Nicolaus de Lyra

Psalmus 90

Numérotation du verset Ps. 90,1 

¶ Laus cantici David1.
¶Codd. : (Ps. 90) D30 Rusch Ps-G
1 Laus cantici David] Oratio Moysi hominis Dei. Vox apostolorum ad Patrem D30
Numérotation du verset Ps. 90,I 

Qui habitat
in adiutorio Altissimi ¦
in protectione
Dei celi
commorabitur.
Numérotation du verset Ps. 90,2 II

Dicet
Domino susceptor
meus
es tu ¦ et refugium meum
Deus meus
sperabo in eum.
Numérotation du verset Ps. 90,3 III

Quoniam
ipse liberabit me de laqueo venantium ¦ et a verbo aspero.
Numérotation du verset Ps. 90,4 IV

Scapulis suis2
2 Scapulis Ps-G (ΨB D Ω) Rusch Clementina cum Ps-R ] In praem. Ps-G
obumbrabit tibi3 ¦
3 tibi Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] te Ps-G
et sub pennis eius
sperabis.
Numérotation du verset Ps. 90,5 V

Scuto
circumdabit te veritas eius
non timebis a timore nocturno.
Numérotation du verset Ps. 90,6 VI

A sagitta
volante in die † a negotio
perambulante in tenebris ¦ ab incursu
et demonio
meridiano.
Numérotation du verset Ps. 90,7 VII

Cadent a latere tuo mille †
et decem millia
a dextris tuis ¦ ad te autem non appropinquabit.
Numérotation du verset Ps. 90,8 VIII

Verumtamen oculis tuis
considerabis ¦ et retributionem peccatorum videbis.
Numérotation du verset Ps. 90,9 IX

Quoniam tu es4 Domine
4 es Ps-G (plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R] om. Ps-G
spes mea ¦ Altissimum
posuisti
refugium tuum.
Numérotation du verset Ps. 90,10 X

Non accedet
ad te
malum5 et flagellum
5 accedet ad te malum Ps-G ( plerique codd. et edd. )] accedat ad te malum Rusch (hapax) ; accedent ad te mala Ps-R Ps-G
non appropinquabit tabernaculo tuo.
Numérotation du verset Ps. 90,11 XI

Quoniam
angelis suis mandavit de te6 ¦
6 mandavit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Ω Rusch cum Ps-R ] mandabit Ps-G
ut custodiant te in omnibus viis tuis.
Numérotation du verset Ps. 90,12 XII

In manibus portabunt te ¦ ne forte offendas
ad lapidem pedem tuum.
Numérotation du verset Ps. 90,13 XIII

Super aspidem
et basiliscum
ambulabis ¦ et conculcabis leonem et draconem.
Numérotation du verset Ps. 90,14 XIV

Quoniam in me speravit liberabo eum7 ¦
7 liberabo Ps-G (ΨB V D Ω) Rusch Clementina cum Ps-R ] et praem. Ps-G
protegam eum quoniam8 cognovit
8 quoniam Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] quia Ps-G
nomen meum. 9
9 <divisio.> eum ¦... eum’ D30² ] eum ¦... eum ¦ D30*?
Numérotation du verset Ps. 90,15 XV

Clamavit10 ad me et ego11 exaudiam eum † cum ipso sum
10 Clamavit Ps-G (ΨB V D Ω) Rusch ] Clamabit Clementina Ps-G |
11 ego Ps-G (ΨB* Ω) D30* Rusch Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G D30² (eras.) |
in tribulatione ¦ eripiam eum
et
glorificabo eum12.
12 glorificabo Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] clarificabo Ps-G
Numérotation du verset Ps. 90,16 XVI

Longitudine dierum
replebo eum ¦
et ostendam illi salutare meum.

