Glossa ordinaria

Psalmus 118

Numérotation du verset Ps. 118,1 (1-א)

¶ Alleluia.1 ALEPH. 2
¶Codd. : (Ps. 118-1) Bari1 Rusch Ps-G
1 Alleluia] ALLELUIA ad CXVII pertinet finem in calce Ps. 118 Stut23 (hebr. et graec. diff.) ¶Nota : De notis criticis Psalterio adiunctis in psalterio Stut23 (Ps. 40, 71, 88, 105, 111, 112, 113 [ mutil. ], 114, 115, 116, 117 Hieronymo industria tributis , Donatiano De Bruyne , vide DE BRUYNE , «Le Psautier de Stuttgart (Landesbibliothek n° 23)», Speculum 3 (1932), 365. [MM2023] |
2 Litteras hebraicas omittunt Hi Δ | Aleph D30] Alleluia praem. Fi179 |
Numérotation du verset Ps. 118,(1.I) 

Beati immaculati
in via ¦
qui
ambulant in lege
Domini.
Numérotation du verset Ps. 118,2 (1.II)

Beati
qui scrutantur testimonia eius ¦
in toto corde
exquirunt3 eum.
3 exquirunt Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Bari1 Rusch cum Ps-R ] exquirent Ps-G , exquir’t Hi
Numérotation du verset Ps. 118,3 (1.III)

Non enim qui operantur iniquitatem ¦
in viis eius ambulaverunt.
Numérotation du verset Ps. 118,4 (1.IV)

Tu mandasti ¦ mandata tua
custodire4
4 custodire Ps-G ( R M Q ΦV* W U G K ΦV² ΨB* ) Rusch cum Ps-R ] custodiri Ps-G (ΦV² ΨB² reliqui codd. et edd. ) Hi D30 ω 1 ω 2 Bari1 cum Ps-αγδ
nimis.
Numérotation du verset Ps. 118,5 (1.V)

Utinam
dirigantur vie mee ¦
ad custodiendas iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,6 (1.VI)

Tunc
non confundar ¦
cum perspexero
in omnibus mandatis tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,7 (1.VII)

Confitebor tibi
in directione cordis ¦
in eo quod didici iudicia iustitie tue.
Numérotation du verset Ps. 118,8 (1.VIII)

Iustificationes tuas custodiam ¦
non me derelinquas
usquequaque.
Numérotation du verset Ps. 118,9 (2-ב)

Beth5.
5 Beth] Beph domus vox novelli populi D30
Numérotation du verset Ps. 118,(2.I) 

In quo corrigit6
6 corrigit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Ω 2 Rusch cum Ps-R ] corriget Ps-G
adolescentior
viam suam ¦
in custodiendo sermones tuos.
Numérotation du verset Ps. 118,10 (2.II)

In toto corde meo
exquisivi te ¦
ne7 repellas me
7 ne Ps-G ( M ² Q* ΦP ΨB V D) D30 Ω ω 1 Ω 2 e dd. Rusch cum Ps-R ] non Ps-G
a mandatis tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,11 (2.III)

In corde meo 
abscondi
eloquia tua ¦
ut non peccem tibi.
Numérotation du verset Ps. 118,12 (2.IV)

Benedictus es Domine ¦
doce me
iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,13 (2.V)

In labiis meis ¦
pronuntiavi
omnia iudicia oris tui.
Numérotation du verset Ps. 118,14 (2.VI)

In via
testimoniorum tuorum delectatus sum ¦
sicut in omnibus divitiis.
Numérotation du verset Ps. 118,15 (2.VII)

In mandatis tuis
exercebor ¦
et considerabo
vias tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,16 (2.VIII)

In iustificationibus tuis meditabor ¦
non obliviscar sermones tuos.
Numérotation du verset Ps. 118,17 (3-ג)

Gimel8.
8 Gimel D14 D30 ΩS Rusch ] om. Ps-G ( R* K ΨB) Hi Ω M Δ , + plenitudo vel tribulatio. Vox confessoris D30
Numérotation du verset Ps. 118,(3.I) 

Retribue servo tuo ¦
vivifica me9 10
9 vivifica me] vivam Ps-G (I ΨB) cum hebr. LXX Ps-R Ps-H |
10 <divisio.> tuo ¦ ... me D30² Δ] tuo... me ¦ D14 D30* Hi |
et11 custodiam sermones tuos.
11 et Ps-G D14 D30 Hi ω 1] ut Ps-G (Q) Ω 2
Numérotation du verset Ps. 118,18 (3.II)

Revela
oculos meos ¦
et considerabo mirabilia de lege tua.12 13
12 tua ω 1] om. Ω 2 |
13 <divisio.> meos ¦ et considerabo D30 ω 1] meos et considerabo ¦ Ω 2 |
Numérotation du verset Ps. 118,19 (3.III)

Incola
ego sum in terra ¦
non
abscondas a me
mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,20 (3.IV)

Concupivit anima mea desiderare
iustificationes tuas ¦ 14
14 <divisio.> mea... tuas ¦ D30 ω 1 Ω 2] mea... tuas D14, mea ¦ ... tuas Hi
in omni tempore.
Numérotation du verset Ps. 118,21 (3.V)

Increpasti
superbos ¦
maledicti
qui declinant
a mandatis tuis.15
15 <divisio.> superbos ¦ maledicti D30 Hi Ω 2] superbos maledicti ¦ D14
Numérotation du verset Ps. 118,22 (3.VI)

Aufer
a me opprobrium et contemptum ¦
quia
testimonia tua
exquisivi.
Numérotation du verset Ps. 118,23 (3.VII)

Etenim
sederunt
principes† et16 17 adversum me loquebantur ¦
16 et Ps-G D30 Hi²] om. Ps-G (ΨB) Hi* ΩS* |
17 <divisio.> principes+ D14² D30² ω 1] principes D14 D30 Ω 2 |
servus autem tuus
exercebatur
in iustificationibus tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,24 (3.VIII)

Nam
et testimonia tua
meditatio mea est18 ¦
18 meditatio] om. cacogr. ΩS | est Ps-G (ΦR K² ΨB V D) D30 Ω ω 1 Ed1530 ... Clementina Rusch cum LXX Ps-R ] om. Ps-G Cor2 (antiq. non interponunt)
et consilium meum
iustificationes tue.
Numérotation du verset Ps. 118,25 (4-ד)

Deleth.19
19 Deleth] + pauper vel tabule sive ianua D30
Numérotation du verset Ps. 118,(4.I) 

Adhesit
pavimento anima mea ¦
vivifica me
secundum verbum tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,26 (4.II)

Vias meas enuntiavi
et exaudisti me ¦
doce me iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,27 (4.III)

Viam iustificationum tuarum
instrue me ¦
et exercebor in mirabilibus tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,28 (4.IV)

Dormitavit anima mea
pre tedio ¦
confirma me
in verbis tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,29 (4.V)

Viam iniquitatis amove a me ¦
et de20 lege tua miserere mei.
20 et D14 Cor2 (hebr. et antiq. neque DE neque IN sed neque Ieron. neque grecus) ω 1 Ps-G ] + de Ps-G (ΨB) Hi Ω Clementina Rusch cum Ps-R , + in Ps-G (V D) D30 cum Ps-γ
Numérotation du verset Ps. 118,30 (4.VI)

Viam
veritatis elegi ¦
iudicia21 tua non sum oblitus.
21 iudicia D14 D30 ω 1 Ps-G ] et praem. ΩS
Numérotation du verset Ps. 118,31 (4.VII)

Adhesi testimoniis tuis Domine ¦
noli me confundere.
Numérotation du verset Ps. 118,32 (4.VIII)

Viam mandatorum tuorum
cucurri ¦
cum dilatasti cor meum.
Numérotation du verset Ps. 118,33 (5-ה)

He22.
22 He] + Ipsa vel suscipiens. Vox monachorum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(5.I) 

Legem pone mihi Domine viam iustificationum tuarum ¦
et exquiram eam semper.
Numérotation du verset Ps. 118,34 (5.II)

Da mihi intellectum
et scrutabor legem tuam ¦
et custodiam illam in toto corde meo.
Numérotation du verset Ps. 118,35 (5.III)

Deduc me in semita mandatorum tuorum ¦
quia ipsam volui.
Numérotation du verset Ps. 118,36 (5.IV)

Inclina cor meum in testimonia tua ¦
et non in avaritiam.
Numérotation du verset Ps. 118,37 (5.V)

Averte
oculos meos
ne videant
vanitatem ¦
in via tua vivifica me.
Numérotation du verset Ps. 118,38 (5.VI)

Statue servo tuo eloquium tuum ¦
in timore tuo.
Numérotation du verset Ps. 118,39 (5.VII)

Amputa opprobrium meum
quod suspicatus sum ¦
quia iudicia tua iocunda.
Numérotation du verset Ps. 118,40 (5.VIII)

Ecce concupivi
mandata tua ¦
in equitate tua
vivifica me.
Numérotation du verset Ps. 118,41 (6-ו)

Vav23.
23 Vav] + et ipse vox sacerdotum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(6.I) 

Et veniat super me
misericordia tua
Domine ¦ salutare tuum
secundum eloquium tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,42 (6.II)

Et respondebo exprobrantibus24
24 exprobrantibus ΩX] exprobantibus D30*
mihi verbum ¦
quia25 speravi
25 quia] qui D30*
in sermonibus tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,43 (6.III)

Et ne auferas
de ore meo verbum veritatis
usquequaque ¦
quia in iudiciis tuis supersperavi.
Numérotation du verset Ps. 118,44 (6.IV)

Et custodiam
legem tuam
semper ¦ in seculum
et in seculum seculi.
Numérotation du verset Ps. 118,45 (6.V)

Et ambulabam in latitudine ¦ quia mandata tua exquisivi.
Numérotation du verset Ps. 118,46 (6.VI)

Et loquebar in26 testimoniis tuis
26 in D30 Clementina (1592) ω1 Ps-G Rusch ] de Hi (in ras. ?) Ω M Clementina (1593 1598*) cum Ps-R
in conspectu
regum ¦
et non confundebar.
Numérotation du verset Ps. 118,47 (6.VII)

Et meditabar in mandatis tuis ¦
que dilexi.27
27 <divisio.> meditabar... tuis ¦ D30 ω 1] meditabar ¦... tuis Hi
Numérotation du verset Ps. 118,48 (6.VIII)

Et levavi
manus meas
ad mandata que dilexi ¦
et exercebar28
28 exercebar Ps-G D14 Rusch Clementina ] exercebor Ps-G (Q ΦRGP G* K ΨB V) D30 Hi Ω ω 1 Ed1530 cum Ps-R
in iustificationibus tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,49 (7-ז)

Zai29.
29 Zai] + Oliva vel fornicatio. Vox viri sancti D30
Numérotation du verset Ps. 118,(7.I) 

Memor esto verbi tui servo tuo ¦
in quo mihi spem dedisti.
Numérotation du verset Ps. 118,50 (7.II)

Hec me consolata est in humilitate mea ¦
quia eloquium tuum vivificavit me.
Numérotation du verset Ps. 118,51 (7.III)

Superbi inique agebant
usquequaque ¦
a lege autem tua
non declinavi.
Numérotation du verset Ps. 118,52 (7.IV)

Memor fui
iudiciorum tuorum
a seculo Domine ¦
et consolatus sum.
Numérotation du verset Ps. 118,53 (7.V)

Defectio tenuit me ¦
pro peccatoribus30
30 pro Ps-G (I M K ΨB* V D edd. ) Hi² D30 Ω ω 1 Rusch cum Ps-Med] pre Ps-G (R F L Q Φ U G ΨB²) Hi* cum Ps-R
derelinquentibus legem tuam.
Numérotation du verset Ps. 118,54 (7.VI)

Cantabiles mihi
erant iustificationes tue ¦ in loco peregrinationis mee.
Numérotation du verset Ps. 118,55 (7.VII)

Memor fui nocte31*
31 nocte Ps-G (W ΨB* V D) D14 D30 Hi ΩS ω 1 Ed1530 ... Clementina ] in nocte Cor2 (hebr. et antiq. et Ieron. et grecus) Ω M Ps-G Rusch
nominis tui Domine ¦
et custodivi
legem tuam.
Numérotation du verset Ps. 118,56 (7.VIII)

Hec
facta est mihi ¦
quia iustificationes tuas exquisivi.
Numérotation du verset Ps. 118,57 (8-ח)

Heth32.
32 Heth] Eth. Vita vox doctorum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(8.I) 

Portio mea Domine33 :
33 Domine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D14 D30 Ω D ω1 Rusch cum Ps-R ; cf. Corpus antiphonalium officii officii (n° 4316)] Dominus Ps-G (R F I L)
dixi custodire legem tuam.
Numérotation du verset Ps. 118,58 (8.II)

Deprecatus sum faciem tuam
in toto corde meo ¦ miserere mei secundum eloquium tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,59 (8.III)

Cogitavi vias meas ¦
et converti34 pedes meos in testimonia tua.
34 converti Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D30 Ω D ω1 Rusch cum Ps-R ] avertisti Ps-G (F I L)
Numérotation du verset Ps. 118,60 (8.IV)

Paratus sum
et non sum turbatus ¦ ut custodiam mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,61 (8.V)

Funes peccatorum circumplexi sunt me ¦
et legem tuam non sum oblitus.
Numérotation du verset Ps. 118,62 (8.VI)

Media nocte
surgebam ad confitendum tibi ¦
super iudicia iustificationis tue.
Numérotation du verset Ps. 118,63 (8.VII)

Particeps
ego sum
omnium timentium te ¦
et custodientium
mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,64 (8.VIII)

Misericordia tua Domine35
35 tua Domine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D30 Ω D ω1 Rusch cum Ps-R ] Domini Ps-G
plena est terra ¦ iustificationes tuas
doce me.
Numérotation du verset Ps. 118,65 (9-ט)

Teth36.
36 Teth] + bonum. Vox sanctorum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(9.I) 

Bonitatem fecisti
cum servo tuo Domine37 ¦
37 Domine Ps-G Hi D30 Rusch ] + vivificame D14 cum Ps-δ
secundum verbum tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,66 (9.II)

Bonitatem
et disciplinam
et scientiam
doce me ¦
quia mandatis38 tuis credidi.
38 mandatis Ps-G D14 D30 ω 1 Rusch ] in praem. Ps-G (I D) Hi Ω cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 118,67 (9.III)

Priusquam
humiliarer
ego deliqui ¦ propterea eloquium tuum custodivi.
Numérotation du verset Ps. 118,68 (9.IV)

Bonus es tu ¦ et in bonitate tua doce me iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,69 (9.V)

Multiplicata est
super me iniquitas superborum ¦
ego autem
in toto corde meo39
39 meo Ps-G (I Q² W ΦP U K² ΨB² V* D*) D14 D30 * Hi* ΩS ω 1 Rusch Clementina cum Ps-R ] om. D30 ² ( in ras. ) Hi² Ps-G
scrutabor mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,70 (9.VI)

Coagulatum est
sicut lac cor eorum ¦
ego vero
legem tuam meditatus sum.
Numérotation du verset Ps. 118,71 (9.VII)

Bonum
mihi quia humiliasti me ¦
ut discam
iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,72 (9.VIII)

Bonum mihi lex oris tui ¦
super millia auri et argenti.
Numérotation du verset Ps. 118,73 (10-י)

Ioth40.
40 I + Scientia vel principium. Vox propositorum et confessorum ac virginum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(10.I) 

Manus tue fecerunt me
et41 plasmaverunt me ¦
41 me et] et ω 1 ( in ras. #) (hapax)
da mihi
intellectum ut42 discam mandata tua.43
42 ut Ps-G (R M Q* W ΦP U G ² ΨB V D) D30 Ω ω 1 Rusch Ed1530 ... cum Ps-R ] et Clementina Ps-G |
43 discam mandata usque intellectum et sciam (Ps. 118, 73-125 cum glossa)] def. Lunel |
Numérotation du verset Ps. 118,74 (10.II)

Qui timent te
videbunt me
et letabuntur ¦ quia
in verba tua44
44 verba tua D14 Hi ω 1 Rusch Ps-G ] verbo tuo D30 (hapax)
supersperavi.
Numérotation du verset Ps. 118,75 (10.III)

Cognovi
Domine quia equitas
iudicia tua ¦
et
in veritate tua45
45 in veritate tua Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Rusch cum Ps-R ] veritate Ps-G
humiliasti me.
Numérotation du verset Ps. 118,76 (10.IV)

Fiat misericordia tua
ut consoletur me ¦
secundum eloquium tuum servo tuo.
Numérotation du verset Ps. 118,77 (10.V)

Veniant mihi miserationes tue et vivam ¦
quia lex tua meditatio mea est.
Numérotation du verset Ps. 118,78 (10.VI)

Confundantur superbi
quia iniuste
iniquitatem fecerunt in me ¦ ego autem
exercebor
in mandatis tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,79 (10.VII)

Convertantur mihi
timentes te ¦ et qui
noverunt testimonia tua.
Numérotation du verset Ps. 118,80 (10.VIII)

Fiat
cor meum immaculatum ¦
in iustificationibus tuis
ut non confundar.
Numérotation du verset Ps. 118,81 (11-ך)

Caph46.
46 C + Manus. Vox penitentium hominum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(11.I ) 

Defecit
in salutari tuo47 anima mea ¦
47 salutari tuo Ps-G ( M * Q W U ΨB ) Rusch Ed1530 cum Ps-R ] salutare tuum Ps-G Tr511 D14 D30 ω 1
in verbum tuum
supersperavi.
Numérotation du verset Ps. 118,82 (11.II)

Defecerunt
oculi mei
in eloquium tuum ¦ dicentes : quando consolaberis me ?
Numérotation du verset Ps. 118,83 (11.III)

Quia factus sum sicut uter
in pruina ¦
iustificationes tuas
non sum oblitus.
Numérotation du verset Ps. 118,84 (11.IV)

Quot sunt dies servi tui48 :
48 servi tui Ps-G ( M Q² W ΦP U G K ΨB V D) D30 Tr511 P106 Ω ω 1 Rusch edd. cum Ps-R hebr. LXX] servo tuo Ps-G
quando
facies
de persequentibus me iudicium ?
Numérotation du verset Ps. 118,85 (11.V)

Narraverunt
mihi iniqui fabulationes ¦
sed non ut lex tua.
Numérotation du verset Ps. 118,86 (11.VI)

Omnia mandata tua veritas ¦
iniqui49
49 iniqui Tr511 P106 D30 ω1 Rusch cum Ps-R ] inique Clementina Ps-G
persecuti sunt me
adiuva me.
Numérotation du verset Ps. 118,87 (11.VII)

Paulominus
consummaverunt me in terra ¦
ego autem non dereliqui mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,88 (11.VIII)

Secundum
misericordiam tuam
vivifica me ¦
et
custodiam testimonia oris tui.
Numérotation du verset Ps. 118,89 (12-ל)

Lamed.
¶Codd. : ( Ps. 118-12 ) Hi D14 D30 ω 1 Rusch Ps-G | lamed Ps-G ] lameth disciplina. Vox clericorum in gradum novum introeuntium D30, lameth D14, lamech Rusch, om. Hi ω 1
Numérotation du verset Ps. 118,(12.I) 

In eternum Domine ¦
verbum tuum
permanet in celo.
Numérotation du verset Ps. 118,90 (12.II)

In generatione
et generationem50
50 generatione et generationem Ps-G ( M Q* W ΦGP² U K V ) D14 D30 ΩS ω 1 Ed1530 Rusch ] generationem et generationem Ps-G , generatione et generatione Ps-G ( I ² ΦRV D ) Hi ω 1 cum Ps-α
veritas tua ¦
fundasti
terram
et permanet.
Numérotation du verset Ps. 118,91 (12.III)

Ordinatione tua
perseverat51
51 perseverat Hi D14 D30 ω 1 Ps-G ] perseverant Ps-G (F² ΨB*) Rusch Ed1530 cum Ps-R
dies ¦
quoniam
omnia
serviunt tibi.
Numérotation du verset Ps. 118,92 (12.IV)

Nisi quod
lex tua
meditatio mea
est ¦
tunc
forte periissem in humilitate mea52.
52 periissem Rusch ] perissem Hi D30 ω 1 Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,93 (12.V)

In eternum non obliviscar
iustificationes tuas ¦
quia
in ipsis vivificasti me.
Numérotation du verset Ps. 118,94 (12.VI)

Tuus sum ego
salvum me fac ¦ quoniam
iustificationes tuas
exquisivi.
Numérotation du verset Ps. 118,95 (12.VII)

Me
exspectaverunt peccatores
ut perderent me ¦
testimonia tua
intellexi.
Numérotation du verset Ps. 118,96 (12.VIII)

Omnis consummationis53 vidi finem ¦
53 omnis consummationis Ps-G ( M ² ΦP ΨB V D) Hi D30 ² Ω ω 1 Rusch edd. cum Ps-αζ Ps-R (B² D* Q² R U a b)] omni consummationi D14 D30 * Ps-G cum Ps-R
latum mandatum tuum nimis.
Numérotation du verset Ps. 118,97 (13-מ)

Mem.54
54 M + Ex quo vel ex ipsis D30
Numérotation du verset Ps. 118,(13.I) 

Quomodo
dilexi
legem tuam Domine55 : tota die
55 Domine Ps-G ( M Q² W ΦP U K V D) D14 D30 Hi Ω ω 1 Ed1530 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G
meditatio mea est.
Numérotation du verset Ps. 118,98 (13.II)

Super inimicos meos56
56 meos] om. ω 1 tantum 
prudentem me fecisti mandato tuo ¦
quia in eternum mihi est.
Numérotation du verset Ps. 118,99 (13.III)

Super omnes docentes
me intellexi ¦
quia testimonia tua
meditatio mea est.
Numérotation du verset Ps. 118,100 (13.IV)

Super senes intellexi ¦
quia mandata tua
quesivi.
Numérotation du verset Ps. 118,101 (13.V)

Ab omni via mala
prohibui
pedes meos ¦
ut custodiam verba tua.
Numérotation du verset Ps. 118,102 (13.VI)

A iudiciis tuis
non declinavi ¦
quia tu legem posuisti mihi.
Numérotation du verset Ps. 118,103 (13.VII)

Quam dulcia faucibus meis
eloquia tua ¦
super mel ori meo.
Numérotation du verset Ps. 118,104 (13.VIII)

A mandatis tuis intellexi ¦ propterea odivi omnem viam iniquitatis.
Numérotation du verset Ps. 118,105 (14-נ)

Nun57.
57 N + Sempiternum sive piscis D30
Numérotation du verset Ps. 118,(14.I) 

Lucerna
pedibus meis
verbum tuum ¦
et lumen
semitis meis.
Numérotation du verset Ps. 118,106 (14.II)

Iuravi
et statui ¦
custodire iudicia iustitie tue.
Numérotation du verset Ps. 118,107 (14.III)

Humiliatus sum
usquequaque
Domine ¦ vivifica me
secundum verbum tuum.58
58 <divisio.> usquequaque Domine ¦ D30, usquequaque ¦ Domine ω 1
Numérotation du verset Ps. 118,108 (14.IV)

Voluntaria oris mei beneplacita fac Domine ¦
et iudicia tua doce me.
Numérotation du verset Ps. 118,109 (14.V)

Anima mea
in manibus
meis
semper ¦ et legem tuam non sum oblitus.
Numérotation du verset Ps. 118,110 (14.VI)

Posuerunt peccatores laqueum mihi ¦
et de mandatis tuis non erravi.
Numérotation du verset Ps. 118,111 (14.VII)

Hereditate
acquisivi
testimonia tua
in eternum ¦ quia exultatio cordis mei sunt.
Numérotation du verset Ps. 118,112 (14.VIII)

Inclinavi cor meum
ad faciendas iustificationes tuas in eternum ¦
propter retributionem.
Numérotation du verset Ps. 118,113 (15-ס)

Samech59.
59 S + Adiutorium D30
Numérotation du verset Ps. 118,(15.I) 

Iniquos
odio habui ¦
et
legem tuam dilexi.
Numérotation du verset Ps. 118,114 (15.II)

Adiutor60
60 Adiutor Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D14 D30 Hi ω1 Rusch ] + meus Ps-G
et susceptor meus
es tu ¦ et in verbum tuum61
61 et Ps-G (Q* ΨB V D ) D30 Ω ω 1 Ed155 Rusch Ed1530 ... Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G | in verbum tuum Ps-G D30 Ω ω 1 Rusch ] in verbo tuo ( M * Q² W U ΨB*) cum Ps-R
supersperavi.
Numérotation du verset Ps. 118,115 (15.III)

Declinate a me
maligni ¦
et scrutabor mandata Dei mei.
Numérotation du verset Ps. 118,116 (15.IV)

Suscipe me
secundum eloquium tuum
et vivam ¦ et non confundas me
ab exspectatione mea.
Numérotation du verset Ps. 118,117 (15.V)

Adiuva me
et salvus ero ¦ et meditabor
in iustificationibus tuis semper.
Numérotation du verset Ps. 118,118 (15.VI)

Sprevisti
omnes discedentes
a iudiciis tuis62 :
62 iudiciis Ps-G ( M Q ΨB² D) Hi² Ω Rusch Ed1530 ... Clementina ] iustitiis Ps-G D14 D30 Hi* ω 1 cum Ps-δη, iustificationibus ΨB* cum Ps-R
quia iniusta cogitatio eorum.
Numérotation du verset Ps. 118,119 (15.VII)

Prevaricantes reputavi omnes peccatores terre ¦ ideo
dilexi testimonia tua.
Numérotation du verset Ps. 118,120 (15.VIII)

Confige timore tuo
carnes meas ¦
a iudiciis enim tuis timui.
Numérotation du verset Ps. 118,121 (16-ע)

Ain63.
63 A + fons sive oculus D30
Numérotation du verset Ps. 118,(16.I) 

Feci iudicium
et iustitiam ¦
non tradas me
calumniantibus me64.
64 calumniantibus D14 D30 Hi ω 1 Rusch Ps-G ] a praem. Ps-G (F* Q* W) D30 * (eras.) cum Ps-R ( A PERSEQUENTIBUS  : A T R V)
Numérotation du verset Ps. 118,122 (16.II)

Suscipe
servum
tuum
in bonum ¦
non calumnientur me superbi.
Numérotation du verset Ps. 118,123 (16.III)

Oculi mei
defecerunt
in salutare tuum ¦
et in eloquium
iustitie tue.
Numérotation du verset Ps. 118,124 (16.IV)

Fac cum servo tuo
secundum misericordiam tuam ¦
et iustificationes tuas doce me.
Numérotation du verset Ps. 118,125 (16.V)

Servus
tuus
sum ego ¦
da
mihi intellectum ut65 sciam testimonia tua.
65 discam mandata tua (Ps. 118, 73)… ut sciam] def. Lunel | ut Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ² Hi ω 1 Rusch cum Ps-R ] et Ps-G D14 D30 * (eras.)
Numérotation du verset Ps. 118,126 (16.VI)

Tempus
faciendi
Domine66 ¦
66 Domine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Hi ω1 Rusch cum Ps-R ] Domino Ps-G
dissipaverunt legem tuam.
Numérotation du verset Ps. 118,127 (16.VII)

Ideo dilexi mandata tua67 :
67 mandata tua D30 Hi ω 1 T79 ²] legem tuam T79* ( eras. )
super aurum et topazion68.
68 topazion] thopacion T79
Numérotation du verset Ps. 118,128 (16.VIII)

Propterea
ad omnia mandata tua
dirigebar ¦
omnem viam iniquam odio habui.
Numérotation du verset Ps. 118,129 (17-ף)

PHE 69.
69 P Fe. Os ab ore non ab osse D30
Numérotation du verset Ps. 118,(17.I) 

Mirabilia testimonia tua ¦ ideo scrutata est ea anima mea.
Numérotation du verset Ps. 118,130 (17.II)

Declaratio sermonum tuorum
illuminat ¦
et intellectum
dat parvulis.
Numérotation du verset Ps. 118,131 (17.III)

Os meum aperui
et attraxi spiritum ¦
quia mandata tua desiderabam.
Numérotation du verset Ps. 118,132 (17.IV)

Aspice in me
et miserere mei ¦
secundum iudicium diligentium nomen tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,133 (17.V)

Gressus meos
dirige secundum eloquium tuum ¦ et non dominetur mei omnis iniustitia.
Numérotation du verset Ps. 118,134 (17.VI)

Redime me
a calumniis hominum ¦ ut70 custodiam mandata tua.
70 ut Ps-G (W ΨB D) D30 ΩS ω1 Rusch cum Ps-R ] et Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,135 (17.VII)

Faciem tuam
illumina super servum tuum ¦
et doce me iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,136 (17.VIII)

Exitus
aquarum deduxerunt
oculi mei ¦
quia non custodierunt legem tuam.
Numérotation du verset Ps. 118,137 (18-צ)

Sade71.
71 S + iustitia D30
Numérotation du verset Ps. 118,(18.I) 

Iustus es Domine ¦
et rectum iudicium tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,138 (18.II)

Mandasti
iustitiam testimonia tua ¦ et veritatem tuam nimis.
Numérotation du verset Ps. 118,139 (18.III)

Tabescere me
fecit zelus
meus ¦
quia obliti sunt verba tua inimici mei.
Numérotation du verset Ps. 118,140 (18.IV)

Ignitum eloquium tuum
vehementer ¦
et
servus tuus
dilexit illud.
Numérotation du verset Ps. 118,141 (18.V)

et contemptus ¦
iustificationes tuas
non sum oblitus.
Numérotation du verset Ps. 118,142 (18.VI)

Iustitia tua iustitia72 in eternum ¦ et lex tua veritas.
72 iustitia D14 D30 Hi ω 1] + tua Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,143 (18.VII)

Tribulatio
et angustia
invenerunt me ¦
mandata tua meditatio mea est73.
73 est Ps-G (I ΦR² G ΨB V D) D30 Ω ω 1 Rusch Ed1530 ... Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,144 (18.VIII)

Equitas testimonia tua in eternum ¦
intellectum74 da mihi
74 intellectum] et praem. I ΩS
et vivam.
Numérotation du verset Ps. 118,145 (19-ק)

Coph75.
75 C + Vocatio D30, om. ΨB ΩM Ed1455
Numérotation du verset Ps. 118,(19.I) 

Clamavi
in toto corde76
76 corde] + meo R* M² W² ΦP U ΨB* Clementina cum LXX Ps-R
exaudi me Domine ¦ iustificationes tuas
requiram.
Numérotation du verset Ps. 118,146 (19.II)

Clamavi ad77 te
77 ad Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G
salvum me fac ¦
ut78 custodiam mandata tua.
78 ut Ps-G (R W ΨB* V D) D30 Ω ω 1 Rusch Clementina cum Ps-R ] et Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,147 (19.III)

Preveni in maturitate et clamavi ¦
quia in verba
tua
supersperavi.
Numérotation du verset Ps. 118,148 (19.IV)

Prevenerunt
oculi mei ad
te diluculo ¦
ut meditarer eloquia tua.
Numérotation du verset Ps. 118,149 (19.V)

Vocem meam audi secundum misericordiam tuam Domine79 ¦ et80 secundum iudicium tuum vivifica me.
79 Domine] om. I² ΨB* ΩM |
80 et Ps-G (ΨB V D) D30² Hi² ΩS ω1 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R , cf. LXX (R)] om. Hi D14 D30* Cor2 (hebr. et anti et Ieron. non interponunt ET ) |
Numérotation du verset Ps. 118,150 (19.VI)

