Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa ordinaria

Biblia communis

Psalmus 21

Numérotation du verset Ps. 21,1

¶Psalmus David

¶Codd. : (Ps. 21) D30 Rusch Ps-G, def. C

in finem pro assumptione matutina¹.

¹ Psalmus David in finem pro assumptione matutina] om. P106, In finem pro assumptione matutina psalmus David Ps-G , pro susceptione matutina Ps-G (I) Ed1530 Clementina cum Ps-αγδε Ps-Moz ., In finem psalmus David pro assumptione matutina Tr511 D30 (+verba Christi cum pateretur), Pro adsumptione vel susceptione matutina Ω^S, Pro assumptione matutina vel secundum alios cerva matutina Ps-G (V) cum Ps-H : Victori pro cervo matutino canticum, Victori pro cerva matutina Ps-H (Θ^G²^K) >> GPL

Numérotation du verset Ps. 21,2 I

Deus Deus meus

respice in me² :

² in Ps-G (M² Q* Ψ^B² edd. ) D30 * Ω Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G D30 (eras.)

quare me dereliquisti ?

longe

a salute mea

verba

delictorum meorum.

Numérotation du verset Ps. 21,3 II

Deus meus

clamabo per diem

et non exaudies ¦

et nocte’

et non ad insipientiam mihi.

Numérotation du verset Ps. 21,4 III

Tu autem

in sancto habitas ¦

laus Israel.

Numérotation du verset Ps. 21,5 IV

In te speraverunt

patres nostri

speraverunt

et liberasti eos.

Numérotation du verset Ps. 21,6 V

Ad te clamaverunt

et salvi facti sunt ¦

in te

speraverunt et non sunt confusi.

Numérotation du verset Ps. 21,7 VI

Ego autem

sum vermis

et non homo ¦

opprobrium hominum

et abiectio plebis.

Numérotation du verset Ps. 21,8 VII

Omnes videntes me deriserunt

me ¦

locuti sunt labiis

et³ moverunt caput.

³ et Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G (F I)

Numérotation du verset Ps. 21,9 VIII

Speravit

in Domino eripiat eum ¦

salvum faciat eum quoniam vult eum.

Numérotation du verset Ps. 21,10 IX

Quoniam tu es qui extraxisti me de ventre^†

spes mea ab uberibus matris mee ¦

Numérotation du verset Ps. 21,11

in te

proiectus sum ex utero.

Numérotation du verset Ps. 21,X

De ventre matris mee

Deus meus es tu ¦

Numérotation du verset Ps. 21,12

ne discesseris a me.

Numérotation du verset Ps. 21,XI

Quoniam tribulatio proxima est ¦

quoniam⁴

⁴ quoniam Ps-G D30 P106 Tr511 ] et Rusch cum Ps-R

non est

qui adiuvet.

Numérotation du verset Ps. 21,13 XII

Circumdederunt me

vituli multi ¦

tauri

pingues

obsederunt me.

Numérotation du verset Ps. 21,14 XIII

Aperuerunt super me os suum ¦

sicut leo rapiens

et rugiens.

Numérotation du verset Ps. 21,15 XIV

Sicut aqua

effusus sum ¦

et dispersa sunt

omnia⁵ ossa mea.

⁵ omnia Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] universa Ps-G

Numérotation du verset Ps. 21,XV

Factum est cor meum tamquam cera liquescens ¦ in medio ventris mei.

Numérotation du verset Ps. 21,16 XVI

Aruit

tamquam testa virtus mea^† et lingua mea

adhesit

faucibus meis ¦ et in pulverem⁶

⁶ pulverem Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] pulvere Ps-G (F* L Φ^GV Q²) limum Ps-G (R I F²)

mortis

deduxisti me.

Numérotation du verset Ps. 21,17 XVII

Quoniam circumdederunt me canes multi ¦

consilium⁷

⁷ consilium Ω Ω^P Rusch Ed1530 ] concilium Ps-G D30

malignantium

obsedit me.

Numérotation du verset Ps. 21,XVIII

Foderunt

manus meas et pedes meos ¦

Numérotation du verset Ps. 21,18

dinumeraverunt

omnia ossa mea.

Numérotation du verset Ps. 21,XIX

Ipsi vero

consideraverunt

et inspexerunt me ¦

Numérotation du verset Ps. 21,19

diviserunt sibi

vestimenta mea et super vestem meam miserunt sortem.

Numérotation du verset Ps. 21,20 XX

Tu autem Domine ne elongaveris

auxilium tuum ¦

ad defensionem meam conspice.

Numérotation du verset Ps. 21,21 XXI

Erue a framea Deus⁸

⁸ Deus Ps-G (M² V D*) D30 (post corr.) Ω Rusch Ed1530 Clementina Corpus antiphonalium officii officii (n° 6395 versic. responsorii “De ore leonis”), ut ref. Cor2] om. Ps-G D30*

animam meam et de manu canis

unicam meam.

Numérotation du verset Ps. 21,22 XXII

Salva me ex ore leonis ¦

et a cornibus

unicornium

humilitatem meam.

Numérotation du verset Ps. 21,23 XXIII

Narrabo

nomen tuum fratribus meis ¦

in medio Ecclesie⁹

⁹ medio Ecclesie] media Ecclesia Ps-G

laudabo

te.

Numérotation du verset Ps. 21,24 XXIV

Qui timetis Dominum laudate eum ¦

universum semen

Iacob

glorificate¹⁰ eum.

¹⁰ glorificate Ps-G (L² plerique codd. et edd.) D30 Rusch cum Ps-ζ Ps-η² Ps-Med Ps-H ] magnificate Ps-G* (R F I L*) cum Ps-R et Hier. ep. 106 ; LXX (δοξάσατε)

Numérotation du verset Ps. 21,25 XXV

Timeat eum omne semen Israel ¦

quoniam non sprevit

neque despexit

deprecationem pauperis.

