Nicolaus de Lyra

Psalmus 76

Numérotation du verset Ps. 76,1 

¶ In finem
¶Codd. : (Ps. 76) D30 Rusch Ps-G
pro Idithun1
1 pro Idithun Ω R] in laudibus D30 cum Ps-Moz C
psalmus2
2 ps + ipsi Ω R
Asaph3.
3 Asaph] + canticum ad Assyrios D30
Numérotation du verset Ps. 76,2 I

Voce mea
ad Dominum clamavi ¦ voce mea
ad Deum et intendit mihi4.
4 mihi D30 Ω R] me Ps-G
Numérotation du verset Ps. 76,3 II

In die tribulationis mee
Deum
exquisivi manibus meis
nocte contra eum ¦
et non sum deceptus.5
5 <divisio.> meis || nocte... eum et Ω R
Numérotation du verset Ps. 76,III 

Renuit
consolari
anima mea †
Numérotation du verset Ps. 76,4 

memor fui
Dei
et delectatus sum et6 exercitatus sum ¦
6 et D30 Ω Ω R] om. Ps-G
et defecit spiritus meus.7
7 meus] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 76,5 IV

Anticipaverunt
vigilias
oculi mei ¦
turbatus sum
et non sum locutus.
Numérotation du verset Ps. 76,6 V

Cogitavi
dies antiquos ¦ et annos eternos
in mente
habui.
Numérotation du verset Ps. 76,7 VI

Et meditatus sum nocte cum corde meo ¦
et exercitabar8
8 et I Q* W U G K D30 ΦP ΨB ΩS V D Ed1530 Ed1532 Clementina cum Hier. in Ps. 106 ] om. Cor2 (grecus et hebr. et anti. et Hieron. non premittunt ET ) Ω MR Ps-G
et scobebam 9
9 scopebam] excopebam ΦV, ventilabam R cum Ps-R
spiritum meum.
Numérotation du verset Ps. 76,8 VII

Numquid
in eternum proiciet Deus10 ¦
10 Deus] Dominus F cum LXX Ps-Med Ps-H
et11 non apponet12
11 et Cor2 Ps-G Rusch] aut D30 V Ed1455 Ed530 Ed1532 Clementina cum Ps-R |
12 apponet D14 D30 Ps-G ] apponat Ps-G (Q ΦR) Rusch |
ut complacitior sit
adhuc.
Numérotation du verset Ps. 76,9 VIII

Aut in finem
misericordiam
suam13
13 suam] om. ΩM
abscidet14 ¦
14 abscidet Cor2] abscindet Ed1530 Ed1532 Clementina
a generatione
in generationem.
Numérotation du verset Ps. 76,10 IX

Aut
obliviscetur
misereri15 Deus ¦
15 misereri] miserere F Q
aut
continebit in ira sua misericordias suas.16
16 suas] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 76,11 X

Et
dixi nunc
cepi ¦
hec
mutatio
dextere excelsi.
Numérotation du verset Ps. 76,12 XI

Memor fui
operum Domini ¦ quia memor ero
ab initio mirabilium tuorum.
Numérotation du verset Ps. 76,13 XII

Et
meditabor in omnibus operibus tuis ¦
et in adinventionibus tuis
exercebor.
Numérotation du verset Ps. 76,14 XIII

Deus in sancto
via tua †
quis
deus magnus sicut Deus noster ? ¦
Numérotation du verset Ps. 76,15 

Tu
es Deus qui
facis mirabilia.
Numérotation du verset Ps. 76,XIV 

Notam
fecisti
in populis17*
17 in populis Ps-G D30 Ω R] populis Rusch (hapax)
virtutem tuam ¦
Numérotation du verset Ps. 76,16 

redemisti in brachio tuo
populum tuum, filios Iacob
et Ioseph.18
18 Ioseph] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 76,17 XV

Viderunt
te
aque
Deus † viderunt
te
aque et timuerunt ¦
et turbate sunt
abyssi.
Numérotation du verset Ps. 76,18 XVI

Multitudo
sonitus aquarum ¦
vocem dederunt
nubes.
Numérotation du verset Ps. 76,XVII 

Etenim sagitte
tue
transeunt19 ¦
19 transeunt Ps-G D30 Hi Ω R etc transierunt ΨB Rusch
Numérotation du verset Ps. 76,19 

vox tonitrui tui
in rota.
Numérotation du verset Ps. 76,XVIII 

Illuxerunt
coruscationes tue
orbi terre ¦
commota est
et contremuit terra.
Numérotation du verset Ps. 76,20 XIX

In mari
via tua20 et semite tue
20 via tua D30 Rusch ] vie tue Ω R
in aquis multis ¦
et
vestigia tua
non cognoscentur.
Numérotation du verset Ps. 76,21 XX

Deduxisti
sicut oves
populum tuum ¦ in manu Moysi et Aaron.

