluebam, unde in translatione Hieronymi habetur. Et merebam. Sicut enim ad virtuosum pertinet letari de observatione divine legis, ita et tristari de eius transgressione, non solum in se sed etiam in aliis. Et quia hoc est meritorium augmenti gratie, subditur.
marg.|  .3. Vide quoniam mandata tua dilexi domine. zelans pro eis in me et in aliis.
marg.|  .4. In misericordia tua vivifica me. per augmentum gratie, procedens ex {3.1406} tua misericordia et liberalitate. Et ad hoc consequendum allegatur veritas divina, ad quam pertinet implere promissa augmentationis gratie disponentibus se ad eam, cum dicitur.
marg.|  .5. Principium verborum. id est verba tua procedunt a mente tua, que est veritas increata, et omnis veritatis create regula, et ideo sunt stabilia, propter quod subditur.
marg.|  .6. In eternum omnia iudicia iustitie tue. quia sententia Dei in extremo iudicio de gloria bonorum et pena reproborum stabit in eternum, secundum quod dicitur Mt. 25.d. Et ibunt hi in ignem eternum iusti autem in vitam eternam.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1405} Princeps persecuti sunt me. Postquam descripta est vite contemplative sublimitas, hic consequenter describitur ei annexa iucunditas. et primo ponitur huiusmodi exultatio, secundo petitur eius augmentatio, ibi. Appropinquet deprecatio. Circa primum premittitur perturbatio a quiete contemplationis, ut per hoc exultatio sequens contemplationem evidentius appareat. Hec autem perturbatio uno modo est ab extrinseco, scilicet a demonibus devotos a contemplatione, et oratione perturbantibus, sicut legitur frequenter de multis sanctis, et quantum ad hoc dicitur.
marg.| {3.1406} .1. Principes persecuti sunt me gratis. id est demones, de quibus dicitur Ephesiorum 6.b. Non est nobis colluctatio adversus carnem, et sanguinem, sed adversus principes et potestates, et adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritualia nequitie, etc. Alio modo ab intrinseco, scilicet a fragilitate humana propter quam homo quantumcumque iustus timore concutitur, ne fiat transgressor legis divine, et quantum ad hoc dicitur.
marg.|  .2. Et a verbis tuis formidavit. Sed quia ad utrumque contemplatio affert solatium, subditur.
marg.|  .3. Letabor ego super eloquia tua, etc. meditando ipsa.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1407} .1. Sicut qui invenit spolia multa. cuius gaudium duplicatur, scilicet de obtentu victorie, et de prede magnitudine. Sic contemplativus delectatur de victoria contra hostes, quam habet in spe, et per consequens de obtentu glorie, quia spes est certa expectatio future beatitudinis. Et amor unius contrarii inducit odium alterius, et econverso, subditur.
marg.|  .2. Iniquitatem odio habui, et abominatus sum, etc. tanquam quid vile.
marg.|  .3. Legem autem tuam dilexi, etc. tanquam quid utile, et honorabile eam iugiter meditando. Et quia ex hoc prorumpit homo in laudem divinam, ideo subditur.
marg.|  .4. Septies in die laudem dixi tibi. in septem horis canonicis.
marg.|  .5. Super iudicia iustitie tue. confitendo omnia opera tua iusta, que sunt quedam executiones iustitie tue latentis in tua mente. Et quoniam vita contemplativa est quieta respectu active, que habet laborem annexum, subditur.
marg.|  .6. Pax multa diligentibus legem tuam, etc. quia ex tali dilectione quasi iugiter meditantur sacram scripturam.
marg.|  .7. Non est illis scandalum. id est tanta occasio ruendi in peccatum, sicut activis qui frequenter habent materiam turbationis, propter quod {3.1408} dominus dixit Luc. 10.g. Martha Martha solicita es, et turbaris erga plurima. et sequitur. Maria optimam partem elegit, etc. Et quia vita contemplativa perficitur in patria, subditur.
marg.|  .8. Expectabam salutare tuum domine. idest, claritatem visionis tue et fruitionis beate. Et quia ad hoc pervenitur per observationem mandatorum Dei secundum quod dicitur Mt. 19. Si vis ad vitam ingredi, serva mandata, ideo subditur.
marg.|  .9. Et mandata tua dilexi. ea tanquam rem charissimam diligenter custodiendo.
marg.|  .10. Custodivit anima mea testimonia tua. idest, illa que pertinent ad cultum latrie, quia sunt quedam testificationes deitatis.
marg.|  .11. Et dilexit ea vehementer. idest, valde intense, ita quod per ly vehementer, non intelligitur aliquis excessus indebitus vel inordinatus, et huius observationis causa subditur cum dicitur. Servavi etc.
marg.|  .12. Quia omnes vie mee in conspectu. id est omnia facta, dicta, et cogitata mea parent in conspectu tuo, quod debet movere hominem ad tue legis observantiam absque aliqua obliquatione et remissione, propter quod dicit Betius 5. de conso. O viri magna est vobis indicta necessitas probitatis, si dissimulare non vultis, quoniam cuncta agitis, ante oculos iudicis cuncta cernentis.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.| {3.1409} Appropinquet. Hic consequenter petitur augmentatio dicte iucunditatis annexe contemplationi, et quia propter talem annexionem augmentata contemplatione augmentatur talis exultatio. ideo petitur augmentum contemplationis, cum dicitur.
