Glossa ordinaria

Psalmus 61

Numérotation du verset Ps. 61,1 

¶In finem
¶Codd. : (Ps. 61) D14 D30 ω1 ΩX ΩP Rusch Ps-G, def. ΩF
pro Idithun
psalmus David1.
1 David] + Vox Christi de passione D30
Numérotation du verset Ps. 61,2 I

Nonne Deo
subiecta erit
anima mea ¦ ab ipso
enim salutare meum.
Numérotation du verset Ps. 61,3 II

Nam et ipse Deus meus
et salutaris meus ¦
susceptor meus
non
movebor amplius.
Numérotation du verset Ps. 61,4 III

Quousque
irruitis
in hominem
interficitis
universi
vos ¦
tamquam parieti inclinato et macerie depulse. 2
2 <divisio.> hominem+ ... vos D14 D30  ¦] hominem vos ¦ ΩP
Numérotation du verset Ps. 61,5 IV

Verumtamen
pretium meum
cogitaverunt
repellere cucurri
in siti ¦
ore suo
benedicebant et corde suo
maledicebant. 3
3 <divisio.> repellere+ ... siti ¦ D14 D30 ] repellere ¦ siti ΩP
Numérotation du verset Ps. 61,6 V

Verumtamen4
4 Verumtamen] diapsalma praem. Ps-G D14
Deo subiecta esto anima mea ¦ quoniam
ab ipso patientia mea.
Numérotation du verset Ps. 61,7 VI

Quia ipse5 Deus meus6
5 Quia] sub ÷ Φ, ※Quia D14 | Quia ipse] sub ÷, + est Ω M Ps-R |
6 Deus meus] sub ÷ ΦRGP G², praem. est ΩM cum Ps-R Ps-H |
et salvator meus ¦
adiutor7 meus
7adiutor ΩX cum Ps-Med (VL408 VL409) ] susceptor ΩP cum Ps-α Ps-Med (+Clm343) cum Ps-H, ἀντιλήμπτωρ LXX (+VL408 VL409) , βοηθος LXX (R156 HoP188 Sedulius)
non emigrabo.
Numérotation du verset Ps. 61,8 VII

In Deo
salutare meum et gloria mea ¦
Deus auxilii mei
et spes mea
in Deo est8.
8 est] sub ÷ Q ΦR²GVP² G² D14
Numérotation du verset Ps. 61,9 VIII

Sperate
in eo9
9 in eo ΩX] in eum Ps-G ( R C I ) Ps-R
omnis congregatio populi
effundite coram illo
corda vestra ¦
quia10 Deus adiutor noster in eternum11.
10 quia Ps-G (M* Q² W U ΨB) Ps-R Rusch ] om. D14 D30 ω1 ΩP Ps-G |
11in eternum cum Ps-ε (+ diapsalma) cum graec. (εἰς τὸν αἰῶνα R156 HOP188 R27 Sedulius) Ps-R (V) ] om. Ps-R, sub ÷ Ps-G (Q* ΦRP² ΨB) cum Hieron. Ep. 106 § 46 : « sexagesimo primo: quia deus adiutor noster in aeternum. pro quo in graeco est: deus adiutor noster, ergo 'in aeternum' obelus est » ; + diapsalma F I M ΦRG²VP U G K Ψ D14 , semper Ps-H, hebr. סֶלָה, LXX διάψαλμα ¶Nota : in eternum est une leçon vieille latine issue d’une glose de Théodotion qui explique le sens de diapsalma (interruption de la psalmodie), à partir du sens supposé de son équivalent hébreu סֶלָה , que Jérôme rend par semper dans le Ps-H . En plaçant in eternum sous obèle ÷ dans le Ps-G, Jérôme signale ipso facto que la leçon est venue au grec par la sixième colonne des Hexaples soit la version de Théodotion ( Ep. 106 § 6). Le signe diacritique ÷ ayant été omis par la tradition textuelle majoritaire du Ps-G, la contamination a été intégrée dans la version liturgique commune (Ps-L). Il faut en conclure que la leçon est antérieure à Jérôme qui la corrige. Ici on peut penser que le Ps-R, dans l’état que nous lui connaissons, en omettant la leçon in eternum, a bien reçu et conservé la correction effectuée jadis par Jérôme psalterium Rome dudum emenderat. Par conséquent, la présence de εἰς τὸν αἰῶνα dans les manuscrits grecs signalés n’est pas une contamination du grec par le latin, mais le latin est un témoin de la version protohexaplaire qui est à l’origine de la vieille latine proto Ps-R. Il s’agit donc plutôt d’un vestige et non d’une “latinisation” active effectuée dans l’intention de corriger le grec par le latin de Jérôme, au sens où l’entend la critique textuelle de la Septante à la suite de Rahlfs, v. g. Marie-Noëlle DIVERCHY-GADD, Le Psautier grec de Sedulius Scottus : Édition critique et étude d’une révision carolingienne des psaumes , thèse de doctorat, Université de Lorraine, dir. Cécile BERTRAND-DAGENBACH & Jean MEYERS, Nancy, dactyl., 2023, p. 82 [soutenance 15.12.2023]. |
Numérotation du verset Ps. 61,10 IX