Psalmus 76

Numérotation du verset Ps. 76,ad litteram 
marg.| {3.1003} Voce mea. Huic Psalmo premittitur talis titulus in hebreo Ad victoriam super Idithum ipsi Asaph Psal. et in translatione Hieronymi. Victori super Idithum Psal. Asaph. et est eadem sententia in utroque, ut patet ex supradictis in pluribus locis. Dicunt autem aliqui sequentes in hoc opinionem August. dicentis, quod David qui fecit omnes Psal. ut dictum fuit in principio huius libri diffusius, fecit hunc Psal. pro persecutionibus quas sustinuit a Saule et Absalon filio suo. Sed contra istud dictum est quod in titulo dicitur : Ps. Asaph. propter quod isti refugiunt ad interpretationem nominis, dicentes, quod Asaph interpretatur transiliens. David autem in hoc Psalmo instruit calcantes tribulationes huius vite per virtutem fortitudinis, et transilientes ad Deum per confidentiam in ipso, sicut ipse in persecutione Saulis et Absalon filii sui. Super Idithun, quia primo fuit cantatus Psalmus iste per eum. Sed ista expositio prima facie videtur extorta, propter quod Rabbi Salomon dicit, quod Asaph fecit hunc Psal. quia habuit spiritum propheticum, ut dictum est, et sic previdit tribulationem in qua modo sunt Iudei per Romanos factam. de qua fecit hunc Psal. orans pro liberatione populi Israel ab ista captivitate, a qua ipse et alii Iudei expectant liberari per regem Messiam venturum, et sic dicitur in hoc titulo : Ps. Asaph, idest, factus ab ipso Asaph super Idithun dicens quod Idithun non est hic nomen proprium unius cantoris, prout accipitur 1Par. 20. sed est nomen appellativum, et significat leges in plurali secundum proprietatem Chaldaici sermonis, quo utuntur frequenter prophete, et maxime in hoc libro Ps. Et per leges intelliguntur hic divine sententie, quibus decrevit populum Israel affligi per Romanos secundum ordinem sue iustitie : quia frequenter in sacra scriptura lex accipitur pro sententia que per legem profertur, expositio autem ista quantum ad aliquid est falsa, scilicet quod Christus sit venturus, et Iudeos per orbem dispersos in Ierusalem congregaturus, propter quod aliter est exponendus iste titulus, scilicet quod Asaph in spiritu previdit captivitatem Babylonicam futuram propter peccata malorum Iudeorum, ut patet. 4Rg. in fi. et eam terminandam per orationes bonorum virorum, {3.1004} scilicet Danielis, ut patet Dan. 19. et Ezechiel, et aliorum sanctorum illius temporis, et secundum leges sue sapientie et iustitie que per Idithun significantur, et sic fecit hunc Psal. de futuritione huius captivitatis et eius terminatione. Secundum hoc igitur Psalmus iste dividitur in duas partes, quia Asaph primo proponit intentum, secundo declarat propositum, ibi : In die tribulationis.
marg.| Circa primum dicit in persona propria et sanctorum qui futuri erant in captivitate Babylonica, di.
marg.|  .1. Voce mea ad Dominum. quia ipse David pro liberatione illius captivitatis future, et similiter sancti qui fuerunt tempore captivitatis, scilicet Ieremias et Ezech. Dan. et ceteri pro eodem oraverunt.
marg.|  .2. Et intendit mihi. quia a Deo exauditi fuerunt. Captivitas enim illa fuit liberata in fine septuaginta anno. secundum commune dictum secundum Hebreos in fine quinquagintaduorum annorum.
marg.|  .3. In die tribulationis. Hic consequenter declarat propositum, et primo quantum ad predictorum sanctorum orationem, secundo quantum ad populi liberationem, ibi : Memor fui. Prima in duas, quia primo ponitur oratio sanctorum devota, secundo eorum afflictio ex fragilitate humana, ibi : Numquid in eternum. Circa primum in persona sanctorum pro liberatione captivitatis deprecantium dicitur. In die tribulationis, etc. idest, tempore captivitatis Babylonice.
marg.|  .4. Deum exquisivi. idest, diligenter quesivi misericordiam eius per devotam orationem, ideo subditur :
marg.|  .5. Manibus meis. idest, ad Deum extensis.
marg.|  .6. Nocte. idest, tribulationis tempore, quod per noctem designatur.
marg.|  .7. Contra eum. scilicet versus Ierusalem, ubi dicebatur habitatio Dei propter templum quod fuerat ibi, propter quod Iudei extra terram promissionis in captivitate positi, versa facie contra Ierusalem adorabant, ut habetur Dan. 7. et 4Rg. 8.
marg.|  .8. Et non sum deceptus. quia secutus est finaliter orationis effectus, scilicet liberatio populi per Cyrum regem Persarum, ut habetur Esdre et 2Par. ult. In translatione Hieronymi habetur : Manus mea nocte extenditur, scilicet in oratione tribulationis tempore. Et non quiescit, quia sancti orabant pro liberatione populi quasi continue.