Psalmus 90

Numérotation du verset Ps. 90,ad litteram 
marg.| {3.1147} Qui habitat in adiutorio. Huic Psalmo premittitur talis titulus communiter in Bibliis. Laus cantici ipsi David, sed iste titulus fuit appositus ab aliquo doctore pro sua voluntate, quia in Hebreo, et in translatione Hierony. nullus omnino ponitur titulus, propter quod dicunt Hebrei, quod iste psalmus factus fuit a Moyse sicut et precedens, et similiter sequentes usque ad centesimum psalmum qui incipit : Misericordia et iudicium cantabo tibi domine. Quoniam in nullo istorum in principio fit mentio de David, vel quolibet alio doctore vel propheta, et ideo referuntur ad Moysen tamquam auctorem, sicut et psal. immediate precedens. Et sunt undecim psalmi, correspondentes quantum ad numerum undecim benedictionum, quibus Moyses benedixit filiis Israel, Deute. 33. Et sicut Moyses psalmo precedenti petiit beneficia Dei populo exeunti de Egypto, ita in hoc psalmo denuntia multiplex beneficium super populum. Et secundum hoc dividitur in tres partes, quia primo denuntiat eis adesse divinam protectionem. Secundo inimicorum deiectionem, ibi : Cadent a latere tuo mille. Et tertio {3.1148} populi exaltationem, ibi : Quoniam in me speravi. Circa primum dicit.
marg.|  .1. Qui habitat in etc. Id est, confidenter sperat de eius adiutorio, cuiusmodi erat populus Israel in exitu de Egypto, quantum ad bonos et devotos illius populi. .2.   In protectione, etc. Isti enim semper fuerunt a Deo protecti usque ad ingressum terre promissionis, ut patet ex decursu libro Exo, et Nu. licet frequenter mali fuerint puniti, et mortui in deserto. .3.   Dicet domino, scilicet populus devotus recognoscens Dei beneficia. .4.   Susceptor meus es tu. Quia Pharaone populum persequente, Deus suscepit eum in sua protectione, ut habetur Ex. 14. .5.   Sperabo in eum. De futuris bonis ab eo consequendis. .6.   Quoniam ipse liberabit me de laqueo, etc. Idest, Egyptiorum me persequentium tamquam illaqueatum unde dixit Pharao. Coarctati sunt in terra. Conclusit eos desertum. Quasi diceret, non possunt effugere manus nostras, Exodi. 14.a.
marg.|  .7. Et a verbo aspero. Quia Pharao dicebat se eos capere et interficere. Consequenter Psal. dirigit verbum ad populum in dicto periculo positum, dicens.
marg.|  .8. Scapulis suis. Unde Ex. 14.e. dicitur : Tollensque se angelus domini{3.1149} qui precedebat castra Israel, abiit post eos. Et sequitur postea. erat nubes tenebrosa, et illuminans noctem, ita ut ad se invicem toto noctis tempore accedere non valerent. Vel potest illud referri ad columnam ignis et nubis, que divino precepto per diem contemperabat populo Israel ardorem solis per modum obumbrantis, et de nocte ostendebat eis viam, ut sic Deus esset eorum ductor utroque tempore, ut habetur Ex. 13.
Numérotation du verset Ps. 90,ad litteram 
marg.|  .1. Scuto circumdabit te. Idest proteget.
marg.|  .2. Veritas eius. Qua promisit Moysi se esse ductorem populi ideo subditur.
marg.|  .3. Non timebis a timore nocturno. Id est, a latronibus, qui de nocte solent invadere.
marg.|  .4. A sagitta volante in die. Id est, invadentibus, de die cum sagittis. Quod fuit impletum, quando Amalecite venerunt ad pugnandum contra Israel in deserto, Ex. 17. qui fuerunt sagittarii, sicut et Esau a quo descenderant, Gn. 36. Quod autem Esau fuerit sagittarius, patet, Gn. 16.a. ubi dixit ei Isaac. Sume arma tua, pharetram, et arcum. Moyse autem orante fugati fuerunt Amalecite, Ex. 17.
marg.|  .5. A negotio. In Hebreo habetur. A deber de ambulante in tenebris, et quetheb vastante in meridie. Et dicit hic Rabbi Salomon quod deber et quetheb sunt nomina demonum et primo eis permissa est potestas magis nocendi in tenebris, secundo vero magis in meridie sive declara die. Et videtur dictum eius satis probabile, quia sicut erant angeli sancti deputati ad protectionem populi Israel, ut supradictum est, et apparebit {3.1150} infra, ita a Deo permissi sunt angeli mali ad tentandum populum. Et illi qui erant in populo sancti, et boni a tentationibus istorum divinitus sunt protecti, et quantum ad istos loquitur hic Psalmista. Mali vero in illo populo fuerunt pluries deiecti in peccatum per demonum tentationes, ut patet in fabricatione vituli, Ex. 32. et in aliis eorum malis, ut patet lib. Nm. in pluribus locis.