marg.|  .1. Appropinquet deprecatio. per effectum exauditionis. Et que sit illa petitio, subditur cum dicitur.
marg.|  .2. Iuxta eloquium tuum da mihi intellectum. hoc est secundum altitudinem eloquii tui, que transcendit facultatem humani ingenii, eleva intellectum meum ad ipsum intelligendum.
marg.|  .3. Intret postulatio. Repetitio est sententie premisse, ad exprimendum magnum desiderium petitionis sue.
marg.|  .4. Secundum eloquium tuum eripe me. idest, secundum eloquii tui altitudinem eripe me a meditatione terrestrium, ad que meditanda natura humana est prona, elevando me ad contemplationem celestium et quia ad talem elevationem sequitur laus cordis, et oris, Sequitur.
marg.|  .5. Eructabunt labia mea hymnum, cum docueris me, etc. predicto modo elevando. Et quia ex cognitione divinorum eloquiorum descendit {3.1410} homo ad docendum proximum, subditur.
marg.|  .6. Pronuntiabit lingua mea eloquium tuum. ex caritate docendo proximum. Cuius necessitas subditur cum dicitur.
marg.|  .7. Quia omnia mandata tua equitas. Quia sunt recta via veniendi ad salutem, ad quam non potest aliter deveniri. Et quia talis doctrina non est efficax sine speciali adiutorio dei. secundum quod dicitur Proverbiorum decimosexto. Hominis est animum preparare, sed domini gubernare linguam. ideo subditur.
marg.|  .8. Fiat manus tua, ut salvet me. id est, dirigat linguam meam in docendo, ad meam, et aliorum salutem.
marg.|  .9. Quoniam mandata tua elegi. pre omnibus temporalibus ad ea meditandum, operandum, et docendum. Et quia ad hoc movet amor eterni premii, subditur.
marg.|  .10. Concupivi salutare tuum, etc. id est, salutem eternam, que est in te obiective.
marg.|  .11. Et lex tua meditatio mea est. eo quod dirigit ad consecutionem huius salutis, Pro. 6.c. Mandatum lucerna est, et lex lux, etc. et quia ad hoc sequitur augmentum gratie, in qua est spiritualis vita, sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,ad litteram 
marg.|  .1. {3.1411} Vivet anima mea. vita gratie, in presenti, et glorie in futuro.
marg.|  .2. Et laudabit te. laude imperfecta in presenti vita, sed laude perfecta in futuro, secundum quod dicitur supra Ps. 83.b. Beati qui habitant in domo tua domine in secula seculorum laudabunt te.
marg.|  .3. Erravi. hoc non videtur intelligi de errore in moribus : quia statim subditur : Mandata tua non sum oblitus, sed de errore secundum modum communem loquendi hominum mundanorum.
marg.| Ad cuius intellectum sciendum, quod ovis dicitur errare, quando segregat se a grege. homines autem tendentes ad perfectionem contemplationis{3.1412} segregant se a communi habitatione hominum, ut libere possint vacare contemplationi divine, et tales ab hominibus mundanis reputantur stulti, et huic seculo perditi, unde et religiosi mundo mortui dicuntur, et secundum hoc dicit psal. in persona contemplativi. Erravi sicut ovis. quantum ad reputationem hominum mundanorum, quia refugientibus amore dei mundanum consortium conceditur divinum, secundum illud Osee 2.c. Ducam eam in solitudinem, et loquar ad cor eius, etc. ideo subditur.
marg.|  .4. Quere servum tuum. eum interius consolando.
marg.|  .5. Quia mandata tua. terrenis inherendo per amorem, sed celestia appetendo, ad quod tendit mandatorum tuorum observatio.