Verumtamen
vani filii hominum
mendaces
filii hominum in stateris ¦ ut decipiant ipsi
de vanitate in idipsum.
Numérotation du verset Ps. 61,11 X

Nolite sperare
in iniquitate
et rapinas
nolite concupiscere ¦
divitie
si affluant
nolite
cor apponere.
Numérotation du verset Ps. 61,12 XI

Semel locutus est Deus
duo hec audivi
quia potestas Dei est12 13
12 est Ps-R Ps-G ( I G K ΨV D ) D30² Ω ω 1 Rusch Ed1530 Clementina ] om. Ps-G D14 D30 * Cor2 (anti. non interponunt EST neque grecus) |
13 <divisio.> audivi+ misericordia ¦ D14 D30 ω 1] audivi ¦ misericordiaΩP |
Numérotation du verset Ps. 61,13 

et tibi Domine misericordia ¦ quia tu reddes14 unicuique iuxta15 opera sua.
14 reddes D14 D30 ω 1] reddis Ps-G ( C I G ) |
15 iuxta Ps-G ] secundum Ps-G ( R ) Ps-R |

Psalmus 61

Numérotation du verset Ps. 61,1 
AIn finem
A ¶Codd. : (Ps. 61) D14 D30 ω1 ΩX ΩP Rusch Ps-G, def. ΩF
interl.| id est Christum
pro Idithun
interl.| id est agens de transiliente
psalmus David1.
1 David] + Vox Christi de passione D30
interl.| habitus
marg.| IN  FINEM  PRO  IDITHUN. AUGUSTINUS. Transiliens videns tot occurrentia Deo se subdit qui altior eo et inferioribus se quasi de alto respondet increpando.
marg.| Transiliens invidis respondet volentibus decipere.
Numérotation du verset Ps. 61,2 
I
interl.| et si multa transilio sub Deo tamen ero
marg.| NONNE  DEO. AUGUSTINUS. Hoc est non veniat mihi pes superbie. Non movebor amplius hoc est et manus peccatoris non moveat me.
subiecta erit
interl.| ne transiliendo elatus sit quia qui se exaltat humiliabitur
marg.| DEO  SUBIECTA. AUGUSTINUS. semper nihil preter eum cupiens.  ERIT quidem quia
anima mea ¦ ab ipso
interl.| scio quis supra me sit
enim salutare meum.
interl.| salvatio
marg.| AB  IPSO  SALUTARE  MEUM. A Patre Filius auctor salutis quia et Deus ne minor putetur.
Numérotation du verset Ps. 61,3 
II
Nam et ipse Deus meus
interl.| AUGUSTINUS. omnium per potentiam. Meus quadam proprietate scilicet per gratiam
et salutaris meus ¦
interl.| AUGUSTINUS. redemptor per incarnationem
susceptor meus
interl.| ad gloriam vel adiutor in laboribus seculi
non
interl.| vos agitis ut movear sed in velamento alarum eius munitus
interl.| et ideo
interl.| ut prius carnis infirmitate
movebor amplius.
interl.| qui in Adam quidem motus fui
interl.| ergo
Numérotation du verset Ps. 61,4 
III
Quousque
marg.| AUGUSTINUS. Quousque : a sanguine Abel quia ad caput pertinent membra que ante caput prodierunt caput dicit mater Sion unde diceret mater mea Sion nisi aliqui precessissent de quibus natus esset mater dicit sed hoc dicit homo in ea natus id est hoc dicit caput scilicet qui est homo in ea natus non scilicet quod est fundator altissimus.
irruitis
interl.| AUGUSTINUS. quasi de turre id est de arce contemplationis loquitur imis id est herentibus terre
interl.| ut flumen, ut fera
marg.| QUOUSQUE  IRRUISTIS. AUGUSTINUS. Vel secundum aliam litteram   quousque apponitis idem sensus. Apponunt enim mali super hominem id est super Ecclesiam onera passionum ut usque in finem impleat quisque fidelis in corpore suo quod deest passionum Christi.