Numérotation du verset Ps. 76,ad litteram 
marg.| {3.1005} .1. Renuit consolari, etc. scilicet in corporalibus delectationibus, a quibus sancti tunc se abstinebant, ut Dei misericordiam facilius impetrarent. unde dicitur Dan. 10.a. In diebus illis ergo Daniel lugebam trium hebdomadarum diebus, panem desiderabilem non comedi, etc. et Ier. dixit ad Baruch. Ierem. 45.b. Ecce quos edificavi ego destruo, scilicet populum meum Israel. Sequitur ibi : Et tu queris sibi gaudia, quasi dicat : non debes querere tempore captivitatis populi Domini.
marg.|  .2. Memor fui Dei, etc. quia in talibus afflictionibus Deus respicit sanctos suos visitans eos spiritualibus consolationibus.
marg.|  .3. Et exercitatus sum. in divinis laudibus.
marg.|  .4. Et defecit spiritus meus. quia aliquando homines devoti ex ferventi devotione rapiuntur a sensibus, et deficit spiritus quantum ad usum actualem exteriorum sensuum. Littera Hieron. sic habet : Recordans Dei conturbabar, loquebar, et deficiebat spiritus meus. Et eadem sententia est in Hebreo, que sic potest exponi : Recordatus Dei. id est divinorum beneficiorum erga populum Israel. Conturbabar offensa eius contra Deum. ex qua merui captivari. Loquebar conferendo divinam{3.1006} bonitatem ad populi ingratitudinem, et econverso : Et deficiebat spiritus meus pre nimia admiratione. Et loquitur propheta in persona propria previdens ista, et in persona iustorum in captivitate Babylonica detentorum.
marg.|  .5. Anticipaverunt vigilias oculi mei. scilicet excitatus a somno aperui oculos meos ante vigilias, idest, antequam esset tempus surgendi ad matutinum, et ad dicendum laudes divinas de nocte secundum modum consuetum. Sic enim faciunt homines devotione ferventes, quia surgunt ante alios ad orandum.
marg.|  .6. Turbatus sum. de ira Dei excitata per populum.
marg.|  .7. Et non sum, etc. id est non habui audaciam aliquid petendi a Deo pre confusione. Sic enim loquebantur tres pueri in camino ignis, Dan. 3.b. Et nunc non possumus aperire os, confusio et opprobrium facti sumus, etc.
marg.|  .8. Cogitavi dies, etc. id est creationis mundi, quando homo factus est ad imaginem Dei, Dominans omnibus creaturis inferioribus, et tamen per culpam suam fuit eiectus de deliciis paradisi, sicut et nos de terra nostra.
marg.|  .9. Et annos eternos in mente habui. Repetitio est eiusdem sententie{3.1007} ad maiorem expressionem, et dicuntur eterni anni primi, sicut et montes dicuntur eterni in pluribus locis sacre scripture, ad designandum longitudinem durationis.
Numérotation du verset Ps. 76,ad litteram 
marg.|  .1. Et meditatus sum nocte cum corde meo. recolens nostram culpam, et divinam iustitiam.
marg.|  .2. Exercitabar. in talibus meditationibus.
marg.|  .3. Et scopebam spiritum meum. diligenter investigando, ne ibi lateret aliqua gravis culpa Dei offensiva.
marg.|  .4. Numquid in eternum proiiciet. Hic consequenter describitur iustorum afflictio ex fragilitate humana. Dicitur enim Prover. 13.b. Spes que differtur, affligit animam. Iusti autem in captivitate positi sperabant inde liberari, quia tamen ista liberatio differebatur, mens eorum affligebatur et dicebant : Numquid in eternum proiiciet Deus. nos a terra nostra. Modus est loquendi hominibus in afflictione longa positis, quia sic apprehenditur ab eis ex humana fragilitate, quasi semper deberet durare. .5.   Aut non apponet, etc. erga populum suum, quem propter culpam suam de terra sua captivavit, tanquam abiectum.
marg.|  .6. Aut in finem. hoc est totaliter.
marg.|  .7. Misericordiam suam abscindet. a nobis.
marg.|  .8. A generatione in generationem. Idest, in generationibus sibi succedentibus.
marg.|  .9. Aut obliviscetur misereri Deus. nobis : cum tamen eius proprietas sit misereri et parcere.
marg.|  .10. Aut continebit in ira sua misericordias suas. ita quod extendat eas amplius ad nos. Tales querelas et consimiles solent facere homines etiam boni in afflictione positi ex parte sensualitatis {3.1008} moti, licet per rationem sentiant contrarium, sicut Christus secundum sensualitatem dicebat. Transeat a me calix iste, et secundum rationem dicebat : Verumtamen non sicut ego volo, sed sicut tu. ideo subditur.