marg.|  .6. Cadent a latere tuo mille. Hic consequenter denunciat populo adversariorum deiectionem, dicens. Cadent a latere tuo mille et decem milia. Hoc fuit impletum quando Sehon rex Amorrheorum, et Og rex Basan et Balach filius Sephor, venerunt ad pugnandum contra populum Israel et fuerunt debellati magis divina virtute, quam humana.
marg.|  .7. Ad te autem non appropinquabit. scilicet gladius adversariorum ad nocendum tibi. Hoc fuit impletum Nu : 31.g. ubi dicitur, quod debellatis Madianitis principes exercitus Israel, tribuni et centuriones dixerunt ad Moysen. Nos servi tui recensuimus numerum pugnatorum quos habuimus sub manu nostra, et nec unus quidem defuit. Propter quod recognoscentes hoc esse divinitus factum, obtulerunt domino quicquid auri potuerunt invenire in preda, ut ibidem habetur, et ideo subditur.
marg.|  .8. Verumtamen. Talem protectionem divinam super te tamquam gratus.
marg.|  .9. Et retributionem peccatorum videbis. Id est, deiectionem adversariorum pro suis peccatis. Et ex ista consideratione, tamquam gratus domino, dices quod sequitur.
marg.|  .10. Quoniam tu es domine. Quia in te confido, non in virtute mea.
Numérotation du verset Ps. 90,ad litteram 
marg.| {3.1151} .1. Altissimum posuisti. Idest, prebuisti te nobis tamquam refugium altissimum, ad quod non potest accedere malum. Consequenter Psal. convertit verbum ad populum di.
marg.|  .2. Non accedet ad te malum. Idest, quamdiu pones in Deo spem tuam sicut in refugium, non accedet ad te malum, scilicet mortalis culpe.
marg.|  .3. Et flagellum. Scilicet, temporalis pene. Non appropinquabit tabernaculo tuo : cuius causam subdit.
marg.|  .4. Quoniam angelis suis mandavit. Quod patet ex hoc, quod angelus precedebat castra Israel in columna ignis et nubis, Ex. 14.
marg.|  .5. In manibus portabunt te. Idest, suo ministerio dirigent te in via.
marg.|  .6. Ne forte offendas ad lapidem pedem. Ambulando per loca saxosa et abrupta, et hoc est quod dicitur Deut. 8.a. Adduxit te dominus per desertum 40. annis, vestimentum tuum quo operiebaris, non defecit, et pes tuus non est attritus, et istud fuit verificatum in bonis, licet mali aliquando fuerint labore afflicti, sicut ibidem fuit expositum. Hanc autem scripturam : Quoniam angelis suis, etc. Allegavit diabolus dictam de Christo, Mt. 4. sed secundum Hieronymi ipse falso allegavit.
marg.|  .7. Super aspidem et basiliscum. Quia dominus deduxit eos per desertum, ubi erant animalia venenosa, et ferocia, et tamen non nocuerunt populo permanenti in bono, secundum quod dicitur Deut. 8. cap. Dominus ductor tuus fuit in solitudine magna atque terribili, in qua erat serpens flatu adurens scorpio ac Dipsas. Et ponitur hic singulare pro plurali, serpens, idest, serpentes et sic de aliis, sicut dicitur Ex. 8.f. Venit musca gravissima. Idest, multitudo muscarum, et secundum hoc dicitur{3.1152} Super aspidem et basiliscum ambulabis. Idest, inter talia animalia secure ambulabis, que etiam erant in deserto, sicut et predicta que sunt expressa. Non enim fuerunt expressa omnia genera animalium venenosorum et ferocium que erant in deserto, sed suffecit aliqua exprimere Deu. 8. per que intelliguntur alia.
marg.|  .8. Quoniam in me speravit. Hic ultimo denuntiatur populi exaltatio, que maxime fuit quando intraverunt terram promissionis, quam obtinuerunt tempore Iosue cum gloria et triumpho, et per hoc significabatur ingressus terre viventium apertus per Christum et hoc est quod dicit Psal. loquens in persona Dei : Quoniam in me speravit. Populus Israel.
marg.|  .9. Liberabo eum. De impedimentis occurrentibus.
marg.|  .10. Protegam eum. A gladiis adversariorum.
marg.|  .11. Quoniam cognovit nomen. Secundum quod dicit supra Ps. 75.a. Notus in Iudea Deus, in Israel magnum nomen eius.
marg.|  .12. Clamavit ad me. Orando devote.
marg.|  .13. Et ego exaudiam. Dando ei effectum petitionis sue.
marg.|  .14. Cum ipso sum in tribulatione. Ad exercitium sue patientie.
marg.|  .15. Eripiam eum. Competenti tempore.
marg.|  .16. Et glorificabo eum. Per adeptionem terre promissionis gloriose, et perfectius per acceptionem terre viventium per illam significate, premium enim non deficit a merito, sed magis excidit, bonum autem temporale minus est bono virtutis, et ideo quandocumque pro opere virtutis promittitur aliquod temporale bonum, per illud intelligitur bonum spirituale, quod est principale premium, sicut declaratum fuit plenius Gn. 15. et littera sequens huic ultimo concordat, cum dicitur.
Numérotation du verset Ps. 90,ad litteram 
marg.| {3.1153} .1. Longitudine dierum replebo eum. Quia vita beata non habet terminum.