in hominem
interl.| non utique in animam sed carnem
interficitis
interl.| AUGUSTINUS. vel irruitis tamquam deiecturi
universi
interl.| vel : omnes a
a Ps-α.
vos ¦
interl.| etiam consentientes
marg.| UNIVERSI  VOS. vel secundum aliam litteram :   omnes vos quasi   vos omnes interficitis hominem illum quantum ad hominem non omnes unum sed Ecclesiam sed quia Deus susceptor non movebor.
marg.| IN  HOMINEM. CASSIODORUS. In corpore potestas vobis data est non in animam.
tamquam parieti inclinato et macerie depulse. 2
2 <divisio.> hominem+ ... vos D14 D30  ¦] hominem vos ¦ ΩP
marg.| Irruitis non leviter sed   interficitis innocentem. Putatis quod sine defensore sit et quod facile corruat ut paries inclinatus qui etiam « non impulsus caderet ». Et quasi maceria que est constructio saxorum sine ligamine cementi et ne de ipsa novitate firmam putes addit impulse. Vel non est vobis irruendum quia   vos ipsos   interificitis universi etiam consentientes.
Numérotation du verset Ps. 61,5 
IV
Verumtamen
interl.| nihil possunt contra me persecutores
interl.| AUGUSTINUS. quia non possunt extinguere in honorant exaltatum
pretium meum
interl.| vel honorem
marg.| PRETIUM. CASSIODORUS. Christum ne coleretur vel beatitudinem tollere.
cogitaverunt
interl.| AUGUSTINUS. latet venenum in corde et si non audent proferre
marg.| COGITAVERUNT. AUGUSTINUS. Nota diversa genera hostium. Irruunt persecutores violenti. Cogitant repellere heretici et ficti christiani. Nota duas civitates una malorum Babylonia que a Caim incepit. Altera bonorum Hierusalem que ab Abel. Illius rex diabolus illius Christus. Prius edificavit Caim civitatem Enochim ubi non erat idem est dedicatio. Mali enim temporalibus se dedicant dum in hac vita que ante est radicem cordis plantant quia prius est quod animale est. Post edificatur Hierusalem non ubi non erat civitas sed ubi erat Iebus unde Iebuseus que interpretatur conculcatio quia ex veteri everso fit novus homo. Commixtio utriusque corporalis facit ut res Babylonie ministrent aliquando qui sunt de Hierusalem. Aliquando et res Hierusalem qui sunt de Babylonia ut tres pueri in Babylonia et mali regnantes in Hierusalem. De illa dicitur a Deo : Ego Deus et non homo et civitatem non ingredior de hac propheta ait : Gloriosa dicta sunt de te civitas Dei.
repellere cucurri
interl.| AUGUSTINUS. ego tamen eos sitiebam et si semper eos biberim
in siti ¦
marg.| CUCURRI  IN  SITI. AUGUSTINUS. Quia et si semper eos bibit semper sitit ultra.
interl.| sed
ore suo
marg.| ORE  SUO. AUGUSTINUS. Quia nequeunt per aperta mala temptant per blanda.
benedicebant et corde suo
interl.| ubi scilicet cogitaverunt repellere
maledicebant. 3
3 <divisio.> repellere+ ... siti ¦ D14 D30 ] repellere ¦ siti ΩP
interl.| hos sitiebat
Numérotation du verset Ps. 61,6 
V
Verumtamen4
4 Verumtamen] diapsalma praem. Ps-G D14
interl.| sed quiquid illi