Numérotation du verset Ps. 21,XXVI

Nec avertit faciem suam a me ¦

et cum clamarem ad eum exaudivit me.

Numérotation du verset Ps. 21,26 XXVII

Apud te laus

mea

in ecclesia magna ¦

vota mea

reddam

in conspectu timentium eum.

Numérotation du verset Ps. 21,27 XXV$III

Edent

pauperes

et saturabuntur^†

et laudabunt Dominum qui requirunt eum ¦ vivent

corda

eorum

in seculum seculi.

Numérotation du verset Ps. 21,28 XXIX

Reminiscentur

et convertentur ad Dominum ¦ ¹¹

¹¹ *] om. punctuationem Rusch

universi fines terre.

Numérotation du verset Ps. 21,XXX

Et adorabunt in conspectu eius ¦

universe familie gentium.

Numérotation du verset Ps. 21,29 XXXI

Quoniam Domini¹² est

¹² Domini Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] Dei Ps-G (R F I)

regnum ¦

et ipse dominabitur gentium.

Numérotation du verset Ps. 21,30 XXXII

Manducaverunt

et adoraverunt omnes pingues terre ¦

in conspectu eius cadent omnes qui descendunt in terra¹³.

¹³ terra Ω Ω^P Rusch ] terram Ps-G D30

Numérotation du verset Ps. 21,31 XXXIII

Et anima mea

illi¹⁴ vivet ¦

¹⁴ illi Cor2 Rusch Ps-G ] ipsi L cum Ps-R Ps-H , illuc Φ^R*, illic Φ^R²

et semen meum serviet ipsi¹⁵.

¹⁵ ipsi] illi L cum Ps-R

Numérotation du verset Ps. 21,32 XXXIV

Annuntiabitur

Domino

generatio ventura^†

et annuntiabunt celi¹⁶

¹⁶ celi Ps-G (I² M² W² Φ^G* U² V D) D30 Ω Ω^P Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G

iustitiam eius

populo

qui nascetur ¦

quem fecit Dominus.

Psalmus 21

Numérotation du verset Ps. 21,1

^marg.| + HIERONYMUS. Ut Samson a coniuge crine spoliatur^a, sic Christus a Synagoga crucifigitur. ^A

^a Cf. Idc. 16.

^A ¶Codd. : Tr511 , om. P106 Rusch

^marg.| + Describit hic novum hominem sed abiectum et quasi maledictum ; non peccat sed pena peccati quod mortalis, quod passibilis. ^B

^B ¶Codd. : Tr511 , om. P106 Rusch

¶^CPsalmus David

^C ¶Codd. : (Ps. 21) D30 Rusch Ps-G, def. C

^interl.| id est Christi¹ sub persona veteris hominis, nam vetus homo noster concificus² est cruci cum illo ^D

^D ¶Codd. : Tr511 Rusch, om. P106

¹ Id est Christi] Christo Tr511

² confixus] crucifixus Tr511 | c. – cum illo] inv. Tr511

in finem pro assumptione matutina³.

³ Psalmus David in finem pro assumptione matutina] om. P106, In finem pro assumptione matutina psalmus David Ps-G , pro susceptione matutina Ps-G (I) Ed1530 Clementina cum Ps-αγδε Ps-Moz ., In finem psalmus David pro assumptione matutina Tr511 D30 (+verba Christi cum pateretur), Pro adsumptione vel susceptione matutina Ω^S, Pro assumptione matutina vel secundum alios cerva matutina Ps-G (V) cum Ps-H : Victori pro cervo matutino canticum, Victori pro cerva matutina Ps-H (Θ^G²^K) >> GPL

^interl.| vel : pro cerva ^E

^E ¶Codd. : Tr511 Rusch, om. P106

^marg.| PSALMUS DAVID. CASSIODORUS. Cum iste psalmus⁴ sufficeret in⁵ testimonium passionis, ne qua sit alicui excusatio, sequuntur et alii quatuor de eadem re aperte scripti⁶ : trigesimus quartus, quinquagesimus quartus, sexagesimus octavus et centesimus octavus^b.^F

^b Ps. 34, Ps. 54, Ps. 68, Ps. 108.

^F ¶Codd. : P106 (sine auct. et lem.) Tr511 Rusch

⁴ i. p. P106 Tr511 ] Rusch

⁵ in P106 Tr511 ] ad Rusch

⁶ a. s. Tr511 Rusch] inv. P106, + id est Tr511

^marg.| Vel⁷ susceptione a similitudine⁸ solis qui paulatim assumitur donec ubique clarescat. Sic Christus. Hic ergo oratur assumptio pro qua premittitur passio expresse, quasi sit historia non prophetia. Per id quod sequitur, id est per assumptionem, notatur quod⁹ precedit, id est passio et merito, quia ipsa passio salus est mundi.^G

^G ¶Codd. : P106 Tr511 Rusch

⁷ Vel P106 Tr511 ] + pro Rusch

⁸ a similitudine P106 Tr511 ] ad similitudinem Rusch

⁹ quod] quid Rusch

^marg.| AUGUSTINUS. Pro cerva (ut alii habent) est humana Christi natura que lutum et peccatorum spinas transiliit et mane in gloriam resurrectionis quasi in altum est assumpta.^H

^H ¶Codd. : Rusch, om. P106

^marg.| + Alia translatio : Victori pro cerva matutina . Cervus matutinus Christus intelligitur qui, veloci expeditione devicta morte, ab inferis remeans primo diluculo a mortuis resurrexit et per potentiam divinitatis sue carnem, quam mortalem in sepulcro deposuerat, incorruptam atque immortalem resumens secum in celum reportavit. ^I

^I ¶Codd. : Tr511 , om. P106 Rusch

Numérotation du verset Ps. 21,2
I

Deus Deus meus

^interl.| Heli Heli^J ^c

^c Cf. Mt. 27, 46.