Appropinquaverunt persequentes me
iniquitati81 ¦
81 iniquitati Ps-G (F² I M Q² K² ΨB) D14 ² D30 Ω G ² ω 1 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] iniquitate Ps-G D14 *
a lege autem tua longe facti sunt.
Numérotation du verset Ps. 118,151 (19.VII)

Prope
es tu Domine ¦
et omnes vie tue veritas.
Numérotation du verset Ps. 118,152 (19.VIII)

Initio
cognovi de testimoniis tuis ¦ quia in eternum fundasti ea.
Numérotation du verset Ps. 118,153 (20-ר)

Res82.
82 R + Caput D30
Numérotation du verset Ps. 118,(20.I) 

Vide humilitatem meam
et eripe me ¦ quia legem tuam
non sum oblitus.
Numérotation du verset Ps. 118,154 (20.II)

Iudica
iudicium meum
et redime me ¦
propter eloquium tuum
vivifica me.
Numérotation du verset Ps. 118,155 (20.III)

Longe a peccatoribus salus ¦
quia iustificationes tuas
non exquisierunt.
Numérotation du verset Ps. 118,156 (20.IV)

Misericordie tue multe Domine ¦
secundum iudicium tuum vivifica me83.
83 iudicium tuum Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Rusch cum Ps-R ] iudicia tua Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,157 (20.V)

Multi
qui persequuntur me et tribulant me ¦ a testimoniis tuis
non declinavi.
Numérotation du verset Ps. 118,158 (20.VI)

Vidi
prevaricantes
et tabescebam ¦
quia eloquia tua
non custodierunt.
Numérotation du verset Ps. 118,159 (20.VII)

Vide
quoniam mandata tua dilexi Domine ¦
in misericordia tua
vivifica me.
Numérotation du verset Ps. 118,160 (20.VIII)

Principium verborum tuorum veritas84 : in eternum omnia iudicia iustitie tue.
84 veritas Ps-G ( G ² ΨB V D ) D30 ² Ω ω 1 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] + et Ps-G D30 * (eras.)
Numérotation du verset Ps. 118,161 (21-ש)

Syn85.
85 Syn] Sen Rusch D30, + iustitia D30
Numérotation du verset Ps. 118,(21. I) 

Principes
persecuti sunt me
gratis ¦
et a verbis tuis
formidavit cor meum.
Numérotation du verset Ps. 118,162 (21.II)

Letabor ego
super eloquia tua ¦
sicut qui invenit spolia multa.
Numérotation du verset Ps. 118,163 (21.III)

Iniquitatem
odio habui et abominatus sum ¦
legem autem tuam dilexi.
Numérotation du verset Ps. 118,164 (21.IV)

Septies in die
laudem dixi tibi ¦
super iudicia
iustitie tue.
Numérotation du verset Ps. 118,165 (21.V)

Pax multa
diligentibus legem tuam ¦
et non est illis
scandalum.
Numérotation du verset Ps. 118,166 (21.VI)

Exspectabam
salutare tuum
Domine ¦
et mandata tua dilexi.
Numérotation du verset Ps. 118,167 (21.VII)

Custodivit
anima mea testimonia tua ¦ et dilexi ea vehementer.
Numérotation du verset Ps. 118,168 (21.VIII)

Servavi mandata tua et testimonia tua ¦
quia omnes vie mee in conspectu tuo.
Numérotation du verset Ps. 118,169 (22-ת)

Thau86.
86 Syn] Sen Rusch D30, + i
Numérotation du verset Ps. 118,(22.I) 

Appropinquet
deprecatio mea
in conspectu tuo Domine ¦
iuxta
eloquium tuum
da mihi intellectum.
Numérotation du verset Ps. 118,170 (22.II)

Intret
postulatio mea in conspectu tuo ¦
secundum eloquium tuum
eripe me.
Numérotation du verset Ps. 118,171 (22.III)

Eructabunt labia mea
hymnum ¦
cum docueris me
iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,172 (22.IV)

Pronuntiabit lingua mea eloquium tuum ¦
quia omnia mandata tua equitas.
Numérotation du verset Ps. 118,173 (22.V)

Fiat manus tua
ut salvet me ¦ quoniam mandata tua
elegi.
Numérotation du verset Ps. 118,174 (22.VI)

Concupivi
salutare tuum
Domine ¦ et lex tua meditatio mea est87 88.
87tia D30 |
88 -G (F² I M W ΦP U ΨB V D) D30 Ω ω 1 edd. Rusch ] om. Ps-G |
Numérotation du verset Ps. 118,175 (22.VII)

Vivet anima mea et laudabit te ¦
et iudicia tua
adiuvabunt me.
Numérotation du verset Ps. 118,176 (22.VIII)

Erravi sicut ovis que periit ¦
quere89
89 quere Ps-G D30 ω 1] require Rusch cum Ps-R : cf. Corpus antiphonalium officii officii (n° 7639 : responsorium parvum “Septies in die”)
servum tuum Domine90 quia mandata tua non sum oblitus.
90 Domine Ps-G (ΨB D*) Ω D ΩS ω 1 Rusch ] om. Ps-G D30