marg.|  .11. Et dixi nunc cepi. In Hebreo et in translatione Hieronymi habetur : Et dixi : imbecillitas mea est.
marg.|  .12. Hec mutatio dextere excelsi. Et est sensus, Et dixi, secundum rationis iudicium : Imbecillitas mea est hec, idest, talis querulatioquam permisi, procedit ex imbecillitate humana. Mutatio dextre excelsi. Per dexteram intelligitur misericordia Dei, et per sinistram eius iustitia, est igitur sensus : Hec mutatio dextre excelsi. id est mutatio effectus sue pietatis, qua nos in terram Israel introduxit, et nunc per sinistram sue iustitie inde eiecit et afflixit, processit secundum ordinem sue sapientie et iustitie ad nostram correctionem.
marg.|  .13. Memor fui operum Domini. Hic consequenter declarat propositum, quantum ad populi liberationem, quam declarat futuram per simile vel maius, quia populus Israel diutius et gravius fuit afflictus in captivitate Egyptiaca quam in Babylonica, et tamen ab illa fuit liberatus per orationes et merita iustorum. Ex quo concludit quod multo fortius liberabitur ab ista per orationes eorum. Virtutem huius rationis ponit diffuse, scilicet liberationem populi de Egypto divina virtute, et primo in generali. secundo magis in speciali, ibi, Viderunt te. Circa primum dicit : Memor fui operum Domini : que fecit pro liberatione populi de Egypto, percutiens Egyptum multis plagis, ut habetur in Ex.
marg.|  .14. Quia memor ero ab initio, etc. Idest mirabilium que fecisti in principio huius liberationis, scilicet apparendo Moysi in rubo in {3.1009} specie ignis rubum non comburentis. Ex. 3. et de versione virge Moysi in colubrum, et iterum in virgam et de manu eius apparente leprosa, et iterum sana, et de conversionis aque fluminis in sanguinem, que mirabilia fecit Deus in principio liberationis de Egypto, mittens ad hoc Moysen, Ex. 4.
Numérotation du verset Ps. 76,ad litteram 
marg.|  .1. Et meditabor in omnibus, etc. que fecisti in liberatione populi de Egypto.
marg.|  .2. Et in adinventionibus tuis exercebor Deus. id est in preceptis legis, que specialiter adinvenisti, ut dares ea populo de Egypto exeunti.
marg.|  .3. Deus in sancto via tua, etc. id est in Angelo sancto tuo, qui precedebat castra filiorum Israel in columna ignis et nubis, ostendens eis viam per diem et noctem, Ex. 13. et 14. et consequenter Psal. ex talibus admirans convertit modum loquendi, dicens.
marg.|  .4. Quis Deus magnus sicut Deus noster. quasi dicat nullus, quia nullus alius potest facere opera virtutem totius creature excedentia, ideo subditur.
marg.|  .5. Tu es Deus. non solum hominibus sed etiam angelis, quia mirabilia divina non solum excedunt facultatem humanam, sed etiam angelicam.
marg.|  .6. Notam fecisti. totius orbis terre.
marg.| {3.1010} .7. Virtutem tuam. quia multipliciter percussisti Egyptum, et hoc per scripturas legis et prophetarum, que diffuse sunt ad omnes populos, divulgate per predicationem apostolorum, aliorumque Christi discipulorum, et etiam per Iudeos dispersos per orbem terrarum.
marg.|  .8. Redemisti in brachio. id est in fortitudine tua que per brachium designatur.
marg.|  .9. Populum tuum, filios Iacob et Ioseph. Dicit filios Iacob, quantum ad illos qui cum Iacob descenderunt in Egyptum, de quibus habetur Genesis quadragesimo sexto, et quantum ad posteritatem eorum dicit. Aut filios Ioseph, quia fuerunt nati in Egypto, et illi et isti fecerant unum populum a Deo electum, eo quod Christus de illo populo erat nasciturus.
marg.|  .10. Viderunt te aque. Hic describitur liberatio populi de Egypto, magis in speciali per divisionem maris rubri ipsam specificando, cum dicitur. Viderunt te aque Deus et timuerunt. id est ita divise fuerunt aque maris rubri ad imperium tuum, acsi te viderent et timerent, quia etiam creatura insensibilis obedit creatori.
marg.|  .11. Et turbate sunt abyssi. inquantum contra naturam suam solidate sunt a dextris, et sinistris. Ex. 14.
marg.|  .12. Multitudo. quia aque maris rubri cum magno fremitu et fragore reverse sunt super Egyptios, subvertentes currus et equites eorum, ut habetur ibidem.
Numérotation du verset Ps. 76,ad litteram 
marg.| {3.1011} .1. Vocem dederunt. quia dominus ex columna ignis et nubis fecit procedere contra Egyptios fulgura et tonitrua, ut dictum fuit ibidem.
marg.|  .2. Etenim, etc. quia illa fulgura procedebant quasi quedam sagitte a Deo immisse.
