Nicolaus de Lyra

Psalmus 126

Numérotation du verset Ps. 126,1 

¶Canticum graduum Salomonis.
¶Codd. : (Ps. 126) Hi D14 D30 Ω F Rusch Ps-G | Salomonis] om. Ω F, + Vox Christi de futura Ecclesia D30
Numérotation du verset Ps. 126,I 

Nisi Dominus edificaverit domum1 ¦
1 domum Ps-G ] domus Ω F (hapax)
in vanum laboraverunt
qui edificant eam.
Numérotation du verset Ps. 126,II 

Nisi Dominus custodierit civitatem ¦
frustra vigilat2 qui custodit eam3.
2 vigilat Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D14 D30 Ω F ΩP Rusch cum Ps-H] vigilavit Ps-G , vigilant ΨB* cum Ps-R |
3 eam Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D14 D30 Ω F ΩP Rusch cum Ps-R (custodiunt) Ps-H] om. Ps-G |
Numérotation du verset Ps. 126,2 III

Vanum est vobis
ante lucem
surgere ¦
surgite4
4 surgite Ps-G ( M ² ΦVP K² V D) Hi D14 D30 Ω Ω F ΩP Rusch Ed1530 ... Clementina cum Ps-R ] surgere Ps-G
postquam
sederitis
qui manducatis panem doloris.
Numérotation du verset Ps. 126,IV 

Cum dederit dilectis suis somnum ¦
Numérotation du verset Ps. 126,3 

ecce hereditas Domini
filii
merces5 fructus ventris.
5 merces Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D14 D30 Ω F ΩP Rusch Ps-R (nonnulli codd. et edd. )] mercis Ps-R Ps-G
Numérotation du verset Ps. 126,4 V

Sicut sagitte
in manu
potentis ¦
ita filii excussorum.
Numérotation du verset Ps. 126,5 VI

Beatus
vir6
6 vir] om. Ω F cum Ps-α² Ps-Med
qui implevit7 desiderium suum ex ipsis ¦
7 implevit Ps-G ( plerique codd. Ω F edd. ) D14 D30 Ω F ΩP Δ Rusch cum Ps-R (nonnulli codd. et edd. )] implebit Ps-R Ps-G Hi
non confundetur
cum loquetur8 inimicis suis
8 confundetur... loquetur Ps-G ( F² Ψ B ² V D ) D14 D30 Hi Ω ΩP Δ Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] confundentur... loquentur Ps-G Cor2 (hebr. et Ieron. et nt. et grecus... non est ibi in singulari)
in porta.