^J ¶Codd. : P106 Tr511 Rusch

^marg.| DEUS DEUS MEUS. Premittitur conquestio de derelictione necnon et oratio, sicut in omnibus psalmis de Passione.^K

^K ¶Codd. : P106 Tr511 Rusch

^marg.| AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Deus Deus¹⁰ geminat ex affectu, vel Deus omnium per creationis potentiam, meus proprie per cultum¹¹.^L

^L ¶Codd. : Rusch ; sine auct. : P106 Tr511

¹⁰ Deus Deus] om. P106, Deus Tr511

¹¹ per creationis... cultum] vel proprie Tr511 , vel meus proprie P106

^marg.| AUGUSTINUS. Quando hoc in cruce dixerat psalmum istum de se scriptum indicavit.

respice in me¹² :

¹² in Ps-G (M² Q* Ψ^B² edd. ) D30 * Ω Ed1455 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G D30 (eras.)

^marg.| RESPICE IN ME. CASSIODORUS. Non est in hebreo sed a septuaginta interpretatibus additum.

quare me dereliquisti ?

^interl.| lama hazab ^d

^d Cf. Mt. 27, 46 : « Eli Eli, lamma sabacthani ? Hoc est : Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me ? »

^marg.| QUARE ME DERELIQUISTI. AUGUSTINUS. Mirum hoc cum et Deus esset cum eo. Sed pro nobis qui in eo corpus eius.

longe

^interl.| ecce ideo

a salute mea

^interl.| corporali

^interl.| quia sunt causa quare patior

verba

^interl.| postulatio

delictorum meorum.

^interl.| CASSIODORUS. Quasi membrorum meorum delicta postulantia mortem meam

^interl.| AUGUSTINUS. Nostra delicta sua fecit ut suam iustitiam faceret nostram

^marg.| LONGE ES A SALUTE MEA. AUGUSTINUS. Id est mei veteris hominis quia «longe a peccatoribus salus»^e. Et hec sunt verba non iustitie sed delictorum vel longe a salute sunt verba delictorum meorum que sic sunt tollenda.

^e Ps. 118, 155.

^marg.| + HIERONYMUS. Hoc quod salutem deprecor, quod me conqueror derelictum, non ex persona propria loquor; unde dico : longe a salute mea ista que fundo, non enim mihi qui sum Deus salutem postulo sed pro populo qui indiget. ^M

^M ¶Codd. : Tr511 , om. P106 Rusch

Numérotation du verset Ps. 21,3
II

{t. 2 : Erfurt, f. 240ra ; facsim., p. 479a} Deus meus

^interl.| ita sunt longe quod

clamabo per diem

^interl.| in prosperis ut non abeant

^marg.| PER DIEM. CASSIODORUS. quia nulle in eo tenebre et tamen non auditur ad salutem corporalem.

et non exaudies ¦

^interl.| quia verbis delictorum clamabo

^marg.| {t. 2 : Erfurt, f. 240ra ; facsim., p. 479a} CLAMABO. AUGUSTINUS. ¹³ De nobis corpore suo dicit ut cum forte¹⁴ dixit^f «Transeat a me calix iste», putatur timuisse mori sed pro suis infirmis qui timent mori hec¹⁵ dixit sic¹⁶, et hic¹⁷ vox membrorum est : clamabo et non exaudies ¹⁸.^N

^f Mt. 26, 39.

^N ¶Codd. : P106 Tr511 Rusch

¹³ Clamabo. Augustinus] Deus meus clamabo Tr511 , om. P106

¹⁴ corpore... forte Rusch ] clamantibus dicit scilicet corpore suo nisi forte cum Tr511 , corpore suo dicit nisi forte cum P106

¹⁵ hec P106 Rusch ] hoc Tr511

¹⁶ sic P106 Rusch ] sicut Tr511

¹⁷ hic P106 Tr511 ] hec Rusch

¹⁸ exaudies] + sed ut sapiam quid clamandum sit non verbis delictorum sed vite (?) P106

et nocte’

^interl.| in tribulatione ut abeat

et non ad insipientiam mihi.

^interl.| sed¹⁹ ut sapiam quid clamandum sit non verbis delictorum sed vite|^O

^O ¶Codd. : P106 Tr511 Rusch

¹⁹ sed P106 Tr511 ] scilicet Rusch

^interl.| de utroque sed ad sapientiam²⁰ ; non audit Deus ad voluntatem sed ad salutem|^P

^P ¶Codd. : P106 Tr511 Rusch

²⁰ sapientiam] insipientiam Tr511

Numérotation du verset Ps. 21,4
III

Tu autem

^interl.| etsi non audis|^Q

^Q ¶Codd. : P106 Tr511 ; om. Rusch | audis] + tamen Tr511

in sancto habitas ¦

^interl.| et ideo non audis verba delictorum|^R

^R ¶Codd. : P106 Tr511 Rusch

^marg.| IN SANCTO HABITAS. AUGUSTINUS. Et ita mirum quia patres liberasti , ego autem sum vermis . ^S ^g

^g Sententialiter ; cf. Augustinus Hipponensis , Enarrationes in Psalmos (Ps. 21, 6), tract. 2, CCSL 38, p. 124-125.

^S ¶Codd. : P106 (sine auctor.) ; Rusch

^marg.| AUGUSTINUS. Sanctificatis a te quos facis intelligere quod ad salutem sanctos non audis ut Paulum et ad damnationem malos audis ut demonibus concedens porcos vel temptare Iob. ^T ^h

^h Sententialiter ; cf. Augustinus Hipponensis , Enarrationes in Psalmos (Ps. 21, 5), tract. 2, CCSL 38, p. 124.1-2-3 : « In illis habitas, quos sanctificasti, et quos facis intellegere quia ad utilitatem quosdam non exaudis, et ad damnationem quosdam exaudis. ad utilitatem non est exauditus paulus, ad damnationem exauditus est diabolus. petiit iob ad tentandum, et concessum est. daemones petierunt se ire in porcos, et exauditi sunt. daemones exaudiuntur, apostolus non exauditur sed illi exaudiuntur ad damnationem, apostolus non exauditur ad salutem, quia non ad insipientiam mihi ».

