Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa ordinaria

Biblia communis

Psalmus 105

Numérotation du verset Ps. 105,1

¶Alleluia alleluia¹.

¶Codd. : (Ps. 105) textus : Hi D30 Rusch Ps-G ; glossa : Rusch

¹ alleluia² Ps-G ( F V D ) Ω^S Rusch ] om. Ps-G, Vox Ecclesie D30

Numérotation du verset Ps. 105,I

Confitemini Domino

quoniam bonus ¦

quoniam in seculum

misericordia eius.

Numérotation du verset Ps. 105,2 II

Quis loquetur potentias Domini ¦

auditas faciet omnes laudes eius?

Numérotation du verset Ps. 105,3 III

Beati qui custodiunt iudicium ¦

et faciunt iustitiam

in omni tempore.

Numérotation du verset Ps. 105,4 IV

Memento nostri Domine in beneplacito populi tui ¦

visita nos

in salutari tuo.

Numérotation du verset Ps. 105,5 V

Ad videndum in bonitate electorum tuorum^†

ad letandum

in letitia

gentis tue ¦

ut² lauderis cum hereditate tua.

² ut Hi Rusch Ps-G cum Ps-R ] et Ps-G (F I Q* Φ^RGV G* K)

Numérotation du verset Ps. 105,6 VI

Peccavimus

cum patribus nostris ¦

iniuste egimus

iniquitatem fecimus.

Numérotation du verset Ps. 105,7 VII

Patres nostri

in Egypto

non intellexerunt

mirabilia tua ¦

non fuerunt memores multitudinis misericordie tue.

Numérotation du verset Ps. 105,VIII

Et irritaverunt ascendentes in mare³ ¦ mare Rubrum^† ⁴

³ mare] mari D30 |

⁴ mare mare Rubrum] mari mari Rubro D30, mare mari Rubro Cor2 (antiqui variaverunt regimen propositionum quia hebr. et Ieronymus diversificant sic : SUPER MARE IN MARI RUBRO require supra 103, 2 et infra 108, 18 Isaie 28, 6) |

Numérotation du verset Ps. 105,8 IX

salvavit eos

propter nomen suum ¦

ut notam faceret potentiam suam.

Numérotation du verset Ps. 105,9 X

Et increpuit mare Rubrum et exsiccatum est ¦

et deduxit eos in abyssis

sicut in deserto.

Numérotation du verset Ps. 105,10 XI

salvavit eos

de manu odientium ¦

et redemit eos de manu inimici.

Numérotation du verset Ps. 105,11 XII

Et operuit aqua tribulantes eos ¦

unus ex eis non remansit.

Numérotation du verset Ps. 105,12 XIII

Et crediderunt

in⁵ verbis eius ¦

⁵ in D30* Rusch Weber ] om. D30² (eras.)

et laudaverunt

laudem eius.

Numérotation du verset Ps. 105,13 XIV

Cito fecerunt

obliti sunt operum eius ¦ et non sustinuerunt consilium eius⁶.

⁶ obliti sunt] om. Ω^S | et Ps-G ( Ψ B V D ) Ω Clementina cum P-R ] om. Rusch Ps-G

Numérotation du verset Ps. 105,14 XV

Et concupierunt concupiscentiam

in deserto ¦ et temptaverunt Deum in inaquoso.

Numérotation du verset Ps. 105,15 XVI

Et dedit eis petitionem ipsorum ¦ et misit saturitatem in animas⁷ eorum.

⁷ animas Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi Rusch cum Ps-R ] anima Ps-G

Numérotation du verset Ps. 105,16 XVII

Et irritaverunt Moysen in castris ¦ Aaron sanctum Domini.

Numérotation du verset Ps. 105,17 XVIII

Aperta est terra

et deglutivit Dathan ¦ et

operuit super congregationem Abiron⁸.