marg.|  .2. Et ostendam illi salutare meum. Idest, meipsum, in quo consistit salus {3.1154} eterna in visione dei aperta.
marg.| Moraliter Psalmus iste potest exponi de quolibet fideli sperante in domino spe formata caritate, que est ex gratia, et meritis proveniens, coram quo cum dei adiutorio exercitus demonum cadit debellatus, et ille finaliter exaltatur in celestibus coronatus.
Numérotation du verset Ps. 90,moraliter 
marg.| {3.1147} .1. Qui habitat in adiutorio altissimi. Psalmum istum fecit Moyses pro populo Israel. Moraliter autem potest exponi de quolibet fideli in domino sperante spe formata caritate. Sciendum autem, quod in hoc psalmo fit frequenter transitus de capite ad membra, et e converso, propter connexionem unius cum altero. Dicitur ergo. Qui habitat in adiutorio. Per spem caritate formatam.
marg.|  .2. In protectione Dei celi commorabitur. 1. Corinth. 10.c. Fidelis Deus qui non patietur vos tentari supra id quod potestis.
marg.| {3.1148} .3. Dicet Dominus. Expertus suam protectionem. Susceptor meus.
marg.|  .6. Quoniam ipse liberabit me de laqueo venantium. Idest de tentatione demonum.
marg.|  .7. Et a verbo aspero. Gregorius. Verbum asperum evadere, est irrisiones detrahentium dissimulando calcare.
marg.|  .8. Scapulis suis. Hic ostenditur qualiter memoria passionis protegit in adversis, cum dicitur : Scapulis suis. Pro te flagellatis.
marg.| † Obumbrabit tibi. Contra persecutionis estum.
marg.| † Et sub pennis eius sperabis. Idest, brachiis in cruce protensis in modum alarum.
Numérotation du verset Ps. 90,moraliter 
marg.| {3.1149} .1. Scuto circumdabit te veritas eius. Id est, sua morte que dicitur veritas, eo quod implevit promissa de redemptione humana. Ipsa etiam est scutum contra insultus tentationum. Thren. 3.g. Dabis eis domine scutum cordis laborem tuum, ideo subditur.
marg.|  .3. Non timebis. Circa quod sciendum, quod diversi demones tentant de vitiis diversis, propter quod aliqui dicuntur spiritus luxurie, aliqui spiritus superbie, et sic de aliis, per hoc ergo quod dicitur.
marg.| † A timore nocturno. Intelliguntur demones tentantes de furto, quod communiter fit de nocte.
marg.|  .4. A sagitta volante. Per quam intelliguntur demones tentantes de superbia que querit apparere.
marg.| {3.1150} .5. A negotio perambulante. Idest, a demonibus de luxuria tentantibus, Iob. 24.c. Oculus adulteri observat caliginem.
marg.| † Ab incursu et demonio meridiano. Idest, a spiritibus de gastrimargia tentantibus, que fit in prandiis magnis, ubi concurrunt multa fercula et vina, et fiebant communiter hora meridiana.
marg.|  .6. Cadent a latere tuo mille. Id est, demonum multitudo. ponitur hic numerus determinatus pro indeterminato, quia sunt in maiori numero, sicut Apo. per 24. seniores significatur universitas episcoporum qui sunt multo plures.
marg.|  .7. Ad te autem non appropinquabit. Scilicet, ictus peccati mortalis.
marg.|  .8. Verumtamen oculis tuis considerabis. Quod non ex virtute tua, sed divina.
marg.|  .9. Et retributionem. id est intelliges per oppositum, et tunc gratias Deo dices.
marg.|  .10. Quoniam tu es domine spes mea, altissimum, etc. Ideo securus est {3.1151} qui refugit ad te propter quod taliter refugienti dicitur.
Numérotation du verset Ps. 90,moraliter 
marg.|  .2. Non accedet ad te malum. Et subditur ratio.
marg.|  .4. Quoniam angelis suis mandavit de te. Quos posuit custodes hominum, et specialiter electorum.
marg.|  .6. Ne forte offendas ad lapidem. Christum, qui Is. 8. dicitur lapis offensionis {3.1152} malis hominibus et incredulis.
marg.|  .7. Super aspidem et basiliscum. Luc. 10. ca. Ecce dedi vobis potestatem calcandi super serpentes, et scorpiones, et super virtutem inimici, et nihil vobis nocebit, et subditur ratio.
marg.|  .8. Quoniam in me speravit liberabo eum, etc. eripiam eum. De huius mundi periculis.
marg.|  .16. Et glorificabo eum. In celis.
Numérotation du verset Ps. 90,moraliter 
marg.| {3.1153} .1. Longitudine dierum replebo eum. Per eternam durationem
marg.| {3.1154} .2. Et ostendam illi salutare meum. Per apertam visionem.
Numérotation du verset Ps. 90,additio 
marg.| {3.1153} In Ps. 90. Qui habitat.