^T ¶Codd. : P106 interl. et marg. (sine auctor.) ; Rusch

^marg.| CASSIODORUS. Tu habitas in sancto quia Deus erat in Christo mundum sibi reconcilians.^U ⁱ

ⁱ <Om.> Cassiodorus, in loc. cit.

^U ¶Codd. : Rusch, om. P106

laus Israel.

^marg.| LAUS ISRAEL. AUGUSTINUS. Id est videntis te non eius qui se voluit abscondere a conspectu tuo.

^interl.| quare non audis et me vel nos|^V

^V ¶Codd. : P106 Tr511 ; Rusch | me vel] om. P106 Tr511

Numérotation du verset Ps. 21,5
IV

In te speraverunt

^marg.| IN TE SPERAVERUNT. CASSIODORUS. Magnus decor dum iterat speraverunt .|^W ^j

^j Sententialiter ; cf. Cassiodorus , Expositio Psalmorum, (Ps. 21, 6), CCSL 97, p. 193.161-166 : « Nec uacat quod sperauerunt frequenter iteravit; figura est enim quae graece dicitur epembasis, latine iteratio, quoties per singula commata ad decorem maximum verba geminantur ».

^W ¶Codd. : P106, f. 25r (sine lem. et auct.) ; Rusch

patres nostri

^interl.| qui minores quam ego|^X

^X ¶Codd. : P106 Tr511 ; Rusch

^interl.| iusti|^Y

^Y ¶Codd. : P106 Tr511 ; Rusch

^interl.| secundum carnem|^Z

^Z ¶Codd. : P106 Tr511 ; Rusch

speraverunt

^interl.| quasi ex spe est liberatio|^AA

^AA ¶Codd. : P106 Tr511 ; Rusch

et liberasti eos.

^interl.| AUGUSTINUS. ut de Egypto de camino pueros et huiusmodi|^AB ^k

^k Cf. Augustinus Hipponensis , Enarrationes in Psalmos (Ps. 21, 6), tract. 2, CCSL 38, p. 124. 4-5 : « eruit ipsum populum israel de terra aegypti; eruit tres pueros de camino ignis; eruit danielem de lacu leonum; eruit susannam de falso crimine » <potius quam> Cassiodorus , Expositio Psalmorum, (Ps. 21, 6), CCSL 97, p. 192.141-142 : « Eripuit enim populum israel de terra aegypti; eruit tres pueros de camino; liberavit danielem de lacu leonum; et alia seu quae fiunt seu quae leguntur innumera ».

^AB ¶Codd. : P106 Tr511 ; Rusch | de Egypto P106 Rusch ] om. Tr511

^interl.| et|^AC

^AC ¶Codd. : P106 Tr511 ; Rusch

Numérotation du verset Ps. 21,6
V

Ad te clamaverunt

^interl.| non verbis delictorum|^AD

^AD ¶Codd. : P106 Tr511 ; Rusch | delictorum] om. P106

et salvi facti sunt ¦

^interl.| statim non in futuro|^AE

^AE ¶Codd. : P106 Tr511 ; Rusch

in te

^interl.| + repetit|^AF

^AF ¶Codd. : Tr511 ; om. P106 Rusch

speraverunt et non sunt confusi.

^interl.| de premio|^AG

^AG ¶Codd. : P106 Tr511 ; Rusch

^interl.| quia non in se sibi spes|^AH

^AH ¶Codd. : P106 Tr511 ; Rusch

Numérotation du verset Ps. 21,7
VI

Ego autem

^interl.| quia maior|^AI

^AI ¶Codd. : P106 Tr511 Rusch | quia P106 Tr511 ] qui Rusch

^marg.| EGO AUTEM SUM. AUGUSTINUS. Hucusque Christus in persona veteris hominis, hic iam proprie in sua persona loquitur. ^AJ ^l

^l Sententialiter ; cf. Augustinus Hipponensis , Enarrationes in Psalmos (Ps. 21, 7), tract. 1, CCSL 38, p. 117.1-3 : « ego autem iam non ex persona adam loquens, sed ego proprie iesus christus sine semine in carne natus sum».

^AJ ¶Codd. : Rusch ; om. P106 Tr511

^marg.| AUGUSTINUS. Ego autem . Iam proprie Christus sine semine natus sum ut essem ultra homines in homine in quo factus sum opprobrium ut vel sic superbia hominis humilem imitetur.^AK ^m

^m Sententialiter ; cf. Augustinus Hipponensis , Enarrationes in Psalmos (Ps. 21, 7), tract. 1, CCSL 38, p. 117.2-4 : « ego autem iam non ex persona adam loquens, sed ego proprie iesus christus sine semine in carne natus sum, ut essem in homine ultra homines; ut vel sic dignaretur imitari humana superbia humilitatem meam ».

^AK ¶Codd. : Rusch ; sine auct. : P106 Tr511 | in quo] + et Tr511

sum vermis

^interl.| AUGUSTINUS. Vermis quia mortalis de carne, sine concupiscentia natus et tamen non homo quia Deus^AL ⁿ

ⁿ Sententialiter ; cf. Augustinus Hipponensis , Enarrationes in Psalmos (Ps. 21, 7), tract. 2, CCSL 38, p. 123.