Psalmus 118

prol.| {t. 2 : Erfurt, f. 303vb ; facsim., p. 606b}
Numérotation du verset Ps. 118,1 
(1-א)
A Alleluia.1
Aleph. 2
A ¶Codd. : (Ps. 118-1) Hi Bari1 Rusch Ps-G
1 Alleluia] Alleluia ad  CXVII pertinet finem in calce Ps. 118 Stut23 (hebr. et graec. diff.) ¶Nota : De notis criticis Psalterio adiunctis in psalterio Stut23 (Ps. 40, 71, 88, 105, 111, 112, 113 [ mutil. ], 114, 115, 116, 117 Hieronymo industria tributis , Donatiano De Bruyne , vide   De Bruyne , «Le Psautier de Stuttgart (Landesbibliothek n° 23)», Speculum 3 (1932), 365. [MM2023]
2 Litteras hebraicas omittunt Hi Δ | Aleph D30] Alleluia praem. Fi179
marg.| +Vox prophete ex persona omnium sanctorum qui fuerunt ab initio mundiB
B ¶Codd. : Fi179 , om. Glossa ordinaria
interl.| +id est doctrina vox Christi ad Patrem de Iudeis et de passione sua et de adventu suo et eius regno et iudicio C
C ¶Codd. : D30, om. Glossa ordinaria
marg.| ALLELUIA  ALEPH. AMBROSIUS. Psalmus iste institutor est fidelium paradisus omnium pomorum quanto in superficie videtur apertior tanto profundior similibus verbis contextus.
marg.| AUGUSTINUS. Ubi generalis iustus loquitur modo profitendo quod accepit modo verum eadem sperando que meruit nulla confusione permixtus sed novitate rerum litteris mutatis explicatur.
marg.| AMBROSIUS. In hoc psalmo tot sunt octonarii quot elementa apud Hebreos, {t. 2 : Erfurt, f. 304ra ; facsim., p. 607ª} id est viginti duo et singuli per omnes versus incipiunt a singulis elementis per ordinem per quod innuit quod hec sunt elementa et omnimoda doctrina ad beatitudinem cuius doctrine partes congruis interpretationibus nominum elementorum designentur octonarius ipse singulis distinctionibus innuit quod unaqueque pars perfecta est et sufficit ut si quis eam servet in vita septem dierum perveniat ad octavam resurrectionis. Vel circumcisionis cordis significatur.
marg.| AMBROSIUS. Omnis moralis doctrina suavis est in qua hic Psalmus eminet quasi sol pleni luminis meridiano calore fervens per litteras hebrei alphabeti digestus ut, sicut pueri in primis litteris usum discendi sumunt, ita nos huiusmodi elementis usum vivendi usque ad maturitatem. Singulis litteris versus octoni subiiciuntur ut unitatem deitatis que omnia regit docerent et purgationem legitime sanctificationis octava enim die et circumcisio fit ex lege et in Christi resurrectione sumus ei convivificati. Titulus est Alleluia quia in his Deus laudatur in quibus est remissio peccatorum.   Aleph doctrina interpretatur plenos ergo doctrine sequentes versus attende. Prius   immaculati in via post scrutantur ante enim vita quam doctrina bona vita etiam sola gratiam habet. Doctrina sine vita non est integra quia in malivolam animam non intro scilicet unde dicitur querent me mali et non invenient. Prius ergo corrigenda est vita inde querenda cognitio. Prima ergo sunt moralia secunda mystica. In illis vita in his cognitio sine utraque vero non est perfectio. Idem ordo in primo psalmo beatus qui non recessit a via iustitie inde de lege meditatur.
marg.| ALEPH. AMBROSIUS. Id est doctrina quod est commune toti psalmo et quasi prologus quia cum constat quod omnes volunt esse beati etiam mali. His que desiderat adeptis docet quod plurimi nesciunt quo modo veri beati ne quis iam erret de via beatitudinis. Chorus sanctorum loquitur a primo iusto ad ultimum quasi diversi diversa querunt quibus beati. Sed hec est via qui volunt esse beati sint immaculati et ut de fidelibus non de Christo accipiatur.
marg.| AMBROSIUS. Singule littere sunt quasi tituli suorum versuum continentiam eorum declarantes.
marg.| AMBROSIUS. Elementa schole Christi. Omnia pro perfecto numero iustorum. Partes sunt secundum numerum litterarum.
Numérotation du verset Ps. 118,(1.I) 
{t. 2 : Erfurt, f. 304ra ; facsim., p. 607ª} Beati immaculati
interl.| olim miser homo pollutus nunc contra si in via et si ambulant in lege
interl.| non sine peccato sed sine criminali
marg.| BEATI  IMMACULATI. CASSIODORUS. Definitio beati per actus qui in Christo sine macula ambulans in lege et sic scrutans ut provehatur aliter non est dignus perquirere nisi sit probabilis vite.
marg.| CASSIODORUS. Immaculati : pluraliter, ut de fidelibus non de Christo accipiatur.
in via ¦
interl.| +qui permanent in Christo qui est viaD
D ¶Codd. : Fi179 , om. Glossa ordinaria
interl.| Christo qui via et veritas et vita vel in lege Domini que est via ad vitam
interl.| quod sunt
qui
interl.| deinde
ambulant in lege
interl.| +qui implent legem Veteris ac Novi TestamentiE
E ¶Codd. : Fi179 , om. Glossa ordinaria
interl.| non otiosi
Domini.
interl.| non carnis
marg.| QUI  AMBULANT. Non peccant. Vel si peccant penitent proficiunt et perseverant.
Numérotation du verset Ps. 118,2 
(1.II)
Beati
interl.| hoc non possunt nisi perfecte scrutentur
qui scrutantur testimonia eius ¦
interl.| Scripturas
marg.| QUI  SCRUTANTUR. AUGUSTINUS. Exquirunt hoc possunt et impii sed iam spe beati quia sunt inventuri quod querunt non quia scrutantur et querunt beati sed propter hoc quod aderit ut in evangelio beati qui persecutionem patiuntur et qui esuriunt non quia hoc sed propter hoc quod sequitur quia ipsorum est regnum celorum.
interl.| si
in toto corde
interl.| non ut heretici
interl.| non diviso
interl.| undea : «Non potestis Deo servire et Mammone».
a Mt. 6, 24 ; Lc. 16, 13.
exquirunt3 eum.
3 exquirunt Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Bari1 Rusch cum Ps-R ] exquirent Ps-G , exquir’t Hi
interl.| non alium
Numérotation du verset Ps. 118,3 
(1.III)
Non enim qui operantur iniquitatem ¦
interl.| hi beati qui enim operantur iniqua nondum immaculati ambulant in lege ac per hoc nondum beati
marg.| NON  ENIM  QUI. AUGUSTINUS. Quasi qui peccatum habet non ambulet in viis. Vel qui ambulant sine peccato sint. Sed non dicuntur illi operari iniquitatem qui et si quotidie fragilitate leviter peccat non tamen amant sed oratione et signo crucis destruunt. Peccatum iniquitas est non tamen sine peccato qui in viis ambulat sed non ipse operatur illud sed quod habitat in eo peccatum cum non vult quod agit. Fomes qui est in nobis qui languor est nature commovet illicita desideria et ita non sine peccato. Sed non operatur qui desideriis carnis non obedit. Qui vero obedit a viis deviat. Si vero confitetur et orat et hec ad vias pertinent et propter vias peccatum non imputatur.
marg.| OPERANTUR. CASSIODORUS. Ex dilectione non invitus ut qui dicit quod odi facio. Beati qui sic agunt et ne hec contemnantur subdit iussionem Domini.
in viis eius ambulaverunt.
interl.| via Christus vie prophete et apostoli et omnes predicatores
interl.| AUGUSTINUS. omnes vias fides una complectitur qua vivit iustus
interl.| hi non ambulant in viis qui operantur iniquitatem et vere quia
Numérotation du verset Ps. 118,4 
(1.IV)
Tu mandasti ¦ mandata tua
interl.| ut ambularent et ideo ambulandum
interl.| per prophetas et apostolos
marg.| TU  MANDASTI. CASSIODORUS. Vel ita continua. Beati qui sic et sic agunt. Et ne hec contemnantur subdit iussionem Domini dicens.
marg.| Tu mandasti vel nimis mandasti vel nimis custodiri.
custodire4
4 custodire Ps-G ( R M Q ΦV* W U G K ΦV² ΨB* ) Rusch cum Ps-R ] custodiri Ps-G (ΦV² ΨB² reliqui codd. et edd. ) Hi D30 ω 1 ω 2 Bari1 cum Ps-αγδ
interl.| CASSIODORUS. ut nec iota pretereatur.b
b Cf. Mt. 5, 18.
nimis.
interl.| plus quam patitur natura carnis
marg.| NIMIS. Aliquando plusquam oportet quod non hic sed pro valde.
marg.| AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Distingue nomina lex est umbra futurorum que spiritualiter debet custodiri ut de sacrificiis et huiusmodi. Testimonium est evidens res que commonet alios unde Iacobus. Lapis iste erit testimonium. Et Dominus curato lepso dicit offer munus tuum in testimonium. Sic et precepta dicuntur testimonia que monent ne peccemus. Mandata sunt sine umbra que presentem habent operationem ut diliges Dominum Deum tuum . Et nota quia testimonia accipit in prohibendo et mandata in iubendo.
Numérotation du verset Ps. 118,5 
(1.V)
Utinam
interl.| AMBROSIUS. sed ad hoc sine gratia non mihi sufficio
marg.| UTINAM. AUGUSTINUS. Optat contra superbiam liberi arbitrii cui non satis est doceri nisi prius dirigantur.
marg.| AMBROSIUS. Quasi te mandante legem accepi sed nisi adiuves fit mihi mors.
marg.| AMBROSIUS. Vita beati expressa optat eam utinam dirigantur ad custodiendas aliter non possunt custodiri nisi directe vie nostre sint. Iustificationes prisco populo multe fuerunt scilicet ut famulus Hebreus sex annis serviat ut pater reverenter habeatur.
marg.| CASSIODORUS. Filius disciplinetur, Deus timeatur, sacerdos honoretur et his similia. He possunt custodiri si pre oculi semper habeantur mandata ut prava mox emendentur per ea. Omnia ne peccando contra unum sit reus omnium. Unde Iacobusc : « Si quis totam legem servaverit offendat autem in uno, factus est omnium reus ». Quod evitat qui prospicit in mandatis qui in mandatis non prospicit in quo erret nescit.
c Iac. 2, 10 : « Quicumque autem totam legem servaverit, offendat autem in uno, factus est omnium reus ».
{t. 2 : Erfurt, f. 304rb ; facsim., p. 607b} dirigantur vie mee ¦
interl.| CASSIODORUS. actus hominis huius vite qui per se tortuosi
ad custodiendas iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,6 
(1.VI)
interl.| )quia
Tunc
interl.| in Adam confusus et nudus nunc in conspectum Dei venis quasi securus
interl.| AUGUSTINUS. quia non auditor obliviosus est sed factor operis. Confunditur qui inspicit si non facit
non confundar ¦
interl.| unde Iacobusd : «Si quis auditor est verbi et non factor» etc.
d Iac. 1, 23.
marg.| NON  CONFUNDAR. AMBROSIUS. Ante enim in Adam confusus es et nudus factus cum operuisti te foliis fici quia confundebaris. Abscondisti te a conspectu Dei quia erubescebas. Nunc autem venis in conspectum Dei.
marg.| CASSIODORUS. per gratiam liberatus.
cum perspexero
interl.| quasi in speculo
in omnibus mandatis tuis.
interl.| unius reus punitur.
Numérotation du verset Ps. 118,7 
(1.VII)
interl.| )Et tunc :
Confitebor tibi
interl.| non ero ingratus sed laudabo quod distorius non potest
in directione cordis ¦
interl.| quia tu fecisti directum cor meum
in eo quod didici iudicia iustitie tue.
interl.| a patribus non per me inveni
marg.| IUDICIA  IUSTITIE. Sunt quia famulos liberat persecutione diaboli laborantes.
interl.| AUGUSTINUS. confitebor pro eo quod didici si dirigitur cor ad custodiendum qui aliter inde non letarer sed accusarer. Nam quid proderit quod ea didicerim si corde perverso vias ago pravas
Numérotation du verset Ps. 118,8 
(1.VIII)
interl.| )et etiam
Iustificationes tuas custodiam ¦
interl.| opera iustitie faciam
non me derelinquas
interl.| quasi ut custodiam
interl.| AMBROSIUS. et si relinquis ad probationem ut Iob
interl.| AUGUSTINUS. et si relinquis aliquando ut infirmus mihi videar
marg.| NON  ME  DERELINQUAS. CASSIODORUS. Iustificationibus concessis petit a Deo custodiri quia scit diabolum circuire. Vel ita precatur Christi adventum ante quem Deus reliquerat mundum pro peccato sed iam orat ne usquequaque id est valde relinquat quod iam impletum est in adventu Christi quia Deus in Christo mundum sibi reconciliavit.
usquequaque.
interl.| vel valde id est in pena et sic gloriabor in te, non in me
Numérotation du verset Ps. 118,9 
(2-ב)
{t. 2 : Erfurt, f. 304rb ; facsim., p. 607b} Beth5.
5 Beth] Beph domus vox novelli populi D30
Numérotation du verset Ps. 118,(2.I) 
In quo corrigit6
6 corrigit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Ω 2 Rusch cum Ps-R ] corriget Ps-G
interl.| premittit interrogationem cum deliberatione
interl.| iustificationes tuas concupivi7 que sunt custodiende quia F
F ¶Codd. : P106 Rusch | sunt] om. P106 | quia] om. P106
7 concupivi (cf. Ps. 118, 20) Rusch ] coniec. , cô Rusch , custodivi P106
marg.| BETH. CASSIODORUS. Hic ostendit precepta liberare hominem de confusione id est de lapsu peccati. In prima littera partes beatitudinis exponit in quibus precatur se custoriri. In secunda tempus conversionis aperit in quo potissime a lapu et confusione fluxe etatis ad Deum quis converti debeat unde congrue huic octonario premittitur littera beth que interpretatur confusio.
marg.| IN  QUO  CORRIGIT. AMBROSIUS. Quasi confusus de errore et lascivia fluxa etatis, iam iuvenis, deliberat quomodo viam corrigat.G )
G ¶Codd. : Cava35 Rusch | fluxa etatis Cava35 ] fluxa etates Cava35*, fluxe etatis Rusch | iuvenis] inveni cacogr. Rusch
marg.| AUGUSTINUS. quia post meditationem videntur meliora consilia subdit propheta quasi similis deliberans consilium o Domine. In custodiendo sermones tuos unde ad Dominum conversus quasi prece delata. Vel hoc consilium Dei inspiratione perceperit non humana presumptione.H
H ¶Codd. : Cava35 (sine auctor.) Rusch.
marg.| AMBROSIUS. Melius est prevenire iuventutem correctione quam post lapsum recordatione deflere et dicere delicta iuventutis mee etc. Hoc est debilitatis remedium illud robur salutis hec est res in periculo quia grave est consueta repellere. Magnum enim in se consuetudo vinculum habet ibi in bono unde : Bonum est viro cum tollit iugum ab adolescentia sua. Facilius enim est retrahi ab ingressu quam arrepto itinere prave consuetudinis revocari.
{t. 2 : Erfurt, f. 304va ; facsim., p. 608ª} adolescentior
interl.| spiritualis populus vel pronior ad peccandum vel gentilis populus
marg.| ADOLESCENTIOR. AUGUSTINUS. Quia hac etate potissimum debet fieri. Vel iunior filius qui in evangelio legitur viam suam depravasse. Vel potius qui portat imaginem novi hominis inde veteris.
marg.| CASSIODORUS. Vel adolescentior . In qua etate homo pronior est ad peccandum unde fili a iuventute tua excipe doctrinam et usque ad canos invenies sapientiam.
viam suam ¦
interl.| pravam consuetudinem
in custodiendo sermones tuos.
interl.| fidei
interl.| ita iam senior mente aliter non potest
interl.| opere quia frustra custodit memoria sine vita ; in perversa vita non est correcta via
marg.| IN  CUSTODIENDO. AUGUSTINUS. Opere ; unde non ait ‘in legendo vel memorando’. Aliter enim non potest corrigere nisi custodiendo et ita est senior mente ut Daniel. Nam quidam verba Dei tenendo agunt ne obliviscantur nec agunt vivendo ut corrigantur.
Numérotation du verset Ps. 118,10 
(2.II)
In toto corde meo
interl.| quia in his est correctio et ideo
interl.| qui non in toto corde negligens est et repellitur
exquisivi te ¦
interl.| quod est ex dono Dei
interl.| ideo
ne8 repellas me
8 ne Ps-G ( M ² Q* ΦP ΨB V D) D30 Ω ω 1 Ω 2 e dd. Rusch cum Ps-R ] non Ps-G
interl.| non adiuvando
interl.| quasi indignum est ; cum toto corde quero
marg.| NE  REPELLAS. AMBROSIUS. Vel de prelatione ecclesiastica agit quam qui negligenter administrat a Deo repellitur quod ne sibi fiat iste precatur dicens : ne repellas me a mandatis tuis docendis vel annuntiandis in Ecclesia a quibus negligens repellitur ne tollat locum meliori et ne sibi plus contrahat offensionis. Ipse est tepidus qui nec fervore fidei callidus est nec frigidus algore infidelitatis qui non rapitur de manu Dei sed eicitur ut peior frigido id est penitus infideli. Unde in Apocalypsie : «Utinam frigidus esses aut callidus».
e Apc. 3, 15.
marg.| AUGUSTINUS. NE  REPELLAS. Mandatis quippe eius rectis atque arduis humana non comparatur infirmititas nisi preveniens eius adiuvet caritas. Qui non iuvatur quasi flammeo gladio ab arbore vite prohibetur indignus.
a mandatis tuis.
interl.| ab intelligentia legis a qua repellitur quia a Deo non adiuvatur
Numérotation du verset Ps. 118,11 
(2.III)
In corde meo 
interl.| exquisivi et memorie commendavi
abscondi
interl.| pro porcis et canibus
marg.| ABSCONDI. Genus peccati obstinatis predicare, undef : « Nolite sanctum dare canibus et margaritas ante porcos proicere9 ».
f Cf. Mt. 7, 6.
9 proicere] coniec., pro. Rusch
marg.| AMBROSIUS. Vitium est secreta mysteria vulgare indignis quod sit vel adulatione ut placeat ei cui vulgat. Vel avaritia ut quid lucretur. Vel iactantia 10ut plura scire videatur. Vel loquacitate incauta dum sine iudicio volat irrevocabile verbum. Assumenda ergo est disciplina silentii ut prius quis taceat quam loquatur unde : Sit homo velox ad audiendum tardus ad loquendum. Ideoque Isaias cum audisset a Domino : Clama. Respondit quid clamabo. Et Dominus comparat regnum celorum thesauro abscondito in agro quem cum invenerit homo abscondit etc hic est thesaurus sapientie et cognitionis quem abscondit homo in corde suo sicut Maria conservabat omnia verba Domini conferens ea11 in corde suo.
10 Vel iactantia] ab hinc usque ad finem psalterii defec. Cava35
11 ea] coniec. , e. Rusch
eloquia tua ¦
interl.| quia dicis : «Nolite sanctum dare canibus».
ut non peccem tibi.
Numérotation du verset Ps. 118,12 
(2.IV)
Benedictus es Domine ¦
interl.| quia habeo eloquia gratias ago
interl.| in natura vel in tuis quos benedicis
doce me
interl.| de reliquo
interl.| facere
interl.| frustra abscondi in corde nisi sequantur opera iustitie
marg.| BENEDICTUS. CASSIODORUS. Ne quis sanctam eruditionem suis viribus daret premittit.   benedictus laudatus qui gratis das.   doce id est presta me facere ut factis ostendam quod didici.
marg.| Vel supra dixit sibi datam legem hic petit sibi dari beneditionem qua lex impleatur. Quasi quia abscondi eloquia tua in corde meo dedisti legem da et benedictionem gratie scilicet doce me iustificationes tuas ut faciendo discam vel secreta legis amplius scientiam.
iustificationes tuas.
interl.| eloquia unde vivificatur homo
interl.| opera sanctorum que imperat Deus
Numérotation du verset Ps. 118,13 
(2.V)
In labiis meis ¦
interl.| cordi concinnis
pronuntiavi
interl.| quasi abscondi et tempus videns pronuntiavi
interl.| aliis
interl.| unde : Clama ne cesses ut tuba exalta vocem tuam
omnia iudicia oris tui.
interl.| omnia non tua sed omnia oris id est que per eloquia tua mihi dixisti
marg.| OMNIA  IUDICIA  ORIS  TUI. CASSIODORUS. Iudicia oris que per prophetas et apostolos locutus es omnia non universaliter sed que scripta vel dicta sunt.
marg.| AUGUSTINUS. Iudicia sunt quibus et nunc et in finem iudicabitur mundus qui sunt abyssus multa et inscrutabilia sed nihil horum tacui que per eloquia mihi innotescere voluisti.
Numérotation du verset Ps. 118,14 
(2.VI)
In via
interl.| etiam
interl.| AUGUSTINUS. Christo in quo omnes thesauri
testimoniorum tuorum delectatus sum ¦
interl.| in hac vita
marg.| VIA  TESTIMONIORUM. CASSIODORUS. Christus quando de ipso loquentia ad ipsum ducunt in quo impleta.  SICUT  IN  OMNIBUS  DIVITIIS spirituales accipe terrenis enim quas sordes computat non comparat.
marg.| TESTIMONIORUM. AUGUSTINUS. Testimonia sunt quibus quantum nos diligit ostendit ut in humanitate nativitatis passionis quibus et futura speramus.
sicut in omnibus divitiis.
interl.| non comparantur he spiritualibus in gratia sed quia hominibus suaves
Numérotation du verset Ps. 118,15 
(2.VII)
In {t. 2 : Erfurt, f. 304vb ; facsim., p. 608b} mandatis tuis
interl.| et ibi immorabor et
interl.| doce me facere iustificationes tuas et si amplius docueris
marg.| IN  MANDATIS. AMBROSIUS. Pronuntiavi delectatus um et adhuc in mandatis tuis exercebor usu boni operis et sic in merito boni operis considerabo vias tuas nemo enim ad penetralia intellectus pervenit nisi vita pura prius proximus fuerit.
exercebor ¦
interl.| vel garriam
marg.| EXERCEBOR. AUGUSTINUS. Vel garriam. Contra omnes inimicos fidei copiosis rationibus garriens disputabo tunc autem utiles disputationes si non ibi considerentur nisi vie Domini que sunt misericordia et veritas quorum duorum plenitudo invenitur in Christo per hanc exercitationem fit etiam illud. In iustificationibus tuis meditabor ideo meditabor ut non obliviscar sermones tuos.
et considerabo
interl.| ita cognoscam
vias tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,16 
(2.VIII)
In iustificationibus tuis meditabor ¦
interl.| AUGUSTINUS. ne possim oblivisci quod expedit retineri
marg.| IN  IUSTIFICATIONIBUS  TUIS  MEDITABOR. CASSIODORUS. Oblivioni que ex infirmitate originalis peccati venit opposita est meditatio noverat vitium humanitatis et contra illlud auxilium reperit. Iustificationes sunt sicut quod Hebreus puer non plus quam septem annis servit in octava id est resurrectione liber erit his et huiusmodi que in enigmate dicta sunt convenit meditatio. Mandatis autem moralibus que sunt non mechaberis et huiusmodi operatio.
non obliviscar sermones tuos.
Numérotation du verset Ps. 118,17 
(3-ג)
{t. 2 : Erfurt, f. 304vb ; facsim., p. 608b} Gimel12.
12 Gimel D14 D30 ΩS Rusch ] om. Ps-G ( R* K ΨB) Hi Ω M Δ Ed1455 , + plenitudo vel tribulatio. Vox confessoris D30
marg.| GIMEL. CASSIODORUS. Retributio quia hic dicitur impletio et cognitio legis correcto retribui.
marg.| CASSIODORUS. In tertia littera humanam indigentiam et gratiam Dei ostendit.
Numérotation du verset Ps. 118,(3.I) 
Retribue servo tuo ¦
interl.| quia sum correctus. Qui nihil meritis sed gratie totum deputat
vivifica me13 14
13 vivifica me] vivam Ps-G (I ΨB) cum hebr. LXX Ps-R Ps-H
14 <divisio.> tuo ¦ ... me D30² Δ] tuo... me ¦ D14 D30* Hi
interl.| in presenti et in futuro
interl.| per fidem per quam custodiam
marg.| AUGUSTINUS. Dixerat : «In quo corrigit adolescentior viam suam ? In custodiendo sermones tuos». Nunc, ut idem faciat, petit auxilium : retribue non meritis meis redde sed iterum da ; vel pro malis hoc scilicet da.   Vivifica non est penitus mortuus sed iam habet initium bone concupiscentie qui hoc potest orare :   vivifica prius mortuum et impotentem scire vel operari. Vivus custodit et custodiendo vivit.
marg.| RETRIBUE. AMBROSIUS. Iam processu virtutis precatur sibi retibui quod non debet arrogans vel alienum videri. Reprehenditur enim Petrus qui in fluctibus ut homo dubitavit non ut apostolus presumpsit. Et iubemur in evangelio fidem habere non hesitare de his que supra hominem. Innocentis ergo conscientie est ab eo cui servit petere.
marg.| AUGUSTINUS. Retribuuntur mala pro malis vel bona pro bonis vel bona pro malis aut «mala pro bonis»g. Due priores pertinent ad iustitiam. Tertia ad misericordiam. Quartam nescit Deus.
g Ps. 34, 12 ; Ps. 37, 21 ; Ps. 108, 5.
et15 custodiam sermones tuos.
15 et Ps-G D14 D30 Hi ω 1] ut Ps-G (Q) Ω 2
Numérotation du verset Ps. 118,18 
(3.II)
Revela
interl.| AUGUSTINUS. quia non possunt custodiri per obedientiam nisi prius videantur per intelligentiam addit ergo revela
marg.| REVELA. CASSIODORUS. Vide humanam infirmitatem et misericordiam Dei homo velo ingnorantie tegitur Deus tollit ut videas miracula que de lege. Lex est ubi umbra ut de agno paschali et huiusmodi. Rogat ergo ut in his tecta videat. Vel per legem evangelium accipe in quo mirabilia ut hoch : “Nisi quis renuntiaverit” etc.
h Cf. Lc 14, 33 (Vetus latina) : « Nisi quis renuntiauerit omnibus que possidet, non potest meus esse discipulus ». Vulgata : « Sic ergo omnis ex vobis, qui non renuntiat omnibus quæ possidet, non potest meus esse discipulus ».
oculos meos ¦
interl.| interiores quorum velamen in Christo evacuatur
et considerabo mirabilia de lege tua.16 17
16 tua ω 1] om. Ω 2
17 <divisio.> meos ¦ et considerabo D30 ω 1] meos et considerabo ¦ Ω 2
interl.| ut hoc nisi quis omnibus renuntiaverit non potest meus esse discipulus
marg.| MIRABILIA. AUGUSTINUS. Nihil est mirabilius in mandatis quam diligere inimicos hoc est date bona pro malis.
Numérotation du verset Ps. 118,19 
(3.III)
interl.| retribue revela quia
Incola
interl.| vel inquilinus
ego sum in terra ¦
interl.| AUGUSTINUS. non civis Babylonie cor habens in celo ei nutu scire potes cui famularis
non
interl.| ideo
abscondas a me
interl.| non subtrahas
mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,20 
(3.IV)
Concupivit anima mea desiderare
interl.| AUGUSTINUS. hoc olim quando incola terre hec desiderabat
iustificationes tuas ¦ 18
18 <divisio.> mea... tuas ¦ D30 ω 1 Ω 2] mea... tuas D14, mea ¦ ... tuas Hi
interl.| opera iustitie
in omni {t. 2 : Erfurt, f. 305ra ; facsim., p. 609a} tempore.
interl.| non ad tempus ut mali
interl.| etiam in adversis
marg.| INCOLA. AUGUSTINUS. Hoc iustorum est quibus promissa est eterna patria unde peregrinus non sicut omnes homines sed sicut patres id est iusti et ideo non abscondas absconduntur his qui terrena sapiunt et si ea audiunt et norunt. Mandata per que ab incolatu liberabitur in quibus dilectio precipitur vel sola vel maxime sed quia nihil diligendum diligitur si ipsa dilectio non diligitur ipsius dilectionis dilectionem volens habere proclamat.  CONCUPIVIT desiderare nondum ea desiderabat sed fastidio languebat ita amanda est dilectio qua diligenda diliguntur sicut odienda est dilectio qua non diligenda diliguntur concupiscentia est desiderium sed non omnis quia concupiscentia est et eorum que habentur et que non habentur desiderium absentium tantum.
marg.| AUGUSTINUS. Videmus ratione quam utiles sunt iustificationes sed infirmitate prepediti aliquando non desideramus prevolat intellectus sequitur nullus vel tardus affectus scimus bonum nec delectat agere et cupimus ut delectet.
marg.| AUGUSTINUS. Ecce gradus quibus ad iustificationes pervenitur. Prius enim est ut videatur quam utiles sint et honeste deinde ut earum desiderium concupiscatur postremo ut proficiente lumine atque sanitate delectet earum operatio quarum sola ratio delectabat.
Numérotation du verset Ps. 118,21 
(3.V)
Increpasti
interl.| ideo quia
superbos ¦
interl.| primos homines
interl.| quos delectavit eritis sicut dii et per hanc superbiam declinaverunt
maledicti
interl.| et
qui declinant
interl.| AMBROSIUS. quasi a directis ad prava
a mandatis tuis.19
19 <divisio.> superbos ¦ maledicti D30 Hi Ω 2] superbos maledicti ¦ D14
marg.| INCREPASTI. AUGUSTINUS. Dicens ubi es ? Non ignorabat sed superbum increpebat quod ad tantam miseriam venisset et tota erumna mortalium hereditaria est increpatio superborum.  QUI  DECLINANT. Aliud est declinare per superbiam. Aliud non implere per infirmitatem vel ignorantiam.
marg.| QUI  DECLINANT. AUGUSTINUS. Non illi soli sed omnes eorum exemplo terrentur ne superbiam declinent sed in omni tempore iustitiam diligant ut hic recipiant quod illi in paradiso perdiderunt sed quia superbi nec in tanta increpatione humiliantur orat pro eis. Aufer a me.
Numérotation du verset Ps. 118,22 
(3.VI)
Aufer
interl.| sed quia superbi in tanta increpatione humiliantur orat pro eis chorus martyrum
interl.| et quia maledicti qui declinant
marg.| AUFER. AMBROSIUS. AUGUSTINUS. Hec martyres qui superbis sunt opprobrio et derisui contemnentibus crucem et totam christianam humilitatem qua sola superbia sanatur que rogant non quasi mala sibi auferri sed quia noxium est illis qui inferunt ut iam et illi conversi martyria ament quod factum est et iam non est illud opprobrio sed honor quia qui talia precabantur illa patiebantur.
a me opprobrium et contemptum ¦
interl.| quo contemnor
quia
interl.| de hac re
testimonia tua
interl.| grece : martyria
interl.| pro his patitur iste
exquisivi.
marg.| EXQUISIVI. AUGUSTINUS. Non est dignus opprobrio qui testimonia exquisivit illud autem multi inferre volunt   : etenim sederunt principes .
Numérotation du verset Ps. 118,23 
(3.VII)
Etenim
interl.| aufer
sederunt
interl.| machinantes
interl.| ex mora
marg.| ETENIM  SEDERUNT. AUGUSTINUS. More iudiciario loquebantur eidem accusatores quod gravius.
principes† et20 21 adversum me loquebantur ¦
20 et Ps-G D30 Hi²] om. Ps-G (ΨB) Hi* ΩS*
21 <divisio.> principes+ D14² D30² ω 1] principes D14 D30 Ω 2
interl.| aperte
interl.| sic et demones occulte nocere cogitant
servus autem tuus
interl.| ego
exercebatur
interl.| CASSIODORUS. inter pericula non erat mihi cruciatus sed provectus
in iustificationibus tuis.
interl.| non pro crimine
interl.| qui in his cogitat vincit quia ab his retrahere laborat per bella inimicus
Numérotation du verset Ps. 118,24 
(3.VIII)
Nam
interl.| AUGUSTINUS. Sic exercebatur, martyria meditatur et amat, respiciens ad coronam, et inimicos diligit.
et testimonia tua
interl.| martyria
meditatio mea est22 ¦
22 meditatio] om. cacogr. ΩS | est Ps-G (ΦR K² ΨB V D) D30 Ω ω 1 Ed1455 Ed1530 ... Clementina Rusch cum LXX Ps-R ] om. Ps-G Cor2 (antiq. non interponunt)
interl.| que meditata mitigant dolores
et consilium meum
marg.| CONSILIUM. AUGUSTINUS.   Consilium contra consilium ; principum : martyres perdere, martyrum : illos acquirere.i
i ¶Fons : Augustinus Hipponensis, Enarrationes in Psalmos (Ps. 118, 24.28-30 ), CCSL 40, p. 1692: « Consilium contra consilium : consilium sedentium principum fuit inventos martyres perdere; consilium patientium martyrum fuit inimicos perditos invenire ». [MM2021]
iustificationes tue.
interl.| AUGUSTINUS. in quibus maximum est diligere inimicos
Numérotation du verset Ps. 118,25 
(4-ד)
{t. 2 : Erfurt, f. 305ra ; facsim., p. 609a}Deleth.23
23 Deleth] + pauper vel tabule sive ianua D30
interl.| timor
marg.| DELETH. CASSIODORUS. In quarta littera dicit se corporali necessitate constrictum sed sola Dei pietate salvandum.
marg.| AMBROSIUS. Deleth : timor vel nativitas scilicet eorum qui in seculo generantur et sunt caduca ex qua nativitate est timor hoc deplorat homo deiectus24 in terra de celo.
24 deiectus] sic Graz facsim., mutil. Erfurt
marg.| CASSIODORUS. Hic docetur quod lex timentem relabi confortat et ad omnia ei sufficit.
Numérotation du verset Ps. 118,(4.I) 
Adhesit
marg.| ADHESIT. AUGUSTINUS. Quantumcumque aliis proficiat habet tamen mortalis carnis affectum circa hec terrena et ab hac morte quotidie reviviscit.
pavimento anima mea ¦
interl.| modo consilium meum iustificationes tue. Modo est ita sed olim
interl.| corpori unde mors vel terrenis que sunt calcanda pedibus
interl.| caro concupiscit adversus spiritum
interl.| terrenis ut hec curet
marg.| PAVIMENTO. AUGUSTINUS. In mundo celum est camera terra pavimentum que teritur feriendo ut fiat quasi leve et nitens et solidum pavimentum. Corpus etiam humanum pavimento comparatur eo quod simili nitore levigatur.
interl.| sed tu Domine
vivifica me
interl.| ut in celo sit mens mea
secundum {t. 2 : Erfurt, f. 305rb ; facsim., p. 609b} verbum tuum.
interl.| promissionem ut sit filius promissionis non elationis. Quod non arroganter petit quia quod per se erat hic confitetur
interl.| Christum qui est Verbum Patris
Numérotation du verset Ps. 118,26 
(4.II)
interl.| nam
Vias meas enuntiavi
interl.| AUGUSTINUS. peccata mea confessus sum
et exaudisti me ¦
interl.| dimittendo ea
doce me iustificationes tuas.
interl.| delesti meas doce tuas
interl.| ut illas agam non modo sciam
interl.| AUGUSTINUS. vere novit qui facit sicut non novit Dominus peccatum id est non fecit
marg.| DOCE. AUGUSTINUS. Hoc dicit volens proficere qui iam in illis exercetur.
marg.| CASSIODORUS. vel secundum spiritualem intellectum figurativas observantias fac advertere.
interl.| et
marg.| VIAS  MEAS. AMBROSIUS. Ordo ad iustificationes Dei perveniendi : Primum peccata sua fateatur; unde alibij : «Dic tu iniquitates tuas ut iustificeris». Et iterumk : «Iustus in principio sermonis accusator est sui». Si enim accusaverit se iustus vocem parati accusatoris excludit. Qui solet acerbari peccata et cuiusque exaggerare supplicia obstruit os eius qui ipse de se fuerit ante confessus. Inverecundia enim excusat reum, pudor suum accusat auctorem.
j Is. 43, 26 (Vetus latina).
k Prv. 18, 17 (Vetus latina).
Numérotation du verset Ps. 118,27 
(4.III)