marg.| Quia Psalmus iste sit ad litteram intelligendus de multiplici beneficio dei super populum Israeliticum in deserto, prout postil. asserit, est omnino irrationabile, nam populus ille in tota sacra scriptura nominatur dure cervicis, et inobediens deo, et mandatis eius, de quibus in ps. 94. dicitur. Et dixi semper hi errant corde, etc. Quod non solum intelligendum est de his, qui consumpti fuerunt in deserto, sed etiam de filiis eorum, qui terram promissionis ingressi sunt, unde Nu. 32.c. Postquam dixit Moyses. Iratusque est dominus adversus Israel, circumduxit eum per desertum 40. an. donec consumeretur universa generatio, etc. subdit. Et ecce, inquit, vos surrexistis propatribus vestris, incrementa, et alumni hominum peccatorum, ut augeretis furorem contra dominum Israel, non ergo de talibus posset verificari, quod in fine ps. dicitur. Quoniam in me speravit liberabo eum, etc. Hereditatio enim terre sancte, et omnia beneficia exhibita illi populo attribuit promissionibus patrum, non autem meritis illius populi dure cervicis, uti habetur expresse Deute. 10. Et inde est, quod non solum ab expositoribus catholicis, prout patet in gl. communi, sed etiam ab expositoribus Hebreorum precipuis iste Psalmus exponitur ad litteram de quolibet servo dei, qui eidem per veram caritatem adheret, ut patet per Rabi Abenhazra in gl. super ps. similiter, et Rabbi Moyses Egyptius in suo libro notabili apud Hebreos de directione perplexorum. 3.q. ca. 5. ubi istum ps. notabiliter allegat, applicando ea, que in eodem continentur, cuilibet habenti divinam cognitionem cum vehementi dilectione, ut ibidem habetur, hoc etiam consonat huic, quod dicitur in evangelio, Mt. 4.a. Scriptum est enim Angelis suis mandavit de te, ubi licet verum est (prout ait Hieronymus) quod diabolus ibidem false allegavit, hoc habet intelligi ex eo, quod diabolus non concludebat propositum, s. quod deberet se Christus mittere deo rsum, quia hoc esset manifeste contra illud. Non tentabis dominum deum tuum, cum hoc tamen stat, quod auctoritas illa per diabolum allegata intelligenda est de quolibet filio dei, alias magis proprie evacuasset Christus allegationem diaboli dicendo, quod illa verba intelligebantur non de aliquo singulari, sed de populo Israelitico. Sunt etiam alia contra sententiam postil. que causa brevitatis omitto. Unde melius videtur dicendum, quod hic psal. continuatur cum immediate precedenti, licet enim psal. communiter adinvicem non continuentur in materia, quandoque tamen aliqui psal. adinvicem proximi continuantur, ut in premio gl. super psalterium habetur. Quia igitur psalmi, in ult. par. preceden. psal. tractat de tribus primis effectibus gratie, ut ibidem dictum fuit. In hoc vero psal. tractat de aliis duobus effectibus ultimis, quorum unus est perseverare in bono gratie, alius vero est pervenire ad gloriam, de quo primo effectu tractat usque ibi. Quoniam in me speravit, de secundo vero usque ad finem Psalmi
marg.| Circa primum duodecim facit. Primo enim dicit, quod etiam ille, qui est in gratia constitutus indiget, ut protegatur a Deo taliter, ut ei perseverantia in bono detur, et hoc est, quod dicit. Qui habitat in adiutorio altissimi, hoc est dicere, ille qui habitualiter est in gratia dei, que est verum adiutorium altissimi, adhuc indiget, ut in protectione dei celi commoretur, unde notanter in prima parte versus dixit. Qui habitat in adiutorio, per verbum de presenti, ad denotandum, quod talis in gratia est presentialiter constitutus. In secunda vero parte versus dixit. Commorabitur, per verbum de futuro, ut intelligatur, quod protectione perseverantie indiget quo ad futurum, iuxta illud 1. Cor. 10.c. Qui stat videat ne cadat.
marg.| Consequenter secundo dicit, quod talis, s. in gratia constitutus debet orare pro perseverantia predicta, et hoc cum dicit. Dicet domino susceptor meus es tu, et refugium meum, sperabo in eum, hoc {3.1154} est dicere, quod habitans in adiutorio altissimi, modo predicto dicere debet Deo orando. Susceptor meus es tu, idest, sis tu. Et refugium meum, a tentationib seculi huius. Et quia talis oratio fundari debet. in vera spe. ideo dicit. Sperabo in eum.
marg.| Consequenter tertio declarat, que sunt illa in quibus maxime protectione indiget, qui habitat in adiutorio altissimi s. in gratia constitutus de quo dicit, quod sunt duo in genere communiter scilicet prospera, et adversa. Homines enim per prosperitatem seculi elevati, semper incidunt in laqueum superbie, et de hoc dicit. Ipse liberavit me de laqueo venantium. Sicut enim animal capitur a venatore per aliquod bonum apparens, puta cibum, vel huiusmodi, sic homines a diabolo seu a mundo capiuntur per aliqua bona apparentia mundana. De adversis autem dicit. Et a verbo aspero. Solent enim homines propter vitandas asperitates seculi, ut puta detractiones hominum, seu insultationes, vel persecutiones, a via recta deviare, a quibus, qui habitat in adiutorio altissimi indiget a Deo protegi per perseverantiam.