Deo subiecta esto anima mea ¦ quoniam
interl.| AUGUSTINUS. homo enim per se hoc non toleraret
marg.| VERUMTAMEN  DEO. CASSIODORUS. Diapsalma. Item se in animam suam subiici hortatur et admonet reliquos.
marg.| SUBIECTA. CASSIODORUS. Hec repetitio menti nostre robor infigit.
ab ipso patientia mea.
interl.| CASSIODORUS. inter tanta scandala
interl.| a quo ipso
Numérotation du verset Ps. 61,7 
VI
Quia ipse5 Deus meus6
5 Quia] sub ÷ Φ, ※Quia D14 | Quia ipse] sub ÷, + est Ω M Ps-R
6 Deus meus] sub ÷ ΦRGP G², praem. est ΩM cum Ps-R Ps-H
interl.| ergo vocat me
et salvator meus ¦
interl.| AUGUSTINUS. ergo iustificat me
7adiutor ΩX cum Ps-Med (VL408 VL409) ] susceptor ΩP cum Ps-α Ps-Med (+Clm343) cum Ps-H, ἀντιλήμπτωρ LXX (+VL408 VL409) , βοηθος LXX (R156 HoP188 Sedulius)
interl.| ergo glorificat
non emigrabo.
interl.| AUGUSTINUS. inde ubi glorificor
interl.| vel ideo non ero transfuga scilicet ab hac fidei firmitate
interl.| quia
Numérotation du verset Ps. 61,8 
VII
In Deo
interl.| non ut in diis gentium mors
salutare meum et gloria mea ¦
interl.| non modo salus
interl.| CASSIODORUS. non solum salvus ero id est iustus ex impio sed et gloriosus
marg.| IN  DEO  SALUTARE  MEUM. CASSIODORUS. Tunc salvus et gloriosus in eo modo quid ? ipse Deus auxilii.
Deus auxilii mei
interl.| in certamine
interl.| CASSIODORUS. ne quid homo sibi deputet
et spes mea
interl.| CASSIODORUS. donec veniatur ad perfectum
in Deo est8.
8 est] sub ÷ Q ΦR²GVP² G² D14
Numérotation du verset Ps. 61,9 
VIII
Sperate
interl.| quasi imitamini Idithun quia spes eius in Deo
marg.| SPERATE. CASSIODORUS. Sua fide vulgata monet omnes qui superstitionibus laborabant sperare in Domino.
in eo9
9 in eo ΩX] in eum Ps-G ( R C I ) Ps-R
interl.| quo exemplo
omnis congregatio populi
interl.| quasi sitis unum
interl.| Quomodo sperandum ?
effundite coram illo
interl.| nolite intra retinere
interl.| confitendo sperando
interl.| confitendo peccata
interl.| sperando bona
interl.| deprecando veniam
interl.| plorando per lacrimas
marg.| EFFUNDITE. AUGUSTINUS. Per lacrimas cor effunditur.
marg.| AUGUSTINUS. Effundite . Virus peccati intus retiner nolite et hec effusio in tunsione pectorum significatur qua ostenditur quantum peccati conscientia animam pungat unde punge oculum et producit lacrimam punge cor et producit scientiam.
corda vestra ¦
marg.| CORDA. AUGUSTINUS. Pravas cogitationes.
interl.| effundite et quod effunditis non perit   quia
quia10 Deus adiutor noster in eternum11.
10 quia Ps-G (M* Q² W U ΨB) Ps-R Rusch ] om. D14 D30 ω1 ΩP Ps-G
11in eternum cum Ps-ε (+ diapsalma) cum graec. (εἰς τὸν αἰῶνα R156 HOP188 R27 Sedulius) Ps-R (V) ] om. Ps-R, sub ÷ Ps-G (Q* ΦRP² ΨB) cum Hieron. Ep. 106 § 46 : « sexagesimo primo: quia deus adiutor noster in aeternum. pro quo in graeco est: deus adiutor noster, ergo 'in aeternum' obelus est » ; + diapsalma F I M ΦRG²VP U G K Ψ D14 , semper Ps-H, hebr. סֶלָה, LXX διάψαλμα