Viam iustificationum tuarum
interl.| qui meas damno
marg.| VIAM. AMBROSIUS. Prius est discere iustificationes deinde gradus quosdam et ordinem earum quid prius quid post esse debeat peccat enim qui pre postere agit. Nam scire quid facias et ordinem nescire faciendi non est perfecte cognitionis. Ordinis namque ignorantia conturbat negotiorum naturam formamque meritorum. Notis mysteriis et eorum ordine exercebor usu ut qui in palestra ut roboretur.
instrue me ¦
interl.| ut intelligam mystica
marg.| INSTRUE. AUGUSTINUS. Alii insinua mihi quod ex greco expressius dicitur fac me intelligere viam iustificationum.
et exercebor in mirabilibus tuis.
interl.| spirituali sensu in mirabilibus que in figuris latent
marg.| IN  MIRABILIBUS. AUGUSTINUS. Mirabilia Dei vocat iustificationes ipsas. Quarum quedam iustificationes sunt ita mirabiles ut inexperti credant ad eas non posse perveniri unde iste fatigatus addit dormitavit.
Numérotation du verset Ps. 118,28 
(4.IV)
Dormitavit anima mea
interl.| exercebit tamen olim dormitavit et ideo doce
interl.| parum vel nihil operans
interl.| AUGUSTINUS. refrixit a spe comprehendendi eas
marg.| DORMITAVIT. CASSIODORUS. Sed quia petitio dilata est dormitavit ut fessus exspectator dormitavit non dormivit quia dormire est obliviosi et secordis dormitari fessi exspectatoris.
marg.| Dormitatio est que dicitur acedia.
marg.| AUGUSTINUS. Dormitavit. Oro ut iustifices contuitu primi periculi quod est necessitas carnis unde me liberasti. Et ideo dixit vivifica me secundum verbum. Oro etiam ut confirmes consideratione alterius scilicet tedii quod per te evasi.
pre tedio ¦
interl.| dilationis
interl.| sed tu :
confirma me
interl.| ne decidam sed inde ad alia tendam
marg.| CONFIRMA. CASSIODORUS. Ut, si adhuc differtur, firmius stem meditatione legis tue.
in verbis tuis.
interl.| que iam teneo
Numérotation du verset Ps. 118,29 
(4.V)
Viam iniquitatis amove a me ¦
interl.| AUGUSTINUS. quid enim impedit via iniquitatis. Et quia lex factorum subintravit ut abundaret delictum subdit de lege fidei qua implemus quod per nos non possumus
interl.| que a patribus trita que et mihi imminet
marg.| VIAM  INIQUITATIS. CASSIODORUS. Ut possim confirmari viam iniquitatis amove hoc in hoc seculo necessarium et lege tua mala remove bona indulge. In lege petit misericordiam quia per legem nemo iustificatur sed per fidem Christi.
et de25 lege tua miserere mei.
25 et D14 Cor2 (hebr. et antiq. neque de neque   in sed neque Ieron. neque grecus) ω 1 Ps-G ] + de Ps-G (ΨB) Hi Ω Ed1455 Clementina Rusch cum Ps-R , + in Ps-G (V D) D30 cum Ps-γ
marg.| DE  LEGE  TUA. AUGUSTINUS. In lege factorum est Dei iubentis iustitia in lege fidei subvenientis misericordia.
Numérotation du verset Ps. 118,30 
(4.VI)
Viam
interl.| Christum cuius cultum elegit qui est via veritas et vita
interl.| quia iam
interl.| ubi currerem
veritatis elegi ¦
interl.| ut currerem
marg.| VIAM  VERITATIS. AUGUSTINUS. Cum dixerat de lege tua miserere, de beneficiis que consecutus est prescribit ut impetret cetera. Quasi diceret : Miserere quia   viam veritatis elegi .
iudicia26 tua non sum oblitus.
26 iudicia D14 D30 Hi ω 1 Ps-G ] et praem. ΩS
Numérotation du verset Ps. 118,31 
(4.VII)
interl.| Et
interl.| cum currerem
Adhesi testimoniis tuis Domine ¦
interl.| qui prius pavimento
marg.| ADHESI. AUGUSTINUS. Adheret autem   testimoniis qui mundo renuntiat qui curam huius vite et tedium spernit qui luxurie studio ac pecunie cupiditate non curvatur.
noli me confundere.
interl.| AUGUSTINUS. sed fac ut quo curro pertendam, quo tendo perveniam. Undel : «Sic currite ut comprehendatis».
l 1Cor. 9, 24.
marg.| NOLI. CASSIODORUS. Non est iste securus sed humiliter petit servari.
Numérotation du verset Ps. 118,32 
(4.VIII)
interl.| et
Viam mandatorum tuorum
interl.| que est angustia
cucurri ¦
marg.| CUCURRI. AMBROSIUS. Ut bonus equus. Habet enim equos suos Christus de quibus prophetam : «Ascendisti equos tuos et equitatus tuus salus».
m Hab. 3, 8 (Vetus latina)
cum dilatasti cor meum.
marg.| DILATASTI  COR  MEUM. AUGUSTINUS. Cordis dilatatio est iustitie delectatio ut non timore sed delectatione agatur quod est donum Dei. Vel dilatatio est scientie latitudo sine qua non potest currere.
interl.| AUGUSTINUS. Non currerem nisi dilatasses. Hic versus exponit quomodo dictum sit elegi, non sum oblitus, adhesi id est non per me sed tuo dono.
Numérotation du verset Ps. 118,33 
(5-ה)
{t. 2 : Erfurt, f. 305rb ; facsim., p. 609b} He27.
27 He] + Ipsa vel suscipiens. Vox monachorum D30
interl.| esse quia confortatus iam verum esse precatur
marg.| HE. CASSIODORUS. In quinta littera precatur Christo veniente sibi qui veterem tenuit novam legem constitui que semper exquiretur cum tam ardenter desideretur.
marg.| AMBROSIUS. He ‘est’ vel ‘vivo’. Qui est vivit, qui vivit vere est. Loquitur ergo qui vivit in Christo, dicens quomodo vivat id est vivere velit. Lex eundi sit mihi via iustificationum ut nusquam divertar ut imperator prescribit militibus viam eundi ut et Dominus filiis Israel in columna ignis et nubis. Da mihi intellectum quia non satis est querere nisi intelligas quod requiris.
Numérotation du verset Ps. 118,(5.I) 
interl.| Noli me confundere sed
{t. 2 : Erfurt, f. 305va ; facsim., p. 610a} Legem pone mihi Domine viam iustificationum tuarum ¦
interl.| hec lex est via iustificationum
marg.| LEGEM. AUGUSTINUS. Non veterem ut olim non subditis sed novam ut filiis Spiritu Sancto scriptam in cordibus ut intelligant et ex amore compleant. Qui invitus facit nollet iuberi et immundus voluntate non est mundus opere veterem etiam vult scire quid habeat utilitatis quare data ut abundaret delictum unde subdit da mihi.
et exquiram eam semper.
interl.| AUGUSTINUS. habitam exquiret proficiendo quamdiu vivit hic
marg.| EXQUIRAM. AUGUSTINUS. Vel semper exquiritur tenendo ut spiritus scrutatur omnia non ut quod nescit inveniat sed quia nihil relinquit quod nesciat. Ita hic semper legem exquirit qui numquam relinquit aliquid de lege28.
28 lege Graz] lac. ege Erfurt facsim. (cacogr.)
Numérotation du verset Ps. 118,34 
(5.II)
Da mihi intellectum
interl.| ad inquirendum da quia aliter nequit scrutari
et scrutabor legem tuam ¦
interl.| AUGUSTINUS. ut ad alta eius perveniam in quibus tota lex pendet et prophete
et custodiam illam in toto corde meo.
interl.| AUGUSTINUS. id est diligam Deum ex toto corde ex tota anima tota mente et proximum sicut meipsum et quia hoc minus valeo meis viribus deduc
Numérotation du verset Ps. 118,35 
(5.III)
Deduc me in semita mandatorum tuorum ¦
interl.| quia arta via
interl.| AUGUSTINUS. Parum est mihi voluntas mea nisi in eo quod ducas, sed quia et ipsa voluntas a te, inclina ut plus velim.
quia ipsam volui.
marg.| QUIA  IPSAM. CASSIODORUS. Ipsa nova gratia per se placet que deducit ad celum.
Numérotation du verset Ps. 118,36 
(5.IV)
Inclina cor meum in testimonia tua ¦
marg.| INCLINA  COR  MEUM. CASSIODORUS. Ostendit per diversas et subtiles minutias omne bonum a Deo tribui et per eum servari et eius gratias semper augeri.
marg.| AUGUSTINUS. Inclina cor . Testimoniis aliquid probatur et Deus suas iustificationes et mandata suis testimoniis persuadet et probat scilicet ut gratis colatur quod impedit radix omniu m malorum avaritia.  INCLINA inclinati melius vident quam vanitate supini.
et non in avaritiam.
interl.| ut gratis pro se non pro terrenis ut Iob
Numérotation du verset Ps. 118,37 
(5.V)
Averte
interl.| et
interl.| AUGUSTINUS. hoc magis est in spe quia et inviti sub vanitate nunc
oculos meos
interl.| quia his visa ambimus vel mysticos oculos mentis dicit
marg.| AVERTE. AUGUSTINUS. Precatur quod non hic sed in futuro implebitur cum liberabitur creatura a servitute corruptionis et ipsi veritati adheserit veniens in libertatem glorie filiorum Dei. Vel quia officium non officio sed fine pensatur precatur ut cum aliquid facit oculi interiores qui vident quare fit non videant vanitatem ut propter eam bonum faciat in qua vanitate precipuum locum amor laudis humane habet quam ubique Christus prohibet in evangelio et ad gloriam Dei tantum precipit bona fieri.
marg.| Averte . Per oculos peccamus dum conspecta ambimus mors enim intrat per fenestram nostrorum sensuum quod hic notatur.
ne videant
interl.| vel : videam n
n videam : <non hab.> nec Ps-G nec Ps-R.
marg.| NE  VIDEANT. AUGUSTINUS. Non videt vana qui fixus est in illo qui est super omnia cuius mens sursum est qui vero hec cogitat sub sole vivit ubi vanitas.
vanitatem ¦
interl.| AUGUSTINUS. vana seculi Christus vero est veritas que est via in qua petit vivificari quia est et vita
interl.| sed
in via tua vivifica me.
interl.| qui in me morior
Numérotation du verset Ps. 118,38 
(5.VI)
interl.| et :
Statue servo tuo eloquium tuum ¦
interl.| AUGUSTINUS. id est da facere quod eloqueris statuitur enim non nisi facienti
marg.| STATUE. AUGUSTINUS. Immobiliter ne elabatur ad quod valet timor ubi nec culpa nec desidia quia multi eloquia Dei negligenter suscipiunt et tamquam a fabulis declinant.
in timore tuo.
interl.| qui permanet in seculum seculi
interl.| hic avertit a vanitate
marg.| IN  TIMORE. AMBROSIUS. Timor sanctus basis est in qua verbum Dei statuitur et ipsum verbum disciplina timoris ne sit zelus Dei sed non secundum scientiam.
marg.| AUGUSTINUS. In timore. Non est autem iste timor servilis quo tantum pena timetur sed castus quo timetur offensa aliter enim timet adultera virum aliter casta. Adultera ne veniat casta ne deserat.
Numérotation du verset Ps. 118,39 
(5.VII)
Amputa {t. 2 : Erfurt, f. 305vb ; facsim., p. 610b} opprobrium meum
interl.| peccatum meum
interl.| AUGUSTINUS. suum opprobrium dicit quod de aliis suspicatus quia facilius in alio putat quod in se sentit precatur ergo auferri opprobrium quod in se sentit et in aliis suspicatur
marg.| AMPUTA  OPPROBRIUM. AUGUSTINUS. Hoc de superiori dicitur quia cuius oculus videt vanitatem hoc et de aliis suspicatur ut propter quod bonum agit credat alterum facere quia enim occulta hominum non videntur datus est locus suspicionibus ideo cum Dominus de fine operum precepisset ne iustitiam suam facerent propter laudes hominum vel pecuniam vel etiam victum vel vestitum quia poteramus alios propter hec bona operatos suspicari subdidit nolite iudicare ut non etc. unde et hic dicto : amputa opprobrium meum quod suspicatus sum addit quia iudicia tua iocunda id est vera. Vera enim sunt suavia amatori veritatis sed iudicia hominum de occultis non suavia quia temeraria. Quia autem invidorum est libenter suspicari opprobrium alterius cum nequeunt rodere opus quod eminet ut et diabolus in Iob. Contra hoc caritas est habenda que non emulatur unde subdit concupivi mandata concupivi ex toto corde tota anima tota mente diligere te et proximum et tu non in mea sed in tua iustitia vivifica id est caritate quam cupivi imple.
marg.| AMBROSIUS. Aufer peccatum quod suspicatus sum quod melius nosti quam ego ipse unde nihil mihi conscius sum sed non in hoc iustificatus tibi iudici audeo fateri quia iudicia tua dulcia confitenti non severa et quia dulcia iudicia ecce concupivi.
marg.| CASSIODORUS. Maximum vitium humanitatis est suspicio que aliter putat quam sit veritas, ut de malis bona vel de bonis mala dicamus, que ducit in opprobrium aliter putantes quam sit res quam culpam a se optat amoveri amator veritatis cui placent iudicia Dei cuius verbum verum firma sententia.
quod suspicatus sum ¦
interl.| et si non habeo nescio
quia iudicia tua iocunda.
interl.| ego suspicor tu omnia vere iudicas
Numérotation du verset Ps. 118,40 
(5.VIII)
Ecce concupivi
interl.| ut dilector diligentis me
mandata tua ¦
interl.| AUGUSTINUS. Que omnia in duobus mandatis caritatis colliguntur.
in equitate tua
interl.| AUGUSTINUS. Vel iustitia, id est Christo, qui est Deus et quia est homo meus proximus est.
vivifica me.
interl.| qui in me morior
Numérotation du verset Ps. 118,41 
(6-ו)
{t. 2 : Erfurt, f. 305vb ; facsim., p. 610b} Vav29.
29 Vav] + et ipse vox sacerdotum D30
interl.| et ipse
marg.| VAV. CASSIODORUS. In sexta littera precatur ut salvator veniat qui est misericordia peccatorum vita fidelium ut inimicos confundat et in lege proficiat.
marg.| CASSIODORUS. Vav et ille id est salvator Christus qui quasi adhuc loquentibus nobis dicit. Ecce assum. Vav ipse id est notabilis Spiritus Sanctus cuius auxilium petit contra hereticos qui ab esse retrahunt.
Numérotation du verset Ps. 118,(6.I) 
Et veniat super me
interl.| AUGUSTINUS. In equitate tua vivifica o   et veniat Christus hec est iustitia quam dixerat
o Ps. 118, 40.
interl.| vel concupivi mandata tua p et, ut ea perficiam,   veniat super me etc.
p Ps. 118, 40.
interl.| AUGUSTINUS. Fiat mihi caput Filius
marg.| ET  VENIAT. Petit ut mandata que concupivit per eius misericordiam faciat.
misericordia tua
interl.| Christus
interl.| o||)
Domine ¦ salutare tuum
interl.| exponit misericordiam
secundum eloquium tuum.
interl.| promissionem qui totum est gratie
Numérotation du verset Ps. 118,42 
(6.II)
Et respondebo exprobrantibus30
30 exprobrantibus ΩX] exprobantibus D30*
interl.| et si erit super me ut protector non conterens
marg.| ET  RESPONDEBO. AUGUSTINUS. Quod parum est Christum habere in corde nisi in territus confiteatur ore. Corde enim creditur ad iustitiam ore autem confessio fit ad salutem.
marg.| CASSIODORUS. Nota nobis non esse tacendum contra malos qui tamen possunt recipere rationem ne videantur superiores.
mihi verbum ¦
interl.| de quo vivitur
marg.| RESPONDEO  EXPROBRANTIBUS  MIHI  VERBUM. AUGUSTINUS. Vel repondebo verbum exprobrantibus mihi. Sed quodlibet horum dicatur Christum significat ipsum enim nobis exprobrant illi a quibus crucifixus est vel quibus scandalum est vel sultitia quod Verbum caro factum quod in principio erat Verbum apud Deum. Sed si id est quia illud ignorant qui crucem improperant quia divinitas eius ab eis non cognoscitur cuius infirmitas contemnitur in cruce. Melius dicitur : Respondebo Verbum quod erat in principio apud Deum.
quia31 speravi
31 quia] qui D30*
interl.| sed quia non ipse est qui loquitur sed Spiritus Dei hoc addit quia speravi. Quasi ideo respondebo quia speravi etc.
in sermonibus tuis.
interl.| promissis que dicunt nolite cogitare quid loquamini etc.
Numérotation du verset Ps. 118,43 
(6.III)
Et ne auferas
interl.| quia vero multi urgentibus malis negant subdit
de ore meo verbum veritatis
interl.| AMBROSIUS. de ore tollitur etiam per malam conscientiam et ab avibus celi et multis modis sed non de corde si ei infixum est
usquequaque ¦
interl.| id est semper et si ad tempus ut Petro
{t. 2 : Erfurt, f. 306ra ; facsim., p. 611a} quia in iudiciis tuis supersperavi.
marg.| ET  NE  AUFERAS. AUGUSTINUS. Ne auferri sinas respondebo quia speravi in sermonibus id est quia hoc promisisti. Non auferas.   Quia in iudiciis tuis super speravi. Qui enim supra dixerat. Speravi in sermonibus hic quasi superaugmentum facit dicens supersperavi id est flagella quibus corripis non auferunt spem sed augent. Vel qui premium maius merito et supra quam petimus speratur unde non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam vel metu iudiciorum tuorum quia qui veretur penam custodit gratiam ideo ait et custodiam legem tuam.
marg.| DE  ORE  MEO  VERBUM. AMBROSIUS. Manentem enim in peccato a predicationis officio prohibit Dominus dicens : quare tu enarras iustitias meas. In ipsa enim obtumescit facundia si egra sit conscientia. Caveat ergo ne verbis non congruant facta et ne deforment iniquitatis opera magisterium discipline.
marg.| USQUEQUAQUE. Non usque valde id est ex toto quia et si aliqui de Ecclesia negant fortes tamen remanent vel eidem reparantur.
Numérotation du verset Ps. 118,44 
(6.IV)
Et custodiam
interl.| ne auferas et si non abstuleris custodiam
legem tuam
interl.| non precepta legis sed caritatem
semper ¦ in seculum
interl.| determinat semper
interl.| in presenti
interl.| AUGUSTINUS. plenitudo legis caritas que et in hoc seculo et in futuro a sanctis custoditur
et in seculum seculi.
interl.| in futuro
Numérotation du verset Ps. 118,45 
(6.V)
Et ambulabam in latitudine ¦ quia mandata tua exquisivi.
interl.|  »caritate que diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum »q vel latitudinem scientie quam querendo est assecutus
q Rm. 5, 5.
marg.| ET  AMBULABAM. AUGUSTINUS. Hactenus verba orationis nunc narrantis quasi impetratis omnibus confitetur in laude Dei qualem illum fecit Deus. Nota et coniunctionem inusitatam et quasi inconsequentem non enim ait secundum priora et custodiam et ambulabo vel non ait optative et utinam ambulem sed sic voluit intelligi quod non dixit id est se auditum. Et subdit qualis factus sit quasi diceret lex est hec cum orarem exaudisti me et exauditus ambulabam in caritate in qua tota lex est et ideo dicto et ambulabam in latitudine causam subdit   quia mandata tua exquisivi petendo querendo pulsando et Deus dat » Spiritum quo caritas diffusa est in cordibus nostris »r ut inde bene agatur.
r Rm. 5, 5.
marg.| CASSIODORUS. Vel ita. Ita modo fiat quia etiam olim ambulabam ne quis modo cepisse putet sed sicut cepi ita modo facere da. IN  LATITUDINE. Patulum oportet esse cor quod recipit illum qui celum et terram implet.
Numérotation du verset Ps. 118,46 
(6.VI)
Et loquebar in32 testimoniis tuis
32 in D30 Clementina (1592) ω1 Ps-G Rusch ] de Hi (in ras. ?) Ω M Clementina (1593 1598*) cum Ps-R
interl.| grece : martyriis
interl.| unde ante reges et presides ducem in
in conspectu
interl.| etiam
regum ¦
interl.| CASSIODORUS. qui poterant terrere
et non confundebar.
interl.| pro scandalo crucis vel ut cederem|| )
marg.| ET  LOQUEBAR. AUGUSTINUS. Qui petebat ut responderet verbum exprobratibus et ne tolleretur verbum de ore nunc pro eo certat usque ad mortem.   Et meditabar quid loquerer.   Et levavi manus operibus quod docebam ostendi ex meditatione boni operis usus venit.
marg.| NON  CONFUNDEBAR. AMBROSIUS. Suavis est vox que in divinis testimoniis loquebatur. Decora facies que in conspectu regum   non confundebatur que non erubescit auctorem que non confunditur de redemptore.
Numérotation du verset Ps. 118,47 
(6.VII)
Et meditabar in mandatis tuis ¦
interl.| ecce virtus inspectius
interl.| cogitando quid loquerer
que dilexi.33
33 <divisio.> meditabar... tuis ¦ D30 ω 1] meditabar ¦... tuis Hi
interl.| cur quia ea dilexi
interl.| per Spiritum qui datus est mihi
Numérotation du verset Ps. 118,48 
(6.VIII)
Et levavi
interl.| operando
interl.| actualis virtus
manus meas
interl.| quia supernum est quod levantur cum pro ipso Deo fiunt opera cum pro terrenis deponuntur manus
ad mandata que dilexi ¦
interl.| item causa
marg.| ET  LEVAVI. Pulcherrimus ordo iste ut primo meditetur post ea operetur ex meditatione namque mandatorum celestium boni operis usus inolescit.
et exercebar34
34 exercebar Ps-G D14 Rusch Clementina ] exercebor Ps-G (Q ΦRGP G* K ΨB V) D30 Hi Ω ω 1 Ed1455 Ed1530 cum Ps-R
interl.| frequentando
interl.| in utroque cogitandi et operandi delectatione
in iustificationibus tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,49 
(7-ז)
{t. 2 : Erfurt, f. 306ra ; facsim., p. 611a} Zai35.
35 Zai] + Oliva vel fornicatio. Vox viri sancti D30
interl.| huc vel duc te
marg.| ZAI. CASSIODORUS. In septima littera de spe promissionum Dei que facit omnia tolerari.
marg.| CASSIODORUS. Zai . Huc vel duc te quia hic agit de spe que non est de presentibus sed tantum ad futura tendit. Quasi deceret huc tende huc dirige iter tuum tamquam tui ductor et rector quo vocat te Verbum Dei scilicet ad celestem gratiam et ad eternitatem cum ait : Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis et ego reficiam vos.
Numérotation du verset Ps. 118,(7.I) 
Memor esto verbi tui servo tuo ¦
interl.| ideo sic et sic ago quia Deo promittente eterna spero et auxilium in tribulatione
interl.| cito da quod promisisti
interl.| promissionis qua sepe vocas me ad te qui numquam fallis
marg.| MEMOR  ESTO. AUGUSTINUS. Morali et consueta locutione qua humanus moneatur affectus dicitur.   Memor esto . Non enim oblivio cadit in Deum. Sed sicut dicitur penitere Deus quando preter hominum spem res mutat consilio non mutato ita dicitur et oblivisci quando tardat et memor esse cum cito dat hoc tamen Deus facit certa dispositione non deficiente memoria nec obscurata intelligentia nec voluntate mutata.
marg.| AMBROSIUS. Memor esto verbi tui . Propositum sancti viri est primum ut sit memor promissionis secundum quam viventi merces debetur. Secundum est ut et in adversis spe consoletur. Tertium ut si impios videt prosperari non ideo declinet a lege Dei sed contagia eorum fugiat. Quartum ut memor sit iudiciorum celestium que quia vera ab Adam in omnibus temporibus consolantur aliter declinaret a lege. Mali timent iudicia humana nedum divina sed boni desiderant. Quintum est dolere alienam culpam non suam contumeliam immo et pro eis orat. Sextum est quod cantabiles sunt ei iustificationes. Septimum est quod non solum die sed et nocte id est omni tempore laudibus Dei intendit. Nocte Iudas prodidit Petrus negavit. Illo ergo tempore magis instandum.
marg.| SERVO  TUO. AMBROSIUS. Cuius oculi in manus Domini verecunde se dignum ostendit. Quasi non usurpative spero et peto servus sum exspecto alimentum a Domino miles sum exigo ab imperatore stipendium
in quo mihi spem dedisti.
interl.| quia promisisti sperare fecisti eterna et presentia despicere
Numérotation du verset Ps. 118,50 
(7.II)
Hec me consolata est in {t. 2 : Erfurt, f. 306rb ; facsim., p. 611b} humilitate mea ¦
interl.| spes que humilibus convenit que verbo tuo mihi obvenit
marg.| HEC  ME  CONSOLATA. AMBROSIUS. Quisque enim meliora sperat numquam levioribus frangitur humiliatur enim anima nostra dum traditur temptationi duris examinando laboribus ut luctetur et certet congressum contrarie potestatis experiens. Sed in his temptationibus vivificatur alloquio Dei.
marg.| HUMILITATE. AUGUSTINUS. Quam sibi facit confidendo peccata et quam sustinet ab alio vel quod proiectus in mortem peccato Ade.
quia eloquium tuum vivificavit me.
interl.| CASSIODORUS. promissio tanti iudicis firmat animum et vivificat afflictum
interl.| tempore temptationis de verbo Dei vivitur quo eterna promittuntur
Numérotation du verset Ps. 118,51 
(7.III)
Superbi inique agebant
interl.| quos nec mortalitas ista domuit
marg.| SUPERBI. AMBROSIUS. Superbia a Dei cepit iniuria cum quam spiritualiter congressus est Dominus.
usquequaque ¦
interl.| valde
interl.| magna vis mali in superbis
marg.| AUGUSTINUS. Superbi id est persecutores prosequitur humilitatem. USQUEQUAQUE valde non satis est quod impii nisi et impios faciant.
a lege autem tua
interl.| ita superbi instabant sed frustra quia
non declinavi.
interl.| quod cogebant superbi
interl.| sed
Numérotation du verset Ps. 118,52 
(7.IV)
Memor fui
interl.| non declinavi
iudiciorum tuorum
interl.| AUGUSTINUS. que in vasa ire
interl.| que semper vera
marg.| MEMOR  FUI. CASSIODORUS. Metus penarum revocat a malis.  VEL  IUDICORUM  TUORUM que a domo tua in primo iusto ceperunt.
a seculo Domine ¦
interl.| ex quo homo cepit
et consolatus sum.
interl.| AUGUSTINUS. quia per hec quoque ostendit divitias glorie in vasa misericordie
marg.| A SECULO. CASSIODORUS. Ex quo mundus cepit administrari quod convenit dicere generali iusto.  ET  CONSOLATUS  SUM. AUGUSTINUS. quia numquam vidi iustos deseri.
marg.| ET  CONSOLATUS. Alii hortatus sum id est exhortationem accepi intelligens eum castigare quos amat.
Numérotation du verset Ps. 118,53 
(7.V)
Defectio tenuit me ¦
interl.| vel tedium quia cum his conversatur donec arca ventiletur
interl.| AUGUSTINUS. in me consolatus sed pro peccatoribus dolere deficit tauta est pietas
pro peccatoribus36
36 pro Ps-G (I M K ΨB* V D edd. ) Hi² D30 Ω ω 1 Rusch cum Ps-Med] pre Ps-G (R F L Q Φ U G ΨB²) Hi* cum Ps-R
interl.| AUGUSTINUS. Plus gravat sanctum culpa tyrannorum quam sua pena
derelinquentibus legem tuam.
interl.| quamvis hoc tamen
Numérotation du verset Ps. 118,54 
(7.VI)
Cantabiles mihi
interl.| AMBROSIUS. hoc per misericordiam medicantis Samaritani
marg.| CANTABILES. CASSIODORUS. Cantus relevat labores et tollit tedium.
marg.| AMBROSIUS. Cantabiles . Ideo omnia predicta mihi quia cantabiles assidue tractando sine cura terrenorum ideo dicit in loco peregrinationis.
marg.| CANTABILES etc.  MEMOR  FUI etc. AUGUSTINUS. Possunt autem isti duo versus ad singulas partes unius superioris aptari ut ad hoc quod ait memor fui iudiciorum referatur tedium vel defectio tenuit me. Ad illud vero quod ait consolatus sum referatur.   Cantabiles mihi erant etc.
erant iustificationes tue ¦ in loco peregrinationis mee.
interl.| in hac misera vita
interl.| quo eiectus de paradiso hec est illa humilitas de qua supra dixit
Numérotation du verset Ps. 118,55 
(7.VII)
interl.| Et
Memor fui nocte37*
37 nocte Ps-G (W ΨB* V D) D14 D30 Hi ΩS ω 1 Ed1455 Ed1530 ... Clementina ] in nocte Cor2 (hebr. et antiq. et Ieron. et grecus) Ω M Ps-G Rusch
interl.| non solum in die quasi omni tempore
marg.| NOCTE. AUGUSTINUS. Nox est de mortalitate et superborum iniquitate et tedio peccatorum et loco peregrinationis.
marg.| AUGUSTINUS. Nocte in presenti erumna undecumque sit ibi magis quam in prosperis gratie sunt agende et magis Deo adherendum est non est enim magnum si hoc agas in prosperis.
nominis tui Domine ¦
interl.| ut qui gloriatur in Domino glorietur
et custodivi
interl.| sic
interl.| ideo memor quia ex Deo est quod custodivi legem tuam
interl.| aliter non memor
legem tuam.
interl.| quam non custodisset si in sua virtute confideret
interl.| quia
Numérotation du verset Ps. 118,56 
(7.VIII)
Hec
interl.| AUGUSTINUS. nox in qua multe temptationes oriuntur.
facta est mihi ¦
interl.| id est pro me ut prodesset ut sic discam non superbire quo vitio cecidit homo in hanc noctem unde et post «Bonum mihi quod humiliasti me ut discam iustificationes tuas». Sed quare hoc ? Quia iustificationes tuas non meas   exquisivi iustificatus gratis per gratiam
marg.| HEC  FACTA. AUGUSTINUS. Hec feminine apud grecos dicitur apud quos lex masculini est et ita constat non dici hec lex sed hec nox in qua bestie exeunt et querunt a Deo escam in qua Satanas petivit apostolos cribrare sicut triticum.
marg.| AUGUSTINUS. Vel hec quasi hoc femininum pro neutro ut et ibi «Unam petii a Domino» quod usitatius diceretur per neutrum ut hoc scilicet quod «Memor fui et custodivi legem tuam» id est quod custodivi legem n ; non per me feci sed factum est mihi a te quia   iustificationes tuas non meas   exquisivi .
quia iustificationes tuas exquisivi.
Numérotation du verset Ps. 118,57 
(8-ח)
prol.| {t. 2 : Erfurt, f. 306rb ; facsim., p. 611b}
Heth38.
38 Heth] Eth. Vita vox doctorum D30
interl.| pavor
marg.| HETH. CASSIODORUS. In octava littera faciem Domini videre optat quia mandatis est obsecutus.
marg.| CASSIODORUS. heth : pavor. Et intelligitur non pavor recidendi sed sollicitudo aquirendi illud bonum quod sperat quod quia in octava resurrectionis prestabitur ideo octavus iste octonarius ponitur.
Numérotation du verset Ps. 118,(8.I) 
{t. 2 : Erfurt, f. 306va ; facsim., p. 612a} Portio mea Domine39 :
39 Domine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D14 D30 Ω D ω1 Rusch cum Ps-R ; cf. Corpus antiphonalium officii officii (n° 4316)] Dominus Ps-G (R F I L)
interl.| quia
interl.| AMBROSIUS. Nihil mundi vel vitii amans hoc dicit Levi qui non est sors inter fratres id est assumptus ut mihi sit advocatus et ad Deum precator.
interl.| ideo :
dixi custodire legem tuam.
marg.| PORTIO. AUGUSTINUS. A parte unde alii habent pars, alii hoc, alii illud eligunt unde vivant, pars mea Deus unde semper vivam. Vel de presenti particeps eius sum ei adherendo per hoc pars mea quia   dixi custodire sed quia non custodio nisi Spiritus adiuvet quem littera occidit. D  eprecatus sum . Fides impetrat quod lex imperat. Hoc modo sum precatus,   miserere mei secundum eloquium et quasi auditus et adiutus. C  ogitavi vias meas et converti a viis meis que male.   In testimonia tua denique hoc beneficio gratie impetrato.
Numérotation du verset Ps. 118,58 
(8.II)
Deprecatus sum faciem tuam
interl.| maiestatem divinitatis
in toto corde meo ¦ miserere mei secundum eloquium tuum.
interl.| quo promittis sanctis visionem deitatis
interl.| promissionem tuam cuius filius sum
marg.| FACIEM. CASSIODORUS. Vel Christum quem desiderabat aspicere et precatur misericordiam primi adventus impleri sicut per prophetas promissum est. Vel faciem petit videre in futura resurrectione non hic unde non videbit me homo et vivet sed quia peccator est petit ut per misericordiam habeat quod meritis non potest.   Secundum eloquium quo promittit sanctis visionem deitatis.
interl.| quia
Numérotation du verset Ps. 118,59 
(8.III)
Cogitavi vias meas ¦
interl.| priores malas vel futuras precogitavi quid agendum et quomodo et quid non unde paratus sum
et converti40 pedes meos in testimonia tua.
40 converti Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D30 Ω D ω1 Rusch cum Ps-R ] avertisti Ps-G (F I L)
interl.| que non sinunt errare
marg.| COGITAVI. AUGUSTINUS.   Dixi custodire legem ideo   cogitavi que essent vie mee et habita visione converti hic est ordo conversionis.
Numérotation du verset Ps. 118,60 
(8.IV)
Paratus sum
interl.| CASSIODORUS. deliberavi pro mandatis pati et ideo non turbatus improvisa turbant integre custodit qui adversa non metuit
et non sum turbatus ¦ ut custodiam mandata tua.
marg.| PARATUS  SUM et tam   paratus quod   funes id est impedimenta inimicorum spiritualium vel carnalium peccata sunt quasi longa restis quam trahunt qui implicare sanctos volunt sed non possunt eos qui legis non sunt obliti unde subdit.   Et legem tuam non sum oblitus sed   media nocte id est graviore tribulatione non deiciebar sed   surgebam ad fortius confitendum sciens quia et hoc quod funes circumplectuntur iusto iudicio Dei est quod incipit a domo eius. Quia vero hec fiunt gratia Dei per Christum vox ipsius hic suis adiungitur ad caput enim hoc proprie pertinet.   particeps : ut ad Hebreos qui sanctificat et qui sanctificatur ex uno sunt omnes et ipse communicavit eisdem. Non enim essemus participes eius deitatis nisi esset ipse nostre mortalitatis. Per hanc eius participationem datur nobis gratia ut caste timeamus et custodiamus mandata et quia per hoc quod particeps est fratrum multum fructum fecit granum frumenti. Ideo de ipso fructu subdit.   misericordia tua plena est terra quia impius iustificatur in cuius gratie scientia ut proficiatur adiungit et iustificationes tuas doce me.
marg.| NON  SUM  TURBATUS. CASSIODORUS. Etsi   funes peccatorum circumplexi etc. tot laquei quot peccata hoc secundum corpus sed animus reluctans legem non obliviscitur.
Numérotation du verset Ps. 118,61 
(8.V)
Funes peccatorum circumplexi sunt me ¦
interl.| carne servio legi peccati mente legi Dei
et legem tuam non sum oblitus.
interl.| sic potest teneri Dominus
Numérotation du verset Ps. 118,62 
(8.VI)
Media nocte
interl.| inhians in illud bonum quod est super iudicia iustificationis tue quod non possunt mereri flagella quibus iustificas
interl.| CASSIODORUS. et nocte orandum est ne somnolentus capiatur tunc fervet carnis illecebra tunc temptator illudit)
surgebam ad confitendum tibi ¦
interl.| gratie agende sunt pro omnibus que nobis accidunt
super iudicia iustificationis tue.