^AL ¶Codd. : Rusch ; sine auct. : P106 Tr511 | concupiscentia Tr511 Rusch ] + carnis P106 | tamen non P106 Tr511 ] non tantum Rusch

^marg.| VERMIS. CASSIODORUS. Ita viliter conculcatus et quasi non essem homo . Vel cum sim vermis, id est de virgine natus, et non homo, id est peccator. Vel non tantum homo sed et Deus sum opprobrium .^AM ^o

^o Sententialiter ; cf. Cassiodorus , Expositio Psalmorum (Ps. 21, 7), CCSL 97, p. 193.172-175 : « Hoc per figuram dicitur tapinosin, quae latine humiliatio nuncupatur, quoties magnitudo mirabilis rebus humillimis comparatur; sicut apostolus ait : infirma huius mundi elegit, ut confundat fortia. Vermis, nimia quidem uidetur abiectione temnibilis sed magni continet sacramenta mysterii : nascitur absque concubitu, repit humilis, mouetur sine sonitu. Quae si consideres, non immerito dominum christum uermem appellatum esse cognosces. Vermis ergo quia mortalis, quia de carne sine permixtione humani seminis natus est, quia uiae ipsius silentiosae et humiles exstiterunt. Comparat se enim creator humillimis creaturis suis, ne quid aestimares abiectum, quod ipse noscitur auctore formatum, sicut scriptum est : fecit deus omnia ualde bona ».

^AM ¶Codd. : Rusch ; sine auct. : P106 Tr511 | Ita] quia praem. Tr511 | id est¹] + sine semine Tr511 | id est²] + non Tr511 | opprobrium] + homo Tr511

^marg.| Vermis sine coitu natus, mortalis, humilis et vilis, silentio repens.|^AN

^AN ¶Codd. : P106 Tr511 Rusch | Vermis] vel praem. Tr511 | repens] + vix reputatus homo Tr511

et non homo ¦

^interl.| quia est et homo vermis sed ille vermis et non homo |^AO ^p

^p Sententialiter ; cf. Augustinus Hipponensis , Enarrationes in Psalmos (Ps. 21, 7), tract. 2, CCSL 38, p. 125 : « quare uermis? quia mortalis, quia de carne natus, quia sine concubitu natus. quare non homo? quia in principio erat verbum, et verbum erat apud deum, et deus erat verbum ».

^AO ¶Codd. : P106 Tr511 Rusch | vermis P106 Tr511 ] ut Adam Rusch | homo P106 Tr511 ] + quia Verbum in principio apud Deum Rusch cum Augustino GPL

opprobrium hominum

^interl.| in sputis et colaphis|^AP ^q

^q Cf. Cassiodorus , Expositio Psalmorum (Ps. 21, 7), CCSL 97, p. 193.190-192 : « Opprobrium autem hominum fuit quando eum sputis innumeris compluebant et alapis sacrilegis verberabant ».

^AP ¶Codd. : P106 Tr511 Rusch | in] opprobrium praem. Tr511

^interl.| ecce quanta patitur cum patres liberati|^AQ

^AQ ¶Codd. : P106 Tr511 Rusch | patres l. P106 Tr511 ] inv. Rusch

et abiectio plebis.

^interl.| dum pro eo Barabbam elegerunt^r|^AR

^r Cf. Mt. 27, 20-21.

^AR ¶Codd. : P106 Tr511 Rusch | Barabbam] scrips. , Barrabam P106 Tr511 , Barnabam perper. Rusch

Numérotation du verset Ps. 21,8
VII

Omnes videntes me deriserunt

^interl.| huiusmodi|^AS

^AS ¶Codd. : P106 Tr511 Rusch

me ¦

^interl.| sicut abiectum

locuti sunt labiis

^interl.| non in corde|^AT

^AT ¶Codd. : P106 Tr511 Rusch | non] + tantum Rusch

et²¹ moverunt caput.

²¹ et Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G (F I)

^interl.| irridentes velut minantes non iudicio agentes|^AU

^AU ¶Codd. : P106 Tr511 Rusch

^marg.| Ecce quasi historialis narratio non prophetia ne qua sit excusatio ne qua ambiguitas.|^AV

^AV ¶Codd. : Tr511 Rusch ; om. P106 | Ecce Tr511 ] Speravit in Domino Cassiodorus Dicentes speravit in domino etc. Ironia iudeorum praem. Rusch Magna Glossatura L (col. 231) | sit] om. Tr511

Numérotation du verset Ps. 21,9
VIII

Speravit

^interl.| ut ait

in Domino eripiat eum ¦

^interl.| de manibus nostris vel si non eripit resuscitet

salvum faciat eum quoniam vult eum.

^interl.| ut ait

Numérotation du verset Ps. 21,10
IX

Quoniam tu es qui extraxisti me de ventre^†

^interl.| AUGUSTINUS. ideo hoc dicunt quia homo factus in Verbum quod est Deus in principio apud Deum talia non dicerent

spes mea ab uberibus matris mee ¦

^interl.| ab uberibus spes et Deus meus qui ante secula Pater meus

^marg.| DE VENTRE MATRIS. AUGUSTINUS. Non solum matris que lex nascendi et omnibus sed de tenebris Synagoge in quibus infidelis est nondum in luce Christi natus qui in observationibus illis carnalibus sabbati et circumcisionis confidit.

^marg.| AB UBERIBUS non ex quo lactari cepi quia et ante sed ab uberibus Synagoge extraxisti ne carnalem consuetudinem suggerem cuius uterus me non pertulit sed iactavit nec fecit eius venter ut sicut parvulus essem tui oblitus sed fuisti Deus meus.

^marg.| AUGUSTINUS. De ventre matris . Ipsi ita sed tu ne discesseris a me qui iam cepisti. Tu extraxisti non vir ne dubitetur virginis partus virtute Dei factum est.

^marg.| SPES AB UBERIBUS vera humanitas et magna perfectio ab uberibus enim facit quod vix maturus.

Numérotation du verset Ps. 21,11

in te

^interl.| ut tu mihi solus esses spes

proiectus sum ex utero.

^interl.| iam homo infirmus

^marg.| IN TE PROIECTUS non in peccata hominis. Alii in Adam proiiciuntur ex quo rei.

Numérotation du verset Ps. 21,X

De ventre matris mee

^interl.| non de te, nam de te Pater meus de matre Deus meus

^marg.| DE VENTRE DEUS. CASSIODORUS. Nec conceptio sine Deo nec in peccato ut homo. Unde angelus : Spiritus Sanctus superveniet in te.