Psalmus 126

Numérotation du verset Ps. 126,ad litteram 
marg.| {3.1447} .1. Nisi dominus. Huic Psalmo premittitur talis titulus in Hebreo. et in translationeHieronymi. Canticum graduum Salomonis. Et secundum {3.1448} quod dicit Rabbi Salomon iste psalmus intitulatur a Solomone, non sicut ab auctore, sed quia factus fuit ab ipso David, qui sicut previdit eum edificaturum domum domini, ita previdit eum accepturum in uxorem filiam Pharaonis contra legem divinam, que prohibet Iudeis accipere {3.1449} mulieres alienigenas, et secundum hoc dixit : Nisi dominus edificaverit domum, in vanum laboraverunt qui edificanteam. quasi dicat frustra edificat domum domino qui transgreditur eius mandatum, quia melior est obedientia quam victime. 1Rg. 15. Et ad hanc sententiam applicat litteram sequentem. Sed istud dictum videtur esse manifeste contra sacram scripturam, que dicit. 3Rg. 8. et 2. Para. 5. quod edificata domo nebula implevit eam, in signum divine acceptationis, et 2. Para. 7. quod ignis descendit tunc de celo, et devoravit holocausta et victimas, et maiestas domini implevit domum. Item. 3Rg. 9. dicitur, quod dominus apparuit Salomoni, sicut apparuit ei in Gabao, dixitque dominus ad eum : Exaudivi orationem tuam, etc. et subditur. Et sanctificavi domum hanc quam edificasti. Et per omnia ista ostenditur, quod illa edificatio fuit Deo accepta. Item Salomon non videtur in aliquo peccasse, accipiendo filiam Pharaonis in uxorem sicut dictum fuit diffuse. 3Rg. 3. Et ideo dicendum, quod Salomon fecit psal. istum, quia tamen reputabat se et totum populum suum non sufficere ad edificationem domus domini, secundum quod ipse dixit. 2. Para. 2.b. Quis enim prevalere poterit, ut edificet ei domum dignam ? quasi dicat nullus, nisi ipsemet Deus apponat manum suam, ideo secundum hoc dixit : Nisi dominus edificaverit domum, in vanum laboraverunt etc. Circa quod sciendum quod domus domini dupliciter edificatur. Uno modo corporaliter ex lignis et lapidibus. Alio modo spiritualiter per doctrinam in fide et moribus, et in utraque edificatione requiritur divinum auxilium. Igitur in hoc Psalmo agitur primo de edificatione corporali, secundo de spirituali, ibi : Cum dederit dilectis suis. Circa primum dicit Salomon. Nisi dominus edificaverit domum. dirigendo et confortando artifices.
Numérotation du verset Ps. 126,ad litteram 
marg.|  .1. In vanum laboraverunt. unde lapis angularis consummans edificium parietum pluries fuit reiectus ab artificibus sicut inutilis, et tamen in consummatione edificii fuit aptissimus, quod a domino factum fuit secundum quod dictum est supra Ps. 117. Lapidem quem reprobaverunt edificantes, hic factus est in caput anguli. A domino factum est istud etc. Et ad hoc adducitur exemplum de custodia civitatis humana, que non valet sine divina, cum dicitur.
marg.|  .2. Nisi dominus custodierit. et secundum sententiam predictam alloquitur Psal. artifices di.
marg.| {3.1450} .3. Vanum est vobis, etc. id est de mane, ut habet translatio Hieronymi et hoc est ante solis ortum, nisi supple adsit divinum adiutorium, ut premissum est.
marg.|  .4. Surgite postquam. In hebreo sic habetur. Retardantes sessionem et manducantes panem laborantium. et est sensus : Sicut vanum est vobis mane surgere ad incipiendum opus nisi adsit divinum adiutorium : ita sine tali adiutorio, vanum est retardare sessionem, idest, quietem ab opere, opus multum continuando, et manducantes panem laborantium, isti sunt artifices manualiter operantes. Translatio autem communis potest sic exponi. Surgite postquam sederitis. quasi dicat non oportet vos nimis cito surgere ad opus, quia si vobis adsit divinum adiutorium, plus faciet quam solicitudo vestra nimia et ideo. Surgite postquam sederitis. id est postquam convenienter quieveritis.
marg.|  .5. Qui manducatis panem doloris. idest, vos operarii qui habetis victum ex labore corporali acquisitum, qui labor est causa doloris in corporibus vestris.