marg.| MEDIA  NOCTE. CASSIODORUS. Quo tempore primogenita Egypti percussa sunt quando etiam sponsus venturus est. Ideo surgit tunc ne inter fatuas remaneat ad confitendum laudandum de iudiciis iustitie.
marg.| Media nocte . Tunc spirituales nequitie omne nefas suadere contendunt quando nullus culpe arbiter nullus criminis conscius nullus potest esse testis erroris. Tunc varias disceptationes pectori dormientis infundunt.
marg.| AMBROSIUS. Providendum est ergo ut eo tempore quo potes vincere nequaquam vincendi tempus amittas. Surge ergo ad precandum Deum ea hora qua temptator consuevit irruere qua solet adversus temptationes graves remedium venire celeste.
Numérotation du verset Ps. 118,63 
(8.VII)
Particeps
interl.| ut breviter superiora concludam
ego sum
interl.| CASSIODORUS. membrum particeps est totius corporis
omnium timentium {t. 2 : Erfurt, f. 306vb ; facsim., p. 612b} te ¦
interl.| corde
interl.| qui timet custodit
marg.| PARTICEPS  SUM. CASSIODORUS. Et cum talis non superbio sed   particeps omnium et hoc totum tua est misericordia sicut omnia quia o Domine terra est   plena misericordia tua.
marg.| OMNIUM  TIMENTIUM. CASSIODORUS. Ita portio Dominus ut particeps sit no unius sed omnium Ecclesiarum tanta virtus unitatis cum sit particeps Christi humiliter dicitur particeps famulorum quod est et Christi esse participem unde apostolus. Participes Christi facti sumus.
marg.| TIMENTIUM. AUGUSTINUS. Inter rudes humiliter se constituit qui tamen non otiosi unde subdit et custodientium.
et custodientium
interl.| opere
mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,64 
(8.VIII)
Misericordia tua Domine41
41 tua Domine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D30 Ω D ω1 Rusch cum Ps-R ] Domini Ps-G
interl.| solem suum oriri facit super bonos et malos
plena est terra ¦ iustificationes tuas
interl.| quia ego particeps et omne bonum a te ergo
interl.| quia terra plena ideo
marg.| PLENA. AUGUSTINUS. Quia fidem ubique dilatavit.  DOCE iam custodisse dixit sed et hic petit amplius doceri.
doce me.
interl.| quia semper querende ad provectum numquam est bone rei satietas
Numérotation du verset Ps. 118,65 
(9-ט)
prol.| {t. 2 : Erfurt, f. 306vb ; facsim., p. 612b}
Teth42.
42 Teth] + bonum. Vox sanctorum D30
marg.| TETH. CASSIODORUS. In nona littera gratias agit de humiliatione et patientia sua per quam venit ad iustitiam.
marg.| CASSIODORUS. AMBROSIUS. Bonum vel exclusio quia hic de patientia que excludit tristitiam de adversis et facit bonum et iocundum pati.
Numérotation du verset Ps. 118,(9.I) 
Bonitatem fecisti
interl.| vel iocunditatem
interl.| vel suavitatem
interl.| AUGUSTINUS. ut bonum delectet faciendo filium qui servus fuit
cum servo tuo Domine43 ¦
43 Domine Ps-G Hi D30 Rusch ] + vivificame D14 cum Ps-δ
interl.| quod modo qui prius cum liberto amare egesti
secundum verbum tuum.
interl.| promissum
interl.| nihil vere iocundum nisi secundum eloquium
Numérotation du verset Ps. 118,66 
(9.II)
Bonitatem
interl.| augeri petit
interl.| caritatem inspira
et disciplinam
interl.| patientiam da
et scientiam
interl.| mentem illumina
doce me ¦
interl.| illa facere hec scire
marg.| BONITATEM  DOCE. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Hanc docet cum caritatem inspirat ut non ex timore operetur sed ex amore et sit ei boni delectatio. E  t disciplinam id est adeo sit dulcedo boni ut amore Dei vel proximi quaslibet feram passiones.   Et scientiam cum tanta est caritas ut tribulatione non possit extingui tunc scientia que ante inflarat utilis est qua sibiipsi homo innotescit quid meruit et accepit quid possit vel non.   Doce . Non est docere sed dicere ubi nemo discit et ideo Deus quando vult docere prius dat intellectum sine quo nemo disceret unde dicitur. Et aperuit eis sensum docet ergo bonitatem inspirat delectationem emendatoriam docet disciplinam temperando tribulationem docet scientiam insinuando cognitionem docet etiam et scire scienda aperiendo veritatem et facere facienda inspirando suavitatem.
marg.| DOCE  IUSTIFICATIONES. AMBROSIUS. Quia iam bonitatem fecisti vel iustificationes quas iocundasti aliis iocunda et mihi ne fatiger.
quia mandatis44 tuis credidi.
44 mandatis Ps-G D14 D30 ω 1 Rusch ] in praem. Ps-G (I D) Hi Ω Ed1455 cum Ps-R
marg.| MANDASTI  TUIS  CREDIDI. AMBROSIUS. Qui credit mandatis scientiam eorum que in mandatis docentur potest habere. Ecce per fidem scientia que est vera cognitio eorum que sunt unde Salomon Deus mihi dedit eorum que sunt cognitionem veram per scientiam assumitur disciplina que et si sit amara carni debet tamen esse iocunda menti quia suavis est Dominus unde : «Tollite iugum meum quia leve et onus meum quia suave».
marg.| AUGUSTINUS. Quia mandatis tuis credidi. Mandatis convenit obedire promissis credere sed ait mandatis credidi45 scilicet quod tu illa mandaveris non aliquis homo licet per hominem. Et est sensus : fides qua credidi ista tua esse mandata impetret gratiam qua faciam ista que tu mandas hominis non est sed Dei mandare et unde fiat dare.
45 credidi] coniec. , c. Rusch
Numérotation du verset Ps. 118,67 
(9.III)
interl.| sed
Priusquam
interl.| fecisti iam bonitatem et item doce ad quod prodest humiliatio correctionis et discipline quam peto
humiliarer
interl.| AUGUSTINUS. in Adam in quo omnis homo vitiatus et vanitati subiectus quod potest experiri ut deiecta superbia diligatur obedientia et pereat non reditura miseria
ego deliqui ¦ propterea eloquium tuum custodivi.
interl.| ne rursus humiliter ecce humiliatio est correctio
marg.| CUSTODIVI. AUGUSTINUS. Et tu bonus id est suavis in tua suavitate vere vult facere iustificationes quando eas in eius suavitate vult discere.
Numérotation du verset Ps. 118,68 
(9.IV)
Bonus es tu ¦ et in bonitate tua doce me iustificationes tuas.
marg.| BONUS. AMBROSIUS. Laudet iudicem ut impetret bonus proprie in se et ex se. Et bonus quia dat bona data petentibus se.  INFIRMUS ergo homo non vult acerbitate legis indicari sed bonitate Dei ut et si acrioribus opus est moderate fiat et mitiget Deus vim doloris. Iustificatio est opus iustitie quod melius docemur in evangelii bonitate quam in legis severitate ibi damnatio hic remissio.
Numérotation du verset Ps. 118,69 
(9.V)
{t. 2 : Erfurt, f. 307ra ; facsim., p. 613ª} Multiplicata est
interl.| vi et numero
marg.| MULTIPLICATA. CASSIODORUS. Quasi doce quia adhuc colluctatio ubi ostendam re quod didici. Et hos est : multiplicata est.
super me iniquitas superborum ¦
interl.| quos humiliatio nondum humiliavit
ego autem
interl.| in me tamen non refrixit caritas qui in suavitate didici iustificationes
in toto corde meo46
46 meo Ps-G (I Q² W ΦP U K² ΨB² V* D*) D14 D30 * Hi* ΩS ω 1 Ed1455 Rusch Clementina cum Ps-R ] om. D30 ² ( in ras. ) Hi² Ps-G
marg.| TOTO. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Ut tantum heream mandatis quantum illi volunt seducere.
interl.| sicut amans
scrutabor mandata tua.
interl.| vel : scrutabar
marg.| SCRUTABOR. AUGUSTINUS. Ad hoc enim scrutatur ut cognita faciat et faciendum perfectius cognoscat.
Numérotation du verset Ps. 118,70 
(9.VI)
interl.| et etiam
Coagulatum est
interl.| per invidiam et superbiam
interl.| AMBROSIUS. induratum vitio accessit
sicut lac cor eorum ¦
interl.| superborum
marg.| SICUT  LAC. AMBROSIUS. Quod natura sui speciosum ac sincerum sed corruptione coacescit. Sic humani cordis et mentis natura sincera est et perspicua priusquam vitiorum commixtione coacescat.
ego vero
interl.| AUGUSTINUS. hoc opponit duritie illorum
legem tuam meditatus sum.
marg.| EGO  VERO  LEGEM. AUGUSTINUS. Contra obstinationem eorum refrigerium est meditatio legis.
Numérotation du verset Ps. 118,71 
(9.VII)
Bonum
interl.| ergo
mihi quia humiliasti me ¦
interl.| AMBROSIUS. id est diversis temptationibus exercuisti
interl.| penam convertisti in eruditionem unde apostolus : placeo mihi in infirmitatibus meis
ut discam
interl.| facere
iustificationes tuas.
interl.| opera iustitie
Numérotation du verset Ps. 118,72 
(9.VIII)
Bonum mihi lex oris tui ¦
interl.| sed quia hoc non fit nisi per humiliationem et dilectionem ubi suavitas sequitur bonum mihi lex
marg.| BONUM  MIHI  LEX  ORIS. CASSIODORUS. Hic frequenter iterat bonum quia semper magis dulcescit. Quasi bona est humiliatio quia bonum quod inde acquiritur.  BONUM  LEX  ORIS  TUI lex evangelium.
marg.| ORE. Christi prolatum.
super millia auri et argenti.
interl.| amplius diligit caritas legem Dei quam cupiditas millia auri et argenti
marg.| SUPER  MILLIA. Dicit infinite quia bonitas comparationem similem non poterat invenire hoc premisit ut comparatio auri et argenti vilesceret que sunt precipua cupidis.
Numérotation du verset Ps. 118,73 
(10-י)
prol.| {t. 2 : Erfurt, f. 307rb ; facsim., p. 613b}
Ioth47.
47 I + Scientia vel principium. Vox propositorum et confessorum ac virginum D30
marg.| IOTH. CASSIODORUS. In decima littera intellectum petit mandatorum ut vera vita fruatur.
marg.| Ioth : confessio vel desolatio quod convenit citius enim confitentur desolati in adversis in secundis solet homo extolli.
marg.| Ioth : scientia vel principium quia hic docetur homo creatus impassibilis et immortalis et in plenitudine scientie ad quam bonus homo desiderat reverti cuius in hac vita initium habet intellectum.
Numérotation du verset Ps. 118,(10.I) 
Manus tue fecerunt me
interl.| operatio tua me moveat que in homine est egregia
interl.| animam ad imaginem et similitudinem tuam
marg.| AUGUSTINUS. manus tue. Virtus operationis pluraliter virtus et sapientia quod utrumque Christus est. Vel manus Dei Filius et Spiritus qui cooperantur.
marg.| AMBROSIUS. Manus tue . Pretiosum opus ; homo «dixit et facta sunt»s cetera. Hominem vero manibus figuravit quasi studiosius operans de quo et specialis hortatus precessit. «Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram»t quasi hic laboret Deus tu studiosa operatio in hoc notetur. Tanta denique est hominis dignitas quod homo legitur sedere ad dexteram Dei non angelus qui et ab angelis honoratur unigenitus imago Dei homo non sed ad imaginem habens aliquid de imagine secundum hoc immateriale secundum quod plasmatus de materia pulvere.
s Ps. 32, 9 ; Ps. 148, 5.
t Gn. 1, 26.
et48 plasmaverunt me ¦
48 me et] et ω 1 ( in ras. #) (hapax)
interl.| vel finxerunt
interl.| corpus
interl.| AMBROSIUS. in Adam fecit omnes vel in singulorum generatione omnes facit
interl.| tu
da mihi
interl.| ab alio non quero
intellectum ut49 discam mandata tua.50
49 ut Ps-G (R M Q* W ΦP U G ² ΨB V D) D30 Ω ω 1 Ed1455 Rusch Ed1530 ... cum Ps-R ] et Clementina Ps-G
50 discam mandata usque intellectum et sciam (Ps. 118, 73-125 cum glossa)] def. Lunel
interl.| AUGUSTINUS. Etsi omnibus intellectus per naturam, tamen peccando deformatus, quotidie renovaturu
u ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Enarrationes in Psalmos (Ps. 118, sermo 18, 3.15-17), CCSL 40, p. 1724 (PL 36, 1552): « Nonne ipsi naturae humanae intellectus est inditus, ut eo discernatur a pecore? An sic est deformata peccando, ut etiam hoc in ea reformandum sit? » [WB2020]*
marg.| DA  MIHI  INTELLECTUM. AUGUSTINUS. Qui fecisti refice intellectum da purum ut discam mandata si non possum deitatem.
marg.| AMBROSIUS. Ipse solus dat et si aliquando ministro angelo ut Danieli cui dixit angelus : «Veni intellectum tibi dare»v. Ita enim dicitur angelus intellectum dare homini ut quisquam dicitur lumen dare domui cui fenestram facit cum eam sua luce non penetret et illustret.
v Dn. 10, 14.
marg.| AUGUSTINUS. Da mihi intellectum. Ut magis serenentur oculi interiores. Fide corda mundantur quia licet nemo possit credere in Deum nisi aliquid intelligat cum fides sit ex auditu predicationis, tamen fide sanatur ut ampliora intelligat. Alia sunt enim que nisi intelligamus non credimus, alia que nisi credamus non intelligimus vide quam late intelligenda sunt mandata ad que petit intellectum qui iam custodivit ea.w
w ¶Fons : Augustinus Hipponensis, Enarrationes in Psalmos (Ps. 118, Sermo 18, 3.26-30), CCSL 40, p. 1724 (PL 36, 1552) : « Propter hos igitur interiores oculos, quorum caecitas est non intellegere, ut aperiantur, et magis magisque serenentur, fide corda mundantur. Quamvis enim, nisi aliquid intellegat, nemo possit credere in Deum; tamen ipsa fide qua credit, sanatur, ut intellegat ampliora. Alia sunt enim quae nisi intellegamus, non credimus; et alia sunt quae nisi credamus, non intellegimus. … Et cogitandum est quanto sint altius intellegenda divina mandata; quando ad ea discenda sibi adhuc dari intellectum petit, qui iam sic intellegit, et qui eloquia Dei se custodisse ante iam dixit. » [WB2020]*
Numérotation du verset Ps. 118,74 
(10.II)
Qui timent te
interl.| da intellectum quia si dederis omnes
interl.| AUGUSTINUS. In presenti timor ubi temptatio ; letari autem in futuro et videre.x
x ¶Fons : Cf. Augustinus Hipponensis, Enarrationes in Psalmos (Ps. 118, Sermo 19, 2.20-21), CCSL 40, 1727 (PL 36, 1554) : « An quia in praesenti tempore timor est, quamdiu tentatio est vita humana super terram ». [WB2020]*
marg.| QUI  TIMENT. AUGUSTINUS. Omnes letantur sed uni datur quod petit et clemens Deus libenter facit quod omnes delectet vel angeli letantur de hominibus si sperant in verbis Dei. Considerans autem Ecclesia que adhuc timet huius vite miseriam et quod caro «cupit contra spiritum»y cognovi inquit quia equitas iudicia tua. Summa equitas est ut qui per superbiam delinquunt humilitate purgentur.
y Gal. 5, 17.
marg.| AMBROSIUS. Qui timent. Timentes vident iustum et letantur. Aliis invisus est iustus et gravis ad videndum. Virtus est in oculis ictarus visus prodest ictericis. Prius videns lupus vocem aufert basiliscus si prior videt occidit si prius videtur occiditur que ergo virtus in oculis iusti qui cum fide videtur qui cum imago Dei ab omnibus honoratur. Est ergo insitum bonis ut virtutes suas in aliis ament perfectoribus ergo iusti aspectus letitia est plerisque vero correctionis admonitio. Sed quomodo non in vestimento non in vultu tantum sed intus videat non enim illum videt nisi eius viderit mentem nisi eius intenderit sermonem tunc ergo letabitur cum ista cognoverit.
videbunt me
interl.| intus non extra tantum
et letabuntur ¦ quia
interl.| ideo
in verba {t. 2 : Erfurt, f. 307rb ; facsim., p. 613b} tua51
51 verba tua D14 Hi ω 1 Rusch Ps-G ] verbo tuo D30 (hapax)
interl.| in ea que promisisti ut sim Filius promissionisz
z Cf. Gal. 4, 28.
supersperavi.
interl.| ex dato intellectu
marg.| SUPERSPERAVI. AUGUSTINUS. Quia Deus potest facere supra quam intelligituraa parum est ea sperare que non intelligimus vel petimus sed debemus supersperare.ab
aa Cf. Eph. 3, 20.
ab ¶Fons : Augustinus Hipponensis, Enarrationes in Psalmos (Ps. 118, Sermo 19, 2.30-32), CCSL 40, p. 1727 (PL 36, 1554): « hinc enim etiam illud in alio psalmo legitur: quam magna multitudo dulcedinis tuae, domine, quam abscondisti timentibus te! nunc ergo quamdiu timent, nondum uident; sed uidebunt, et iucundabuntur, quia et illic sequitur: perfecisti autem sperantibus in te; et hic, quia in verba tua speraui, vel supersperaui, ut in verbo ita composito et cura interpretis diligentioris expresso, etiam illud intellegamus, quod potens est"Deus facere supra quam petimus et intellegimus"; ut quia"supra quam petimus et intellegimus" sunt parum sit ea sperare, sed debeamus supersperare ». [WB2020]*
marg.| Vel de angelis intellige qui letantur de hominibus si sperant in verbis Dei.
Numérotation du verset Ps. 118,75 
(10.III)
Cognovi
interl.| ideo da intellectum quia vel ideo opus est intellectu
marg.| COGNOVI. AMBROSIUS. Fides timentis est agnitio sapientis qui enim timet rationem non querit. Ubi fides non statim cognitio ubi cognitio fides precedit. Ita ergo perfecte cognovits iste ut humiliaretur in veritate quod est ad salutem humiliari. Sciebat enim prospera vel adversa ad temptandum data.
Domine quia equitas
interl.| iusta est animadversio Ade
interl.| quia per labores premia
iudicia tua ¦
interl.| in omnibus que fiunt
et
interl.| et ideo
in veritate tua52
52 in veritate tua Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Rusch cum Ps-R ] veritate Ps-G
interl.| iusto iudicio
humiliasti me.
interl.| in mortem
interl.| ut bene feram prospera vel adversa
interl.| AMBROSIUS. Erectus non videt vera iudicia.
interl.| sed nunc
Numérotation du verset Ps. 118,76 
(10.IV)
Fiat misericordia tua
marg.| FIAT  MISERICORDIA. AUGUSTINUS. Veritas humiliavit in mortem, misericordia instaurat ad vitam promittente hoc Deo.ac
ac ¶Fons : Augustinus Hipponensis, Enarrationes in Psalmos (Ps. 118, Sermo 19, 3.16-18), CCSL 40, p. 1727 (PL 36, 1555) : « Et hic quidem primo veritatem posuit, qua humiliati sumus in mortem, iudicante illo cuius iudicia iustitia est: deinde misericordiam, qua instauramur ad vitam, promittente illo cuius beneficium gratia est ». [WB2020]*
ut consoletur me ¦
interl.| regeneratio fides spes caritas solacia sunt in hac miseria non gaudia beatorum
marg.| AMBROSIUS. Ut consoletur in labore profectus non finem sed verbum consolationis petit ut bene ferat.
marg.| CASSIODORUS. Ut consoletur non petit auferri erumnas que sunt ad purgationem sed consolari.
secundum eloquium tuum servo tuo.
interl.| secundum quod promisisti servo
interl.| sed post hoc et per hec
interl.| in futuro
Numérotation du verset Ps. 118,77 
(10.V)
Veniant mihi miserationes tue et vivam ¦
interl.| vere
interl.| quo merito
marg.| VENIANT. AUGUSTINUS. Exprimit quid per misericordiam detur vita eterna que sola est vita sine additamento.ad
ad ¶Fons : Augustinus Hipponensis, Enarrationes in Psalmos (Ps. 118, Sermo 19, 4.4-5), CCSL 40, p. 1728 (PL 36, 1555): « Sed quia post haec et per haec etiam illa ventura sunt; ideo sequitur: Veniant mihi miserationes tuae, et vivam. Tunc enim vere vivam, quando nihil potero timere, ne moriar. Ipsa enim et sine ullo additamento dicitur vita, nec intellegitur nisi aeterna et beata, tamquam sola dicenda sit vita, in cuius comparatione ista quam ducimus, mors potius sit appellanda quam vita ». [WB2020]*
quia lex tua meditatio mea est.
interl.| cogitatio amantis ut per dilectionem operetur ne frigescat iniquitate superborum
interl.| sed
Numérotation du verset Ps. 118,78 
(10.VI)
Confundantur superbi
interl.| id est pudeat eos
quia iniuste
interl.| sine iudicio
iniquitatem fecerunt in me ¦ ego autem
interl.| ecce quod dixit meditatio mea est
exercebor
interl.| vel exercebar53
53 exercebar] -bar Rusch
in mandatis tuis.
interl.| ut benefaciam etiam inimicis
interl.| remedium contra bacchantes
Numérotation du verset Ps. 118,79 
(10.VII)
Convertantur mihi
interl.| AUGUSTINUS. hoc proprie caput nostrum id est Christus dicit|ae
ae ¶Fons : Cf. Augustinus Hipponensis, Enarrationes in Psalmos (Ps. 118, Sermo 19, 7.16-18), CCSL 40, p. 1729 (PL 36, 1556) : « Fit ergo cor immaculatum membrorum et corporis Christi, gratia Dei per ipsum corporis caput, hoc est per Iesum Christum Dominum nostrum ». [WB2020]*
marg.| CONVERTANTUR. CASSIODORUS. Superbi confundantur incipientes convertantur.
timentes te ¦ et qui
interl.| CASSIODORUS. quos iam lectio imbuit et si nondum operatio
noverunt testimonia tua.
interl.| AUGUSTINUS. de Christo per prophetas predicta et in eo monstrata per miraculaaf
af ¶Fons : Augustinus Hipponensis, Enarrationes in Psalmos (Ps. 118, Sermo 19, 6.13-14), CCSL 40, p. 1729 (PL 36, 1556) : De illo per Prophetas tanto ante praedicta, in eius praesentia per miracula paulo ante monstrata ». [WB2020]*
Numérotation du verset Ps. 118,80 
(10.VIII)
Fiat
interl.| quod ut impetrem fiat
cor meum immaculatum ¦
interl.| AUGUSTINUS. Donata regeneratione adiuta confessione fusa oratione hoc fit|ag
ag ¶Fons : Augustinus Hipponensis, Enarrationes in Psalmos (Ps. 118, Sermo 19, 7.27-28), CCSL 40, p. 1729 (PL 36, 1556): « Ita donata nobis regeneratione, adiuta conflictione [confessione Ed1489], fusa precatione, fit cor nostrum immaculatum, ut non confundamur ». [WB2020]*
marg.| FIAT  MISERICORDIA. CASSIODORUS. Post omnia non audet dicere quod sit sed petit fieri immaculatus
in iustificationibus tuis
interl.| non in viribus meis
ut non confundar.
marg.| UT  NON  CONFUNDAR. Confundantur superbi ad corectionem, ego autem non ad penam.
Numérotation du verset Ps. 118,81 
(11-ך)
Caph54.
54 C + Manus. Vox penitentium hominum D30
interl.| IncurvatusI
I ¶Codd. : Rusch, om. Tr511 P1060
marg.| CAPH. CASSIODORUS. In undecima littera peregrinus huius mundi adventum Domini nimis55 desiderat dicens quanta tulerat a superbis petens ut in mandatis Dei perseveret.J
J ¶Codd. : Rusch   ; sine auctor. nec lem.   : Tr511 P106 ; def. Lunel | perseveret] + quod apostoli desiderantes dicunt : Domine si in tempore hoc restitues regnum Israel? P106
55 nimis P106 Rusch ] om. Tr511
marg.| CASSIODORUS. Caph. Incurvatus quia, fessus longa militia, cupit56 dissolvi et reverti ad principium cuius ante57 meminit, sed tamen non recusat laboremah. «Veniant miserationes58 et vivam»ai quia defecit in salutari 59.K
ah Cf. sententia « Cupio dissolvi et esse cum Christo » ex Phil. 1, 23-24 : « Coarctor autem e duobus : desiderium habens dissolvi et esse cum Christo, multo magis melius  permanere autem in carne, necessarium propter vos », ut ref. Augustinus, Ambrosius, Hieronymus et passim ; cf. Sabatier, t. 3, p. 815. [MM2018]
ai Ps. 118, 77 : « Veniant mihi miserationes tue et vivam quia lex tua meditatio mea est ».
K ¶Codd. : Rusch ; sine auctor. : Tr511 P106
56 cupit] + et P106
57 ante] modo Tr511 P106
58 miserationes] mihi m. tue P106
59 defecit in salutari Rusch cum Ps-R ] … salutare tuum Tr511 cum Ps-G , quia d. P106
Numérotation du verset Ps. 118,(11.I ) 
prol.| {t. 2 : Erfurt, f. 307va ; facsim., p. 614a}
Defecit
interl.| a se|L
L ¶Codd. : Tr511, f. 163r ; P106, f. 168r
interl.| ab animalitatis sue appetitu tendens|M
M ¶Codd. : Rusch; om. Tr511 , P106
interl.| id est lassata est diutina exspectatione|N
N ¶Codd. : Tr511 , P106, Rusch | diutina exspectatione Rusch Magna Glossatura] om. Tr511 P106
interl.| ecce curvatio humilitatis|O
O ¶Codd. : P106, f. 168r; Rusch | curvatio] incurvatio P106
interl.| + tendens|P
P ¶Codd. : Tr511 ; om. P106 Rusch
in salutari tuo60 anima mea ¦
60 salutari tuo Ps-G ( M * Q W U ΨB ) Rusch Ed1530 cum Ps-R ] salutare tuum Ps-G Tr511 D14 D30 ω 1
interl.| practicus ostenditur|Q
Q ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel |ostenditur] om. Tr511 P106
interl.| et fit spiritus unus cum Deo quoniam qui adheret Deo unus spiritus est cum eo|R
R ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel | unus cum… cum eo] om. Tr511 P106
marg.| {t. 2 : Erfurt, f. 307va ; facsim., p. 614a} DEFECIT  IN  SALUTARI. AUGUSTINUS. Defectus simpliciter solet accipi61 in malo sicut profectus in bono nisi addatur in quid ut cum dicitur62 proficiunt63 in peius et hoc in   salutari non a   salutari 64. Talis defectus indicat nimium desiderium boni nondum adepti ut Simeon et antiqui iusti Christum desideraverunt65.S
S ¶Codd. : sine lem. et autor. : P106, f. 168r, Tr511, f. 163rv ; def. Lunel
61 simpliciter – s. a inv. Tr511
62 cum dicitur] om. Tr511
63 proficiunt] proficiant P106
64 hoc in salutari non a salutari Rusch ] in salutare P106, hic in salutare Tr511
65 C. d. Tr511 Rusch ] inv. P106 | desideraverunt] + et nunc omnes iusti venturum Tr511 P106
marg.| Unde sunt ille septem sacramentales antiphone ante Natale, scilicet «O Adonai», «O radix» etc. que omnes secundi toni sunt quia ille invocatur qui est Deus et homoaj. Et sunt septem quia in eo septiformis gratie plenitudo est. Et nunc omnes iusti secundo venturum desiderant.T ak )
aj Corpus antiphonalium officii (n° 4081, 3988 : O Adonai, 4075 : O radix, 4010, 4050, 4078, 4025 : antiphonae maiores ante Natale).
ak Non inveni in Glossa Giliberti (Tr815, f. 178r-179r).
T ¶Codd. : Rusch Magna Glossatura; om. P106, Tr511 K7; def. Lunel
marg.| in salutare : hebraice : Iesum, et ne dubites addit   in verbum, id est Filium, vel   in verbum , id est promissum,   supersperavi. H ec spes facit per patientiam66 exspectare quod non videtur.U
U ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel
66 facit - per patientiam] inv. P106
in verbum tuum
interl.| Filium|V
V ¶Codd. : Rusch ; om. Tr511 ; def. Lunel
interl.| promissum|W
W ¶Codd. : Rusch ; om. Tr511 ; def. Lunel
supersperavi.
marg.| supersperavi quia plus futurum est quam dici potest67.   anima et   oculi qui interius68 loqui possunt cum Deo. Item non ex infirmitate sed fortitudine desiderii   defecerunt in eloquium, id est promissum,   dicentes : vox eorum est gemitus et oratio ; dum autem ardent spiritualia desideria frigescunt carnalia. Unde subdit :   quia factus sum sicut uter in pruina. Uter est caro huius mortis,   pruina celeste beneficium quo quasi gelu concupiscentia carnis torpet et contrahitur.X
X ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel
67 potest Tr511 Rusch ] possit P106
68 interius Tr511 Rusch ] intus P106
marg.| AMBROSIUS. Et sic iustificationes a memoria non labuntur dum aliunde non cogitatur quia torpet cupiditas, fervet caritas quia69 scit temptationes non finiendas ante finem70 seculi ;de ipso querit quando fiet ultio de persequentibus , id est diabolo, cum ministris. Sed cur de eo querit71 cum dicatural : «Non est vestrum scire tempora». Prophetat autem hic illam interrogationem apostolorum futuram in qua hec prophetia impleta est. Y
al Act. 1, 7 : « Dixit autem eis : Non est vestrum nosse tempora vel momenta que Pater posuit in sua potestate ».
Y ¶Codd. : Rusch  ; sine auct. : Tr511 P106 ; def. Lunel
69 quia] vero Tr511 P106
70 finem Tr511 Rusch ] faciem P106
71 de eo-q inv. Tr511
Numérotation du verset Ps. 118,82 
(11.II)
Defecerunt
interl.| a contuitu temporalium tendentes|Z
Z ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel | tendentes Rusch Magna Glossatura] om. Tr511 P106
interl.| AMBROSIUS. iam theoricus demonstratur|AA
AA ¶Codd. : Rusch ; sine autor. : Tr511 P106; def. Lunel | demonstratur Rusch Magna Glossatura] om. Tr511 P106
oculi mei
interl.| AUGUSTINUS. quibus prophete dicuntur videntes|AB
AB ¶Codd. : Rusch  ; sine autor. : Tr511 P106; def. Lunel
marg.| OCULI. AUGUSTINUS. Duo sunt oculi : mysticus acutior, moralis dulcior ; non est otiosus qui verbo Dei tantum studet72 nec pluris est qui extra operatur quam qui studium cognoscende divinitatis exercet. Ipsa etiam sapientia maximum opus est et antefertur Maria que audiebat Marthe que operabatur.AC
AC ¶Codd. : Rusch  ; sine autor. nec lem. : Tr511 P106 ; def. Lunel | que audiebat Marthe que operabatur Rusch Magna Glossatura ?] Marthe Tr511 P106
72 t. s inv. Tr511
in eloquium tuum ¦ dicentes : quando consolaberis me ?
interl.| quasi moras patior quod fit ut res dilata dulcior veniat|AD||)
AD ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel
interl.| + Ideo consolare|AE
AE ¶Codd. : P106  ; om. Tr511 Rusch; def. Lunel
Numérotation du verset Ps. 118,83 
(11.III)
Quia factus sum sicut uter
interl.| AMBROSIUS. Uter est qui castigat corpus qui ut pellis mortui non sentit frigus peccati qui non frangitur necessitatibus qui mollis est impiis animeAF
AF ¶Codd. : Rusch  ; sine autor. : Tr511 P106  ; def. Lunel | qui] quia Tr511
in pruina ¦
interl.| vel nive|AG
AG ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel | nive] lac. Tr511
marg.| Vel73 ideo desidero hoc quia factus : comparatione futuri,   sicut uter : nulli liquori idoneus, et tamen   iustificationes 74. Vel inter malos commissa retinens.AH
AH ¶Codd. : Rusch Magna Glossatura; om. Tr511 P106  ; def. Lunel
73 Vel] om. Tr511 P106
74 iustificationes P106 Rusch ] + tuas e. Tr511
marg.| PRUINA. Peccata seculi que uter non sentit.| AI
AI ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch |que uter… sentit P106 Rusch ] om. Tr511
marg.| Vel per pruinam intelliguntur mali qui non fervent caritate sed algent infidelitate. Et est : ideo consolare. Quia factus etc. AJ am
am = Petrus Lombardus , In Ps. 118, 83, PL 191, 1086A.
AJ ¶Codd. : Tr511 Rusch; om. P106  ; def. Lunel
marg.| IN  PRUINA. AMBROSIUS. Hec carnis ardorem pellendo refrigerat non adurit fecundat sata non internecat. Ideoque forte in transformatione cum Dominus gloriam resurrectionis demonstraret in monte vestimenta eius facta sunt alba sicut nix quia non ipse solus erit alienus a contagione peccati. Sed et quicumque resuscitatur congelatis cupiditatibus resurget frigidus. Unde : «In resurrectione neque nubent neque nubentur» etc. Boni ergo sunt utres frigidi in gelicidio constricti pruinis non libidinis calore soluti.AK
AK ¶Codd. : Rusch ; def. Lunel | In pruina… soluti] In pruina . Unde in resurrectione vestimenta sicut nix quia quicumque resuscitavit congelatis cupiditatibus resurget frigidus; unde neque nubent neque nubentur Tr511 P106
iustificationes tuas
interl.| quibus plenus uter|AL
AL ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel
non sum oblitus.
interl.| ita desidero videre salutare |AM
AM ¶Codd. : Rusch ; om. Tr511 P106 ; def. Lunel
interl.| sed|AN
AN ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel
Numérotation du verset Ps. 118,84 
(11.IV)
Quot sunt dies servi tui75 :
75 servi tui Ps-G ( M Q² W ΦP U G K ΨB V D) D30 Tr511 P106 Ω ω 1 Rusch edd. cum Ps-R hebr. LXX] servo tuo Ps-G
interl.| in hoc seculo|AO
AO ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel
interl.| non sunt annue76 more in hac vita|AP
AP ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel
76 annue Tr511 P106] anime cacogr. Rusch
quando
interl.| + certe tunc|AQ
AQ ¶Codd. : P106  ; om. Tr511 Rusch; def. Lunel
interl.| + aliquo tempore ante iudicium|AR
AR ¶Codd. : P106  ; om. Tr511 Rusch; def. Lunel
facies
interl.| AUGUSTINUS. Hoc addit ne quis Ecclesiam aliquo tempore ante iudicium non futuram putet ; non enim finietur ante iudiciumAS
AS ¶Codd. : Rusch ; sine autor. : Tr511 P106  ; def. Lunel
de persequentibus me iudicium ?
marg.| Vel hic conteret Deus Satan77 sub pedibus nostris78 AT
AT ¶Codd. : P106 Rusch ; marg. Tr511 ; def. Lunel
77 Satan] Sathanam Tr511 P106
78 nostris Rusch Magna Glossatura] om. Tr511 P106
marg.| DE  PERSEQUENTIBUS. AUGUSTINUS. Quasi ut ab his liberetur vult suos dies claudi. Vel fac servis pro misericordia quando necesse est facias impiis pro iustitia.AU
AU ¶Codd. : Rusch P106 (sine auct.) ; interl. sine autor. nec lem. : Tr511 ; def. Lunel
Numérotation du verset Ps. 118,85 
(11.V)
Narraverunt
interl.| ut et fidem impediant|AV
AV ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel | et] om. 0106
interl.| nam ad hoc ut persequantur|AW
AW ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel | nam ad hoc Rusch Magna Glossatura] om. Tr511 P106
mihi iniqui fabulationes ¦
marg.| que in verbo delectant unde alii ponunt delectationes quod est in secularibus litteris et in Iudeis et in hereticisAX
AX ¶Codd. : Rusch ; marg. : Tr511 P106 ; def. Lunel | que] praem. fabulationes Tr511
sed non ut lex tua.
interl.| sunt mihi|AY
AY ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel | sunt] non praem. P106
interl.| me in eis veritas, non verba delectat|AZ
AZ ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel | delectat] –tant Tr511 P106
interl.| quia |BA
BA ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel
Numérotation du verset Ps. 118,86 
(11.VI)
Omnia mandata {t. 2 : Erfurt, f. 307vb ; facsim., p. 614b} tua veritas ¦
interl.| non, ut in illis, vanitas|BB
BB ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel
iniqui79
79 iniqui Tr511 P106 D30 ω1 Rusch cum Ps-R ] inique Clementina Ps-G
interl.| et per hoc iniuste quia in me non nisi veritatem persequuntur|BC
BC ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel
persecuti sunt me
interl.| ut depravent veritatem
interl.| ergo|BD
BD ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel
adiuva me.
interl.| ut pro veritate certem, hoc cum facit Ecclesia patitur quod addit|BE
BE ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel
Numérotation du verset Ps. 118,87 
(11.VII)
Paulominus
interl.| + et fere BF
BF ¶Codd. : Tr511 ; om. P106 Rusch ; def. Lunel
consummaverunt me in terra ¦
interl.| facta multa strage martyrumBG
BG ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel | facta] om. Tr511 P106
marg.| PAULOMINUS. AUGUSTINUS. Non modo narraverunt sed et80 persecuti ut depravent veritatem sed adiuva quasi contra beluam quia   paulominus consummaverunt . Adeo nimia fuit persecutio contra carnalem infirmitatem.BH
BH ¶Codd. : Rusch  ; sine auctor. nec lem. Tr511 P106  ; def. Lunel
80 et Tr511 Rusch] om. P106
ego autem non dereliqui mandata tua.
interl.| sed quia non frustra dicitur adiuva me subdit|BI
BI ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel
Numérotation du verset Ps. 118,88 
(11.VIII)
Secundum
interl.| ut possit perseverare usque in finem subdit|BJ
BJ ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch Magna Glossatura ; def. Lunel | ut possit… subdit Rusch Magna Glossatura ] et ut perseverare possim usque in finem Tr511 P106
misericordiam tuam
interl.| non meritum meum|BK
BK ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel
vivifica me ¦
interl.| ne amando vitam temporalem81 negem et sic perdam vitam spiritualem82|BL
BL ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel
81 temporalem Rusch Magna Glossatura] om. Tr511 P106
82 spiritalem Rusch Magna Glossatura] om. Tr511 P106
et
interl.| sic|BM
BM ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel
custodiam testimonia oris tui.
interl.| martyria|BN
BN ¶Codd. : Tr511 P106 Rusch ; def. Lunel
Numérotation du verset Ps. 118,89 
(12-ל)
prol.| {t. 2 : Erfurt, f. 307vb ; facsim., p. 614b}
LamedBO.
BO ¶Codd. : ( Ps. 118-12 ) Hi D14 D30 ω 1 Rusch Ps-G | lamed Ps-G ] lameth disciplina. Vox clericorum in gradum novum introeuntium D30, lameth D14, lamech Rusch, om. Hi ω 1
interl.| cor servitutisBP
BP ¶Codd. : P106 Rusch  ; def. Lunel
marg.| LAMED. AUGUSTINUS. Fessus exspectator est ardens ad serviendum ei cui angeli serviunt et omnes boni et omnis creatura adiuva vivifica83 et custodiam testimonia quia   in eternum id est sine intermissione84 celestes et inferiores rationales creature custodiunt ea. Vel   in celo id est Ecclesia quod non in terra que paradisus dicta est.   In eternum sedes tua in seculum seculi.BQ
BQ ¶Codd. : P106 (sine lem. nec auctor.) Rusch
83 vivifica] iustifica P106
84 intermissione] + super P106
marg.| AUGUSTINUS. Lamed . Cor vel servio quia hec precepta prudenter sunt intelligenda vel sollicite servanda. Celestia sunt eloquia Dei nihil in eis adulterina opinione miscendum. Levetur ergo cor ad ea decet enim in te manere quod in celo perseverat et illud semper meditari unde nisi quod   lex tua meditatio mea e st et in eternum non obliviscar iustificationes tuas.   In eternum Domine verbum tuum manet sollemnis ordo celestium statutorum. Labitur annus per dies et menses conversio solis et lune et omnium manet immutabilis hoc in mente tua imitare quia Satanas de celo cecidit in terram ideo ibi verbum permanet in seculum hec fiunt mala. Sed quia et ibi locus est vitiis quod in cadentibus patet et ipsum celum mutatur et preterit videtur non de elemento dictum sed de virtutibus celi. Celi ergo sunt angeli in quibus nihil lubricum et sancti qui si corpore in terra mente tamen in celo. Magis autem in angelis quia in hominibus variabilis est affectus.
Numérotation du verset Ps. 118,(12.I) 
In eternum Domine ¦
interl.| unde sedes tua Deus in seculum seculi
verbum tuum
interl.| Filius
permanet in celo.
interl.| angelis
interl.| iustis
interl.| Ecclesia
Numérotation du verset Ps. 118,90 
(12.II)
In generatione
interl.| prius in fidelibus Veteris Testamenti
et generationem85
85 generatione et generationem Ps-G ( M Q* W ΦGP² U K V ) D14 D30 ΩS ω 1 Ed1455 Ed1530 Rusch ] generationem et generationem Ps-G , generatione et generatione Ps-G ( I ² ΦRV D ) Hi ω 1 cum Ps-α
interl.| in fidelibus novi
veritas tua ¦
interl.| Deus
interl.| quia
fundasti
interl.| sed non a se
terram
interl.| Ecclesiam
interl.| AUGUSTINUS. animam vel corpus ne diffluat
marg.| CASSIODORUS. Ad litteram enim terra movenda est.
et permanet.
interl.| veritas in ea vel e converso ipsa in veritate
interl.| et
interl.| permanet veritas tua. Sed hoc non a se habet sed a te quia
marg.| CASSIODORUS. In duodecima littera virtutem Dei et facta describit dicens temporalia finiri sed non mandata eius. Secundum illud : «Celum et terra transibunt verba autem mea non transibunt» an.
an Mat. 24, 35.
marg.| AUGUSTINUS. Sed quia non permisit Deus cum consummari in terra admiratus potentiam Dei exclamat. in   celo id est quocumque iusto permanet verbum. Vel in celestibus spiritibus. in generatione et generatione in duobus populis legis et evangelii veritas id est Christus   permanet ideo quia   fundasti terram id est sanctos in fide in qua permanent.
marg.| CASSIODORUS. In duodecima littera virtutem Dei et facta describit dicens temporalia finiri sed non mandata eius. Secundum illud : « Celum et terra transibunt verba autem mea non transibunt ».
marg.| AUGUSTINUS. Sed quia non permisit Deus cum consummari in terra admiratus potentiam Dei exclamat. IN  CELO id est quocumque iusto permanet verbum. Vel in celestibus spiritibus.  IN  GENERATIONE  ET  GENERATIONE in duobus populis legis et evangelii veritas id est Christus permanet ideo quia  FUNDASTI  TERRAM id est sanctos in fide in qua permanent.
marg.| CASSIODORUS. Ad litteram enim terra movenda est.
marg.| AUGUSTINUS. DIES. Singulariter ille unus eternus qui noctem non habet nec inde dubitandum quia omnia temporalia et eterna pro suo nutu disponit. Vel qui dixerat persecuti sunt et consummaverunt in terra quasi tederet eum huius mutabilitatis et temptationum inflammatus desiderio celestis Hierusalem in eam suspiciens dicit.   in eternum in celo in angelis custodientibus eternam militiam. Post celum subdit de terra in generatione et generatione. Invenit in ea generationes que non sunt in celo.  IN   generatione et generatione qua repetitione vel omnes successiones notat a quibus numquam deest veritas Dei in sanctis vel populum legis et evangelii. Causam subdit quia :   fundasti in Christo fundamento morantes in terra et hi permanent in domo in eternum quod non filii ancille.   Ordinatione tua perseverat dies . Quia ista omnia sunt dies que fecit Dominus bene dico ordinatione tua. Q  uoniam omnia serviunt tibi . omnia scilicet de quibus loquitur id est que pertinent ad hunc diem impii enim non serviunt unde autem liberetur terra ut fundata permaneat subdit.
Numérotation du verset Ps. 118,91 
(12.III)
Ordinatione tua
interl.| CASSIODORUS. dies ille scilicet cui Christus numquam occidit noster enim nocte clauditur
interl.| nec maiores etiam qui dies secundum scientiam a se habent quia
perseverat86
86 perseverat Hi D14 D30 ω 1 Ps-G ] perseverant Ps-G (F² ΨB*) Rusch Ed1530 cum Ps-R
interl.| quicquid urgeat
dies ¦
interl.| secundum scientiam
interl.| hoc in futuro
{t. 2 : Erfurt, f. 308ra ; facsim., p. 615ª} quoniam
interl.| et merito dies tue ordinationi subest
omnia
interl.| hoc in futuro cum omnia subiecta ei modo multi servi peccati
serviunt tibi.
Numérotation du verset Ps. 118,92 
(12.IV)
Nisi quod
interl.| et merito quia
lex tua
interl.| AUGUSTINUS. qui non ante exercetur in bello ignarus est
meditatio mea
interl.| sciendi et faciendi
est ¦
interl.| ut fuit Iob
tunc
interl.| quando paulominus consummaverunt et tunc id est ideo quia non meditarer
forte periissem in humilitate mea87.
87 periissem Rusch ] perissem Hi D30 ω 1 Ps-G
interl.| deiectione afflictione
interl.| nisi meditarer in lege periissem
marg.| NISI  QUOD  LEX  TUA. Lex fidei que per dilectionem operatur qua impetratur gratia fortes faciens ne pereant   in humilitate mortali. Q  uoniam in ipsis vivificasti me . Ecce unde fit ne periret   in humilitate , Deo scilicet vivificante.
marg.| NISI  QUOD  LEX. AUGUSTINUS. Talis tu et lex tua tam valida cuius meditatio a tantis liberat.
marg.| IN  CELO  ET  GENERATIONE  PERMANEAT  VERBUM. Quia omnia serviunt tibi et si diverso modo.
Numérotation du verset Ps. 118,93 
(12.V)
In eternum non obliviscar
interl.| sed quia per legem vivo non potest a memoria elabi
interl.| per totam vitam vel si semper viverem
interl.| sicut Israelite in vera terra promissionis erimus memores ; unde liberasti et agemus gratias
iustificationes tuas ¦
interl.| legem que a peccato purgat
quia
interl.| nihil extra petentem
in ipsis vivificasti me.
interl.| quem Adam perdidit
marg.| Q uoniam in ipsis vivificasti me . Ecce unde fit ne periret in humilitate, Deo scilicet vivificante. Iustificationes sunt que ventura signabant ut agnus pascalis et cetera que sunt primordia fidei sine quibus nemo perfecte gratiam novit.
Numérotation du verset Ps. 118,94 
(12.VI)
Tuus sum ego
interl.| AUGUSTINUS. meus esse volui et perii modo tuus et salva
marg.| TUUS  SUM  EGO. AUGUSTINUS. Quia vivificasti tuus non vitiorum non duorum dominorum.
salvum me fac ¦ quoniam
interl.| debes vel hoc modo tuus
iustificationes tuas
interl.| non meas voluntates quibus fui meus
interl.| ut sim tuus
marg.| IUSTIFICATIONES. AUGUSTINUS. Dicit que futura signabant ut agnus paschalis et cetera que sunt primordia fidei sine quibus nemo perfecte novit gratiam. Nemo putet significantias veteris testamenti negligendas quas iste tam studiose exquirit.
marg.| AUGUSTINUS. Vel intellexi testimonia nam OMNIS  CONSUMMATIONIS  VIDI  FINEM scilicet quod nemo in se sed in Deo glorietur et ita hoc vidi quod mandatum tuum est mihi latum quia etiam inimicos diligo. Vel omnis consummationis quia intellexi complenda precepta Dei non obtentu terrenorum sed eternorum.
exquisivi.
interl.| alii alia querunt
Numérotation du verset Ps. 118,95 
(12.VII)
Me
interl.| salvum me fac quia
exspectaverunt peccatores
interl.| quasi in insidiis exspectantes donec transiret ut tunc occiderent
ut perderent me ¦
interl.| faciendo consentire ad malum
interl.| sed inde non perri quia
testimonia tua
interl.| martyria
intellexi.
Numérotation du verset Ps. 118,96 
(12.VIII)
Omnis consummationis88 vidi finem ¦
88 omnis consummationis Ps-G ( M ² ΦP ΨB V D) Hi D30 ² Ω ω 1 Rusch edd. cum Ps-αζ Ps-R (B² D* Q² R U a b)] omni consummationi D14 D30 * Ps-G cum Ps-R
interl.| AUGUSTINUS. Et si confitentem urgebant non cessi intuens finem sine fine id est eternam beatitudinem et ideo mandatum est mihi latum quasi facile factu
marg.| AUGUSTINUS. Omnis consummationis . Consummata malitia seculi, venit agnus qui per crucem finiret consummata iustitia ; finis est Christus qui remunerat.
latum mandatum tuum nimis.
interl.| angusta via est per gratiam nimis lata ut etiam inimicos diligere faciat
marg.| OMNIS  CONSUMMATIONIS. AUGUSTINUS. Intraverat enim iste in sanctuarium Dei viderat novissima, viderat alta Dei que non possunt explicari sed brevi sententia dicenda concludit vidi finem omnis consummationis.   Consummatio est omnium virtutum perfectio pro summo bono omnia facere usque ad mortem, pro veritate certare cuius finis est in regno Christi excellere, scilicet ipse Christus quem mente vidit venturum.   Latum mandatum : caritas sine qua non valeret inter quecumque tormenta martyrii confiteri in qua mille angustie sed angustia vie facit ire in qua «tota lex pendet et prophete».
marg.| CASSIODORUS. Vel omnibus secularibus terminum videt impositum sed mandata Dei non habent finem quia latissima et ideo illis spretis hec petantur. Nimis dicit pro caritate que totam legem et prophetarum dicta concindit. Vel mandatum quod est nimis latum id est dilectionem Dei et proximi cognovi   finem omnis consummationis .
Numérotation du verset Ps. 118,97 
(13-מ)
prol.| {t. 2 : Erfurt, f. 308ra ; facsim., p. 615a}
Mem.89
89 M + Ex quo vel ex ipsis D30
interl.| AUGUSTINUS. CASSIODORUS. mem : viscera vel ex ipsis quia ex caritate que ex ipsis medullis
marg.| MEM. CASSIODORUS. In tertia decima littera loquitur qui meditatione prophetarum et evangelii profecit dicens se super seniores intellexisse et ideo Scripturas sibi esse dulces super mel.
marg.| AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Mem : viscera id est multiplex dilectio quia legem ex toto amat unde in ea Novum Testamentum invenit et superat omnes qui Vetus Testamentum tantum predicant.
Numérotation du verset Ps. 118,(13.I) 
Quomodo
interl.| quasi intellexi testimonia vidi finem quomodo admirative dicit
interl.| unde sit latum ostendit
dilexi
interl.| dilectio est latitudo mandati
interl.| non timui
{t. 2 : Erfurt, f. 308rb ; facsim., p. 615b} legem tuam Domine90 : tota die
90 Domine Ps-G ( M Q² W ΦP U K V D) D14 D30 Hi Ω ω 1 Ed1455 Ed1530 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G
interl.| quotidie sive continue
interl.| et si caro impediat
marg.| DILEXI  LEGEM. AUGUSTINUS. Qui diligit quod iubet Deus et ipsam iussionem que est lex diligit.   Domine : Ipsum testem invocat quem diligit qui Deum diligit legem eius diligit.
marg.| TOTA  DIE. AUGUSTINUS. Semper est dies meditanti legem ; qui Novum Testamentum nesciunt semper nox.
meditatio mea est.
interl.| non modo dilexi
interl.| et ideo
Numérotation du verset Ps. 118,98 
(13.II)
Super inimicos meos91
91 meos] om. ω 1 tantum 
interl.| CASSIODORUS. Iudeos paganos hereticos qui vel non intelligunt vel non operantur
prudentem me fecisti mandato tuo ¦
interl.| quia illi in signis ego in veritate quiesco
quia in eternum mihi est.
interl.| sic interpretor ut sit eternum et ad eternitatem mihi valeat illis vero tantum in seculum
Numérotation du verset Ps. 118,99 
(13.III)
Super omnes docentes
interl.| qui erant de inimicis
me intellexi ¦
interl.| ideo
quia testimonia tua
interl.| quod non illorum qui ibi falsa sentiunt et docent
meditatio mea est.
interl.| spiritu non littera
interl.| non in littera quiesco
marg.| MEDITATIO. AUGUSTINUS. Quicquid sancte agitur meditari legem est. Talis pervenit in legem iustitie quia querit iustificari ex fide que per dilectionem operatur unde habet inimicos Iudeos qui ex operibus gloriantur.   Super inimicos quia illi zelum Dei habent sed non secundum scientiam quia suam iustitiam constituere volunt. Sed iste iustitiam querit per fidem Christi que est ex Deo. Illi temporalia premia ut filii Agar servi ex mandato querunt et ideo non est illis in eternum sicut huic finito seculo secundum illos nullum potest esse legis mandatum. Secundum istum autem in tabulis cordis erit dilectio Dei et proximi in eternum. Et premium mandati custodit92* ipse Deus qui mandavit.
92 custodit] corr. coniec. , cutoditi cacogr. Rusch
marg.| SUPER  OMNES  DOCENTES. AUGUSTINUS. Super inimicos quia et super omnes docentes id est scribas et Phariseos. Super omnes docentes hoc secundum caput unus enim loquens Christus et Ecclesia propter illud sacramentum erunt duo in carne una. Alius non super omnes docentes intellexit prophetas sed Christus super omnes homines quem Pater docuit. Ideo super omnes quia testimonia meditabat que melius quam illi de se noverat. Doctores sunt seniores de quibus dici :   Super senes {t. 2 : Erfurt, f. 308rb ; facsim., p. 615b} per hoc notat etatem quia puer inter senes sedebat super illos intelligebat ut in traditione seniorum de lavandis manibus hec et membris que et ipse docuit conveniunt.
Numérotation du verset Ps. 118,100 
(13.IV)
Super senes intellexi ¦
interl.| quem docet Deus facile doctores et senes superat
marg.| SUPER  DOCENTES. AUGUSTINUS. Quia et super seniores corpore non mente. Melius intelligitur novus populus qui Christum acccipit quam ille senior iudaicus cui preripuit benedictionem.   Intellexi et opere implevi ab omni via mala ipsorum seniorum et doctorum ne perversitate eorum suvberteretur.
quia mandata tua
interl.| non hominum sed Dei que illi transgrediuntur
quesivi.
interl.| interius
interl.| non exterius accepi
interl.| et
Numérotation du verset Ps. 118,101 
(13.V)
Ab omni via mala
interl.| criminali
prohibui
interl.| quasi pronos et volentes ire
pedes meos ¦
interl.| affectus
ut custodiam verba tua.
interl.| quod aliter fieri non poterat
Numérotation du verset Ps. 118,102 
(13.VI)
A iudiciis tuis
interl.| AUGUSTINUS. quia semper timui iudicia tua
interl.| CASSIODORUS. semitis nove vel veteris legis
marg.| A IUDICIIS. CASSIODORUS. Sic prohibui pedes a via eorum quod non declinavi ab his que constituisti ad regulam vivendi. Cuius causa est quia tu non Moyses legem id est evangelium posuisti mihi. Intellexi mente implevi opere et annuntiavi aliis et hoc est : Quam dulcia loquenti. Super mel ubique in his comparationibus non sicut sed super ponit quia hec divinis non possunt comparari. Mel Vetus Testamentum favus novum quod dulcius. Vel melli quod expressum et eliquatum est aperta doctrina similis est. Favo que de obstrusis sacramentis quasi cereis cellulis ore mandentis id est differentis exprimitur.
marg.| AUGUSTINUS. A iudiciis . Semper enim credidi quia tu intus digito tuo legem scripsisti non ut sicut servus timerem sed diligerem unde subdit   quam dulcia .
non declinavi ¦
interl.| semper eis credidi
quia tu legem posuisti mihi.
interl.| et
Numérotation du verset Ps. 118,103 
(13.VII)
Quam dulcia faucibus meis
interl.| cordis non carnis
marg.| FAUCIBUS. CASSIODORUS. Deglutit ore loquitur anima deglutit ac ruminat.
eloquia tua ¦
interl.| in quibus remissio et vita predicatur
super mel ori meo.
interl.| alias super mel et favum ori meo
interl.| et
Numérotation du verset Ps. 118,104 
(13.VIII)
A mandatis tuis intellexi ¦ propterea odivi omnem viam iniquitatis.
marg.| A MANDATIS. AUGUSTINUS. Non mandata ipsa dico me intellexisse sed a mandatis quia faciendo venit ad altitudinem sapientie quia nisi per obedientiam mandatorum non pervenitur ad sapientiam occultorum unde concupisti sapientiam serva mandata et Dominus prebet illam tibi. Si aliter feceris dicitur tibi in libro Iesu filii Sirachao : «Altiora te ne quesieris et fortiora te ne scrutatus fueris. Sed que precepit tibi Dominus illa sola cogita semper». Semper quia antequam percipiatur sapientia et post perceptam. Quanto magis vero inflammat eum dulcedo amplioris sapientie crescit amor iustitie unde necessario odit iniquitatem.
ao Sir. 3, 22.
Numérotation du verset Ps. 118,105 
(14-נ)
prol.| {t. 2 : Erfurt, f. 308rb ; facsim., p. 615b}
Nun93.
93 N + Sempiternum sive piscis D30
interl.| AUGUSTINUS. Unicus vel pascua Christus singularis adiutor et pascua animarum
marg.| NUN. CASSIODORUS. In quarta decima littera lumen verbi pedibus radiare gaudet animam humilitate commendans ex desiderio retributiones petens hic agit de humilitate quia initium boni et perfectionem Christo tribuit non sibi. Quasi sic et sic mihi et aliis profeci hoc non a me sed lucerna.
marg.| AUGUSTINUS. Nun unicus vel pascua eorum quia hoc de unigenito Dei et eterni {t. 2 : Erfurt, f. 308va ; facsim., p. 616a} luminis claritate qui est et pascua fidelium. Ipse enim nos pascit et reficit. Bona est hec pascua quia carpis illic novum florem quia resurrectionis dedit bonum odorem. Carpis illuc lilium eternitatis et rosam dominici corporis et sanguinis. Docet autem humilitatem in hac pascua propheta id est in hoc octonario ubi agit de hac pascua. Ipse etiam Christus qui est pascua nostra humilitatem in se docuit ipse enim verus David humilis et manu fortis Patri obediens oves Patris sui divina predicatione pascebat quibus secundum Scripturas certis iudiciis suum probat adventum.
Numérotation du verset Ps. 118,(14.I) 
{t. 2 : Erfurt, f. 308va ; facsim., p. 616ª} Lucerna
interl.| ut lune radius
pedibus meis
interl.| quibus lucet in nocte huius seculi94
94 seculi] *eculi cacogr. Rusch (Erfurt facsim.)
verbum tuum ¦
interl.| omnes Sancte Scripture
interl.| Christus qui est Verbum in principium apud Patrem
et lumen
interl.| inextinguibile
semitis meis.
interl.| his opus est luce ad illuminandum
marg.| LUCERNA. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. In nocte huius seculi ubi tenebre fovee que sua providentia non vitaret verbum quod a prophetis seminatur. Lumen proprie quod ex se lucet non nisi Deus. Lucerna creatura que participat lumine. Ideoque de Ioanne dicitur Paravi lucernam Christo meo. Pedibus mentis. Semitis operum unde et prius dixit pedibus de inde semitis ut prius clarificati corde post rectis gressibus ambulemus.   Iuravi tamquam bene ad lucernam ambulans et quasi rectas semitas habens.   Iuravi et statui id est firmiter   statui .   Custodire inter quelibet pericula quod fit per fidem dum sub Deo iusto iudice nec bonum sine fructu nec malum impunitum creditur sed pro hac fide gravia sustinet.   Humiliatus sum : non dico humiliavi me ut humilitatem que in precepto est intelligi sit necesse. Sed humiliatus sum vehementi persecutione. Beatus qui gloriatur humilitate magis quam potestate potestas enim decipit humilitas vero non destituit sed ne fides deficiat.   Vivifica secundum promissum   ut custodiam iudicia iustitie aliter et anima moritur in tribulatione.   Voluntaria : humiliatus vivificatus secundum promissum Dei vivificatus spiritu voluntarius est minister non ex necessitate talis docetur iudicia que sunt inscrutabilia ut non reddat pro malis mala hec doceri potest qui animam semper intendit ad Deum et legem non est oblitus unde iam letus et securus dicit psosuerunt peccatores.
marg.| AUGUSTINUS. Christus lumen est et lucerna . Sed lumen est Christus dum ore nostro recensetur lucet enim in nobis tamquam in vase fictili unde apostolus. Habemus thesaurum istum in vasis fictilibus. In se vero lumen est inextinguibile quod «illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum»ap. Mitte ergo oleum ne deficiat tibi lumen lucerne. Oleum inquam misericordie celestis et gratie quo unguebantur prophete quo cervicis nostre dura mollescunt quo etiam collisa scopulis peccatorum foventur corpora.   Lucerna pedibus lumen semitis congrua verborum distinctio. Lucerna enim sufficit pedibus ad ambulandum. Semitis vero opus est luce expansa ad illuminandum. Vel   verbum id est Christus dicitur lucerna secundum legem ubi minus clare lucebat lumen secundum evangelium ubi aperte radiat. Vel   verbum omnes sancte Scripture quod est nobis lucerna unde Petrus habemus certiorem proheticum sermonem cui intendentes bene facitis tamquam lucerne in obscuro loco. Cum igitur unigenitum Verbum equale lumen gignenti dicatur et homo ab illo illuminatus dicatur lucerna et nec homo sit verbum quod est lumen nec illud verbum sit lucerna manifestum est de hoc non agi ubi idem verbum lumen et lucerna dicitur.
ap Io. 1, 9.
interl.| et ideo
Numérotation du verset Ps. 118,106 
(14.II)
Iuravi
interl.| quasi in lumine ambulans
et statui ¦
interl.| pro id est
interl.| exponit iurare, id est statui quasi per sacramentum, quia ita fixus est in eo ut statuere habeatur pro iuratione
custodire iudicia iustitie tue.
marg.| IURAVI. AUGUSTINUS. Quasi diceret verbum est mihi lumen et ideo pereunte hac luce quasi in lumine ambulans iuravi. Alioquin infirmis dicit Iesus non iurandum esse omnino.
marg.| IUDICIA  IUSTITIE. AUGUSTINUS. Ut credam cuique retribuendum esse etiam que hic aguntur a bonis et malis ut a nullo moveatur perfectus.
interl.| et quia custodio ideo
Numérotation du verset Ps. 118,107 
(14.III)
Humiliatus sum
interl.| a persecutore
interl.| hoc volebat qui custodit iudicia iustitie
usquequaque
interl.| sed o
Domine ¦ vivifica me
interl.| ut secundum verbum tuum vivam et omnia cum ratione faciam
secundum verbum tuum.95
95 <divisio.> usquequaque Domine ¦ D30, usquequaque ¦ Domine ω 1
interl.| et
Numérotation du verset Ps. 118,108 
(14.IV)
Voluntaria oris mei beneplacita fac Domine ¦
interl.| sacrificia laudis caritate non timore oblata
marg.| VOLUNTARIA. AUGUSTINUS. Placant tibi sacrificia ne reprobes sed approba sacrificia laudis confessione oblata caritatis non alio modo.
marg.| CASSIODORUS. Voluntaria confessio laudis quam inter angustias offert qua oblatione placatus   iudicia tua doce que fidelibus aperis que sepe dixit se accepisse et ex ardore cordis iterum petit.
et iudicia tua doce me.
interl.| iam noverat sed querit addi
interl.| quia
Numérotation du verset Ps. 118,109 
(14.V)
Anima mea
interl.| semper laboro per anima
in manibus
interl.| a similitudine militis
interl.| in operibus meis
meis
interl.| plures tuis
semper ¦ et legem tuam non sum oblitus.
interl.| inde potest videri anima in manibus Dei locata
marg.| IN  MANIBUS. AUGUSTINUS. Plures habent tuis unde nullus potest rapere unde : Iustorum anime in manu Dei sunt tuis manibus adiutus legem non sum oblitus.
marg.| AUGUSTINUS. Anima in manibus meis semper quomodo intelligatur ignoro. Iusti quippe ista verba sunt non iniusti. Redeuntis ad Patrem non discedentis a Patre. Nam ille minor filius in manibus suis animam suam videtur habuisse cum dixit.   Da mihi portionem substantie que me contingit unde perierat et revixit nisi dicatur in manibus meis quo semper eam tibi offero vivificandam ut alibiaq : «Ad te levavi animam meam» quasi sacerdos levans hostiam in manibus vel a simili pugnantis contra hostes vita est in manu sua qui bene se defendit.
aq Ps. 24, 1.
Numérotation du verset Ps. 118,110 
(14.VI)
Posuerunt peccatores laqueum mihi ¦
interl.| et sic licet ponant peccatores laqueum tamen non erravi
et de mandatis tuis non erravi.
marg.| ET  DE  MANDATIS AUGUSTINUS. Antidotum celeste contra laqueos et venena seculi quia iuxta ipsa non ipsis sunt insidie.
Numérotation du verset Ps. 118,111 
(14.VII)
{t. 2 : Erfurt, f. 308vb ; facsim., p. 616b} Hereditate
interl.| firma possessione
acquisivi
interl.| a Deo cuius heres est
interl.| qui prius heres Ade
testimonia tua
interl.| ut testis Dei id est martyr esset
in eternum ¦ quia exultatio cordis mei sunt.
interl.| et si afflictio corporum
marg.| IN  ETERNUM. AUGUSTINUS. Quia non est in eis gloria temporalis vana querentium sed eterna ad tempus petientium et sine fine regnantium unde sequitur quia exultatio.
Numérotation du verset Ps. 118,112 
(14.VIII)
Inclinavi cor meum
interl.| et cum sit exultatio
interl.| ita acquisivi testimonia quod
interl.| per humilitatem
interl.| superba respuit Deus
ad faciendas iustificationes tuas in eternum ¦
interl.| ad utrumque referendum scilicet ad meritum dilectionis eterne et ad premium retributionis eterne
marg.| IUSTIFICATIONES  TUAS  IN  ETERNUM. AUGUSTINUS. Opera bona contra necessitates proximorum que non erunt eterna. Quomodo ergo in eternum facturi sumus iustificationes sed sine dilectione facta non sunt iustificationes ipsa autem dilectio eterna est et in eternum diligens in eternum meretur habere quod diligit.
propter retributionem.
Numérotation du verset Ps. 118,113 
(15-ס)
prol.| {t. 2 : Erfurt, f. 308vb ; facsim., p. 616b}
Samech96.
96 S + Adiutorium D30
interl.| audi vel firmamentum
marg.| CASSIODORUS. SAMECH. In quinta decima littera agit de odio iniquorum qui legi adversantur.
marg.| AUGUSTINUS. Samech : audi vel firmamentum quod concurrit quia nemo firmatur qui non audit intus quid sequi debeat. Mysticum notat qui ad auditum vocat.
Numérotation du verset Ps. 118,(15.I) 
Iniquos
interl.| autem
interl.| vel ex leges
marg.| INIQUOS  VEL  EX  LEGES. AUGUSTINUS. Quicumque sint quia nec amici contra Deum audiendi sunt hoc enim videtur consonare huic quod Dominus ait. Qui non oderit patrem et matrem uxorem filios et fratres propter me non est me dignusar. Dissonare videtur ab eo quod alibi Dominus precepit diligite inimicos etc. Et ab eo quod in lege precipitur de honorandis parentibus. Natura ergo quam Deus creavit in omnibus est diligenda et adiuvanda. Iniquitas autem odienda et disperdenda. Sunt ergo diligendi qui persequuntur inquantum homines et odiendi quia mali. Amandi sunt etiam amici et parentes sed non plus quam Deus. Et sic iniquos id est exortes legis odio habui non quia homines sed quia mali. Non enim David Saulem oderat hominem sed persecutorem.
ar Cf. Mt. 10, 37.
marg.| AUGUSTINUS. Sunt diligendi qui persequuntur et amici vitandi sunt qui mala suadent qui sepe flectunt quod ferrum non vincit quod audiendum est et caute agendum.
odio habui ¦
interl.| quia nec amici contra Deum audiendi
interl.| quare
et
interl.| pro quia
legem tuam dilexi.
interl.| ita iudicat quod non naturam odit sed quia legi contrarii
Numérotation du verset Ps. 118,114 
(15.II)
Adiutor97
97 Adiutor Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D14 D30 Hi ω1 Rusch ] + meus Ps-G
interl.| per legem
et susceptor meus
interl.| per evangelium
interl.| ad bona facienda
interl.| ad mala evadenda
es tu ¦ et in verbum tuum98
98 et Ps-G (Q* ΨB V D ) D30 Ω ω 1 Ed155 Rusch Ed1530 ... Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G | in verbum tuum Ps-G D30 Ω ω 1 Rusch ] in verbo tuo ( M * Q² W U ΨB*) cum Ps-R
interl.| non in legem vel prophetas
interl.| promissionem tamquam Filius promissionis
supersperavi.
interl.| semper addens spei
marg.| SUSCEPTOR. CASSIODORUS. Per incarnationem ne legi carnis subsit de qua susceptione sequitur.   In verbum in deitatis presidium in quo nullus decipitur in quo a morte solvimur.
interl.| ergo
Numérotation du verset Ps. 118,115 
(15.III)
Declinate a me
interl.| AUGUSTINUS. qui in Christum sperat a perfidis se separat
marg.| DECLINATE. AUGUSTINUS. Hec de persequentibus qui contentione Scripturas lacerant quibus non est votum converti quibus confligentibus non possumus scrutari.
maligni ¦
interl.| ubi est malignitas non mandatorum custodia. In malivolam enim animam non introibit spiritus sapientie. Item querent me mali et non invenient
et scrutabor {t. 2 : Erfurt, f. 309ra ; facsim., p. 617ª} mandata Dei mei.
marg.| SCRUTABOR. Non ait faciam quia mali ad facienda mandata exercent bonos a scrutandis mandatis avocant modo persequendo vel litigando modo onerando nos ut tempora que legi debemus terrenis eorum negotiis iuvandis impendamus modo premendo infirmos ut ad nos refugere sit necesse. Talium turbulentorum tedio et legis Dei desiderio clamat. Declinate. Quasi muscas irruentes ab oculis abigite quibus fugatis ab adiutore suo precatur se suscipi.
Numérotation du verset Ps. 118,116 
(15.IV)
Suscipe me
interl.| quia iam susceptor magis et magis suscipe ut ad futura veniens propter que omnia tolero vere vivam largius da « Spiritum per quem caritas diffusa est in cordibus nostris »as qua diffusa spes non confundet
as Cf. Rm. 5, 5.
marg.| SUSCIPE. Illis permixtus suscipi non poterat.
secundum eloquium tuum
marg.| SECUNDUM  ELOQUIUM. AUGUSTINUS. Id est promissum. Sicut promisit fieri sibi petit et ideo non est temerarius si hoc petit tunc vivam modo corpus mortuum est propter peccatum.
et vivam ¦ et non confundas me
interl.| non vincatur adversis qui in te sperat
ab exspectatione mea.
interl.| sed
Numérotation du verset Ps. 118,117 
(15.V)
Adiuva me
interl.| qui sperat presumit de auxilio in quo certa salus
et salvus ero ¦ et meditabor
interl.| accepta salute