Deus meus es tu ¦

Numérotation du verset Ps. 21,12

ne discesseris a me.

Numérotation du verset Ps. 21,XI

Quoniam tribulatio proxima est ¦

^interl.| in corpore vel secundum tempus

quoniam²²

²² quoniam Ps-G D30 P106 Tr511 ] et Rusch cum Ps-R

^interl.| et|^AW

^AW ¶Codd. : P106 Tr511 Rusch | et Tr511 ] quoniam Rusch, om. P106

non est

^interl.| alius

qui adiuvet.

Numérotation du verset Ps. 21,13
XII

Circumdederunt me

^interl.| AUGUSTINUS. consiliis et gladiis et fustibus

^marg.| CIRCUMDEDERUNT. CASSIODORUS. Describitur passio quam terminat oratio ad convincendos Iudeos refert futura quasi preterita.

vituli multi ¦

^interl.| populus luxurians sine iugo Dei

tauri

^interl.| principes superbi

pingues

^interl.| de pinguedine ferociores

^interl.| ad similitudinem

obsederunt me.

Numérotation du verset Ps. 21,14
XIII

Aperuerunt super me os suum ¦

^marg.| APERUERUNT. CASSIODORUS. Ut fere volentes deglutire os suum non ad sapientiam reseratum.

sicut leo rapiens

^interl.| in comprehensione

^marg.| SICUT LEO. AUGUSTINUS. Ut leo rapiens circumdederunt ut rugiens os aperuerunt.

et rugiens.

^interl.| ‘crucifige crucifige’ clamantes

Numérotation du verset Ps. 21,15
XIV

Sicut aqua

^interl.| circumderunt obsederunt et occiderunt tam viliter

^interl.| quod

effusus sum ¦

^interl.| vel effusa sunt

^marg.| SICUT AQUA EFFUSUS. AUGUSTINUS. Quando funditur aqua abluit rigat et lapsum pedibus facit. Ita effuso Christo ablute sunt sordes rigate mentes ubi etiam lapsi sunt persecutores et pre timore dispersi sunt discipuli unde relicto eo fugierunt.

^marg.| CASSIODORUS. Sicut aqua sacramentum ablutio peccatorum et hoc quia apostoli per mundum dispersi sunt qui ipsi effusi dicuntur ut aqua abluens et rigans et per quos secretum Scripture elicuit virtus igne passionis induruit et solidata est.

et dispersa sunt

^interl.| missi ad predicandum

^interl.| ecce ego mitto vos sicut oves in medio luporum

omnia²³ ossa mea.

²³ omnia Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] universa Ps-G

^interl.| CASSIODORUS. firmi mei

Numérotation du verset Ps. 21,XV

Factum est cor meum tamquam cera liquescens ¦ in medio ventris mei.

^interl.| AUGUSTINUS. Scriptura id est sapientia eius et voluntas.

^interl.| HIERONYMUS. Que erat in Scripturis clausa crucifixo Domino liquefacta est ut cera ut omnes infirmi intelligerent.

^interl.| AUGUSTINUS. unde et pro eo velum scissum est

^marg.| TAMQUAM CERA. CASSIODORUS. Bene legis mysteria comparat cere que tunc lucem reddit cum calore dissolvitur vel ideo discipuli fugierunt quia doctrina qua eos firmaveram admota passione quasi igne evanuit et infirmis excidit et quia virtus mea aruit id est viluit prius probata miraculis. Aruit quia lingua non respondit eis crucifigentibus verbum et quia in pulverem pro opinione Iudeorum. In pulverem mortis in quem rediguntur mortui et hoc quoniam circumdederunt.

^marg.| IN MEDIO. AUGUSTINUS. Venter infirmos in Ecclesia vel memoriam Ecclesie significat.

Numérotation du verset Ps. 21,16
XVI

Aruit

^interl.| AUGUSTINUS. nomen meum quod ante passionem contemnebatur post firmus honoratur

^marg.| ARUIT. CASSIODORUS. Non ut fenum sed ut testa que igne fit firmior.

tamquam testa virtus mea^† et lingua mea

^interl.| predicatores mei

adhesit

^interl.| AUGUSTINUS. ut de interioribus meis caperent sapientiam

^marg.| LINGUA MEA ADHESIT. AUGUSTINUS. Servaverunt precepta mea apud se hi per quos locuturus eram et per eos in cognitionem eorum qui erant pulvis mortis deductus sum.

faucibus meis ¦ et in pulverem²⁴

²⁴ pulverem Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] pulvere Ps-G (F* L Φ^GV Q²) limum Ps-G (R I F²)

^interl.| vel : pulvere

mortis

^interl.| AUGUSTINUS. in impios quos proicit ventus a facie terre morti destinatos

deduxisti me.

^interl.| in cognitionem per apostolorum predicationem

^interl.| effusus sum

Numérotation du verset Ps. 21,17
XVII

Quoniam circumdederunt me canes multi ¦

^interl.| AUGUSTINUS. non pro veritate sed pro consuetudine latrantes et mordentes

consilium²⁵

²⁵ consilium Ω Ω^P Rusch Ed1530 ] concilium Ps-G D30

^interl.| vel : concilium

malignantium

^interl.| id est gentilium

^interl.| mala cogitantium Iudeorum obsedit me in passione in quo civitas spiritualis Hierusalem obsidetur

obsedit me.

Numérotation du verset Ps. 21,XVIII

Foderunt

^interl.| gentiles

^interl.| clavis

^marg.| FODERUNT. AUGUSTINUS. evangelica narratio. Et si hec ad litteram innuit fossio manuum quod operibus eius non crediderunt pedum quod apostolos laceraverunt.