⁸ Abiron Hi Rusch etc Abiran Ps-G (Φ^RG)

Numérotation du verset Ps. 105,18 XIX

Et exarsit ignis in synagoga

eorum ¦

flamma combussit peccatores.

Numérotation du verset Ps. 105,19 XX

Et fecerunt vitulum

in Horeb⁹ ¦

⁹ (H)oreb Ps-G (Ψ^B D²) Ω^S Rusch ] Choreb Ps-G Ps-R , Horeb Ps-G ( G K²) Hi Clementina cum Ps-R ( K R etc.)

adoraverunt sculptile.

Numérotation du verset Ps. 105,20 XXI

Et mutaverunt gloriam suam ¦

in similitudinem vituli¹⁰

¹⁰ similitudinem Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi cum Ps-R (nonnulli codd. ) Ps-αγδζ] similitudine Rusch Ps-G cum Ps-R

comedentis fenum.

Numérotation du verset Ps. 105,21 XXII

Obliti sunt Deum qui

salvavit eos ^† qui fecit magnalia

in Egypto

Numérotation du verset Ps. 105,22

mirabilia

in terra Cham ¦ terribilia

in mari Rubro.

Numérotation du verset Ps. 105,23 XXIII

dixit ut disperderet eos ¦

si non Moyses electus eius stetisset

in confractione

in conspectu eius.

Numérotation du verset Ps. 105,XXIV

Ut averteret iram eius

ne disperderet eos ¦

Numérotation du verset Ps. 105,24

et pro nihilo

habuerunt terram desiderabilem.

Numérotation du verset Ps. 105,XXV

Non crediderunt verbo eius^†

Numérotation du verset Ps. 105,25

et murmuraverunt¹¹ in tabernaculis suis ¦

¹¹ murmuraverunt Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi Rusch cum Ps-R ] murmurabant Ps-G (R F I)

non exaudierunt

vocem Domini.

Numérotation du verset Ps. 105,26 XXVI

Et elevavit manum suam super eos ¦

ut prosterneret eos in deserto.

Numérotation du verset Ps. 105,27 XXVII

Et ut deiceret semen eorum

in nationibus ¦ et disperderet¹² eos in regionibus.

¹² disperderet Ps-G ( V D ) Ω^S Rusch cum Ps-ασ Ps-R ( M U Q ²)] disperget Ω ^M, dispergeret Ps-G

Numérotation du verset Ps. 105,28 XXVIII

Et initiati sunt Beelphegor ¦

et comederunt sacrificia mortuorum.

Numérotation du verset Ps. 105,29 XXIX

Et irritaverunt eum in adinventionibus suis ¦

et multiplicata est in eis ruina.

Numérotation du verset Ps. 105,30 XXX

Et stetit Phinees¹³ et placavit ¦

¹³ Phinees Ω ^M edd scrips. , Finees Hi Rusch Ps-G

cessavit quassatio.

Numérotation du verset Ps. 105,31 XXXI

Et reputatum est

ei ad¹⁴ iustitiam ¦ in generatione et generationem usque in sempiternum.

¹⁴ ad Ps-G (R* D) Hi Ω^S cum P-R] in Ps-G D30

Numérotation du verset Ps. 105,32 XXXII

irritaverunt eum¹⁵

¹⁵ eum Ps-G (Q G K² Ψ^B V D) Ω^S Rusch edd. cum P-R] ÷ eum Φ, om. Ps-G

ad aquas¹⁶ Contradictionis ^† et vexatus est

¹⁶ aquas Ps-G (Ψ^B V D) Ω^S cum P-R] aquam etc. Ps-G

Moyses propter eos ¦

Numérotation du verset Ps. 105,33

quia exacerbaverunt spiritum eius.

Numérotation du verset Ps. 105,XXXIII

distinxit in labiis suis ¦

Numérotation du verset Ps. 105,34

non disperdiderunt gentes

quas dixit Dominus¹⁷ illis.