marg.|  .3. Vox tonitrui, etc. id est ad similitudinem rotarum. Quando enim auditur sonus rotarum curruum, videtur aliquando quod sit tonitruum. Vel aliter.
marg.|  .4. In rota. quia sonitus tonitrui causatur in nubibus que volvuntur circa terram.
marg.|  .5. Illuxerunt, etc. quia ille coruscationes et tonitrua devenerunt ad notitiam omnium habitantium in terra, ut predictum est, ideo subditur.
marg.|  .6. Commota est et contremuit terra. quia ex tali notitia in omnibus terre partibus aliqui moti sunt ad divinam reverentiam et timorem.
marg.|  .7. In mari via tua, etc. quia viam fecit populo suo per medium matis.
marg.|  .8. Vestigia tua non cognoscentur. quia postquam aque reverse {3.1012} fuerunt ad locum suum, illa via ab hominibus non fuit visa.
marg.|  .9. Deduxisti sicut oves populum tuum. per desertum ad modum ovium.
marg.|  .10. In manu Moysi et Aaron. quia Moyses erat dux populi, et Aaron frater eius summus sacerdos offerens hostias et sacrificia pro salute populi Israel. Unde Ex. 6.d. dicitur. Iste est Aaron et Moyses, quibus precepit dominus, ut educerent filios Israel de Egypto.
marg.| Moraliter potest exponi Psalmus iste de quacumque congregatione fideli seu persona singulari existenti in tribulatione temporali seu spirituali rogante Deum devote ab ea liberari, et quantumcumque ex infirmitate humana tedio afficiat, tamen sperat divinitus liberari exemplo precedentium sanctorum, quos Deus liberavit de manibus tyrannorum, per gloriam martyrii ad eternam beatitudinem transferendo, et aliquando etiam in presenti vita ad tempus reservando ad confirmationem Christianorum in fide, qui videntes aliquando martyres liberari de manibus tyrannorum miraculose, per hoc magis confirmabantur in fide.
Numérotation du verset Ps. 76,moraliter 
marg.| {3.1003} .1. Voce mea, etc. Sicut dictum fuit in expositione litterali, Asaph in spiritu previdens captivitatem Babylonicam futuram propter filiorum Israel peccata, et eius terminationem propter bonorum merita, s. Daniel Ezech. et aliorum sanctorum illius temporis, fecit hunc Psal. Mystice vero potest exponi de persecutionibus ecclesie per Imperatore Romanos, que ceperunt tempore Neronis, et terminate fuerunt in morte Iuliani apostate, quia tunc Ioviniano Christianissimo Imperatore facto, aperte sunt, ecclesie, et cepit religio Christiana gaudere, sicut dicitur in legenda {3.1004} sanctorum martyrum Ioannis et Pauli. Dicte vero persecutiones terminate fuerunt per bonorum orationes et specialiter beati Basilii et populi sui, ad quorum preces Beata Virgo misit sanctum Mercurium martyrem ad interficiendum Iulianum apostatam. Sic ergo dicitur in persona ecclesie : Voce mea ad Dominum. tempore persecutionis orando.
marg.|  .2. Et intendit mihi. me liberando.
marg.|  .4. Deum exquisivi, etc. scilicet extensis ad celum.
marg.|  .8. Et non sum deceptus, etc. verbum est orantis plebis devote, sentientis effectum orationis sue.
Numérotation du verset Ps. 76,moraliter 
marg.| {3.1005} .1. Renuit. Hic revertitur psal. ad tempus precedens liberationem ecclesie, dicens in eius persona : Renuit consolari anima mea, in blanditiis tyrannorum, qui frequenter Christianis promittebant magna, ut eos evellerent a fide Christiana.
marg.|  .2. Memor fui Dei. pro me passi.
marg.| † Et delectatus sum. in contumeliis pro ipso Act. 5. Ibant Apostoli gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Iesu contumeliam pati.
marg.|  .3. Et exercitatus sum. in patientie virtute.
marg.|  .4. Et defecit spiritus meus. vera humiliatione, de quo defectu dicitur Mt. 5.a. Beati pauperes spiritu, id est, non habentes inflantem {3.1006} spiritum, ut exponit Augustinus
marg.|  .5. Anticipaverunt vigilias oculi mei, etc. sicut legitur de beato Petro, quod surgebat de nocte in primo gallorum cantu ad recordandum cum fletu qualiter Christum negaverat pre timore. Christiani etiam in primitiva ecclesia vigilabant de nocte ad sepulturas martyrum ex devotione.
marg.|  .6. Turbatus sum, et non sum locutus. quia flentes pro peccatorum recordatione et martyrum passione, magis orabant corde quam voce. unde dicit Peta.
marg.| Interdum lachryme pondera vocis habent.
marg.|  .8. Cogitavi dies antiquos. idest, beneficium creationis.
marg.|  .9. Et annos eternos in mente habui. idest, beneficium eterne retributionis.
Numérotation du verset Ps. 76,moraliter 
marg.| {3.1007} .1. Et meditatus sum nocte cum corde meo. in oratione secreta.