marg.| {3.1417} Ad Dominum cum tribularentur. Huic Psalmo premittitur talis tit. in Hebreo. Canticum graduum, et similiter in aliis. 13. sequentibus, sed in aliquibus eorum fit aliqua additio, ut videtur. Dicuntur autem isti quindecim psal. cantica graduum secundum doctores Hebreos, et Latinos, eo quod in ascensu templi, qui erat per quindecim gradus, cantabantur a sacerdotibus, et Levitis : primus psal. in primo gradu, et secundus in secundo, et sic de aliis. Sed utrum isti psal. ad hoc fuerint facti varie dicitur. Dicunt enim aliqui, quod David, qui precepit Salomoni edificare templum, et tradidit ei descriptionem templi, et porticuum, et per consequens graduum, ut habetur 1. Para. 28. fecit psalmos istos ad decantandum in gradibus modo predicto. Dicunt etiam, quod per ascensum graduum corporalium intelligitur ascensus in gradibus virtutum, qui tanguntur in psalmis istis gradatim ascendendo. Sed contra primum videtur esse, quia tertius ps. quintus, duodecimus, et quartusdecimus intitulantur a David sic. Canticum graduum David, similiter octavus a Salomone, sic Canticum graduum Salomonis, vel Salomoni. Ceteri autem omnes intitulantur sine tali additione, sic. Canticum graduum. Et ex tali variatione intitulationis videtur, quod non omnes facti sunt a David, sed solum illi, qui ab eo sunt intitulati, nisi appareat aliunde, quod David fecerit, sicut dicetur infra de aliquibus psal. et quod octavus factus sit a Salomone. Ceteri vero ab aliquibus aliis spiritum prophetie habentibus quorum nomina sunt ignota. Et ex hoc sequitur, quod non fuerunt facti a David, ut decantarentur modo supradicto. Contra secundum dictum videtur esse, quod ita altus gradus virtutis ponitur in primo psal. sicut in aliquo sequentium secundum expositionem eorum qua exponunt illud. Hei mihi, quia incolatus meus prolongatus est. Quod exponunt de homine sic perfecto, quod ex desiderio vite celestis vita presens ei efficitur {3.1418} tediosa, quod est maxime perfectionis in vita presenti, secundum quod dicebat Paulus de seipso Philip. 1.d. Desiderium habens dissolvi, et esse cum Christo. Nec ordo istorum psalmorum ostendit talem ordinem graduum virtutem littere ipsorum consideranti. Igitur propter predicta, et similia salvo meliori iudicio, videtur mihi dicendum, quod omnes isti psal. non fuerunt facti ab eodem autore, nec ad hoc, ut decantarentur in gradibus modo predicto, sed aliquis, vel aliqui de sacerdotibus seu cantoribus devotis psalmos istos ab aliis factos ordinaverunt decantari in solennibus diebus modo predicto ascendendo gradus templi : Sicut beatus Gre. qui ordinavit officium ecclesiasticum psal. a David factos, et aliis antiquis applicavit ad diversa festa. quia aliqui decantantur in festis apostolorum alii in festis virginum. et sic de aliis, et aliquando ex modica convenientia, sicut Benedic. 2. Et appropriatur angelis ex illo versu : Qui facit angelos suos spiritus, etc. et ideo intendo primo exponere psalmos istos litteraliter secundum modicitatem intellectus mei. postea in fine aliquid addere breviter de mystica expositione.
marg.| Ad dominum cum tribularentur. Ex titulo huius psal. supra posito non apparet eius autor. De materia vero eius dicit Rabbi Salomon , quod est oratio pro liberatione populi Israel a tribulatione captivitatis, in qua nunc sunt per orbem dispersi a qua expectant Iudei per Messiam futurum liberari. Cuius autem oratio sit, non dicit, sed supponit, quod sit facta ab aliquo sancto spiritum dei habente, quod verum est. Sed primum eius dictum est falsum quia adventus Christi iam transiit in preteritum, sicut frequenter dictum est, propter quod videtur mihi melius dicendum, quod sit oratio alicuius sancti viri quicumque fuerit pro liberatione populi Israel de captivitate Babylonica, pro qua multi illius temporis psalmos, et orationes fecerunt, ut patet de Dan. 9.a. et in hoc libro psalmorum in pluribus locis. Et secundum hoc Psalmus iste in tres partes dividitur, quia primo petitur dicta liberatio : {3.1419} Secundo predicitur Babyloniorum punitio, ibi : Quid detur tibi. Tertio plangitur liberationis dilatio ibi. Hei mihi. Circa primum sciendum, quod gratitudo de beneficio preterito, est dispositio ad impetrandum futurum, propter quod psalmista in persona populi Israel tanquam gratus recognoscit preteritum beneficium, dicens.
Numérotation du verset Ps. 118,moraliter 
marg.| {3.1325} .1. Beata immaculati. Sicut dictum fuit in expositione litterali, Psalmus iste loquitur de beatitudine in spe, per quem modum{3.1326} habetur in via per operum bonorum merita, et sic patet quod sensus litteralis est simpliciter moralis, propterea de alio pertranseo.
Numérotation du verset Ps. 118,additio 1 
marg.| {3.1411} In Ps. 118. Beati immaculati.
marg.| Tria sunt in hoc Psalmo singularia, que in nullo aliorum inveniuntur. Primum est, quod sub qualibet littera alphabeti Hebraici ponuntur octo versus prout dicitur in postil. Secundum singulare est, quod prout dicunt expositores Hebrei, in quolibet versu fit mentio de aliquo pertinente ad deum per comparationem ad salutem humanam : ut via domini vel testimonium domini seu mandatum eius seu eloquium, vel preceptum, iudicium vel iustificatio seu iustitia, et huiusmodi. Et hoc est verum, prout patet discurrenti per omnes versus huius ps. in quorum quolibet est aliqua dictio huiusmodi, excepto illo versu ubi dicitur : Suscipe servum tuum in bonum : non calumnientur me superbi, in quo non apparet talis dictio secundum quosdam, licet etiam in illo versu hoc idem habeatur. nam cum dicit : Suscipe servum tuum in bonum, idem est acsi dicat in bonitatem tuam. Tertium