¹⁷ Dominus Ps-G Hi] + Deus Rusch

Numérotation du verset Ps. 105,35 XXXIV

Et commixti sunt

inter gentes et didicerunt opera eorum

Numérotation du verset Ps. 105,36

et servierunt sculptilibus eorum ¦ et

factum est

illis in scandalum.

Numérotation du verset Ps. 105,37 XXXV

Et immolaverunt filios suos ¦

et filias suas demoniis.

Numérotation du verset Ps. 105,38 XXXVI

Et effuderunt sanguinem innocentem^†

sanguinem filiorum suorum et filiarum suarum ¦

quas sacrificaverunt sculptilibus Chanaan.

Numérotation du verset Ps. 105,XXXVII

Et interfecta est

terra in sanguinibus^†

Numérotation du verset Ps. 105,39

et contaminata est

in operibus eorum ¦ et fornicati

sunt in adinventionibus suis.

Numérotation du verset Ps. 105,40 XXXVIII

Et iratus est furore Dominus

in populo suo¹⁸ ¦ et abominatus est hereditatem suam.

¹⁸ populo suo] populum suum D30 Ps-G (Φ^G²^V Ψ^B* D Ω ^M) Ed1530 Clementina cum Ps-R

Numérotation du verset Ps. 105,41 XXXIX

Et tradidit eos in manus gentium ¦

et dominati sunt

eorum qui oderunt¹⁹ eos.

¹⁹ oderunt Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Ω Rusch cum Ps-R ] oderant Ps-G

Numérotation du verset Ps. 105,42 XL

Et tribulaverunt eos inimici eorum ^† et humiliati sunt sub manibus eorum ¦

Numérotation du verset Ps. 105,43

sepe liberavit eos.

Numérotation du verset Ps. 105,XLI

Ipsi autem exacerbaverunt eum

in consilio suo ¦

humiliati sunt in iniquitatibus suis.

Numérotation du verset Ps. 105,44 XLII

Et vidit cum tribularentur ¦

et audivit²⁰ orationem eorum.

²⁰ audivit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi Rusch (odivit )] audiret Ps-G (R F² I Φ^RGV)

Numérotation du verset Ps. 105,45 XLIII

Et memor fuit testamenti sui ¦

et penituit eum secundum multitudinem misericordie sue.

Numérotation du verset Ps. 105,46 XLIV

Et dedit eos

in misericordias ¦

in conspectu omnium qui ceperant eos.

Numérotation du verset Ps. 105,47 XLV

Salvos fac nos

Domine Deus noster ¦ et congrega nos de nationibus.

Numérotation du verset Ps. 105,XLVI

Ut confiteamur

nomini sancto tuo²¹ ¦ et gloriemur in laude tua.

²¹ s. t. Ps-G ( plerique codd. et edd. ), Rusch cum Ps-R ] inv. Ps-G Hi

Numérotation du verset Ps. 105,48 XLVII

Benedictus

Dominus Deus Israel ²²

²² Dominus Deus Ps-G ] inv. Rusch (hapax)

a seculo et usque in seculum ¦

et dicet omnis populus fiat fiat.

Psalmus 105

Numérotation du verset Ps. 105,1

¶^AAlleluia alleluia¹.

^A ¶Codd. : (Ps. 105) textus : Hi D30 Rusch Ps-G ; glossa : Rusch

¹ alleluia² Ps-G ( F V D ) Ω^S Rusch ] om. Ps-G, Vox Ecclesie D30

^marg.| ALLELUIA ALLELUIA. Quidam dicunt unum Alleluia ad finem superioris psalmi pertinere alterum esse sequentis hanc enim regulam Hieronymus tenendam esse tradit. Cuius assertioni Cassiodorus quoque consentit sed plures ubicumque est Alleluia sequenti dant et aliquando semel, aliquando bis, ut Dominus in evangelio nunc dicit «amen», nunc «amen amen» pro maiore certitudine rei. Istis consentit Augustinus presertim cum nulli grecorum codices in fine psalmi habeant Alleluia .