marg.|  .2. Et exercitabar perscrutando conscientie mee secreta.
marg.|  .3. Et scopebam spiritum meum. extergens inde peccata saltem venialia, sine quibus non pertransitur presens vita.
marg.|  .4. Numquid in eternum, etc. licet perfecti de ecclesia non timeant afflictiones pro personis propriis, tamen eas timent pro personis infirmis, et eos consolantur dicentes : Numquid in eternumproiiciet {3.1008} Deus, scilicet populum suum ipsum dimittens in afflictione ? quasi dicat, non, sed ipsum respiciet in misericordia et consolatione, ideo subditur in persona ecclesie.
marg.|  .11. Et dixi nunc cepi. scilicet pace gaudere, quod fuit impletum in morte Iuliani apostate.
marg.|  .12. Hec mutatio dextre excelsi, etc. Id est, per eius potentiam et misericordiam facta.
marg.|  .12. Memor fui operum Domini. quibus ab initio mundum consuevit iniuste passis misereri. Ideo subditur.
Numérotation du verset Ps. 76,moraliter 
marg.| {3.1009} .4. Quis Deus magnus, etc. quasi dicat nullus, quia facit mirabilia totius nature create virtutem transcendentia. ideo subditur.
marg.|  .6. Notam fecisti in populis, etc. Iulianum imperatorem orbis deiiciendo.
marg.|  .8. Redemisti. idest, virtute tua.
marg.| † Populum tuum. Christianum de tyrannide Iuliani.
marg.|  .9. Filios Iacob et Ioseph. idest, vitia supplantantes, et in virtutibus {3.1010} crescentes.
marg.|  .10. Viderunt te aque. id est populi viderunt potentiam tuam contra Cesarem.
marg.| † Et timuerunt. fideles tuos persequi.
marg.|  .11. Et turbate sunt abyssi. idest, malefici habentes pacta cum demonibus, quorum arte utebatur Iulianus, ut dicitur in historia tripertita.
marg.|  .12. Multitudo. id est populorum qui de morte Iuliani multipliciter loquebantur, et Christiani Deum laudabant : ideo subditur.
Numérotation du verset Ps. 76,moraliter 
marg.| {3.1011} .1. Vocem dederunt, etc. per quas significantur Christiani in virtutis culmine constituti.
marg.|  .2. Etenim sagitte. id est predicatores, unde in persona predicatoris dicitur Is. 19.a. Posuit me quasi sagittam electam. Iste vero sagitte mortuo Iuliano transierunt ad predicandum Christum secure, quod ante facere non audebant.
marg.|  .3. Vox tonitrui. id est predicationis.
marg.|  .4. In rota. id est tunc fuit in orbe, que est circularis figure.
marg.|  .5. Illuxerunt coruscationes. idest, miracula predicationem confirmantia.
marg.| {3.1012} .6. Commota. ad credendum in Christum, quoniam ex hoc sequitur multiplicatio bonorum operum, sequitur.
marg.|  .7. In mari. Per viam intelligitur observatio mandatorum, per semitas autem observatio consiliorum, que sunt vie procedendi per mare huius mundi ad patriam paradisi.
marg.|  .8. Et vestigia tua. per creaturas enim in quibus est vestigium Dei perfecte non cognoscitur eius essentia.
marg.|  .9. Deduxisti. Christianum.
marg.|  .10. In manu Moysi et Aaron. Per Moysen populi ducem, intelligitur bonus princeps, et per Aaron pontificem, bonus prelatus, per istos enim bene regitur in temporalibus et spiritualibus populus Christianus.
Numérotation du verset Ps. 76,additio 1 
marg.| {3.1011} In Ps. 76. Voce mea. ubi dicitur in post. Super Idithun.
marg.| Idithun nec Hebraice nec Chaldaice significat leges in plurali, nec in singulari, dat enim significat legem in singulari, similiter datin, vel dathoth significat leges in plurali, sed Idithun nihil horum significat nisi forte per modum etymologie valde remote. Unde alii expositores Hebreorum dicunt, quod Idithun vel est proprium nomen illius cantoris, de quo. 1Par. 25. vel est nomen alicuius musici instrumenti seu modulaminis, quo cantor ille frequentius utebatur.
Numérotation du verset Ps. 76,additio 2 
marg.| {3.1012} In eo. psal. ubi dicitur in post. Secundum hoc igitur psalmus iste dividitur in duas partes.