singulare in hoc Psalmo est, quod semper Psalmista in eodem loquitur Deo tanquam alloquens secunde persone, et hoc invariabiliter per totum psalmum, exceptis tribus versibus primis, s. Beati immaculati. Beati qui scrutantur, et. Non enim qui operantur iniquitatem. Qui quidem tres versus sunt, quasi prologus totius psal. Excipitur etiam iste versus ubi dicitur : Declinate a me maligni. in quo versu loquitur de deo, ut tertia persona cum dicit : Et scrutabor mandata dei mei. in ceteris autemomnibussemper loquitur Deo tanquam secunde persone, quod non fit in aliis psalmis totius psalterii, imo frequenter in eodem Psalmo loquitur psalmista Deo quandoque in tertia persona, quandoque in secunda, ut cum dicit : Deus misereatur nostri, etc. in quo versu loquitur Deo in tertia persona. Et statim subdit : Ut cognoscamus in terra viam tuam, in secunda persona, et adhuc contingit, quod nedum in eodem Psalmo sed in eodem versu mutat modum loquendi de tertia persona in secundam, ut cum dicitur : Domini est salus. Ecce locutio in tertia persona. Et sequitur statim in eodem versu. Et super populum tuum benedictio tua. ubi loquitur Deo in secunda persona. In hoc tamen presenti psal. licet sit maior numerus versuum, quam in multis ps. Psalterii simul iunctis, cum in hoc ps. sint. 176. versus, numquam tamen ps. variat modum loquendi ad deum, s. ut ei loquatur in tertia persona, sed semper in secunda, ut dictum est. Que quidem singularitates non debent vacare a mysterio sic, ut censeantur causaliter contingere, seu preter intentumauctoris,presertim cum hic psalmus secundum sententiam sanctorum doctorum, ut habetur in glossa. quanto{3.1412} in superficie videtur apertior, tanto mysteriorum altitudine est profundior. Unde circa predicta aliquid videtur dicendum. Et quantum ad primum, s. de octonario alphabetico in hoc Psalmo observato preter rationem mysticam, que in glossa communiter habetur, potest alia ratio assignari, que videtur magis litteralis, s. quod quia in hoc Psalmo generaliter intendit psalm ista comprehendere vitam omnium in beatitudinem tendentium, tam activorum, quam contemplativorum, prout patet in primis duobus versibus s. Beati immaculati, etc. et Beati. qui scrutantur, etc. et secundum expositionem postillatoris. Et cum status populi Israelitici quadrupliciter distinguebatur, ut habetur inf. ps. 138.s. in domum Israel, quantum ad duodecim tribus, et in domum Aaron, quantum ad sacerdotes, et in domum Levi, quantum ad Levitas, et in timentes dominum, quantum ad conversos de Gentilitate ad Iudaismum, prout ibidem exponetur, et quilibet istorum statuum poterat dividi in duas partes secundum duos choros psallentium, prout consuevit in ecclesia fieri. Idcirco ps. in qualibet distinctione huius ps. posuit octo versus, ut quelibet pars predictorum haberet in quolibet octonario unum versum, et hoc sub qualibet littera alphabeti, ad designandum extensionem huiusmodi doctrine per totum corpus politie fidelium, sicut alphabetum comprehendit omnia litterarum elementa. Quantum vero ad secundam, et tertiam singularitatem ulterius videtur dicendum. Ad cuius evidentiam attendendum est, quod ad perfectionem vite active, et contemplative, de quibus in hoc ps. agitur prout postil. exponit, et bene, requiritur devotio, que est actus religionis, prout secundum Th. in 2.2 q. 72. art. 2. in cor. q. habetur. Ille enim qui vitam activam bene exercet, oportet, quod non solum agat illa, que ad huiusmodi vitam activam pertinent, sed etiam ut talia devote agat, s. cum promptitudine voluntatis faciendo illa in dei obsequium. unde Ex. 35.c. Multitudo filiorum Israel obtulit mente promptissima atque devota primitias deo . Idem dicendum, et fortius de vita contemplativa, que magis consistit in mente. In hoc igitur psal. agit psalmista de activis, et contemplativis, non solum inquantum sunt simpliciter tales, sed inquantum sunt in utraque vita devoti, quod facit ad perfectionem utriusque vite. Et quia devotio secundum Hugo. est fervor bone voluntatis, quem mens cohibere non valens certis manifestat indiciis, in hoc ps. ponit psal. plurima signa exteriora ad devotionem pertinentia in utraque vita. In vita enim activa pertinet ad devotum agere ea, que ad obsequium divinum pertinent, prompte, et expedite. de quo dicit : Viam mandatorum tuorum cucurri. Similiter, et talia agere gratanter, et sine turbatione, de quo dicit : Paratus sum, et non sum turbatus, ut custodiam, etc. Similiter {3.1413} in vita contemplativa pertinet ad devotum assiduitas vacandi divinis, presertim in temporibus in quibus homines communiter consueverunt quieti corporali, et somno vacare, et de hoc dicit : Media nocte surgebam, ad confitendum tibi. Prevenerunt oculi mei ad te diluculo, ut meditarer, et huiusmodi. Similiter, et elevatio manuum. de quo dicit : Et levavi manus meas ad mandata tua. Et prosternatio corporis in terra, de quo dicit : Adhesit pavimento anima mea. Similiter, et fluxus lachrymarum, qui contingit sepe devotis ex consideratione proprie fragilitatis, et de hoc dicit : Exitus aquarum deduxerunt oculi mei, et sic de multis aliis exterioribusque significant fervorem mentis. Similiter ponit psalmista aliqua in hoc psalmo intrinseca, que ad devotionem pertinent, vel per modum cause, sicut est frequens meditatio in sacris scripturis. de quo dicit : Quomodo dilexi legem tuam domine, tota die meditatio mea est. Et meditabor in mandatis tuis, que dilexi. et sic de quam plurimis. Ponit etiam alia, que pertinent ad devotionem per modum effectus, sicut est letitia spiritualis, que sequitur devotionem. Dicitur enim in Collecta : Ipsa quoque sancta