¶Nota : in eternum est une leçon vieille latine issue d’une glose de Théodotion qui explique le sens de diapsalma (interruption de la psalmodie), à partir du sens supposé de son équivalent hébreu סֶלָה , que Jérôme rend par semper dans le Ps-H . En plaçant in eternum sous obèle ÷ dans le Ps-G, Jérôme signale ipso facto que la leçon est venue au grec par la sixième colonne des Hexaples soit la version de Théodotion ( Ep. 106 § 6). Le signe diacritique ÷ ayant été omis par la tradition textuelle majoritaire du Ps-G, la contamination a été intégrée dans la version liturgique commune (Ps-L). Il faut en conclure que la leçon est antérieure à Jérôme qui la corrige. Ici on peut penser que le Ps-R, dans l’état que nous lui connaissons, en omettant la leçon in eternum, a bien reçu et conservé la correction effectuée jadis par Jérôme psalterium Rome dudum emenderat. Par conséquent, la présence de εἰς τὸν αἰῶνα dans les manuscrits grecs signalés n’est pas une contamination du grec par le latin, mais le latin est un témoin de la version protohexaplaire qui est à l’origine de la vieille latine proto Ps-R. Il s’agit donc plutôt d’un vestige et non d’une “latinisation” active effectuée dans l’intention de corriger le grec par le latin de Jérôme, au sens où l’entend la critique textuelle de la Septante à la suite de Rahlfs, v. g. Marie-Noëlle Diverchy-Gadd, Le Psautier grec de Sedulius Scottus : Édition critique et étude d’une révision carolingienne des psaumes , thèse de doctorat, Université de Lorraine, dir. Cécile   Bertrand-Dagenbach & Jean   Meyers, Nancy, dactyl., 2023, p. 82 [soutenance 15.12.2023].
interl.| quid ergo timetis inter malos
Numérotation du verset Ps. 61,10 
IX
Verumtamen
interl.| sic monui sperate effundite
interl.| AUGUSTINUS. quasi in alto positi vos boni scilicet miseremini eorum quos prius timebatis
vani filii hominum
interl.| in se terrena petentes
marg.| VERUMTAMEN  VANI. HIERONYMUS. Vel sic iunge Deus est adiutor noster et licet sic cooperetur nobis tamen filii Ade sunt vani et mendaces in state pervertentes Scripturas quibus probent falsa.
marg.| CASSIODORUS. Diapsalmus. Errantes exprobrat et monet in Deo non in caducis confidere quod psalmus intendit.
mendaces
interl.| AUGUSTINUS. falso examine fallunt intuentes
filii hominum in stateris ¦ ut decipiant ipsi
interl.| decepti
marg.| MENDACES  IN  STATERIS. CASSIODORUS. Qui iniquis ponderibus ementes decipiunt vel iusti videri volunt cum sint fallaces.
marg.| IN  STATERIS. In libra iustitie quo facilius decipiunt.
de vanitate in idipsum.
interl.| et si varii in suis perversis studiis et decepti decipiant alios de vanitate tamen in unum sunt
marg.| IN  IDIPSUM quo credentur equi.
Numérotation du verset Ps. 61,11 
X
Nolite sperare
interl.| sed o vos filii hominum
interl.| spes mea in Deo
marg.| NOLITE  SPERARE. AUGUSTINUS. Quasi nec speritis nec cupiatis que congregata aliis rapiuntur.
marg.| AUGUSTINUS. Nolite . Sitiens convertit se ad eos.   Nolite :
in iniquitate
interl.| sed sicut spes mea ita sit et vestra
et rapinas