^marg.| AUGUSTINUS. Psalmus iste superiori coniunctus est non modo in titulo sed etiam in materia. Agit enim de eodem populo Israel de quo et superior. Sed iste agit de illo secundum iniquos qui ibi erant precedens vero de eodem secundum electos.

^marg.| AUGUSTINUS. Aliquos in illo populo veros fuisse filios Abrahe innuit Paulus dicens : sed non in omnibus illis beneplacitum est Deo. Et quia hos commendat hic premissus psalmus nihil ibi dicitur de iniquitatibus amaricantium. Sed hic sequens psalmus agit de iniquis sed quia iniquis non solum iustitia sed misericordia Dei facta est. De his loquitur sequens psalmus cum laudibus Dei ex persona eorum qui veniam conversi precantur et exempla eorum commemorantur in quos etiam peccantes dives apparuit misericordia Dei unde etiam iste sicut et ille sic incipit. Confitemini Domino. Ibi sequitur et invocate hic quia bonus unde hic confessio peccati potest accipi quia sequitur etiam peccavimus cum patris nostris. Sed et quod bonus est Deus in laude est et in laude confessio licet non sit pia peccatorum confessio sine laude Dei habet ergo Dei laudem qui peccata confitetur sive in verbis quando eum bonum et misericordem dicit sive in solo affectu cum hoc credit. Monet ergo ad geminam confessionem laudis et peccatorum.

^marg.| CASSIODORUS. Hebreus relicta patrum perfidia ad misericordiam Dei conversus sua det aliis ad eandem misericordiam converti orans ut populo beneplacito socientur qui erat in adventu Christi congregandus.

Numérotation du verset Ps. 105,I

Confitemini Domino

^interl.| peccata et laudes

quoniam bonus ¦

^interl.| in natura

^interl.| ne quis pro culpa terreatur

quoniam in seculum

^interl.| AUGUSTINUS. usque in finem seculi misericordia que miseris exhibetur consolando in miseria vel liberando ab ea vel in eternum misericordia quia nemo sine Deo potest esse beatus

misericordia eius.

^interl.| et

Numérotation du verset Ps. 105,2
II

Quis loquetur potentias Domini ¦

^interl.| id est quis sufficiet

^marg.| QUIS LOQUETUR. CASSIODORUS. Iste qui misericordiam petit impletur consideratione divinorum operum et admirans ait : quis loquetur.

^interl.| quis

auditas faciet omnes laudes eius?

^interl.| id est faciet ut audiantur aba liis omnia in qibus laudandus est Deus

^interl.| AUGUSTINUS. sic enim debent dici ut predicentur audientibus

^interl.| sed quis potest omnes quasi nullus vel quia

Numérotation du verset Ps. 105,3
III

Beati qui custodiunt iudicium ¦

^interl.| recte iudicando bonum a malo discernendo

^marg.| BEATI QUI CUSTODIUNT. AUGUSTINUS. Vel quia sequitur. Beati qui custodiunt iudicium et faciunt iustitiam. Laudes Dei dicit opera preceptorum eius que ipse facit in suis Deus enim operatur in nobis velle bonum et perficere ut ait apostolus. Quis ergo loquetur potentias Domini id est quomodo et que Deus potenter operatur in suis quoniam hec ineffabiliter operatur quis auditas faciet omnes laudes eius. Quis cum audierit facit laudes eius id est opera preceptorum eius que et si non omnia audita fiunt in quantum tamen fiunt ille laudandus est qui operatus est in eis. Et ideo maluit dicere laudes quam mandata vel opera mandatorum eius quia (ut dictum est) in quantum fiunt ipse laudandus est quas tamen omnes quis sufficit facere vel loqui. Et est sensus : misericordia est in seculum quam quis apud se non sufficit cogitare vel aliis intimare vel opere implere. Et accipit pro eodem laudes et potentias. Sed inter illa duo distinguitur scilicet loquetur et auditas faciet. Et sequitur beati. Quasi illud nemo sufficit scilicet loqui potentias vel omnes laudes facere vel id est saltem agat hoc scilicet iudicium et iustitiam quia beati sunt qui custodiunt etc.

et faciunt iustitiam

^interl.| recte agendo

in omni tempore.