marg.|  .6. Cum dederit. Hic consequenter agitur de edificio spirituali per doctrinam sanam fidei et morum. Circa quod sciendum, quod hec est vera littera Hebraica, ut dicunt Hebrei, saltem moderni. Sic dabit excitanti se a somno. et est finis versus precedentis in Hebreo et in translationeHieronymi et continuatur sententie precedenti, qua dixerat operarios habere victum per magnum laborem corporalem, subdens : Sic dabit, scilicet dominus victum convenientem sine tali labore excitanti se a somno. propter amorem studii legis divine, sic facit doctor studiosus, et subditur. Ecce hereditas domini. quam magis approbat Deus, quam domum materialem. Filii, idest, discipuli edocti a doctore predicto. Circa quod sciendum, quod ly filii, prout scribitur in Hebreo non potest esse genitivus singularis numeri, sed nominativus pluralis. Et quid sit illud bonum quod acquiritur dictis discipulis, ostenditur cum subditur : Merces fructus ventris. idest, bonum quod reportant discipuli, est fructus legis qui est sapientia. Et dicitur fructus ventris, eo quod latet in corde, quod hic vocatur venter eo modo loquendi quo dicitur Prover. 22. ca. Appone cor tuum ad doctrinam meam, que pulchra erit tibi cum servaveris eam in ventre tuo : sic exponit Rabbi Salomon . Ad hunc autem intellectum potest aliquo modo reduci translatio communis que sic habet : Cum dederit dilectis suis, idest, studiosis doctoribus in doctrina fidei et morum qui sunt a Deo dilecti.
marg.|  .7. Somnum. id est requiem per mortem, que dicitur somnus in scriptura, Io. 11.b.
marg.| {3.1451} Lazarus amicus noster dormit, sed vado ut a somno excitem eum.
Numérotation du verset Ps. 126,ad litteram 
marg.|  .1. Ecce hereditas domini. id est fideles, educti ab ipsis in fide et moribus, qui dicuntur eorum filii in scriptura, sunt hereditas domini magis dilecta quam domus materialis. Et quod sit bonum quod reportant finaliter ostenditur cum dicitur.
marg.|  .2. Merces fructus ventris. idest, Christus qui est fructus ventris virginalis, est merces eorum, quia est beatitudo obiective. In aspectu enim sue divinitatis reficiuntur beati interius, et in aspectu sue humanitatis exterius, secundum quod dicit Aug. super Iohan.
marg.|  .3. Sicut sagitte in manu potentis. que sunt parate ad adversariorum destructionem.
marg.|  .4. Ita filii excussorum. idest, de numero expeditorum ad pugnam, tanquam excussi ab impedimentis. in Hebreoautem habetur. Ita filii iuventutum et est eadem sententia, qua iuvenes sunt magis expediti ad pugnandum. Et isti sunt illi filii de quibus predictum est, qui sunt edocti in fide et moribus a sanctis doctoribus, et sic sunt parati debellare adversarios veritatis, {3.1452} secundum quod dicitur ad Titum. 1.b. Amplectentem eum qui secundum doctrinam est fidelem sermonem, ut potens sit exhortare in doctrina sana, et eos qui contradicunt arguere.
marg.|  .5. Beatus vir qui implevit desiderium suum ex ipsis. in Hebreo et in translatione Hieronymi habetur. Pharetram suam ex ipsis, per quam intelligitur schola doctoris, vel ecclesia boni pastoris, ubi congregantur tales filii sic edocti. Et ad eundem sensum reducitur littera communis, cum dicitur : Desiderium suum ex ipsis. quia bonus doctor desiderat habere tales filios et similiter bonus pastor. Et quia bonitas eorum redundat ad meritum doctoris vel pastoris, propter quod talis doctor vel pastor est beatus vir. ideo subditur. Beatus vir. scilicet ex congregatione eorum.
marg.|  .6. Non confundentur. talis doctor vel pastor. Vel hoc refertur ad quemlibet discipulorum.
marg.|  .7. Cum loquetur. idest, adversariis veritatis eos potenter arguendo.
marg.|  .8. In porta. hoc est in loco patenti. vel : In porta idest, in iudicio, quia iudices antiquitus in portis sedebant, et ibi coram eis aliquando facte sunt disputationes fidelium cum infidelibus.
Numérotation du verset Ps. 126,moraliter 
marg.| {3.1447} .1. Nisi dominus. Psalmum istum fecit Salomon videns se non posse edificare domum, domini, sine eius adiutorio speciali, propter quod dixit. 2Par. 3.b. Quis enim prevalere poterit, ut edificet ei domum {3.1448}dignam ? quasi dicat nullus. Mystice vere potest exponi de spirituali edificio ecclesie per rectores eius et predicatores, de quibus dicit salvator Iohan. 15.a. Sine me nihil potestis facere. Ideo dicitur. Nisi dominus edificaverit domum, etc. Et quia non solum requiritur {3.1449} eius auxilium ad edificandum, sed etiam ad edificium conservandum, ideo subditur.
Numérotation du verset Ps. 126,moraliter 
marg.|  .1. Nisi dominus custodierit etc. propter quod subditur :
marg.|  .2. Vanum est vobis. idest, ante Deum, qui est lux ad opus bonum, quia gratia Dei prevenit liberum hominis arbitrium. Quia tamen sequi debet eius instinctum, subditur.
marg.|  .4. Surgite, postquam sederitis. scilicet ad edificium spirituale, postquam{3.1450} quietem necessariam habueritis.
marg.|  .5. Qui manducatis panem doloris. idest, vos ecclesie ministri, qui sustentamini de elemosynis dolentium de suis peccatis. Ose. 4.b. Peccata populi mei comedent.