interl.| AUGUSTINUS. ubi potius rapit vos diabolus
marg.| RAPINAS. AUGUSTINUS. Preda quam vis rapere in muscipula est tenes et teneris tenes alienum scilicet et teneris a diabolo o lucra damnosa invenis pecuniam perdes iustitiam.
nolite concupiscere ¦
interl.| AUGUSTINUS. qui non habetis quasi necessitate rapturi
divitie
interl.| hec divitibus ille qui non habet non ambiat hic qui habet non superbiat
si affluant
interl.| si exundant tamquam de pleno fonte currant
nolite
interl.| quia habetis
cor apponere.
interl.| AUGUSTINUS. sperare in incerto divitiarum
marg.| NOLITE  COR  APPONERE. AUGUSTINUS. Non dicit nolite habere non enim damnat divitias unde mercamur celum sed cor appositum quod non expendit sed recondet.
interl.| quia
Numérotation du verset Ps. 61,12 
XI
Semel locutus est Deus
interl.| AUGUSTINUS. Hoc vidit iste elevatus super omnia etiam transcendens angelos et ad liquidum perveniens ubi unus unum genuit
marg.| SEMEL  LOCUTUS  EST. AUGUSTINUS.   Nolite cor apponere. Cur quia potestas iudicandi est Dei Filii. Cur sperandum quia tibi Domine misericordia remunerandi. In quo potestas et misericordia «quia tu reddes» etc. Unde hoc scis.   Semel id est eternaliter locutus est Deus id est disposuit omnia inter que hec duo audivi. Contrarium videtur Deum   semel loqui et   duo audiri quid etiam quod legitur in Apostolob : «Multifarie multisque modis olim locutus» etc. Sed inter homines multis modis apud se semel quia unum Verbum genuit per quod omnia facta et in quo omnia simul facta sunt inter que duo hec que opus est dici audivit quamvis et alia multa audierit que non opus est hic memorari duo illa sunt potestas et misericordia de quibus omnes Scripture propter que lex et prophete ipse Christus missus est et apostoli potestas timeatur misericordiam ametur nec pro misericordia potestas contemnatur nec pro potestate de misericordia desperetur.
b Hbr. 1, 1.
interl.| AUGUSTINUS. in alto quo transivi
interl.| AUGUSTINUS. non a me hoc dico sed audivi raptus ad Verbum unigenitum
quia potestas Dei est12 13
12 est Ps-R Ps-G ( I G K Ψ B² V D ) D30² Ω ω 1 Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina ] om. Ps-G D14 D30 * Cor2 (anti. non interponunt est neque grecus)
13 <divisio.> audivi+ misericordia ¦ D14 D30 ω 1] audivi ¦ misericordiaΩP
interl.| AUGUSTINUS. Filii qui non in se tantum potestatem habet verum etiam aliis confert
marg.| POTESTAS  DEI  EST. AUGUSTINUS. Non est potestas cuique nisi a Deo equo etsi te lateat equitas.
Numérotation du verset Ps. 61,13 
et tibi Domine misericordia ¦ quia tu reddes14 unicuique iuxta15 opera sua.
14 reddes D14 D30 ω 1] reddis Ps-G ( C I G ) Ed1455
15 iuxta Ps-G ] secundum Ps-G ( R ) Ps-R
interl.| per hoc apparet hoc de Christo dici quia Pater non iudicat quemquam sed omne iudicium dedit Filio



Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Ps. Psalmus 61), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 04/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=26&chapitre=26_61)

Notes :