marg.| Consequenter quarto declarat modum protectionis, dicens. Scapulis suis obumbrabit tibi, et sub pennis eius sperabis. Scuto circum dabit te veritas eius. Hic finitur iste versus in Hebreo. In quo denotantur duo modi protectionis divine circa existentem in gratia, ut in ea perseveret. Primus enim modus est fovendo eum quasi per modum nature. Sicut enim avis instinctu nature pullos protegit ab estu, et a frigore, ponendo eos sub scapulis, et sub alis, sic deus prestat auxilium existenti in gratia ne ab estu vitiorum inflammetur, neque etiam a frigore pigritie seu hebetudinis, eius fides seu spes tepescat, et de hoc dicit. Scapulis suis obumbrabit tibi, et sub pennis eius sperabis. Secundus vero modus est quasi artificialis. Sicut enim homo per scutum protegitur a iaculis inimici, sic deus per veritatem sue fidei protegit existentem in gratia, ne iacula inimici ei noceant, de quo dicit. Scuto circumdabit te veritas eius. Quod notabiliter concordat cum eo, quod dicitur 1. Pet. 5.c. Adversarius vester diabolus circumit, cui resistite fortes in fide. Unde manifeste apparet, quod scutum veritatis divine, que est fides, debet circumdare fidelem ad hoc, ut non ledatur ab adversariis, quod Christus nos docuit in sua tentatione Mt. 4.a. In qua cum adversarius tentando circumiret per diversa vitia, sicut per gulam, inanem gloriam, et huiusmodi, Christus circumdedit se scuto veritatis. Quamlibet enim tentationem contra eum commissam evacuavit per auctoritatem sacre scripture, que est veritas divina. Primam scilicet tentationem gule cum dixit. Scriptum est. Non in solo pane, etc. Secundam cum dixit. Scriptum est. Non tentabis dominum deum tuum. Tertiam, cum dixit. Scriptum est : Dominum deum tuum adorabis.
marg.| Consequenter quinto dicit. Non timebis a timore nocturno. A sagitta volante per diem, et continuatur sic versus in Hebreo in quo denotantur ad litteram duo genera periculorum, que homini quandoque contingunt insidiose, sic ut ab eis non bene valeat preservari. Primum est quando in nocte occulte insidiantur inimici, et de hoc dicit. Non timebis a timore nocturno. Secundum est, quando etiam in die per artem sagittandi a longe inimicus insidiatur, a quibus, qui habitat in adiutorio altissimi a Deo protegitur, ne subito, et improvisa morte decedat. Et per ista possunt intelligi duo genera tentationum. Quorum unum est ex ignorantia, et est nocturnum, ex defectu manifestationis. Aliud vero est ex defectu recte deliberationis circa ea, que sunt manifesta, et de hoc potest intelligi. A sagitta volante per diem.
marg.| Consequenter 6. dicit. A negotio perambulante in tenebris, ab in cursu, et demonio meridiano. Et notandum, quod ubi dicitur in translatione{3.1155} nostra, negotio in Hebreo habetur mideber, seu a deber, que significat pestem ubicumque ponitur, et ubi habemus incursu, habetur quetheb, que quidem dictio significat morsum pestiferum, unde Deu. 32. ubi dicitur. Morsu amarissimo ponitur quetheb, in Hebreo similiter Osee. 13.d. Ero morsus tuus o inferne, loco morsus ponitur quetheb. Et est ratio. Nam duo genera sunt morborum pestilentium. Quorum unum est, quando non apparet ab extra aliqua causa pestifera, et de tali peste dicitur, quod ambulat in tenebris, idest, in occultis. Aliud genus est quando apparet signum, ut puta antrax seu apostema in aliquo membro, vel morsus alicuius animalis venenosi, ut Nm. 21. legitur de serpentibus ignitis, qui momorderunt populum, de quo morsu periclitabantur, et de isto dicit. A morsu, et demonio meridiano, quia talia signa sunt manifesta, sicut ea, que fiunt in meridie, et sunt quasi morsus demoniacus, unde sensus est, quod a quacumque peste liberabitur, qui in protectione dei celi commorabitur, ne subito, et improviso decedat. Per ista etiam possunt intelligi duo genera tentationum, quorum unum est, quando persecutores occulte impugnant, et de hoc dicit. Perambulante in tenebris. Secundum est, quando persecutores publice, et palam persequuntur, de quo dicit. Et demonio meridiano. Opinio autemRabbi Salomon circa deber, et quetheb, quam allegat postillator, fabulosa est nullius fundamenti in scriptura.