devotio letificet. et de hoc dicit : Letabor ego super eloquia. Et quam dulcia faucibus meis eloquia tua, etc. et sic de multis aliis pertinentibus ad predicta, que causa brevitatis omittuntur. Ex quibusdeducitur, quod frequentatio assidua tam in mente, quam in ore de lege divina, et de mandatis eius seu eloquiis, iudiciis, et testimoniis, et huiusmodi, pertinet ad devotione per modum cause, et ideo in quolibet versu huius psalmi, in quo principaliter psalmista intendit agere de devotione tam circa activos, quam contemplativos, ut dictum est, merito ponitur aliquid predictorum, quod est singulare in hoc ps. Similiter et alloqui deum semper in secunda persona, videtur pertinere ad devotionem per modum effectus. Ille enim cuius mens servet in famulatum seu obsequium alicuius, semper videtur eum habere ante oculos quasi principaliter constitutum, ne deviet a promptitudine obsequii eius. unde ps. Providebam eum in conspectu meo semper. Quapropter in hoc primo octonario, qui quasi preambulum est ad sequentia, in tribus primis versibus ostendit ps. de quibus intendit, s. de viris activis, et contemplativis, quibus beatitudo competit in spe. et exponantur predicti versus, ut in postilla, excepto cum dicitur : In toto corde exquirunt eum. quod referendum est ad hoc, quod quis vitam suam ad dei servitium ordinat, et per consequens omnia, que propter seipsum agit, virtualiter ordinantur in deum, quod pertinet ad devotionem. unde cum dicit in quarto versu : Tu mandasti mandata tua custodiri nimis, reddit rationem predictorum, acsi psalmista dicat deo, merito exquirendus es in toto corde, quia tu mandasti mandata tua custodiri nimis : Quod intelligendum est principaliter de duobusmandatis caritatis, in quibus tota lex pendet, et prophete, Mt. 22.d. Mandavit enim deus Deu. 6.a. Diliges dominum deum tuum ex toto corde. In quo manifeste ostendit, quod ad perfectam dilectionem non sufficit deum diligere, nisi ex toto corde diligatur. Similiter circa caritatem proximi dicit Mt. 22.d. Diliges proximum tuum. sicut teipsum. unde non sufficit solum proximum diligere, nisi quis diligat eum, sicut seipsum. Ex quibussequitur, quod in utraque vita requiritur devotio, ut sit perfecta. Cum enim quis diligit deum ex toto corde, et ex tota substantia, etc. prompte, et devote eum diligit. Similiter, qui proximum, sicut seipsum diligit, prompta voluntate eum diligit. Tali enim voluntate, s. prompta, quilibet seipsum diligit, ut communiter, et sic cum dicitur : Custodiri nimis. li nimis, non significat plus, quam oportet, sed modum imponit, s. ut non solum mandata predicta custodiantur, quantum ad materiam actus, sed etiam nimis, id est cum promptitudine affectus, prout deus mandavit mandata sua, et dicta custodiri, ut dictum est, et sic in hoc quarto versu psalmi. fundat intentionem suam in lege divina, s. quod ad perfectionem vite spiritualis tam active, quam contemplative requiritur devotio, quod est principale intentum huius ps. Et quia talis custodia divinorum mandatorum, s. per devotionem est difficilis, quia ut dicit Philosophus in libro Ethico. Operari iusta, s. ea, que iustus operatur, non est difficile, sed eo modo quo iustus operatur, difficile est, s. quantum ad iniustos. idcirco dicit in 5. versu. Utinam dirigantur vie mee, etc. quasi dicat difficile est mihi, ut taliter cogitationes, et opera mea dirigantur ad custodiendas iustificationes tuas, s. modo predicto, sed hoc opto seu desidero. et de hoc dicit : Utinam dirigantur, etc. Consequenter, quia est alia difficultas ex parte mandatorum, eo quod sunt plurima presertim in lege veteri, in qua mandata divina post duo principalia predicta in magno numero fuerunt, ut patet ex decursu pentateuchi, ideo dicit in sexto versu. Tunc non confundar, cum prospexero in omnibus mandatis tuis, s. quod non solum sim diligens in operando seu contemplando devote, sed etiam in prospiciendo omnia mandata nullo pretermisso. Et quia iste due difficultates quarum una est circa directionem viarum, et alia circa prospectionem mandatorum spectabat psalmista, ut per deum tollerentur, idcirco in septimo versu ex certitudine spei reddit gratias de utroque. De primo, s. cum dicit : Confitebor tibi in directione cordis, s. quod tu dirigis cor meum a quo vie mee procedunt. De secundo vero dum dicit : In eo quod didici iudicia iustitie tue, hoc est : Confitebor tibi, quod a te adiutus didici iudicia iustitie tue, et sic possum prospicere omnia mandata tua. Consequenter psalmista quasi iam a Deo adiutus in predictis in {3.1414} octavo versu dicit : Iustificationes tuas custodiam, offerendo seu confidens dei adiutorio ad custodiendas iustificationes dei seu mandata, de quibus in exordio dixerat : Tu mandasti mandata tua domine. Sed quia ut in eodem versu dictum fuit, ad perfectionem custodie mandatorum dei requiritur devotio, que intelligitur in hoc, quod dicit. Custodiri nimis. idcirco subdit in hoc octavo versu. Non me derelinquas usquequaque. Circa quod sciendum, quod ubi nos habemus. Non me derelinquas, usquequaque. littera Hebraica habet. Non me derelinquas usque nimis. Eadem enim dictio ponitur hic in Hebreo, que etiam in illo loco, custodiri nimis, supra dicto, et est sensus. Ego iustificationes tuas custodiam a te adiutus, ut dictum est, et peto, quod non me derelinquas, id est quod me adiuves. Donec illas custodiam usque nimis, id est usque ad custodiam devotam, ut dictum est. Et sic optime concordat hoc, quod subdit in fine huius octonarii, cum dicit : Non me derelinquas usque nimis, huic quod dixerat in exordio allocutionis ad deum. Tu mandasti mandata tua domine custodiri nimis.