interl.| hoc dicit ne adiuti in adversis negligentes sint in secundis
in iustificationibus tuis semper.
marg.| ET  MEDITABOR. AUGUSTINUS. Hoc firmiter tenens quo nemo iustus nisi a te ut semper sit humilis non ut Phariseus se iustificansat. In futuro etiam non sibi sed gratie Dei gloriam attribuens.
at Cr. Lc. 18, 9-14.
Numérotation du verset Ps. 118,118 
(15.VI)
Sprevisti
interl.| hoc ideo peto quia
interl.| vel ideo semper quia
interl.| vel ad nihilum deduxisti quod ex greco habetur
marg.| ADIUVA  ME. Quasi non confundas sed adiuva. AUGUSTINUS. Supra dixit adiutor meus es hic iuvari petit. Quia quamvis hec accipiamus tamen semper est rogandum nequando per negligentiam perdamus.
omnes discedentes
interl.| qui non confitentur peccata sua
marg.| AUGUSTINUS. Adiuva me. Quasi in silentio responsum sit si non vis confundi ab exspectatione tua non intermittas meditari iustificationes meas. Sentiens meditionem istam plerumque impediri languoribus anime adiuva inquit et meditabor.  SEMPER vel quamdiu vivet vel quando cum angelis laudes Dei cantabit. Ideo semper.   quia sprevisti omnes discedentes etc. quia prevaricantes sunt. Quia et si prevaricatio non est ubi non est lex et non omnes habent legem scriptam scilicet per Moysen datam habent tamen naturalem et dicentem quod tibi non vis alii non feceris contra quam omnes faciunt. Parvuli etiam sicut in patre peccatores sic et prevaricatores. Ideo quia lex vel in paradiso data vel naturaliter insita vel litteris iterata fecit omnes prevaricantes dilexi testimonia que sunt in lege tua de gratia tua ut sit in me iustitia tua non mea. Lex enim prodest ut mittat ad gratiam non solum attestando eam sed timore prevaricationis quam fecit.
a iudiciis tuis99 :
99 iudiciis Ps-G ( M Q ΨB² D) Hi² Ω Ed1455 Rusch Ed1530 ... Clementina ] iustitiis Ps-G D14 D30 Hi* ω 1 cum Ps-δη, iustificationibus ΨB* cum Ps-R
interl.| merito
interl.| et ideo discedunt
quia iniusta cogitatio eorum.
interl.| quia forsitan se accusant per debilem naturam
marg.| INIUSTA  COGITATIO. AUGUSTINUS. Cogitatione acceditur vel disceditur a qua omnia bona vel mala procedunt. Iniusta cogitatio est velle peccare et nolle iudici satisfacere.
interl.| et quia
Numérotation du verset Ps. 118,119 
(15.VII)
Prevaricantes reputavi omnes peccatores terre ¦ ideo
interl.| quia lex ad gratiam ducit que sola liberat
marg.| OMNES  PECCATORES  TERRE. Sunt et peccatores celi sicut ille qui ait peccavi in celum et coram te et quicumque minuit gratiam quam accepit de celo quam Spiritus Sanctus infudit. Peccat in celum qui celi incola celum relinquit. Terre est dum terrenis involuitur delictis.
dilexi testimonia tua.
interl.| et tu
Numérotation du verset Ps. 118,120 
(15.VIII)
Confige timore tuo
interl.| casto
interl.| qui foras mittit servilem quo pena timetur non amatur iustitia
marg.| CONFIGE  TIMORE. AUGUSTINUS. Cognita gratia que sola liberat a prevaricatione legis orat confige ut Christo confixus sim cruci.  TIMORE timui enim a iudiciis et hunc timorem perfice ut sufficiat crucifigendis carnibus. Vel potius timore casto qui permanet in eternum comprime carnalia desideria quia timui a iudiciis id est timor legis pedagogus in me precessit qui ducit ad castum sed non crucifigit carnem quia vivit peccandi voluntas et sequeretur opus si speraretur impunitas.
carnes meas ¦
interl.| carnales concupiscentias
marg.| CARNES. CASSIODORUS. Quia inde sciebat prevaricationem provenire non solum religa ut latronem vel feram sed confige qui diligit testimonia configit carnes suas.
interl.| quia iam
a iudiciis enim tuis timui.
interl.| cum lex minaretur penam
Numérotation du verset Ps. 118,121 
(16-ע)
prol.| {t. 2 : Erfurt, f. 309ra ; facsim., p. 617a}
Ain100.
100 A + fons sive oculus D30
interl.| oculus vel fons
marg.| AIN. CASSIODORUS. In sexta decima littera petit adventum Christi quia tempus est superbos destrui ain oculus quia hic sagax in discretione legis ostenditur contra hereticos perversores.
marg.| AMBROSIUS. Ain. Oculus qui previdet vel fons quia videre origo est peccati vel iustitie previdens iudicium Dei in quo bonus non perit malus non eludit bona conscientia fretus dicit.
Numérotation du verset Ps. 118,(16.I) 
Feci iudicium
interl.| confixis carnibus
interl.| discernendo
et iustitiam ¦
interl.| opus iustitie in operibus
interl.| in iudiciis faciendis
marg.| FECI  IUDICIUM  ET  IUSTITIAM. AUGUSTINUS. Non est iactantia gloriosi sed assertio innocentis ne videatur dignus qui detur nocentibus. Defensio est non arrogantia ut homo timet in bello diaboli et ideo non fisus sibi humiliter petit prosit etiam quod servus tuus non alterius ideo timeo tradi quia calumniatores contra innocentiam et superbi se erigunt.
marg.| FECI  IUDICIUM. Qui petebat configi carnes que impediunt iudicium iam facit iudicium. Iudicium ipso nomine rectum iudicatur et si solet quotidiano sermone dici rectum vel pravum iudicium. Iustitia est magna virtus animi quam qui habet recte iudicat. Sed quia eam non facit in homine nisi Deus hic non ipsa sed opus eius signatur. Qui autem confixus facit iudicium debet orare ne timendo pati mala cedat inimicis ut faciat mala quia qui dedit vincere carnem ne voluptate trahatur dat patientiam ne dolore frangatur.
non tradas me
interl.| secundum animam et si secundum corpus
interl.| et ideo non tradas deserendo illis qui propterea quod feci iudicium et iustitiam adversantur
calumniantibus me101.
101 calumniantibus D14 D30 Hi ω 1 Rusch Ps-G ] a praem. Ps-G (F* Q* W) D30 * (eras.) cum Ps-R ( a persequentibus  : A T R V)
interl.| sed
Numérotation du verset Ps. 118,122 
(16.II)
Suscipe
interl.| ut patronus
servum
interl.| ab interitu servatum
interl.| a servando
{t. 2 : Erfurt, f. 309rb ; facsim., p. 617b} tuum
interl.| non alterius
in bonum ¦
interl.| quem alii in malum impellunt
non calumnientur me superbi.
interl.| AUGUSTINUS. Greca locutio minus usitata nobis id est non calumniando capiant
interl.| calumniarum maxima est quod dicunt mortuum coli
marg.| NON  CALUMNIENTUR. AUGUSTINUS. Superbi sunt Iudei gentes heretici schismatici. Quos omnes superbia de corpore Christi prescidit habent quique proprias sibi calumnias contra humilitatem christianam. Calumniator102 et diabolus. Numquid Iob frustra timet Deum ? Sed omnium horum venena vincuntur si quis attendit crucifixum pro similitudine carnis peccati in eneo serpente presignatum.   Oculi defecerunt sitientem intuendo dum memor infirmitatis humane divinam in Christo desiderat gratiam ut sit iustus propter quod sequitur.
102 Calumniator] corr., calumniatur Rusch
marg.| FAC  CUM  SERVO  TUO. CASSIODORUS. Non est fastidium petendi ubi largitas est datoris. Infinita petit qui secundum misericordiam fieri querit.   Cum servo tuo . In hoc liberum arbitrium indicat quod gratie cooperatur ait etiam.   Cum servo tuo qui enim alterius vult esse statim cadit.   Iustificationes quas iam accepit semper petit ut et ibi : «Panem nostrum quotidianum».
Numérotation du verset Ps. 118,123 
(16.III)
Oculi mei
interl.| AMBROSIUS. previdentes futura supplicia vel videntes gratiam Christi. Illi sunt pene isti gratie
defecerunt
interl.| a se
interl.| ardenter intuendo
in salutare tuum ¦
interl.| Christum
et in eloquium
interl.| verba evangelica que dicturus erat
iustitie tue.
interl.| ut nos simus iustitia Dei in Christo ut ait apostolus
marg.| OCULI  MEI. AMBROSIUS. Isti sunt   oculi anime non corporis qui in Christum deficiunt previdentes futura supplicia ut peccatorum gerendam annuntient penitentiam vel videntes Christi gratiam per quam regnum celorum certissime sperantibus datur. Et illis sunt oculi pene isti gratie. Et imperfecte fortasse anime sunt oculi suppliciorum perfecte autem oculi gratiarum puriores et sinceriores. Potest etiam una et eadem anima habere oculum suppliciorum et oculum gratie et iste dexter ille levus. Et ideo pluraliter dixit oculi.
Numérotation du verset Ps. 118,124 
(16.IV)
Fac cum servo tuo
interl.| non solum non tradas sed fac cum servo
interl.| ecce liberum arbitrium cui comparatur misericordia
secundum misericordiam tuam ¦
interl.| non secundum iustitiam meam
interl.| quid
et iustificationes tuas doce me.
interl.| quibus tu iustos facis non homo se
Numérotation du verset Ps. 118,125 
(16.V)
Servus
interl.| enim
interl.| AUGUSTINUS. quia non bene mihi cessit cum fui liber meus
tuus
interl.| non peccati
sum ego ¦
interl.| ideo
da
interl.| habet intellectum sed uberiorem querit
interl.| semper est bibendum de fonte lucis eterne
mihi intellectum ut103 sciam testimonia tua.
103 discam mandata tua (Ps. 118, 73)… ut sciam] def. Lunel | ut Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ² Hi ω 1 Rusch cum Ps-R ] et Ps-G D14 D30 * (eras.)
interl.| ad hoc utique
interl.| que scire opus est contra calumniantes
Numérotation du verset Ps. 118,126 
(16.VI)
Tempus
interl.| da intellectum quia modo est tempus
faciendi
interl.| non differendi quod expetit
Domine104 ¦
104 Domine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Hi ω1 Rusch cum Ps-R ] Domino Ps-G
interl.| vel : Domino
interl.| quia
dissipaverunt legem tuam.
interl.| Iudei aliter agentes
marg.| TEMPUS  FACIENDI. AMBROSIUS. Tempus plenitudinis dies salutis105 est et   tempus faciendi Domino quia superbi de se presumentes suam iustitiam constituere volentes legem dissipaverunt prevaricando.
105 salutis] coniec., salūtis (salvatoris?) Rusch
marg.| CASSIODORUS. Aliter agentes quam preceptum foret.
marg.| AUGUSTINUS. Unde quilibet humiliati confugerent ad gratiam subvenientem et ita dissipata lege tempus erat ut per Christum misericordia veniret ut ubi abundavit delictum superabundaret gratia. Vel quia videt temporibus Antichristi legem polluendam clamat tempus esse subveniendi ne salus populi pereat ideo quia tempus gratie est. Vel quanto magis dissipant, tanto magis dilexi mandata tua. Super aurum : olim cum in Veteri Testamento lateret sub velo gratia propter terrenam mercedem conabantur facere mandata nec tamen faciebant quia non amabant. {t. 2 : Erfurt, f. 309va ; facsim., p. 618a} Sed cum amantur super aurum terrena merces vilis est nec illis comparatur.
marg.| AMBROSIUS. Facendi. Non iam iubendi quia et iussa prodesse non potuerunt. Claudus enim erat mundus et titubante vestigio fidei fluctuabat omnem substantiam suam in medicis nihil proficientibus erogaverat mulier illa evangelica.   Faciendi , ergo tempus non iubendi. Est enim tempus tacendi et tempus loquendi. Tempus legendi et tempus loquendi, ubi erat vox verborum sine operatione gratie.
marg.| AUGUSTINUS. Tempus vero evangelii tempus tacendi illa legalia et operandi spiritualia.
Numérotation du verset Ps. 118,127 
(16.VII)
Ideo dilexi mandata tua106 :
106 mandata tua D30 Hi ω 1 T79 ²] legem tuam T79* ( eras. )
interl.| gratia facit ut ex dilectione impleantur mandata que timore non poterant
super aurum et topazion107.
107 topazion] thopacion T79
interl.| hoc est quod alibi super aurum et lapidem pretiosum multum. Topazius enim dicitur lapis multum pretiosus.
Numérotation du verset Ps. 118,128 
(16.VIII)
Propterea
interl.| quia dilexi
ad omnia mandata tua
interl.| quibus dilectione coherebam
dirigebar ¦
interl.| ut ex rectis rectus fierem
interl.| unde hoc quia
omnem viam iniquam odio habui.
interl.| aliter ad omnia mandata non potest dirigi
interl.| quasi naufragium recte vie
interl.| qui amat rectam viam necessario odit iniquam
Numérotation du verset Ps. 118,129 
(17-ף)
prol.| {t. 2 : Erfurt, f. 309va ; facsim., p. 618a}
Phe 108.
108 P Fe. Os ab ore non ab osse D30
marg.| CASSIODORUS. In septima decima littera dicit aperuisse os et traxisse spiritum ut eius audiatur oratio et plorasse quia non est lex a Iudeis custodita.
marg.| PHE. AMBROSIUS. Erravit merito huic littere lacrimabilis psalmus subiectus est aspice in me. Redime me faciem tuam illumina sed quia tardius venit desideratus exitus aquarum deduxerunt oculi dolet ergo hic David sed non desperans errorem populi quasi pudet me erroris tibi non audio loqui tamen testimoniis tue miserationis veniam promittis.   mirabilia testimonia tua dum video que olim in Abraham in filiis Israel et ceteris fecisti.
marg.| CASSIODORUS. Phe. Erravit quia hic condoletur his qui errando calumniantur quibus proponit quomodo scrutatur legem est qualem intellectum habet in ea. mirabilia per ea enim virtus Dei unde angeli beati sunt hominibus innotuit hoc assidue licet scrutari.
Numérotation du verset Ps. 118,(17.I) 
Mirabilia testimonia tua ¦ ideo scrutata est ea anima mea.
interl.| quia mirabilia credit diligenti indagine querit
interl.| AUGUSTINUS. quasi factus sit ipsa investigandi difficultate curiosior quanto enim res obscuriores habet causas tanto est mirabilior
marg.| TESTIMONIA. AUGUSTINUS. Perhibent testimonium Deo bonitatis et magnitudinis celum terra et omnia visibilia opera eius que omnia et si quedam usu viluerunt si bene attendantur sunt admiratione digna hec autem admiratio non terret sed est causa cur scrutetur. Vel precepta Dei sunt testimonia bonitatis et sunt mirabilia et ideo scrutanda quia cum bonus bona precepit eis tamen dedit quos non possent vivificare quibus ex bona lege nulla est iustitia.
Numérotation du verset Ps. 118,130 
(17.II)
Declaratio sermonum tuorum
interl.| scrutans anima hoc invenit quia me scrutantem
interl.| nova lex declarans figuras Veteris Legis
marg.| SERMONUM. CASSIODORUS. Quos sancti prophetaverunt ut : ecce ergo concipiet et huiusmodi quorum declaratio est adventus Christi.
illuminat ¦
interl.| nostras tenebras
et intellectum
interl.| interiorem
interl.| scrutans sic proficit
dat parvulis.
interl.| humilibus
interl.| et ideo
marg.| PARVULIS. AUGUSTINUS. Noli presumere de te et intelligis quare bona lex a bono data sit que non vivificat scilicet ut magnos faciat parvos ut diffidentes de suis viribus fugiant ad gratiam. Hoc invenit iste quia parvulus et hec sunt mirabilia testimonia que scrutata est anima parvuli huius. Soli enim parvuli illuminantur unde Dominus in evangelioau : « Confitebor tibi Pater Domine celi et terre quia abscondisti hec a sapientibus et prudentibus et revelasti ea parvulis ». Et alibiav : « Ego in iudicium veni in hunc mundum ut qui non vident videant et qui vident ceci fiant ». Facere autem mandata recte nemo potest nisi per Spiritum in corde eius dilectio sit diffusa hoc etiam iste confitetur dicens :   os meum etc. Cum desiderarem facere mandata non erat mihi unde possem et ideo aperui os petendo querendo pulsando et sitiens hausi Spiritum quo fecerem seed quia quanto suavius sensit tanto ardentius sitit. Adhuc petit dicens :   aspice secundum iudicium quod fecisti in eos qui te diligunt quia ut te diligerent prius eos dilexisti. Vel iudicium Dei est ut diligentibus det auxilium misericordie ne sui decipiantur.
au Mt. 11, 25.
av Io. 9, 39.
Numérotation du verset Ps. 118,131 
(17.III)
Os meum aperui
interl.| post intellectum si quis vult facere non potest sine Spiritu
marg.| APERUI. AUGUSTINUS. Confitendo rationem ampliando attraxi bonis meritis.
et attraxi spiritum ¦
interl.| ad simili illius qui estu sapit auram
quia mandata tua desiderabam.
interl.| scire et facere
marg.| CASSIODORUS. Vel os id est mentis introitus aperitur cum discere volumus attrahit cum Dei sermo desiderio completur. Aperuit os infirmus traxit   spiritum validus id est virtutem faciendi quam per se habere non potuit. Et quomodo aperuit et attraxit subbit :   quia mandata tua etc.
Numérotation du verset Ps. 118,132 
(17.IV)
Aspice in me
interl.| ergo
interl.| id est da Spiritum
et miserere mei ¦
interl.| si quando laboro
interl.| et, quia aspicit aliquando iratus ut perdat sicut Sodomam, addit
secundum iudicium diligentium nomen tuum.
interl.| sicut soles his qui te diligunt
Numérotation du verset Ps. 118,133 
(17.V)
Gressus meos
interl.| AMBROSIUS. Motus animi dirige secundum tua iussa ne vitiis seducantur
marg.| GRESSUS. AUGUSTINUS. Id est fac me rectum secundum promissum tuum et quanto plus regnabit caritas tanto minus dominabitur iniustitia ;unde subdit :   et non dominetur mei .
{t. 2 : Erfurt, f. 309vb ; facsim., p. 618b} dirige secundum eloquium tuum ¦ et non dominetur mei omnis iniustitia.
interl.| sciebat enim gradientem temptantum esse ideo non ait excludatur sed non dominetur
interl.| quia non potest penitus excludi. Est enim peccatum in corpore sed non regnet
marg.| OMNIS. AUGUSTINUS. Quia non valet in aliis servasse legem si in uno offendit. Qui enim in uno offendit factus est omnium reus ut ait Iacobus.
Numérotation du verset Ps. 118,134 
(17.VI)
Redime me
interl.| earum est gravior temptatio contra quas silendum est
a calumniis hominum ¦ ut109 custodiam mandata tua.
109 ut Ps-G (W ΨB D) D30 ΩS ω1 Rusch cum Ps-R ] et Ps-G
interl.| qui opprimitur calumnia non facile servat mandata
marg.| calumnie . CASSIODORUS. sunt controversie contra veritatem quas precatur averti ut mandata indagaret.
marg.| A CALUMNIIS. AMBROSIUS. De illis est temptatio que gravior est. Non enim omnis temptatio calumnia est sed tantum gravior. Siquidem temptatio potest esse sine calumnia. Calumnia autem habet in se temptationem. Est autem temptatio humana que levior est quam ferre possumus et hec calumnia non est. Temptatio autem gravior que est calumnia est que non falsa exponit verum etiam que pie gesta sunt decolorat ut in Ioseph impudica domina fecit et in Susanna duo presbyteri.
interl.| et
Numérotation du verset Ps. 118,135 
(17.VII)
Faciem tuam
interl.| spiritualem legis intelligentiam mihi da
interl.| Filium tuum mitte
interl.| AUGUSTINUS. tuam manifesta presentiam opitulando
illumina super servum tuum ¦
interl.| ut servus sicut terra sole coruscet
interl.| ut eius refulgenti gratia profundatur
et doce me iustificationes tuas.
interl.| ut faciam quia omnis qui audit a Patre et didicit venit ad Christum qui ergo non venit id est non facit non didicit
marg.| FACIEM  TUAM. CASSIODORUS. Precatur videre   faciem non velatam ut Iudei sed pure veritatem. Vel adventum Christi precatur cuius facie tenebre illuminate sunt.
Numérotation du verset Ps. 118,136 
(17.VIII)
Exitus
interl.| ita fac quia exitus
marg.| EXITUS. CASSIODORUS. Id est effusiones lacrimarum hyperbole id est copiosas lacrimas quasi fluenta fontium pro recordatione peccatorum.
aquarum deduxerunt
interl.| vel descenderunt
oculi mei ¦
interl.| quibus et mors intravit
quia non custodierunt legem tuam.
interl.| quibus custoditis fuisset letitia
interl.| ipsi oculi vel ipsi calumniantes Iudei
marg.| REDIME. AUGUSTINUS. Id est dato Spiritu fac ne calumnie hominum id est false impositiones terroribus vincant quibus ubique agitantur christiani quia si hoc data mihi patientia egeris inter ipsas calumnias custodiam mandata tua. Recolens autem primam prevaricationis sue ait :   exitus aquarum quia non custodierunt ipsi oculi unde in aliis libris quia non custodivi legem tuam descenderunt humilitate in vel per exitua aquarum. Et subintelligitur in vel per ut cum dicitur descendit piscinam vel montes sine in vel per. Et bene decendunt humilitate penitendi qui per superbiam erant erecti dum suam volebant constituere iustitiam unde prevaricando confusi decendunt flendo ut iustitiam Dei mereantur. Vel transierunt exitus aquarum exaggerate id est plus fleverunt quam aque manant de suis exitibus sic flendo impetratur gratia delens iniquitatem et adiuvans voluntatem.
Numérotation du verset Ps. 118,137 
(18-צ)
prol.| {t. 2 : Erfurt, f. 309vb ; facsim., p. 618b}
Sade110.
110 S + iustitia D30
marg.| SADE. CASSIODORUS. Victa carne clavisque confixa peccatis per lacrimas dilutis. In duodevicesima littera iudicia Dei laudat et eloquia ignita veneratur petens intellectum unde vivat.
marg.| AMBROSIUS. Post lacrimas consolatio nam et qui in dolore sunt consolatione indigent que fit per misericordiam Dei et qui penas criminum luerunt sperant venia et qui lacrimiss laverunt requiem merentur. Sade consolatio interpretatur que triplex est. Prima ergo consolatio est quia non obliviscitur misereri Deus de qua in Ieremia. Ite proficiscimini filii ego enim deserta sum. Equo animo estote filii clamante ad Dominum et extrahet vos de manu inimicorum. Secunda per punitionem ubi et si fides id est conscientia delicti desit pena satisfacit et relevat de qua in Isaiaaw : «Consolamini populum meum sacerdotes loquimini ad cor Hierusalem solutum est peccatum eius quoniam recepit de manu Domini duplicia». Tertia cum lacrimis crimen abluitur que in hoc loco et in multis aliis reperitur.
aw Is. 40, 1-2.
marg.| CASSIODORUS. Supra tristis de errore hic se consolatur per iustitiam Dei.
Numérotation du verset Ps. 118,(18.I) 
Iustus es Domine ¦
interl.| qui punis
interl.| in omnibus
interl.| ideo sic ploro peccata quia iustus es
marg.| IUSTUS  ES. AMBROSIUS. Qui sua delicta non respicit iniuste putat se gravari sed bonus se accusat et digna sibi inferri a iusto dicit in quo et sperat sicut enim iustus punit sic et sustinentem remunerat quicquid fit recto iudicio fit et hec est consolatio iustorum.
et rectum iudicium tuum.
interl.| Hac confessione Daniel feras pueri flammas vicerunt et Ionas de ventre ceti liberari meruit
marg.| RECTUM  IUDICIUM  TUUM. Qui iubes affligere se peccatorem, aliter sibi veniam arrogaret.
marg.| AUGUSTINUS. RECTUM  IUDICIUM. Iustitia veritas sunt timenda peccanti quia sic iuste damnatur quicumque damnatur nec potest inde conqueri. Iustitiam dicit testimonia Dei quia iustum se probat mandando iustitiam. Est etiam hec iustitia veritas ut Deus talibus testimoniis innotescat. Vel mandasti id est precepisti testimonia id est precepta que sub testificatione prolata sunt hec continent iustitiam et veritatem quia et omnia eque decernunt et promissa retribuunt.
marg.| CASSIODORUS. Ad utrumque nimis. Nimis inculcare nobis iustitiam districtio est veritatem cautela.
Numérotation du verset Ps. 118,138 
(18.II)
{t. 2 : Erfurt, f. 310ra ; facsim., p. 619ª} Mandasti
interl.| et
iustitiam testimonia tua ¦ et veritatem tuam nimis.
interl.| vel valde
marg.| NIMIS  MANDASTI. CASSIODORUS. Id est per multos et iustos et multo tempore propter infirmos.
interl.| et ideo
Numérotation du verset Ps. 118,139 
(18.III)
Tabescere me
interl.| idem quod alibi dicitur de Christo : zelus domus tue comedit me hoc zelo corpore tabescit ille
fecit zelus
interl.| caritas
meus ¦
interl.| vel tuus quia Deo zelat non sibi
marg.| ZELUS. AMBROSIUS. Amoris non livoris zelus bonus pro domo Dei quam non patiebatur a perfidis lacerari ut Phinees. Melius est ut paucorum damnatione plurimi liberentur quam eorum absolutione plurimi perderentur.
interl.| cur ?
quia obliti sunt verba tua inimici mei.
interl.| et si secundum seculum amici
interl.| quos Deo zelat
Numérotation du verset Ps. 118,140 
(18.IV)
Ignitum eloquium tuum
interl.| quasi ideo zelus mihi quia
interl.| Spiritu Sancto
marg.| IGNITUM. AMBROSIUS. [d] Purgat corda ut fornax aurum. [e] Accendit ad amorem Dei et contra impios illuminat etiam audientes hunc ignem venit Dominus mittere in terram. [a] Hoc igne calefactus Ieremias dicitax : «Erat ignis flammigerans in ossibus meis». [c] Hoc igne urebatur rubus et non exurebaturay. Urit sermo divinus ut corrigat non exurit ut perdat. [b] Hoc igne vaporati Cleophas et alius discipulus dixerunt : «Nonne cor nostrum ardens erat» etc. az
ax Ier. 20, 9 ( Vetus latina  : Sabatier, t. 2, p. 680, nota), ut ref. Ambrosius infra laud.. Weber : « Et dixi non recordabor eius neque loquar ultra in nomine illius et factus est in corde meo quasi ignis exaestuans claususque in ossibus meis et defeci ferre non sustinens ».
ay Cf. Ex. 3, 2.
az ¶Fons : Cf. Ambrosius Mediolanensis, Expositio Ps. 118, litt. 18, cap. 19, CPL 141, CSEL 62, ed. M. Petschenig, 1913, p. 406 : « [a] Hoc igne calefactus Hieremias dicit : et erat ignis flammigerans in ossibus meis. [b] Hoc sermonum igne caelestium uaporati Cleopas et ille alius, qui simul cum Domino ab Hierusalem usque in castellum confecerant iter, dicebant : nonne cor nostrum ardens erat in nobis, cum aperiret nobis Scripturas? » [c]  id., cap. 20, p. 407 : « Hoc igne urebatur rubus et non exurebatur; urit enim sermo divinus, ut corrigat conscientiam peccatoris, non exurit, ut perdat  ». Cf.   Cassiodorus , Expositio Psalmorum (Ps. 118), CCSL 98, lin. 2570 sqq. : « [d] Ignitum est eloquium Domini, quia purgat corda mortalium mundana faece sordentia; et ut fornacis ardor exaestuans metalla decoquit, eorum que uitia necessaria purificatione consumit, ita eloquium domini, peccatorum maculis detersis, humilium sensus emundat. [b] Isto quippe igne cor Cleophe ardebat, quando dicebat : ‘nonne cor nostrum ardens in nobis erat, cum aperiret nobis Scripturas? [a] hoc etiam igne succensus ieremias enuntiat : et erat ignis flammigerans in ossibus meis. Isto etiam igne et reliqui succensi sunt, qui triumphali caritate floruerunt. [e] Quapropter ignis iste sermo Christi est, sicut ipse in euangelio dicit : ignem ueni mittere in terram, et quem uolo ut ardeat ». [MM2019]
vehementer ¦
interl.| ut etiam corpus urat
et
interl.| ideo
servus tuus
interl.| quicumque
dilexit illud.
marg.| ET  SERVUS  TUUS. AUGUSTINUS. Merito zelat oblitos verba Dei quia ad hoc flagrabat eos adducere quod ardentissime desiderabat.
Numérotation du verset Ps. 118,141 
(18.V)
interl.| et cum hoc sit et si iunior et despectus non tamen oblitus sum iustificationes tuas ut illi maiores
marg.| ADOLESCENTULUS. CASSIODORUS. Hoc autem ad litteram multis sanctorum potest convenire et spiritualiter populo gratie. Multi enim sanctorum ut Ioseph inter fratres et David inter suos sic et novus populus gratie qui etate sequitur sed fide precedit.
marg.| AUGUSTINUS. Iste est contemptus et ideo maior quia contemptibilia elegit Deus et reprobat illos qui suam iustitiam volunt constituere.
et contemptus ¦
interl.| inimici mei
iustificationes tuas
interl.| AUGUSTINUS. Iustificat Deum qui se accusat quod fit per humilitatem.
interl.| mirabilior est in iuvene humilitas
non sum oblitus.
interl.| quia
Numérotation du verset Ps. 118,142 
(18.VI)
Iustitia tua iustitia111 in eternum ¦ et lex tua veritas.
111 iustitia D14 D30 Hi ω 1] + tua Ps-G
interl.| AUGUSTINUS. iustitia solius Dei eterna lex que eius vera per omnia vel veritas est et spiritualis et si non videtur vel veritas est non umbra non figura sed res
marg.| AUGUSTINUS. Isti sunt duo populi qui in utero Rebecce luctabantur de quibus dicitur : maior serviat minori. Iste maior non est oblitus iustificationes Dei cum inimici maiores sunt obliti quod merito quia nescientes iustitiam Dei suam querebant iste non est oblitus quia non suam sed Dei de qua dicit : iustitia tua iustitia in eternum lex veritas quia per eam cognitio peccati et perhibet testimonium iustitie Dei propter hanc patitur iunior a maiore unde subdit :   tribulatio et angustia etc. In tribulatione poscit iste intellectum ut sciat quia nihil est quod persequentes tollunt quia et si vitam finiunt vivet in eternum qui iustitiam que manet in eternum proponit temporalibus que iustitia in tribulatione est martyria id est testimonia. Id est iustitia tua eterna causa est quare in tribulatione servem testimonia id est martyria.
marg.| IUSTITIA  TUA. CASSIODORUS. Hominum iustitia temporalis est sed Dei eterna quia quisquis eam sequitur in eternum gaudebit quod non est de iustitia Iudeorum et qui legem Dei sequitur veritate impletur que et Christus.
Numérotation du verset Ps. 118,143 
(18.VII)
Tribulatio
interl.| pro qua
et angustia
interl.| que sunt numera iustis ad onera peccatorum deponenda
invenerunt me ¦
interl.| CASSIODORUS. exspectantem et paratum
mandata tua meditatio {t. 2 : Erfurt, f. 310rb ; facsim., p. 619b} mea est112.
112 est Ps-G (I ΦR² G ΨB V D) D30 Ω ω 1 Ed1455 Rusch Ed1530 ... Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G
interl.| tamen quantumcumque seviant
interl.| hoc est remedium contra tribulationes ut non deficiam
Numérotation du verset Ps. 118,144 
(18.VIII)
Equitas testimonia tua in eternum ¦
interl.| et mihi est iustitia manens in eternum testimonia in tribulatione et ideo in ea   da intellectum
intellectum113 da mihi
113 intellectum] et praem. I ΩS
interl.| et eo scilicet intellectum superat seniores
et vivam.
interl.| vere
marg.| EQUITAS  TESTIMONIA. Vel ita secundum seriem littera legatur.
interl.| AMBROSIUS. Quasi diceret tribulatio et angustia invenerunt me et mihi posito in tribulatione. testimonia tua equitas vel iustitia vel iusta in eternum id est sunt mihi causa eterne iustitie talis spes est contra tribulationes que temporales sunt. Et in his da intellectum qui supra iunior maturior senibus inter adversa petit intellectum ut sciat hec transitoria et inde mercari vitam, sciat quam lubrica sit hec vita et sit pius erranti, sciat communia bona seculi sciat miserias ut portum querat perfecta virtus est intellectus si quis quod sensu capit factis exequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,145 
(19-ק)
prol.| {t. 2 : Erfurt, f. 310rb ; facsim., p. 619b}
Coph114.
114 C + Vocatio D30, om. ΨB ΩM Ed1455
interl.| conclusio
marg.| COPH. CASSIODORUS. In undevicesima littera iustificationes promittit exquirere adiiciens testimonia Dei in eternum fundata esse.
marg.| AMBROSIUS. Coph. Conclusio vel aspice quod idem est quia conclusus debet circumspicere se et causam periculi non dissimulare. Conclusio hec est in angustiis mentis quasi qui respirare clauso meatu non possit. Noxia enim conscientia premit morbi vis urget sensum mentis intercipit angustia. Orationis ergo querenda est medicina. Clama ergo ad medicum. Clamavi quasi undique sunt hostes non solum visibiles sed quod gravius est spirituales. Vocandus est ergo qui sit auxilio.   Preveni in maturitate . Vel sicut in greco preveni ante horam.
marg.| CASSIODORUS. Nullum tempus ad hoc eligendum sed semper hoc agendum et si enim omnis rei sub celo tempus est sed non super celum non super Dominum tempus est.
marg.| AMBROSIUS. Sed quia sequens versus tempus precandi exprimit hic magis actuum quam orationis tempus intelligitur. Et est sensus :   preveni ante horam.   Et clamavi id est operando pro eternis preveni horam aliarum actionum et clamavi corde. Et in verba etc.
marg.| AUGUSTINUS. Deinde subdit de tempore precandi. Prevenerunt oculi : Meditari eloquia mane supra ante horam secundum illud media nocte surgebam pudor est si radius solis in stratu otiosum invenit primitias cordis et vocis quotidie Deo sacrifica tunc et nox vertitur in lucem non temporis sed gratie unde sponsa ait : per noctes quesivi illum quem diligit anima mea.
marg.| CASSIODORUS. Post errorem accepta consolatione conclusus asperius clamat studiosius.
Numérotation du verset Ps. 118,(19.I) 
Clamavi
interl.| da intellectum ba quia
ba Ps. 118, 144.
in toto corde115
115 corde] + meo R* M² W² ΦP U ΨB* Clementina cum LXX Ps-R
interl.| mens divisa non impetrat
exaudi me Domine ¦ iustificationes tuas
interl.| ad hoc profuit camor
requiram.
interl.| faciendas
marg.| CLAMAVI. AUGUSTINUS. Clamor cordis est magna intentio cogitationis.   Toto quia non alium de cogitatur. In tali petentis affectu sive in silentio sive cum voce si opus est propter homines non desperatur effectus.
marg.| IUSTIFICATIONES  TUAS  REQUIRAM. AUGUSTINUS. Non satis clamare ad Deum sed et iustitias eius exquirere.