marg.| Consequenter septimo dicit. Cadent a latere tuo mille, etc. ubi denotat, quod ille, qui habitat in adiutorio altissimi, sic ab eo protegitur gratia perseverantie, quod etiam si contingat eum esse in aliquo magno periculorum dictorum seu preliorum, ubi plurimi periclitantur ex una parte, et alia, tamen ipse erit a Deo protectus, et de hoc dicit. Ad te autem non approximabunt.
marg.| Consequenter octavo denotat, quod existentia iusti (de quo loquitur) in medio horum periculorum, potest esse sibi utilis, inquantum ex hoc considerat divinam iustitiam circa eos, qui in utroque latere cadunt, et de hoc dicit. Verumtamen oculis tuis considerabis, et retributionem peccatorum videbis.
marg.| Consequenter nono psalmis. revertitur ad deum dicens. Quoniam tu es spes mea, etc. et est sensus. Ratio tante protectionis est, quia tu deus, qui es spes mea, posuisti refugium tuum altissimum, idest, potentissimum. Loca enim, que sunt altissima, sunt tutiora ab impugnatione hostium.
marg.| Consequenter decimo convertitur ad illum, qui habitat in adiutorio altissimi, dicens, quod erit tutus a quocumque malo, et flagello universaliter, ne accedat ad eum, vel appropinquet tabernaculo suo, sic ut eum faciat a rectitudine vite deviare, de quo dicit. Non accedet ad te malum, nec flagellum, etc.
marg.| Consequenter undecimo dicit. Quoniam angelis suis mandavit de te, etc. ad denotandum, quod ista protectio non solum fit a Deo immediate, sed quandoque etiam ab angelis de eius mandato, unde dicit. Quoniam angelis suis deus mandavit de te, etc. In manibus portabunt te, etc.
marg.| Consequenter duodecimo dicit. Super aspidem, et basiliscum ambulabis, etc. ad denotandum, quod sic protegitur a domino iustus predictus, ut etiam calcando venenosa animalia ei non nocebunt, quod spiritualiter intelligi debet de diabolo, qui in figura serpentis apparuit in prima tentatione humana, propter quod, et conculcandus est a iustis Gene. 3.c. Ipsa conteret caput tuum. Et quia multe sunt species seu individua huius hostis, similiter, et quamplurime eius versutie, idcirco nominat eum multis nominibus animalium ferocium, et venenosorum, s. aspidem, et basiliscum, leonem, et draconem.
marg.| Consequenter dicit. Quoniam in me speravit, etc. ubi tractatur de quinto effectu gratie, quod est perducere ad gloriam.
marg.| Circa quod tria facit, quia primo premittit causam huiusmodi effectuum per modum meriti, et hoc cum dicit. Quoniam in me speravit. Ubi notandum, quod ubi in translatione nostra habetur, speravit, in Hebreo habetur, kassach, quod signat amorem non solum simpliciter, sed etiam vehementiam amoris, secundum quam talis diligens omnino fertur in suum dilectum, prout Rabbi Moyses manifeste ostendit libro, et parte, et ca. allegatis. Unde Deu. 10.c. ubi dicitur. Sed in patribus tuis conglutinatus est deus, ut diligeret eos. ubi translatio nostra habet. Conglutinatus est deus. In Hebreo habetur idem verbum, scilicet chassak. Unde in persona Christi dicit psalmista, quod quia ille, qui habitat in adiutorio, vehementer dilexit me, seu conglutinatus est mihi, ideo a me fuit liberatus et protectus, ut esset perseverans. Que quidem dilectio tam vehementissima, nullo modo posset adaptari populo Israelitico in deserto existenti, sed tantum patribus seu viris valde perfectis. Et ut ostenderet, quod hec dilectio non est fundata in aliqua vana seu falsa cognitione, idcirco dicit. Quoniam cognovit nomen meum. scilicet per veram fidem, Secundo ad denotandum, quod etiam habens gratiam, et caritatem orare debet pro huiusmodi {3.1156} protectione, ut in principio psalmi dictum est, ut scilicet ei perseverantia donetur, prout Augu. declarat super illud verbum orationis dominice, ubi dicit. Sanctificetur nomen tuum, idcirco dicit. Clamavit ad me, et ego exaudiam eum. Quasi dicat iste, qui me vehementer dilexit, et sic non presumpsit de se sed adhuc oravit clamando, ut esset a me protectus per perseverantiam, idcirco eripiam eum, et glorificabo eum, scilicet dabo sibi non solum protectionem, ut perseveret, sed etiam finalem gloriam.