marg.| Non proprie videtur applicari materia huius psal. captivitati Babylonice. Tum quia in illa captivitate iusti rarissimi reperiebantur, ut dictum est supra in additione super psalmo septuagesimo tertio. Ut quid Deus. Tum quia quod dicit post. de sanctis qui abstinebant a delectationibus tempore huius captivitatis, nullum fundamentum habet in littera, nisi solum{3.1013} de Daniele in illo ieiunio trium hebdomadarum. Illud enim quod allegat de Baruch Ier. 45. manifeste deviat a veritate littere, tam Hebraica quam Latina. non enim legitur ibi. Et tu queris tibi gaudia. prout post. allegat, sed dicit. Tu queris tibi grandia. prout manifeste veritas Hebraica habet. Similiter et in libris nostris correctis habetur. Tum quia quod dicitur. Numquid in eternum proiiciet Deus, etc. usque ibi. Aut continebit in ira sua misericordias suas. inclusive nullum videtur habere locum in illa captivitate, cum iam esset taxata a Deo duratio illius captivitatis, scilicet 70. ann. Ier. 29. que quidem taxatio nota erat saltem sanctis, qui pro liberatione populi orabant, prout patet Dan. 9. in quorum persona Psalmus iste loquitur secundum post. unde melius videtur dicendum, quod psalmus. iste loquitur de afflictione populi Christi sub tyrannica potestate Romani imperii in primitiva ecclesia, de qua materia tractat Ps. 73. Ut quid Deus. prout in additione ibidem fuit expositum. De fidelibus enim illius temporis possunt omnia contenta in hoc Psalmo exponi. Ipsi enim proprie renuebant consolari in delectationibus mundi, et memores Dei per spem et caritatem delectabuntur etiam in martyrio constituti, similiter in divinis laudibus quotidie exercebantur anticipando vigilias, et huiusmodi. Isti etiam poterant dicere admirative. Numquid in eternum, etc. quia duratio illius persecutionis non legebatur pretaxata in sacris scripturis, unde ex fragilitate humana una cum ignorantia termini illius persecutionis admirative conquerebatur acsi estimaret, quod ille persecutiones essent in perpetuum durature, unde ad consolationem omnium predictorum dixit. Et dixi nunc cepi. hec mutatio dextere excelsi.
marg.| Pro cuius declaratione sciendum, quod potentia divina que manifesta fuit in veteri lege per miracula, subvertentia adversarios corporaliter, et liberantia populum Dei, ut in Egypto et in mari rubro et huiusmodi, in nova lege potius fuit ostensa per mirabilem patientiam sanctorum in acerbissimis cruciatibus et persecutionibus assiduis. Et hanc differentiam innuit Apostolus ad Hbr. 11.f. ubi dicitur. Sancti per fidem vicerunt regna, etc. obturaverunt ora leonum, et extinxerunt impetum ignis, castra verterunt, et huiusmodi. que omnia pertinent ad statum antiquorum, scilicet veteris testam. ubi omnia ista et similia leguntur, sed postea subdit. Alii vero distenti sunt non invenientes redemptionem, etc. Quod pertinet precipue ad statum sanctorum no. testam. quorum quam plurimi presertim in primitiva ecclesia non invenerunt redemptionem, scilicet spiritualem. de quibus ibidem dicit. Lapidati sunt, secti sunt, in occisione gladii mortui sunt, etc. Qui quidem fuerunt maximi in testimonio fidei, ut ibidem concludit Apostolus dicens. Et hi omnes testimonio fidei probati sunt. Ex quibus patet, quod in statu primitive ecclesie de qua hic tractatur, cepit mutatio dextre excelsi. Nam dextera excelsi, scilicet potentia Dei que manifestabatur antiquitus per destructionem adversariorum corporalem, nunc, scilicet in statu primitive ecclesie principalius manifestabatur per mortem et persecutionem fidelium illatam ab adversariis. et hoc non immerito, quia isti sequebantur vestigia Christi, qui moriendo vicit hostem. Illi vero nondum tam perfecti sequebantur vestigia Moysi et aliorum patrum, qui non moriendo, sed superando vincebant, unde bene dicitur. Et dixi, etc. hoc est in solutione predictarum admirationum et consolatione persecutionum, super quibus cogitabam annos eternos, et huiusmodi. Dixi nunc cepi. id est, nunc in primitiva ecclesia incipit mutatio dextre excelsi modo supradicto. Et ponitur ibi cepi in prima persona pro cepit, quod est tertia persona, sicut in pluribus locis habetur. et sic sancti remanent consolati de persecutionibus suis inquantum cedebant in gloriam Dei per testimonium fidei.
marg.| Consequenter commemorat miracula antiquorum patrum, dicens. Memor fui ope. do. etc. exponatur sicut in postilla. etc. mutatis mutandis usque ibi. Deduxisti sicut oves populum tuum, etc. hoc est dicere quod omnia miracula illa pertinebant ad illum statum imperfectum, qui a per promissiones temporales deducebantur, in prima 2. quest. 99. art. ult. in cor. qu. sicut et a puris hominibus regebantur, scilicet a Moyse et Aaron : secus autem oportuit fieri in ovibus Christi, quorum ipse est pastor et exemplar, quem sequentes non debent admirari de {3.1014} mundi persecutionibus iuxta illud. Qui vult venire post me, abneget semetipsum.
prol.| $replica