Numérotation du verset Ps. 118,additio 2 
marg.| In eo. psal. ubi dicitur in postil. In quo corrigit.
marg.| Distinctio postil. circa hunc psalmum per octonarios, et octonarium per versus, licet artificialis sit secundum se, non tamen correspondet littere quo ad maiorem partem, eo quod membra distinctionis tam generalis, quam particularis coincidunt invicem. Et ideo melius videtur, ut requiratur continuatio cuiuslibet octonarii ad precedens. similiter, et versuum cuiuslibet octonarii inter se, non exorbitando a principali materia, quam intendit Psalmista : que est devotio, que ad perfectionem vite spiritualis pertinet, ut dictum est. In hoc secundo octonario Ps. agit de quibusdam ad devotionempertinentibus quorum aliqua consistunt in actibus exterioribus ut pertinent ad devotionem dispositive, quorum unum est custodire sermones divinos, s. mandata. et de hoc dicit in primo versu : In quo corrigit adolescentior viam suam, etc. quasi dicat qualiter homo disponit se ad custodienda mandata divina nimis. de quo dixerat in primo octonario, quod optabat, ut difficile, de quo dixit. Utinam dirigantur vie mee, etc. ad quod respondit : In custodiendo sermones tuos. et dixit adolescentior, id est insipiens tendere ad vitam spiritualem, que est sicut adolescens in vita corporali, qui nondum habet membra seu vires perfectas. Requiritur etiam dispositive ad predictam perfectionem devotionis habendam, intensio affectus ad exquirenda mandata, et de hoc dicit in secundo : In toto corde meo exquisivi te. Quod dicitur ex toto corde, intelligitur ex intensione affectus, qui consistit in corde. Et quia tali affectu deus non subtrahit effectum, ideo dixit : Ne repellas me, etc. id est indecens est, ut me repellas. Et quia quandoque aliqua diligenter exquiruntur, et tamen incaute servantur, ideo dicit in tertio versu : In corde meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi. hoc est dicere : Illa que exquisivi ex toto corde meo, circa doctrinam mandatorum tuorum, in ipso corde sunt abscondita seu recondita apud me, non tantum in libro, ut inde possim repellere tentationes. ideo subdit : Ut non peccem tibi. Consequenter quia ad perfectionem vite spiritualis predictam non sufficit dispositio humana, sed requiritur authoritas divina, ideo dicit in quarto versu : Benedictus es domine, doce me iustificationes tuas, id est per infusionem tue benedictionis doce me iustificationes tuas, id est da mihi doctrinam fidei, per quam iustificer. de qua Abacuc. 2.a. Iustus in fide sua vivit. Nec obstat, quod in precedenti octonario dixerat, dedisti iudicia iustificationis tue. quia in hoc ps. sepe petit quod habet : quod pertinet ad fervorem mentis. Et quia ad maiorem confirmationem seu habituationem divine doctrine in mente requiritur repetitio eiusdem, et prolatio per verba, ut menti tenacius infigatur, idcirco in quinto versu dicit : In labiis meis pronuntiavi omnia iudicia oris tui. Et quia per talem frequentationem, et confirmationem habitualem sequitur delectatio in opere, que perficit operationem secundum Philosophum. idcirco in sexto versu dicit. In via testimoniorum tuorum delectatus sum, etc. Ex qua quidem delectatione sequitur, quod homo continuat talia in quibusdelectatur. idcirco subdit, quod in utraque vita iam delectatus frequentat operationes ad eam pertinentes, unde de activa dicit : In mandatis tuis exercebor, etc. Exercitium .n. mandatorum ad activam pertinet, sicut, et meditatio eorum ad contemplativam, et ideo subdit. In iustificationibus tuis meditabor. Ex dictis in additionibushorum duorum octonariorum, et etiam ex contentis ulterius in postilla, potest lector reducere cetera in hoc Psalmo contenta ad propositum predictum, scilicet ad excitandum devotionem mentis in utraque vita predictarum : et ideo discurrere per singula, quantum ad hoc omitto, ad vitandam prolixitatem.