marg.| Consequenter tertio declarat, in quo consistit illa glorificatio. Pro quo sciendum, quod beatitudo, que est vera glorificatio principaliter consistit in clara visione dei, unde secundum Augustinum visio est tota merces, de qua dicit. Et ostendam illi salutare meum. scilicet Christum in maiestate, sed quia aliquando visus fuit deus per essentiam, non tamen beatifice, sicut patet de Paulo in raptu, ut 2. Cor. 12. idcirco addendum est ad hoc, quod visio dei sit beatificata, quod sit eterna, unde dicit. Longitudine dierum replebo illum, id est, vita eterna, que sufficit ad replendum seu satiandum affectum humanum. Omnes enim alie longitudines citra eternam, non replent perfecte humanam voluntatem, que fertur in bonum infinitum. Et notandum est, quod Rabbi Salomon Abenhazra in sua expositione declarans istud verbum. Et ostendam illi salutare meum. Sic dicit sensus huius est, ut delectentur in splendore divino, quod est verum salutare dei. Vel etiam signat Messiam, hec ille. que sunt verba notandissima in testimonium fidei. Item notandum, quod iste psalmus precipuus est contra tentationes, que fidelibus sepe contingunt, et ideo frequentatur in ecclesia in temporibus, in quibus magis diabolus nititur ad decipiendum, scilicet in diebus ieiunii, et in completoriis, prout habetur in glo. Hebrei etiam vocant eum canticum occasionum, et licet apud eos incipiat psalmus ab illo loco ubi dicitur. Qui habitat in adiutorio. Sicut apud nos, tamen quandocumque eum cantant, vel recitant in suis officiis, incipiunt a parte ultima precedentis psalmi, scilicet ubi dicitur. Et sit splendor domini dei nostri, etc. et sic continuant usque ad finem, scilicet ubi dicitur. Ostendam illi salutare meum, quod valde consonat huic expositioni, quia ab illo loco incipiunt narrare quinque effectus gratie supradictos, et continuantur usque ad finem huius psalmi, ut dictum est.
prol.| $replica
prol.| REPLICA. In Psalmo Qui habitat. Quia postil. eum exponit, ut ostendat psal. denuntiare beneficia dei super populum exeuntem de Egypto, Burgens. temere redarguit, dicens illam postil. expositionem omnino irrationabilem ex motivis debilibus in precedenti correctione solutis. In speciali obiicit primo, quia populus Israel in deserto fuit dure cervicis, et perversus igitur merito, populi illius non provenerunt beneficia hic enumerata. Respondetur, quod postil. non dicit de merito illius populi quo ad illa beneficia, sed dicit, quod sicut in precedenti psal. psal. petiit a Deo populo exhiberi illa beneficia ita in hoc Psalmo denuntiat ea super populum futura, nihil igitur concludit Burgens. Secundo obiicit Burgens. quod propter perversitatem populi non potest ille versus de eo exponi. Quoniam in me speravit, liberabo eum. Nescio rationem : Burgens. tam varius est loquendo de populo Israel nunc eum significat ultra modum, contendens de eius primatu etiam in ecclesia Christiana, ut patet Gene. 9. hic autem vilificat populum illum ad ultimum, qui tamen Deo fuit valde peculiaris, et specialiter de sponsatus, ut patet per totum librum Ex. Et de illo populo dicitur. Non est alia natio tam grandis, etc. Deu 4.a. huic populo dictum est : Eritis mihi in regnum sacerdotale, gens sancta, populus acquisitionis Ex. 19.a. Et in ps. 113.a. Facta est Iudea sanctificatio eius, etc. ps. 65.a. Notus in Iudea deus, etc. Quicquid tamen sit de adoptione huius populi, dicendum est, quod beneficia prestita illi populo, et promissa etiam in hoc ps. contenta, non provenerunt propter merita populi, sed propter fidem, et merita patrum ad satisfaciendum promissionibus eis factis, et contigerunt illi populo in figura nostri, qui ad illa beneficia spiritualiter intellecta aspiramus non nostris meritis, sed merito Christi patribuspromissi, et nobis exhibiti, unde si Burgens. fuisset memor earumcausarum divine miserationis, et beneficiorum, quas per longam digressionem assignavit sup. Ex. 33. in ultimo corruptorio, abstinuisset ab his obiectionibus hic, et in precedenti psal. factis, quia illis ibi dictis formaliter contradicunt. Et cum ultimo Burgens. obiicit auctoritatem Hebreorum doctorum aliquorum, qui hunc psa. exponunt de quolibet servo dei. Respondeo, quod non sequitur, illi sic exponunt, igitur alio modo exponi non potest. Burgens. etiam habet unum argumentum sibi familiare, quod bonum de quanto communius, de tanto divinius, igitur expositio de pluribus, sive de bonis, sive malis melior est, quam de uno, vel singulis, quamvis autem sepe ostenderim illud argumentum non valere contra postillatorem, valet tamen contra facientem.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 90), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 04/04/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_90)
Signaler un complément d'information

Notes :