prol.| In Ps. Voce mea. similis est altercatio, post. bene applicando exponit illum Ps. de captivitate Babylonica terminanda per orationes sanctorum illius temporis, in quorum persona Psalmus iste loquitur. Burgens. autem exponit de persecutione ecclesie primitive sub tyrannide Romani imperii, asserens quod expositio postillatoris sit irrationabilis. Primo ex eo, quia in illa captivitate rarissime inveniebantur sancti et iusti. ubi dico quod sufficiunt Daniel, tres pueri, Ezechiel, Abacuch, Aggeus, Zacharias, Nehemias. Zorobabel de quibus constat ex canone sacre, scripture, preter plures alios in quorum persona propheta hic orationem texuit. Quod autem hic delectationes corporales abiecerunt de Daniele et tribus pueris, constat, Dan. 1. dictum. de aliorum abstinentia non oportet dubitare, nec urget quod tempus captivitatis illius erat taxatum quasi ideo non habebat locum quod hic dicitur. Numquid in eternum proiiciet Deus aut continebit in ira sua, etc. quia prophetie non sunt semper diffinitive, et si diffinita foret taxatio, adhuc Deus vult rogari. unde et Angelus Zacharie 1. cap. non obstante illa taxatione sibi nota, dixit. Domine Deus exercituum. prout in precedenti correctione allegatum est. Burgens. autem expositio que putat aliquid magni reperisse, maiores sustinet difficultates. Primum omnium cum exponit illum passum. Numquid in eternum proiiciet Deus. de querelis sanctorum novi testamenti extranee videtur sonare cum sacro canone, non legimus querelas primitive ecclesie, quando apostoli gaudebant in conspectu consilii. similiter et alii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Iesu contumeliam pati. Act. 5.g. Et ipse Burgens. dicit eosdem sanctos renuisse consolationes mundi, sed memores domini per spem et caritatem, delectabantur etiam in martyrio constituti.
marg.| Nec valet prima ratio querele sanctorum per Burgensem hic conficte, quasi ideo querulabantur, quia terminum persecutionis ecclesie ignorabant, nam pax ecclesie pretaxata in Apocalypsi legitur, ubi clare omnis status ecclesie pro tunc et nunc futurus distinguitur. Nec secunda ratio sua multum decorat statum ecclesie primitive, quia dicit eam querelasse propter ignorantiam termini et humanam fragilitatem. Illa enim ecclesia non catholice dicitur fragilis fuisse, que tantas victorias exercuit, ut etiam regna et imperium subiugaret. Nec etiam ignorantia in ea locum habuit, quia in ea fuerunt prophete et doctores per spiritum sanctum edocti de omni veritate ad illum statum pertinente, iuxta Christi promissum.
marg.| Nec minor difficultas oritur ex alio dicto Burgens.qui quo ad mutationem dextere excelsi nititur distinguere ecclesiam primitivam a synagoga per agere et pati. quasi synagoga in suis victoriis fuerit in sphera activorum, ecclesia autem primitiva fuerit in sphera passivorum. Allegat ad hoc Apostolum Hbr. 11. ubi secundum expositionem suam de synagoga dicitur. Sancti per fi. vice. reg. et ea que sequuntur usque ibi. Alii vero distenti sunt, non invenientes redemptionem lapida. sunt, secti sunt etc. que dicit pertinere ad ecclesiam primitivam, Sed ficta est hec gloss. Burgens. similiter et distinctio in illa gloss. fundata. Nam Apostolus tam actiones quam passiones allegatas de sanctis veteris legis dixit, prout omnes exponunt, et Apostolus ostendit ibidem in principio ca. 12. inducit exempla virtutum Christi evidentius, et sanctorum novi Testamenti. Et quia expositio Burgens. est contra rotundam litteram, male applicat dictum Apostoli sic male expositum ad exponendum illud illius psal. hec mutatio dextre excelsi in novi testamenti. Nec valere videtur fundamentum quod assumit ex dictis S. Thome prima secunde. quest. 9. quod videlicet miracula per apostolum in illo loco allegata pertinebant ad illum statum imperfectum deductum per promissiones temporales, et directum per puros homines, s. Moysen et Aaron, quia de illo statu dicitur consequenter. Non suscipientes redemptionem, scilicet temporalem ut meliorem invenirent resurrectionem. Et sequitur de eodem statu, quibus dignus non erat mundus. unde patet quod illa miracula non pertinent ad promissiones temporales, sed spirituales et eternas, prout vult glo. magistralis, et communiter omnes sic exponunt Apostolum, etc.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 76), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_76)
Signaler un complément d'information

Notes :