marg.|  .6. Cum dederit. Hic consequenter describitur merces fideliter edificantium, cum dicitur : Cum dederit dilectis. scilicet, idest, edificantibus ecclesiam verbo et exemplo.
marg.|  .7. Somnum. scilicet mortis.
Numérotation du verset Ps. 126,moraliter 
marg.| {3.1451} .1. Ecce hereditas domini. parata eis, et que sit illa subditur.
marg.|  .2. Filii merces fructus ventris. idest, fructus gloriose virginis, qui est eius et Dei patris filius, merces est dictis edificantibus de quibus adhuc subditur.
marg.|  .3. Sicut sagitte in manu potentis. para. sunt supple ad adversarios debellandum.
marg.| {3.1452} .4. Ita filii excussorum. id est sic predicatores exclusi a cupiditate terrenorum apti sunt ad hereticos et malignos spiritus repellendum.
marg.|  .5. Beatus vir qui implevit. Idest, beatus ille doctor vel prelatus. cuius dicti predicatores fuerunt discipuli. nam in eis impletum fuit suum desiderium.
marg.|  .6. Non confundetur cum loquetur. scilicet mortis, in qua non confunditur a spiritibus malignis.
Numérotation du verset Ps. 126,additio 
marg.| {3.1451} In Ps. 126. Nisi dominus. ubi dicitur in postilla : Huic psalmo premittitur talis titulus.
marg.| Psalmus iste totus potest exponi de edificatione corporali sine aliqua distinctione, versus tamen et magis correspondenter ad psal. preceden. exponitur totus de edificio spirituali. Pro quo nota, quod quatuor tanguntur hic a Psalmista, pertinentia ad bonum civitatis seu domui in quorum quolibet psal. asserit quod habet a Deo efficaciam{3.1452} principaliter. Primum, est ipsa edificatio, de quo dicit Nisi dominus edificaveritdomum, etc. Secundum, est custodia eius, de quo dicit. Nisi dominus custodierit civi. Tertium est industria civium ad querenda ea que requiruntur ad sustentationem seu conservationem eorum, et quia hoc nonnulli credunt dependere a solicitudine humana tantum, ideo dicit : Vanum est vobis ante lucem surgere, etc. quasi dicat non confidatis de nimia solicitudine vestra surgendo mane ad operationes exercendas, et retardando sessionem, prout {3.1453} in hebreo habetur, scilicet nimiam moram faciendo circa eas, et quare hoc sit vanum declarat, cum dicit : Cum dederit dilectis suis somnum, hoc est dicere, quod Dilecti Deo, qui ab eo in agendis diriguntur, ista omnia habent, licet habeant somnum quietum sine huiusmodi solicitudinibus magnis, eo modo quo dicitur in Psalmo Inquirentes autem dominum, non minuentur omni bono. Quartum autem quod pertinet ad bonum civitatis seu domus, est pluralitas civium seu domesticorum, de quo dicit : Ecce hereditas domini filii. quasi dicat habere filios non dependet totaliter ex humana industria, sed requiritur auxilium divinum fecundans coniuges, et dans eis mercedem fructus ventris. Qui quidem filii sunt quasi arma parentum ad eorum defensionem, et ideo subdit : Sicut sagitte in manu potentis, ita filii excussorum, ubi in Hebreo habetur, ut postillator ait : Filii iuventutis. Et est ratio, quia filii senectutis communiter non attingunt perfectam etatem in vita parentum, ut eos possint adiuvare. Et quia de talibus filiis, scilicet adiuvantibus parentes melius est habere plures, ideo subdit : Beatus vir qui implevit pharetram suam ex eis secundum {3.1454} Hebreos. Cum dixisset enim quod filii sunt sicut sagitte, ideo congregatio eorum correspondenter dicit esse in pharetra, in qua sagitte consueverunt congregari. Et quia cum talibus bene congregatis potest homo resistere adversariis, ideo dicit. Non confundetur. Pro secundo, scilicet de edificatione spirituali sciendum, quod quatuor predicta proprie possunt applicari ad civitatem spiritualem, que est ecclesia Dei, de cuius edificatione fuerat locutus in cantico supradicto, ubi dicitur Ierusalem que edificatur ut civitas, et de cuius custodia similiter dixerat in alio cantico di Ierusalem. Montes in circumitu eius. et in hoc cantico adiungit de solicitudine humana, de qua in huiusmodi civitate non est confidendum, et hoc cum dicit : Vanum est vobis ante lucem surgere, usque ibi : Cum dederit dilectis suis somnum. Addidit etiam quarto, quod in hac civitate spirituali maxime est appetenda procreatio filiorum spiritualium, de quo dicit : Ecce hereditas domini filii, etc. Qui quidem filii multum valent in defensione spirituali huiusmodi civitatis, et de hac di. Beatus vir, qui implevit, etc. usque in finem.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 126), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_126)
Signaler un complément d'information

Notes :