^marg.| CASSIODORUS. Foderunt. Terra fossa fructum facit sic fructum vite dedit Christus vulneratus.

manus meas et pedes meos ¦

Numérotation du verset Ps. 21,18

dinumeraverunt

^interl.| AUGUSTINUS. non poterat melius describi extensio corporis in ligno

^marg.| DINUMERAVERUNT. CASSIODORUS. Proprie describitur pena crucis. Sic ossa dinumeraverunt id est apostolos ne in maiorem numerum crescerent querebant extinguere.

omnia ossa mea.

Numérotation du verset Ps. 21,XIX

Ipsi vero

^interl.| AUGUSTINUS. non mutati

^interl.| Iudei

consideraverunt

^interl.| sed non intellexerunt

et inspexerunt me ¦

^interl.| AUGUSTINUS. Tantum viderunt usque ad carnem oculi corporis et non usque ad verbum cordis oculi

^marg.| INSPEXERUNT. CASSIODORUS. cum diligentia et delectatione cum a re crudeli soleant oculi averti ecce quam obstinati non casu aliquid factum nec tot miraculis cor mollitum.

Numérotation du verset Ps. 21,19

diviserunt sibi

^interl.| CASSIODORUS. Mystice : sic qui non tendunt ad unitatem, Scripturas corrumpentes

vestimenta mea {t. 2 : Erfurt, f. 240va ; facsim., p. 480a} et super vestem meam miserunt sortem.

^interl.| CASSIODORUS. Catholica Ecclesia non discerpitur sed dono Dei cuique provenit non humano arbitrio

^marg.| DIVISERUNT SIBI VESTIMENTA. AUGUSTINUS. Sacramenta ipsius potuerunt {t. 2 : Erfurt, f. 240va ; facsim., p. 480a} dividi per hereses sed non tunica desuper id est a Deo data hec est caritas vel unitas quam nemo potest dividere.

^marg.| CASSIODORUS. Sed forte et dono Dei quibusdam venit qui vero hanc habet securus est et nemo eum a catholica Ecclesia movet et si extra incipit illam habere intromittitur ut ramus olive a columba delatus ad arcam.

^marg.| AUGUSTINUS. Vel per animam unicam caput et corpus quod unum diversitates respuit.

^interl.| ipsi ita

Numérotation du verset Ps. 21,20
XX

Tu autem Domine ne elongaveris

^interl.| AUGUSTINUS. usque in communem omnium resurrectionem

^interl.| quia post triduum statim resurrexit

auxilium tuum ¦

^interl.| et

ad defensionem meam conspice.

^interl.| ne quid mihi noceant

^interl.| ne elongaveris sed

Numérotation du verset Ps. 21,21
XXI

Erue a framea Deus²⁶

²⁶ Deus Ps-G (M² V D*) D30 (post corr.) Ω Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina Corpus antiphonalium officii officii (n° 6395 versic. responsorii “De ore leonis”), ut ref. Cor2] om. Ps-G D30*

^interl.| AUGUSTINUS. a morte et a lingua dissensionis

animam meam et de manu canis

^interl.| AUGUSTINUS. de postestate Iudeorum ceco more latrantium sine discretione

unicam meam.

^interl.| AUGUSTINUS. Ecclesiam vel unica est anima Christi sola a peccatis immunis

Numérotation du verset Ps. 21,22
XXII

Salva me ex ore leonis ¦

^interl.| AUGUSTINUS. diaboli

^interl.| qui «circuit querens quem devoret» vel regni secularis

et a cornibus

^interl.| AUGUSTINUS. sublimitatibus vel superbia

unicornium

^interl.| AUGUSTINUS. superborum singulariter se erigentium et consortes non ferentium

^marg.| UNICORNES. AUGUSTINUS. Iudei terrena tantum petentes vel de cultu Dei singulariter se iactantes vel singulariter superbientes occiso etiam Filio post servos.

humilitatem meam.

Numérotation du verset Ps. 21,23
XXIII

Narrabo

^interl.| quo fructu

^interl.| salvatus

^marg.| NARRABO. AUGUSTINUS. Hactenus ostendit que passus et quid oravit ecce iam quare passus qui nisi vellet non pateretur. CASSIODORUS. Ecce passionis fructus ne audita passione turbentur corda fidelium.

nomen tuum fratribus meis ¦

^interl.| AUGUSTINUS. qui invicem diligunt ut a me dilecti sint

^interl.| apostolis

^interl.| non in Patre sed

in medio Ecclesie²⁷

²⁷ medio Ecclesie] media Ecclesia Ps-G

^interl.| pro qua passus

laudabo

^interl.| et per eos

te.

^interl.| o Pater

^interl.| CASSIODORUS. sed que est ea ubicumque timetur Deus et laudatur ibi Ecclesia est. Semen Iacob semen Israel est Ecclesia

Numérotation du verset Ps. 21,24
XXIV

^interl.| Et o vos

Qui timetis Dominum laudate eum ¦

^interl.| non vos ipsos

^marg.| QUI TIMETIS DOMINUM LAUDATE. CASSIODORUS. Timor humanus non laudem sed vituperium parit.

universum semen

^interl.| de omni gente

Iacob

^interl.| cui maior serviet

glorificate²⁸ eum.

²⁸ glorificate Ps-G (L² plerique codd. et edd.) D30 Rusch cum Ps-ζ Ps-η² Ps-Med Ps-H ] magnificate Ps-G* (R F I L*) cum Ps-R et Hier. ep. 106 ; LXX (δοξάσατε)

Numérotation du verset Ps. 21,25
XXV

Timeat eum omne semen Israel ¦

^interl.| AUGUSTINUS. omnes ad visionem Dei reparati. CASSIODORUS. alienus nescit timere

^interl.| glorificate

^marg.| TIMEAT. Quos dixerit semen Iacob aperit subdens.

quoniam non sprevit

^interl.| ex toto

neque despexit

^interl.| etiam

^interl.| licet altus humilem

deprecationem pauperis.

^interl.| AUGUSTINUS. cuiuscumque non de se presumentis

^marg.| PAUPERIS. AUGUSTINUS. Non eius qui verbis delictorum clamat de vana vita sed non tumentis de pompis seculi.