marg.| REQUIRAM. AUGUSTINUS. Quam longe est adhuc a faciente qui requirit quia non consequitur ut qui querit inveniat et qui invenit faciat sed tamen aliter non venit ad facere. Boni autem si querunt ut in evangelio promittitur inveniunt secundum illud : Querite et invenietis sed et mali qui tamen non oderunt sapientiam que est Deus in qua sunt omnia que queruntur ab his qui volunt esse beati. De malis qui oderunt dicit sapientia. Querent me mali et non invenient oderunt enim sapientiam sed si oderunt quomodo querunt. Querunt non propter ipsam sed propter aliud quod amant querunt enim dicta sapientie ut habeant in doctrina non in vita ut non per mores ad ipsam veniant sed per sermones eius ad vanam gloriam verbis eius inflati et ita magis ab ea alieni.
Numérotation du verset Ps. 118,146 
(19.II)
Clamavi ad116 te
116 ad Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G
interl.| nota pronum affectum
interl.| exponit quid sit ex toto corde clamare
salvum me fac ¦
interl.| in anima que custodit mandata
marg.| AD  TE. CASSIODORUS. Hoc est toto corde clamare.   salvum me fac . Ubi est salus anime efficit ut facienda fiant et usque ad mortem si opus est certetur ubi non est salus ista succumbit infirmitas.
ut117 custodiam mandata tua.
117 ut Ps-G (R W ΨB* V D) D30 Ω ω 1 Ed1455 Rusch Clementina cum Ps-R ] et Ps-G
interl.| et
interl.| AMBROSIUS. Nota sedulitatis obsequium
Numérotation du verset Ps. 118,147 
(19.III)
Preveni in maturitate et clamavi ¦
interl.| precurrit etatem maturitatis qui per senilem gravitatem induit
quia in verba
interl.| vel : verbis
tua
interl.| vel : tuis
supersperavi.
interl.| semper crescens in spe
interl.| et in adversis
marg.| PREVENI. AUGUSTINUS. Prevenit in maturitate qui in annis puerilibus senectutem anticipat ut gravitas sit in mente licet sit vaga et mollis etas. Non enim magnum est si defecto corpore a voluptate quiescunt magnum vero si in fervore etatis sunt temperati. Bonum est enim viro si portaverit iugum ab adolescentia sua hoc de etate. De hora dicit .   prevenerunt oculi mei ad te diluculo . Oculi cordis ante credunt Christo quam adventus eius irradiat. Diluculum initium lucis quando post tenebras seculi Christus emicuit vel resurrectio mane facta. Ideo mens diluculo surrexit ut meditarer eloquia tua que adeo suavia.
marg.| PREVENI  IN  TEMPESTA  NOCTE. AUGUSTINUS. Vel in maturitate idem tamen sensus vix invenit in immaturitate. Immaturitas est nox intempesta id est inopportuna actionibus. Tempestivum dixerunt veteres opportunum a tempore dicit autem secundum litteram quod noctis tempore vigilet amor Dei magno orandi affectu. Vel nox est totum seculum in quo clamamus prevenientes diem quo merces dabitur et inde preveniamus faciem eius in confessionem. Vel immaturum tempus noctis fuit ante tempus gratie quo Christus venit nec tamen tunc Ecclesia tacuit sed prophetando clamavit et speravit in verbis potentis facere quod promisit. Ipsa etiam dicit prevenerunt oculi mei ad te matutinum. Matutinum est quando sedentibus in umbra mortis lux orta est. Ad hoc oculi sanctorum prevenerunt providentes futurum ut meditarentur eloquia Dei in lege et prophetis que hoc de Christo nuntiabant.
Numérotation du verset Ps. 118,148 
(19.IV)
Prevenerunt
interl.| et
interl.| a simili strenui operarii vel diluculum eternitatis labore vinee preveni vel in diluculo virtutum
oculi mei ad
interl.| directi
te diluculo ¦
interl.| vel : diluculum
interl.| vel mane
interl.| vel matutinum
{t. 2 : Erfurt, f. 310va ; facsim., p. 620ª} ut meditarer eloquia tua.
interl.| ideo
interl.| quasi quia studiose ad te vigilo
Numérotation du verset Ps. 118,149 
(19.V)
Vocem meam audi secundum misericordiam tuam Domine118 ¦ et119 secundum iudicium tuum vivifica me.
118 Domine] om. I² ΨB* ΩM
119 et Ps-G (ΨB V D) D30² Hi² ΩS ω1 Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R , cf. LXX (R)] om. Hi D14 D30* Cor2 (hebr. et anti et Ieron. non interponunt et )
marg.| SECUNDUM  MISERICORDIAM. Vel ita   secundum precedentem sententiam ubi de etate egit.
interl.| AUGUSTINUS. Prius Deus secundum misericordiam aufert a reis penam et eis postea   secundum iudicium dabit vitam quia non frustra hoc ordine dicitur : «Misericordiam et iudicium cantabo tibi Domine» licet nunc tempus misericordie non sit sine iudicio nec tempus iudicii post sine misericordia.
marg.| CASSIODORUS. Vir namque sanctus et si etatem vincens mane surgit non tamen in operibus suis sed in misericordia Dei confidit dicens. Vocem meam audi secundum misericordiam tuam et secundum iudicium tuum non quo in futuro iudicabis sed quo supplicibus parcit et se damnantes absolvit.   Vivifica me mortuum lege peccati.
interl.| quia
Numérotation du verset Ps. 118,150 
(19.VI)
Appropinquaverunt persequentes me
interl.| AUGUSTINUS. quando iam corpus perimunt unde tribulatio proxima est non que imminet quia iam presens sed que fit in carne quia nihil propius est anime
iniquitati120 ¦
120 iniquitati Ps-G (F² I M Q² K² ΨB) D14 ² D30 Ω G ² ω 1 Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] iniquitate Ps-G D14 *
interl.| in hoc servientes
marg.| INIQUITATI vel  INIUSTE. CASSIODORUS. Quia et aliqui pro criminibus puniuntur a lege ut causa sua melior quam illorum videatur.
a lege autem tua longe facti sunt.
interl.| AUGUSTINUS. quo magis huic appropiant a iustitia longe sunt
Numérotation du verset Ps. 118,151 
(19.VII)
Prope
interl.| appropinquaverunt sed non nocuerunt quia tu prope ad remedium nec te latet quod agimus
es tu Domine ¦
interl.| intus adiutus
et omnes vie tue veritas.
interl.| AUGUSTINUS. etiam quod patimur non est immerito
marg.| OMNES  VIE  TUE  VERITAS. CASSIODORUS. Hoc non potest dicere Iudeus sed fidelis qui credit veritati.
marg.| AUGUSTINUS. Omnes vie tue veritas. Erga sanctos omnes vie veritas omnes misericordia quia et in iudicando subvenit et ita non deest misericordia et in miserando id exhibet quod promisit ne desit veritas. Erga omnes autem quos liberat et damnat omnes vie misericordia et veritas quia ubi non miseretur vindicte veritas datur quia nullum immerito damnat sed multos immeritos liberat.
Numérotation du verset Ps. 118,152 
(19.VIII)
Initio
interl.| vel ab initio
cognovi de testimoniis tuis ¦ quia in eternum fundasti ea.
interl.| in Adam qui pro neglictis punitus vel per antiquos patres qui tenendo ea venerunt ad eternitatem
marg.| INITIO  COGNOVI. AUGUSTINUS. Adverbialiter. Initio dicit se novisse Ecclesia quod testimonia sunt in eternum fundata nec aliunde novisse quam de ipsis testimoniis. Testimonia sunt quibus promisit se daturum regnum eternum filiis et quia in Filio cuius regni non erit finis se daturum testatus est fundata sunt in eternum non quod ipsa sint necessaria quando ipsa res dabitur sed quia id quod per ea promisit Deus eternum est. Fundata vero dicuntur quia in Christo vera monstrantur qui est fudamentum quod nemo potest mutare. Initio novit quia hoc dicit Ecclesia que ab initio generis humani non defuit terris cuius primitie fuit Abel qui in testimonium Christi immolatus est. Et ab initio dictum est : «Erunt duo in carne una». Quod sacramentum magnum est in Christo et in Ecclesia, ut ubi ait Apostolus : «Ecce duo testimonia» quorum alterum in actu alterum in verbo est exhibitum. Vel testimonia dicit precepta que dicuntur fundata   in eternum quia pro eis neglectis vel servatis merces eterna vel pena eterna redditur.
Numérotation du verset Ps. 118,153 
(20-ר)
prol.| {t. 2 : Erfurt, f. 310va ; facsim., p. 620a}
Res121.
121 R + Caput D30
interl.| AMBROSIUS. Caput id est humilitas caput virtutum quam conclusus servat ut serpens caput corpore exposito
marg.| RES. In vicesima littera petit vivificari quia mandata Dei summo studio quesivit quod longe est a malis qui non similiter egerunt. Et quia nemo vivificatur nisi per humilitatem que est caput omnium virtutum ideo huic octonario premittitur hec littera   res .
marg.| AMBROSIUS. Res caput vel primatus id est rationalis sensus qui regit omnia membra unde qui turpiter et bestialiter agit capite damnatur ut forma hominis privetur qui sapientie rationem non tenuit. Mystice : caput nostrum Christus sine quo vivendi usus haberi non valet. Sicut ergo caput coluber servat serva et tu caput id est Christum quo vivimus ex quo omnia bona. Moraliter : Caput humilitas que totum nostrorum actuum fovet corpus. Inflatus hoc caput non tenet id estChristi humilitatem que est caput omnium virtutum. Primatus est etiam Dominus Christus qui ablatus maiori id est populo iudaico datur minori Iacob id est christianis ; unde in Isaia legitur : «Auferam a Iudea caput et caudam» id est Christum qui est «initium et finis, alpha et omega»bb.
bb Apc. 21, 6.
Numérotation du verset Ps. 118,(20.I) 
Vide humilitatem meam
interl.| quasi prope es tu Domine ergo
interl.| que est in studiis meis et temptationibus
marg.| VIDE  HUMILITATEM. AMBROSIUS. Qua superbia vincitur que omni christiano necessaria est. Eripe superbus malis invectitur ut humilietur humilis eripitur ut exaltetur.
marg.| AMBROSIUS. Vide humilitatem. Placeat tibi humilitas mea et iudica secundum illam. Alii in aliis iustus in humilitate gloriatur bona gloria est Christo subiici quo merito eripitur quis a flammeo gladio id est morte eterna.
et eripe me ¦ quia legem {t. 2 : Erfurt, f. 310vb ; facsim., p. 620b} tuam
interl.| que dicit qui se humiliat exaltabitur et qui se exaltat humiliabitur
non sum oblitus.
Numérotation du verset Ps. 118,154 
(20.II)
Iudica
interl.| quasi vide humili
interl.| sic vide
iudicium meum
interl.| id est causam meam
interl.| quia contra diabolum causa agit
marg.| IUDICA. CASSIODORUS. Ut de presenti iudicio agatur. Iudicium meum id est examina discretionem fidei mee. Non per arrogantiam petit iudicari sed vult a Deo examinari suum iudicium quo Deum credit et incarnationem Christi de quo iudicio omnes sancti securi sunt nec timent Dei iudicium quia in his que bene credendo iudicant sciunt se glorificandos sancti quia tales sanguine Christi redimendi vel redempti erant unde subdit : Redime me sanguine passionis. Et   vivifica me propter eloquium tuum quod dicitbc : « Qui credit in me non morietur sed habebit vitam eternam ».
bc Io. 11, 26.
et redime me ¦
interl.| a malis
marg.| AUGUSTINUS. Iudica. De iudicio futuro agit ad quod innoxius et proprie innocentie arbiter festinat. Iustus apud Deum sciens etiam misericordem non timet iudicium in quo absolvitur quod incipit etiam hic a sanctis non in eternum puniendis. Ideo per Ezechielem ad angelos ultionis ministros ait : a sanctis meis incipite. Et alibi : tempus est ut incipiat iudicium a domo Dei. Ideo iste apud redemptorem suum sperans et volens mature absolvi ait : IUDICA id est matura facere iudicium et ibi.   Redime me a malis
propter eloquium tuum
interl.| id est illam legem quam non sum oblitus ut se humiliaret
interl.| ut videam ut servem illud
marg.| PROPTER  ELOQUIUM  TUUM. Verecunde qui diffidit de meritis propter verbum Dei clementiam speret hoc est illud verbum quod Simeon videre exspectavit.
vivifica me.
interl.| AUGUSTINUS. hec est exaltatio sanctorum vita eterna
interl.| sed
Numérotation du verset Ps. 118,155 
(20.III)
Longe a peccatoribus salus ¦
interl.| AUGUSTINUS. non a me qui iustificationes exquisivi quod accepisse ab eo se videns dicit misericordie tue multe
quia iustificationes tuas
interl.| quasi longe ab ea se fecerunt
non exquisierunt.
interl.| CASSIODORUS. Hoc specialiter de Iudeis qui latronem elegerunt salvatorem repulerunt. In hoc devotos animat perfidos terret
Numérotation du verset Ps. 118,156 
(20.IV)
Misericordie tue multe Domine ¦
marg.| MISERICORDIE  TUE  MULTE. AUGUSTINUS. Et si longe a peccatoribus salus tamen nemo desperet misericordie tue multe.
secundum iudicium tuum vivifica me122.
122 iudicium tuum Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Rusch cum Ps-R ] iudicia tua Ps-G
interl.| AUGUSTINUS. quia scit quod iudicium Dei sine misericordia non erit super eum
interl.| vivifica
marg.| SECUNDUM  IUDICIUM  VIVIFICA  ME. AUGUSTINUS. Quod in presenti non illud quod omnes timent de quo alibi : Non intres in iudicium cum servo tuo sed quo parcit confitentibus non est misericordia sine iudicio.
interl.| quia
Numérotation du verset Ps. 118,157 
(20.V)
Multi
interl.| sunt
interl.| etiam mali spiritus
interl.| gravis persecutio a multis in unum
marg.| MULTI. AUGUSTINUS. Impletum est hoc in Ecclesia que tot habuit persecutores martyrum. Purpurata est enim universa terra sanguine martyrum. Floret celum coronis martyrum. Ornate sunt Ecclesie memoriis martyrum . Signata sunt tempora natalibus martyrum. Crebrescunt sanitates meritis martyrum.
qui persequuntur me et tribulant me ¦ a testimoniis tuis
interl.| tamen
interl.| quod a Deo unde suprabd : « Nisi quia Dominus erat in nobis, forte vivos deglutissent nos ». Et iterumbe : «Nisi quia Dominus adiuvit me paulominus habitasset in inferno anima mea».
bd Cf. Ps. 123, 2-3.
be Ps. 93, 17.
non declinavi.
marg.| NON  DECLINAVI. AUGUSTINUS. Gravius est hec inter pericula servari quod est nobis a Deo.
Numérotation du verset Ps. 118,158 
(20.VI)
Vidi
interl.| autem
interl.| ego non declinavi
prevaricantes
interl.| AUGUSTINUS. declinantes a testimoniis123 quia non ferunt tribulationes
123 testimoniis scrips. cum GL ] testa. Rusch
interl.| alias : non servantes pactumbf
bf ¶Fons : Ps-R
marg.| VIDI  PREVARICANTES. CASSIODORUS. Alii non servantes pactum. Pactum a pace quasi pacis actum id est inter dissidentes affectu gratie definita condicio quod convenit utrique legi que statuta est ut homo in gratiam et pacem Dei revocaretur quod pactum id est utranque legem debiles non servant cedentes persecutoribus pro quibus amissis sociis dolent sancti. Vel pactum dicit quod Iudei pepigerunt dicentes : « Omnia quecumque dixerit Dominus faciemus »bg. Sed post coluerunt idola quos cives et parentes suos lugent sancti.
bg Cf. Ier. 42, 20.
et tabescebam ¦
interl.| zelo amoris. CASSIODORUS. beatus qui in caritate Dei tabescit
quia eloquia tua
interl.| in hoc prevaricantes
non custodierunt.
interl.| sed in tribulatione negaverunt
Numérotation du verset Ps. 118,159 
(20.VII)
Vide
interl.| id est placeat tibi et remuneretur a te dilectio mea
interl.| sed ego ab eis differens dilexi unde fructus omnium passionum non tantum non negavi unde premium postulo in misericordia vivifica me
quoniam {t. 2 : Erfurt, f. 311ra ; facsim., p. 621ª} mandata tua dilexi Domine ¦
marg.| VIDE  QUONIAM. CASSIODORUS. Vidi prevaricantes etc. vide quod dilexi illo merito hoc merui scilicet a te conspici.
marg.| AUGUSTINUS. Supra dixit vide humilitatem hoc dicit qui se scit placere hic item dicit vide quoniam dilexi mandata tua.
marg.| AMBROSIUS. Secundum legem hoc dicitur que precipit ut unusquique ter in anno se offerat in conspectu Dei. Sanctus vero quotidie se offert non vacuus quidem quoniam mandata dilexi et in hoc se offert. Dilexi quod plus est quam servare quia hoc est caritatis illud necessitatis vel timoris.
in misericordia tua
interl.| non in meritis confido
vivifica me.
marg.| IN  MISERICORDIA. AUGUSTINUS. Si misericordia est in premio quod debet reddere iustitia quanto magis in victoria. V  ivifica quia isti mortificant.
Numérotation du verset Ps. 118,160 
(20.VIII)
Principium verborum tuorum veritas124 : in eternum omnia iudicia iustitie tue.
124 veritas Ps-G ( G ² ΨB V D ) D30 ² Ω ω 1 Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] + et Ps-G D30 * (eras.)
interl.| vivifica quod utique facies quia dixisti hoc in Scripturis
marg.| PRINCIPIUM  VERBORUM. Id est Scripturarum ut Genesis a quo principio vera dixit et usque in finem verba veritatis servat unde : celum et terra transibunt verba autem mea non transibunt quia tetigit quod in principio gestum est addit : quod post finem seculi fiet quia iudicia iustitie perpetuo stabunt quia sententiam de bonis vel malis datam nec tempus nec ulla res subvertet.
marg.| VERITAS. CASSIODORUS. A veritate tua verba procedunt et ideo veracia sunt et neminem fallunt quibus prenuntiatur vita iusto pena impio hec sunt quippe   in eternum iudicia iustitie Dei quia iudicium Dei de omibus in eternum manebit.
Numérotation du verset Ps. 118,161 
(21-ש)
prol.| {t. 2 : Erfurt, f. 311ra ; facsim., p. 621ª}
Syn125.
125 Syn] Sen Rusch D30, + iustitia D30
interl.| Super vulnus quasi emplastrum dicit enim quod tribulatio curat vulnera et dat salutem
marg.| SYN. CASSIODORUS. In vicesima prima littera gratas sibi dicit persecutores quibus tamquam emplastris vulnera peccatorum curantur unde da nobis auxilium de tribulatione. Et alibi Dominus ait : ego occidam et vivere faciam percutiam et sana.
marg.| AMBROSIUS. Syn . Super vulnus quasi emplastrum. Dicit enim quod tribulatio curat vulnera peccatorum et dat salutem.
marg.| CASSIODORUS. Vulnus ergo est peccatum super vulnus tribulatio.
marg.| AMBROSIUS. Vel vulnus intelligitur ipsa tribulatio. Super vulnus consolatio eloquiorum Dei medicamen celestium preceptorum. Istud est spirituale malagma quo omne nequitie virus aboletur quo non aduruntur sed magis foventur atque liberentur collisi.
interl.| vivifica quia
Numérotation du verset Ps. 118,(21. I) 
Principes
interl.| homines regnis terrenis presidentes
interl.| huius mundi non quilibet multi
interl.| rectores tenebrarum
persecuti sunt me
interl.| hoc est vulnus
gratis ¦
interl.| quia nihil suum in me habent
interl.| vel non ingratis quod idem
interl.| sine causa
marg.| GRATIS. Christiana religio non leserat reges terre quia et si liberi et si habentes regna celorum tamen redduntur Cesari que sunt Cesarisbh. Quorum etiam rex Christus tributum de ore piscis persolvit. Et licet persequantur tamen cor meum formidavit a verbis tuis quia plus timui verba tua quam eorum minas.
bh Cf. Mt. 22, 21.
et a verbis tuis
interl.| « Nolite timere eos qui corpus occidunt » etc.|bi
bi Mt. 10, 28.
interl.| AUGUSTINUS. timor tuus timorem eorum excludit
formidavit cor meum.
interl.| unde
Numérotation du verset Ps. 118,162 
(21.II)
Letabor ego
interl.| hoc super vulnus
interl.| et si vici unde spolia multa quando patientiam mirari martyrum et persecutores crediderunt
super eloquia tua ¦
interl.| victor quod non ille qui non patitur
sicut qui invenit spolia multa.
interl.| similitudo a victoribus qui victis spolia detrahunt
marg.| VEL  SPOLIA  MULTA. AUGUSTINUS. Dicit Scripturas sapientiam iustitiam resurrectionem et omnia in Christo que iste a Iudeis abstulit et quasi sine labore invenit que ante non habuit.
marg.| AUGUSTINUS. Spolia. Sunt eterna que diabolus conatur auferre et conversio persecutorum.
interl.| et
Numérotation du verset Ps. 118,163 
(21.III)
Iniquitatem
interl.| non hominem
odio habui et abominatus sum ¦
interl.| CASSIODORUS. amor bonorum odio malorum probatur
marg.| INIQUITATEM  ODIO  HABUI. CASSIODORUS. Letabor et dilexi legem iniquitatem vero odio habui et abominatus sum longe a me faciens legem que habet significantiam novi testamenti ne quis negligendam putaret.
marg.| AUGUSTINUS. Ne autem ex formidine quam dixit putes odisse verba. Addit : iniquitatem odio habui et legem dilexi timore casto non perit amor. Illa ergo formido no facit odium verborum Dei sed integram caritatem ut ametur Deus cuius verba timentur. Si enim patres a piis filiis timentur et amantur et pudica coniunx virum et timet ne a illo deseratur et amat ut fruatur multomagis Pater qui est in celis qui a nullis diligitur nisi a quibus lex eius diligitur.
legem autem tuam dilexi.
interl.| et si aliquando corripit tamen dilexi unde subdit septies etc.
interl.| et
Numérotation du verset Ps. 118,164 
(21.IV)
Septies in die
interl.| id est semper
marg.| SEPTIES. AUGUSTINUS. Septem dierum tempore vel septiformi spiritu plenus vel septem vicibus ut mos est religiosis.
marg.| AUGUSTINUS. Septem universitatem indicat quia septem diebus omnia tempora aguntur unde : septies cadit iustus et resurgit. Cadit non peccat prevaricatus quia tunc non iustus sed cadit omnibus modis tribulationum humiliatus resurgit id est non perit sed proficit. Contra hoc subditur : de malis impii infirmabuntur in malis id est in tribulationibus.
laudem dixi tibi ¦
interl.| in hac vita
{t. 2 : Erfurt, f. 311rb ; facsim., p. 621b} super iudicia
interl.| flagella
iustitie tue.
interl.| quibus corrigis et iustificas filios quod recipis
interl.| quia iam
Numérotation du verset Ps. 118,165 
(21.V)
Pax multa
interl.| in mente
diligentibus legem tuam ¦
interl.| caritas pellit omnes perturbationes et tribulationes
interl.| Augutinus : et si non omnimoda vel in futuro ubi vere multa
et non est illis
interl.| non offendunt in petram scandali ut Iudei et heritici
scandalum.
interl.| et si inquietudo
marg.| NON  EST  ILLIS  SCANDALUM. AUGUSTINUS. Illi qui diligunt non scandalizantur quia non sunt pusilli de quibus Dominus dicit : quicumque scandalizaverit unum de pusillis istis pusillorum est scandalizari.
marg.| AUGUSTINUS. Non est scandalum ipsa lex quia qui diligit legem si quid in ea non intelligit honorat et quod absurde sonare videtur iudicat magnum et se nescire ideo lex non est ei scandalum vel nullum undecumque est ei scandalum quia fides eius ex ea pendet non ex moribus hominum ne aliquibus cadentibus qui magni habebantur ipse scandalo pereat legem vero securus diligit et est ei pax et nullum scandalum in qua lege si multi peccant ipsa non peccat nec peccare novit.
interl.| et
Numérotation du verset Ps. 118,166 
(21.VI)
Exspectabam
interl.| Ecclesia est qui loquitur quasi dilexi legem tuam
marg.| EXSPECTABAM. AUGUSTINUS. Antiqui iusti primum adventum nos secundum pro quo et illi et nos mandata diligimus nec profuisset antiquis dixisse mandata nisi Christus qui est salutare Dei eos liberasset.
salutare tuum
interl.| o
Domine ¦
interl.| ideo
et mandata tua dilexi.
interl.| per que habeo salutare
Numérotation du verset Ps. 118,167 
(21.VII)
Custodivit
interl.| AUGUSTINUS. custodit testimonia qui non negat quod est martyrum sed quia nihil valet pati sine caritate addit : Et dilexit .
marg.| CUSTODIVIT. CASSIODORUS. Hoc ad tolerantiam ne amitteret quod habet religio dilexit hoc ad caritatem tormentis fortiorem.
anima mea testimonia tua ¦ et dilexi ea vehementer.
interl.| AMBROSIUS. Quod plus est quam custodire
Numérotation du verset Ps. 118,168 
(21.VIII)
Servavi mandata tua et testimonia tua ¦
interl.| quia dilexi mandata et testimonia ideo
interl.| per hoc potui quia
marg.| SERVAVI. AUGUSTINUS. Dixerat supra mandata dilexi et post testimonia custodivi et dilexi nunc utraque similis ponit ut utraque simul custodita scires.   Servavi mandata et testimonia . Qui enim diligit ipsa veraciter et libenter servat. Sed quia inde inimici sunt mali contra quos fortiter custodienda sunt testimonia quod iste fecit. Utraque servans Deo tribuit dicens quia omnes vie. Quasi per hoc potui custodire quia omnes vie mee sunt in conspectu tuo id est quia Deus dignatus est intendere qui illuminat et errores fugat quod si faciem avertisset fierem conturbatus nec ea custodirem.
marg.| Mandata in iubendo,   testimonia in prohibendo accipe, vel   mandata  : precepta,   testimonia  : martyria.
quia omnes vie mee in conspectu tuo.
interl.| non aliter nulla via bona est nisi quam illuminat Deus
Numérotation du verset Ps. 118,169 
(22-ת)
prol.| {t. 2 : Erfurt, f. 311rb ; facsim., p. 621b}
Thau126.
126 Syn] Sen Rusch D30, + i
marg.| THAU. CASSIODORUS. In postrema littera Christo desiderat proximare ut veniat et ovem perditam revocet studiosius se purgans quanto fruitur vicinitate virtutis.
marg.| AMBROSIUS. Thau . Erravit vel consummavit quia hic dicit se habere consummationem id est vitam eternam. Vel iam olim se errasse dicit non modo nunc autem reportandum ad patriam a pio pastore. Ideo interpretatur congrue erravit et non errat. Non enim vitiis sed profectus renuntiasse errori. Est et hic consummatio id est discipline perfectio ut altera docet interpretatio quia plus est a vitio se revocasse quam prope vitia ipsa nescisse. Imbutos enim vitiis animos exuere atque emendare non solum perfecte virtutis sed celestis est gratie.bj bk bl
bj Cf. Mt. 22, 21.
bk Mt. 10, 28.
bl tationis hebraicorum nominum, CCSL 72, p. 59 : « Thau : consummatio ».
Numérotation du verset Ps. 118,(22.I) 
Appropinquet
interl.| quia sic et sic egi
interl.| tibi o Domine
interl.| peccator longe est
interl.| CASSIODORUS. Hec confidentia non est nisi consummati viri
deprecatio mea
interl.| et si non ego quod127 128 perfectorum est
127ustitia D30
128usch D30, + iusti
in conspectu tuo Domine ¦
interl.| facta
iuxta
interl.| que est illa deprecatio
interl.| ista
eloquium tuum
interl.| AUGUSTINUS. promissum quia dixit intellectum tibi dabo
marg.| IUXTA  ELOQUIUM. Dei. CASSIODORUS. petit ut sapiat ne per humanam prudentiam vanescat.
marg.| AUGUSTINUS. Iuxta eloquium. Vel eloquium dicit legem Dei. Et est da mihi intellectum quo sapiam iuxta eloquium tuum.
da mihi intellectum.
Numérotation du verset Ps. 118,170 
(22.II)
Intret
interl.| etiam
postulatio mea in conspectu tuo ¦
interl.| facta
marg.| INTRET  POSTULATIO. CASSIODORUS. Gradatim appropiet intret ecce virtus orationis.
marg.| POSTULATIO. CASSIODORUS. Deprecatio de adhibendis bonis. Postulatio de removendis malis.
secundum {t. 2 : Erfurt, f. 311va ; facsim., p. 622ª} eloquium tuum
interl.| promissum
eripe me.
interl.| grave est tamdiu hic luctari
marg.| SECUNDUM  ELOQUIUM. Vel eloquium dicit legem Dei. Et est.   Eripe me a labe carnis secundum eloquium tuum id est per eloquia tue legis.
marg.| AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Secundum eloquium. Supra petit intellectum secundum eloquium ut superna videat hic per idem ut a concupiscentie labe purgetur. Utrumque enim facit eloquium Dei da intellectum et   eripe me accipiendo quippe intellectum eripitur quia per se ipsum non intelligendo decipitur.
Numérotation du verset Ps. 118,171 
(22.III)
Eructabunt labia mea
interl.| da mihi intellectum
interl.| quia tunc
interl.| quasi de pleno
interl.| quia plenus pane celi
hymnum ¦
interl.| laudem Dei
cum docueris me
interl.| AUGUSTINUS. aliter non eructabunt quia unus est magister scilicet Deus
iustificationes tuas.
marg.| ERUCTABUNT. AUGUSTINUS. Intus deliciis Dei saginatus hymnum ructat quando lingua non humano sensui sed divino famulatur   cum docueris . Docet Deus quando qui audit et discit venit ad eum ut non solum memoria teneat sed et faciat iustificationes et sic non in se sed in Domino glorians hymnum ructat. Qui autem didicit et doctorem laudavit iam vult dicere unde subdit.
interl.| et
Numérotation du verset Ps. 118,172 
(22.IV)
Pronuntiabit lingua mea eloquium tuum ¦
interl.| CASSIODORUS. non otiosum verbum unde reddenda est ratio sed eloquium unde salus quod decet pronuntiari quia equitate fulget
marg.| PRONUNTIABIT  LINGUA  MEA. Ut sim minister verbi. Sciens autem que pericula sequantur docentem a contradicentibus addit.   fiat manus tua . Ut salves de manu aliena ne timeam sed ut pronuntiem quia mandata elegi et timorem amore compressi. Vel   manus id est Filius quia manus Patris est Christus unde Isaias : et brachium Domini cui revelatum est. Et alibi   dextera Domini fecit virtutem .   Fiat ex semine David ut qui est creator sit salvator quia   concupivi salutare id est Christum quem antiqui cupierunt nasciturum Ecclesia cupit a dextera Patris venturum.   et lex tua meditatio mea quia perhibet testimonium Christo et licet occidatur caro que te predicat vivet tamen anima et laudabit te.   Et iudicia que incipiunt a domo Dei iuvabunt sanguine enim crevit Ecclesia.
quia omnia mandata tua equitas.
Numérotation du verset Ps. 118,173 
(22.V)
Fiat manus tua
interl.| adiumentum vel Filius
ut salvet me ¦ quoniam mandata tua
interl.| hac fiducia peto
elegi.
interl.| de omnibus aliis
interl.| et
Numérotation du verset Ps. 118,174 
(22.VI)
Concupivi
interl.| videre
salutare tuum
interl.| alii alia ego autem non nisi salutem tuam
marg.| SALUTARE. CASSIODORUS. Chritum aperte dicit quod prius in enigmate quem qui cupit ex Scripturis habet et hoc est et lex tua meditatio mea est.
interl.| o
Domine ¦ et lex tua meditatio mea est129 130.
129tia D30
130 -G (F² I M W ΦP U ΨB V D) D30 Ω ω 1 edd. Rusch ] om. Ps-G
interl.| AUGUSTINUS. qui cupit salutem Dei meditatur in lege nec inde avertitur aliqua cura seculi
interl.| in futuro
interl.| quasi fiat manus et sic
Numérotation du verset Ps. 118,175 
(22.VII)
Vivet anima mea et laudabit te ¦
interl.| plene tunc
marg.| VIVET  ANIMA  MEA  ET  LAUDABIT  TE. AUGUSTINUS. Ad ipsum loquitur quem desiderat promittens animam in eternum vivere que credit et tunc plene laudabit te novo cantico et iudicia tua adiuvabunt me quibus iudicabit in futuro quando dicet venite benedicti.
et iudicia tua
interl.| AUGUSTINUS. quia qui credit non damnabitur etiam si quam habet offensam proderit enim illi fides et suffragabitur ad veniam
adiuvabunt me.
interl.| perfecte
interl.| a via ad vitia
interl.| sed
Numérotation du verset Ps. 118,176 
(22.VIII)
Erravi sicut ovis que periit ¦
interl.| non perit
interl.| quia iam ex parte redempta
marg.| ERRAVI. AUGUSTINUS. Novissime aperitur que persona per totum psalmum loquebatur , scilicet generalis iustus.
marg.| CASSIODORUS. Erravi . Ab Adam lege peccati.   sicut ovis :comparatio evanglica ubi dicitur quod pastor relictis nonagintanovem ovibus in deserto ivit querere centesimam perditam que periit que lupis exponitur quam nec fuga nec vis sua liberet.
marg.| AMBROSIUS. Quasi ut cepisti perfice non sum oblitus ex hac parte erat ovis inventa sed adhuc queritur et per sanguinem pastoris fusum in omnibus gentibus invenitur.
quere131
131 quere Ps-G D30 ω 1] require Rusch cum Ps-R : cf. Corpus antiphonalium officii officii (n° 7639 : responsorium parvum “Septies in die”)
interl.| CASSIODORUS. o Christe tu require quia homo infirmus te non potest querere quod ideo debes quia mandata tua etc. quasi quere me quia quero te
{t. 2 : Erfurt, f. 311vb ; facsim., p. 622b} servum tuum Domine132 quia mandata tua non sum oblitus.
132 Domine Ps-G (ΨB D*) Ω D ΩS ω 1 Rusch ] om. Ps-G D30
interl.| etsi erravi
marg.| Congrue vero post predictorum meritorum gradus veteris recolit colluvionis ut de sua perfectione non superbiat sed humilis Deo tribuat totum quia non ex operibus iustitie que facimus nos sed secundum suam misericordiam salvos nos facit ut cum omnia bene fecerimus dicamus servi inutiles sumus que debuimus facere fecimus hac humilitatis professione liberari meremur.
marg.| AUGUSTINUS. Unde in Ezechielebm illi soli liberantur in quorum frontibus thau bn bo bp bq scriptum reperitur quia aliter humana condicio lassa non recreatur nisi abdicatis veteris vite erroribus frons innovata virtute humilitatis insigniatur. Inde est quod parvulo post omnia dicenti. Benedicamus Domino . Seniores alia voce idem respondent Deo gratias ut quanto perfectiores tanto humilores ad Deum omnia referant se velut parvulos estimantes et puerili simplicitate Deo post omnia gratias agentes ideo post omnia ponitur thau.
bm Cf. Mt. 22
bn, 21.
bo Mt. 10, 28.
bpSL 72, p. 59 : « Thau : consummatio ».
bq s, In Isaiam, Lib. 16, cap. 59, par. 19 : “Et in Hiezechiele uirorum gementium frontes thau, litterae hebraicae, quae apud eos ultima est, impressione signantur”.


Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Ps. Psalmus 118), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 04/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=26&chapitre=26_118)
Signaler un complément d'information

Notes :