Numérotation du verset Ps. 118,additio 3 
marg.| In eodem Psalmo cxviij. ubi dicitur in postilla. Retribue, etc.
marg.| Non potest homo ex sola, virtute naturali aliquod opus facere, per quod mereatur de condigno, nec de congruo, quod Deus det sibi gratiam, quia ipsa preparatio ad gratiam habitualem non est ex sola virtute naturali. Presupponit enim aliquod auxilium gratuitum ex parte dei interius animam moventis, sive bonum propositum inspirantis, licet tale {3.1415} auxilium non sit per donum habituale, ut in 1.2. q. 109. ar. 6. in corpore. q. unde Glo. super istud verbum psal. Retribue servo tuo, dicit : Non utique pro meritis bonis redde, sed retribue, idest iterum, et iterum da, vel pro malis meis retribue bonum, quoniam ante fidem non debetur homini, nisi mala pro malis, retribuit autem deus per gratiam bona pro malis, hec in glo. Ex quo patet, quod retribue, in hoc loco non intelligitur per modum meriti cuiuscumque, sed sicut dicitur retributio, cum mala redduntur pro bonis secundum illud psal. Retribuentes mala pro bonis, detrahebant mihi. Eadem ratione posset dici retributio, cum bonum datur pro malo, prout etiam in glo habetur, et sic intelligitur in proposito, cum dicitur : Retribue servo, idest, homini, qui servus dei est secundum recreationem, retribue ei etiam nihil boni merenti gratiam tuam per quam vivificetur.
Numérotation du verset Ps. 118,additio 4 
marg.| In eodem Psalmo ubi dicitur in postil. Increpasti. Hic tangitur, etc.
marg.| Humilitas, nec aliqua dispositio seu virtus pure humana, non est prime gratie meritoria, prout dictum fuit in precedenti additione, nec eadem ratione deus superbis resistit, qua humilibus dat gratiam. Nam superbis resistit ex iustitia, humilibus dat gratiam per misericordiam.
Numérotation du verset Ps. 118,additio 5 
marg.| In eodem Psalmo Memor esto. ut dicitur in postilla : Horror tenuit me, etc.
marg.| Melius videtur iste versus exponendus secundum gl. scilicet ut in hoc ostendatur virtus pietatis, que in sancto viro quandoque tanta est, ut magis doleat alienam culpam, quam suam contumeliam, et de hoc Apostolus. 2. Cor. 11.g. Quis in firmatur, et ego non infirmor ? Et secundum hanc sententiam iste versus continuatur cum precedenti sic. Dixerat enim : Memor fui iudiciorum tuorum, et consolatus sum : In quo apparet, quod iustus in pena inflicta reprobis secundum iudicium divinum est consolatus, eo modo quo dicitur in Psalmo Letabitur iustus cum viderit vindictam. unde ne intelligeretur, quod iusto de culpa peccatorum placeat, ideo subditur : Defectio tenuit me. scilicet de hoc, quod peccatores derelinquunt legem divinam, quod pertinet ad culpam. Et quia quandoque huiusmodi peccatores derelinquentes legem divinam, tolerantur in hac vita, et eorum punitio reservatur in futura, in qua iustificationes dei magis relucent, ideo subdit : Cantabiles mihi erant iustificationes tue, in loco peregrinationis mee. Cuius sensus est. Licet culpa derelinquentium doleam, ut dictum est, gauDeotamen in loco peregrinationis mee, idest in hoc seculo considerans iustificationes tuas in alia vita, et ideo Cantabiles mihi sunt, idest, delectabiles.
Numérotation du verset Ps. 118,additio 5 
marg.| In eodem Psalmo ubi dicitur in postilla : Hec facta est mihi.
marg.| Hoc pronomen hec, cum dicitur : Hec facta est mihi, non est plurale neutrius generis, quia si sic, debuisset dicere : Hec facta sunt mihi, unde oportet dicere, quod hec pronomen, sit feminini generis in singulari, unde secundum glossam refertur ad hoc, quod dixerat in precedenti versu : Memor fui nocte nominis tui domine. ubi pro nocte intelligitur locus peregrinationis, de quo in precedenti versu dixerat, in quo contingunt multe adversitates, et miserie in quibus vir sanctus debet esse memor nominis dei, et custodire legem eius, unde Psal. quasi reddens Deo gratias de adversitatibus, et miseriis huius peregrinationis, per quas iustus reprimitur a superbiendo dicit : Hec facta est mihi. idest, hec nox tribulationis facta est mihi a te deus. Quia iustificationes tuas exquisivi, idest, ut iustificationes tuas exquiram, eo modo quo dicitur in sequentibus : Bonum mihi, quia humiliasti me, ut discam iustificationes tuas, etc.
Numérotation du verset Ps. 118,additio 7 
marg.| In eodem Psalmo In eternum : ubi dicitur in postil. Ordinatione tua perseverat dies.