Numérotation du verset Ps. 21,XXVI

Nec avertit faciem suam a me ¦

^interl.| AUGUSTINUS. ut ab illo qui dicebat supra : clamabo ne exaudies

et cum clamarem ad eum exaudivit me.

Numérotation du verset Ps. 21,26
XXVII

Apud te laus

^interl.| ut quid exaudivit

^marg.| APUD TE LAUS. AUGUSTINUS. Apud Deum laudem ponit qui docet in homine non presumi.

mea

^interl.| est

^interl.| id est laudabo te

in ecclesia magna ¦

^interl.| id est in toto orbe, non modo in Africa ut Donatiste aiunt.

vota mea

^interl.| quomodo erit laus

^interl.| AUGUSTINUS. sacrificium quod Christus obtulit Deo quod norunt fideles et edent

reddam

^interl.| corporis et sanguinis

in conspectu timentium eum.

^interl.| ut intelligant verum esse corpus et per illud se salvari

Numérotation du verset Ps. 21,27
XXV$III

Edent

^interl.| hec vota

pauperes

^interl.| AUGUSTINUS. contemptores seculi et humiles

et saturabuntur^†

^interl.| AUGUSTINUS. divites non saturabuntur quia non esuriunt saturantur vero qui imitantur patiendo et laudando eructant

et laudabunt Dominum qui requirunt eum ¦ vivent

^interl.| et si moriuntur corpora

^marg.| LAUDABUNT. AUGUSTINUS. Pauperes Deum divites se ideo pauperes quia Deum laudant ut eum querant et ipse est divitie pauperum.

corda

^interl.| in hoc divites

^marg.| CORDA. AUGUSTINUS. Quod ille cibus est cordis.

eorum

^interl.| alii extra

in seculum seculi.

Numérotation du verset Ps. 21,28
XXIX

Reminiscentur

^interl.| et post Dominum per istos laudatores

^interl.| qui pauperes et quomodo laudabunt

et convertentur ad Dominum ¦ ²⁹

²⁹ *] om. punctuationem Rusch

^interl.| quia Deus eis exciderat

universi fines terre.

^interl.| Ecclesia de toto orbe

^interl.| sunt pauperes

Numérotation du verset Ps. 21,XXX

Et adorabunt in conspectu {t. 2 : Erfurt, f. 240vb ; facsim., p. 480b} eius ¦

^interl.| AUGUSTINUS. In conscientiis suis non in conspectu hominum. CASSIODORUS. vel quia eum Dominum conspiciunt vel in fide orabunt quia conspectus Dei non est nisi per fidem

universe familie gentium.

^interl.| de omnibus finibus de omnibus familiis

Numérotation du verset Ps. 21,29
XXXI

Quoniam Domini³⁰ est

³⁰ Domini Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] Dei Ps-G (R F I)

^interl.| debet coli

^interl.| AUGUSTINUS. non hominum superborum

regnum ¦

^interl.| olim abiuratum a Iudeis Dei : Non habemus regem nisi Cesarem

et ipse dominabitur gentium.

^interl.| non modo Iudeorum

Numérotation du verset Ps. 21,30
XXXII

Manducaverunt

^interl.| AUGUSTINUS. etiam divites terre nec sicut pauperes saturati sunt usque ad imitationem sed tantum adoraverunt

^interl.| corpus humilitatis Christi

^marg.| MANDUCAVERUNT. AUGUSTINUS. Non prohibeat dispensator manducare sed exactorem moneat timere.

et adoraverunt omnes pingues terre ¦

^interl.| specietenus adorant Deum sed humanitatem fraternam non exhibent

^interl.| sed

in conspectu eius cadent omnes qui descendunt in terra³¹.

³¹ terra Ω Ω^P Rusch ] terram Ps-G D30

^interl.| solus videt quomodo cadant qui deserentes celestia in terra eligunt beati fieri

^marg.| IN CONSPECTU. CASSIODORUS. Ecclesia utrosque recipit sed ipse videt et discernit.

Numérotation du verset Ps. 21,31
XXXIII

Et anima mea

^interl.| CASSIODORUS. que in contemptu seculi hominibus mori videtur

^interl.| pingues cadent

illi³² vivet ¦

³² illi Cor2 Rusch Ps-G ] ipsi L cum Ps-R Ps-H , illuc Φ^R*, illic Φ^R²

^interl.| non sibi

et semen meum serviet ipsi³³.

³³ ipsi] illi L cum Ps-R

^interl.| AUGUSTINUS. opera vel per me credentes ne quis dubitet de successionibus

^interl.| quia

Numérotation du verset Ps. 21,32
XXXIV

Annuntiabitur

^interl.| per annuntiationem convertetur

^marg.| ANNUNTIABITUR. CASSIODORUS. Ab angelis qui preces hominum Deo offerunt non pro instructione sed pro ministerio.

^marg.| {t. 2 : Erfurt, f. 240vb ; facsim., p. 480b} CASSIODORUS. Nota psalmos de passione in magna spe christianorum terminari ut sciatur ex passione salus esse.

Domino

^interl.| in honorem Domini

generatio ventura^†

^interl.| AUGUSTINUS. Novi Testamenti que «ex aqua et Spiritu» generabitur^s

^s Cf. Io. 3, 5.

et annuntiabunt celi³⁴

³⁴ celi Ps-G (I² M² W² Φ^G* U² V D) D30 Ω Ω^P Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G

^interl.| evangeliste

iustitiam eius

^interl.| Filium Dei vel mandata eius

populo

^interl.| quis ille populus ?

qui nascetur ¦

^interl.| ex fide Domino

^interl.| secundo per regenerationem

^interl.| quomodo nascetur ?

quem fecit Dominus.

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Ps. Psalmus 21), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 04/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=26&chapitre=26_21)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 21

<26. Psalterium>

Psalmus 21