marg.| Ubi translatio nostra habet : Ordinatione tua perseverat dies, Hebraica littera habet : Ordinationi tue perseverant hodie, etc. et continuatur cum precedentibus, et sequentibus secundum quosdam Hebreorum expositores sic : Dixit enim Ps. In eternum domine verbum tuum permanet in celo. In quo intelligitur, quod celestia corpora, que verbo domini firmata sunt, manent in eternum, scilicet a parte post secundum suam substantiam. Similiter, et cum dicit : In generatione, et generationem veritas tua, intelligitur quod in istis inferioribus remanet veritas domini, per quam subsistunt per successionem generationum adinvicem, sub quibus generationibus sibi succedentibus terra, que est quasi centrum universi, fundata permanet, et de hoc dixit : Fundasti {3.1416} terram, et permanet, et quia tam celestia corpora quo ad individua, quam inferiora quo ad species habent perpetuitatem durationis iuxta divinam ordinationem, idcirco dicit : Ordinationi tue perseverant hodie. quasi dicat, celestia simul, et terrestria usque hodie servant ordinationem tuam, eo quod omnia serviunt tibi. Et quia ex huiusmodi perseverantie perpetuitate aliqui possent errare, estimantes quod talia entia fuissent ab eterno, sicut multi Gentiles philosophantes estimaverant, eo quod mundum incepisse non potest demonstrative probati, idcirco subdit : Nisi quod lex tua meditatio mea est, tunc forte perissem in humilitate mea. q. ex perseverantia durationis creaturarum sub uno ordine potuissem in humilitate mea, scilicet in fragilitate intellectus mei perire, scilicet errare. Nisi quod lex tua meditatio mea est. In lege enim divina, scilicet Mosaica, Moyses prophetando de preteritis, prout dicit Gregor. in homil. dixit : In principio creavit deus celum, et terram, in quo novitas mundi aperte traditur. Unde licet in eternum, scilicet in perpetuum celum duret, sicut et terra fundata permaneat, non tamen ab eterno fuerunt, testante lege divina oppositum, ut dictum est.
Numérotation du verset Ps. 118,additio 8 
marg.| In eodem. Quomodo dilexi, ubi dicitur in postil. Quia in eternum mihi est.
marg.| De lege communi nemini imprimitur mandatum divinum inseparabiliter, cum quilibet viator per peccatum possit separari a deo, et a mandatis eius. unde cum dicitur : Quia in eternum mihi est. melius exponitur, ut intelligatur, quod fidelis interpretatur mandatum divinum, ut ad eternitatem sibi valeat. Iudeus autem seu hereticus interpretatur mandata dei referendo ea ad premia temporalia, unde in hoc fidelis efficitur magis prudens, et in eius persona proprie dicitur : Super inimicos meos prudentem me fecisti mandato tuo, quia in eternum mihi est, ratione predicta. Consequenter quod dicitur : Super omnes docentes me intellexi, non videtur intelligendum de hoc, quod discipulus aliquando transcendit magistrum per perspicuitatem ingenii, seu assiduitatem studii, ut postil. dicit, quia hoc commune est tam fidelibus, quam infidelibus, sed hoc convenienter posset referri ad scribas, et Phariseos, qui super cathedram Moysi sedentes, ut Mt. 23.a. legem dei videbantur docere, et tamen super tales fideles intelligit, qui non in littera, sed in spiritu quiescit unde dicit : Quia mandata tua meditatio mea est : Meditatio enim proprie est illorum qui intrinsecus sunt, et spiritualia. Quod autem sequitur : Super senes intellexi, intelligendum est in persona fidelium, qui per temporum successionem plura explicite cognoscunt de his, que ad fidem pertinent, quam antiqui, licet implicite talia continebantur in fide antiquorum. Potest etiam intelligi de populo nove legis, qui iunior est respectu iudaici senioris, unde posset dicere populus novus, quod super seniores, scilicet antiquitate temporis intellexit, quia mandata dei, quesivit, non mandata hominum, sicut illi de quibus Is. dicit : Erat timor dei, etc.
Numérotation du verset Ps. 118,additio 9 
marg.| In eodem : Feci iudicium. ubi dicitur in postil. Non tradas me. idest, tradi permittas.
marg.| Hoc quod dicit : Non tradas me calumniantibus me, planius posset intelligi de pravis hominibus, qui calumniantur communiter eos, qui iudicium seu iustitiam persequuntur, seu iudicialiter exercent, ut frequenter per experientiam habetur. unde Mt. 5.a. Beati, qui persecutionem patiuntur propter iustitiam. unde in persona talium psal. orat ne tradantur huiusmodi hominibus calumniantibus protegendo eos in hac vita, vel eos ad aliam perducendo a talibus calumniis immunes.
prol.| $replica
prol.| REPLICA. In Psalmo Beati immaculati. non variantur multum postillator. et Burgens. nisi in applicatione, que non variat veritatem. Sed circa illam partem. Retribue. dicit postil. quod homo ex naturali virtute potest mereri de congruo, quo facto, quod in se est, petit deum, ut retribuat gratiam qua mereri valeat de condigno, Burgens.contradicit ex opinione, scilicet Tho. 1.2. quasi dicat 109. Hic dico, quod de merito congrui, et condigni grandis restat disputatio Sco. contra Tho. Non enim minus respondet deus homini per virtutem naturalem habenti bonum usum liberi arbitrii, quam angelo. Sed angelo in prima morula existenti in beatitudine naturali, que nihil est, nisi bonus usus rationis, respondet deus per collationem gratie in secunda morula, igitur et homini. Nec oportet huiusmodi usum precedere aliquod donum gratuitum, vel dispositionem gratuitam, sed solum gratis datam, que continetur sub naturali facultate, que patent per magistrum. libro 2. dist. 3. et 4. vide ibi Sco. quia hic disputare de hoc non pertinet ad sensum litteralem in proposito quesitum, etc.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 118), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_118)
Signaler un complément d'information

Notes :