^interl.| AUGUSTINUS. ex quo incipiunt. Qui enim perseveraverit usque in finem hic salus erit

^interl.| sed quia Deus iustos facit orat et ait

Numérotation du verset Ps. 105,4
IV

Memento nostri Domine in beneplacito populi tui ¦

^interl.| AUGUSTINUS. ut in eis simus in quibus beneplacitum est tibi quod non est in omnibus et non inter contumaces simus

^interl.| et ut hoc sit

visita nos

^interl.| AUGUSTINUS. ut ab eo sanati possimus iudicium custodire et iuste agere unde beati

in salutari tuo.

^interl.| Iesu

^interl.| visita nos ad hoc

Numérotation du verset Ps. 105,5
V

Ad videndum in bonitate electorum tuorum^†

^marg.| AD VIDENDUM. AUGUSTINUS. Ut videamus te in ea bonitate quam prestas electis id est per gratiam tuam videamus ne ceci remaneamus.

^interl.| et visita etiam

ad letandum

^interl.| et letemur

in letitia

^interl.| que est ipse Deus. Cui alibi dicitur. Exultatio mea redime me

gentis tue ¦

^interl.| filiorum Abrahe qui omnes una gens

^interl.| visita etiam

{t. 2 : Erfurt, f. 296rb ; facsim., p. 591b} ut² lauderis cum hereditate tua.

² ut Hi Rusch Ps-G cum Ps-R ] et Ps-G (F I Q* Φ^RGV G* K)

^interl.| quia non laudatur nisi propter te

^marg.| UT LAUDERIS. AUGUSTINUS. Mirum est in plerisque codicibus esse scriptum ut lauderis cum sit una in greco positio et similis debet esse interpretatio scilicet ut videamus et letemur et laudemus cum hereditate tua. Vel ut videas nos in bonitate electorum tuorum id est ibi nos esse facias et ibi nos videas. Et visita ad letandum id est ut leteris in letitia gentis tue id est ut facias gentem tuam letari ex te. Et ut leteris cum hereditate tua id est facias eam laudari in te quia non laudatur nisi propter te.

Numérotation du verset Ps. 105,6
VI

Peccavimus

^interl.| visita et necesse est ut visites quia

^marg.| PECCAVIMUS. Secunda pars ubi enumerat peccata patrum que in Egypto commiserunt te tamen a Deo dicit liberatos.

cum patribus nostris ¦

^interl.| quia in eis fuimus materialiter quando peccaverunt vel potius id est sicut patres nostri

iniuste egimus

^interl.| quantum ad Deum

iniquitatem fecimus.

^interl.| quantum ad proximum

^marg.| INIQUITATEM FECIMUS. CASSIODORUS. Tertio idem dicit ut pura confessio appareat tanto citius solvitur quanto vivacius se damnat homo.

Numérotation du verset Ps. 105,7
VII

Patres nostri

^interl.| quid enim patres fecerunt

in Egypto

^interl.| AUGUSTINUS. ubi multa eis facta

non intellexerunt

^interl.| fuit opus intellectu ut per illa temporalia alia quererent scilicet eterna

mirabilia tua ¦

^interl.| que pro eis in Egypto fecerat

^marg.| MIRABILIA. AUGUSTINUS. Id est quid per illa eis dare velles id est non temporale sed eternum bonum quod per patientiam exspectatur et ideo ipsi impatientes murmuraverunt et temporalibus #beati voluerunt.

^marg.| CASSIODORUS. Duo sunt que beneficia commendant intellectus et memoria quorum utrumque in eis redarguit. Et primo intellectum cum ait non intellexerunt mirabilia.

non fuerunt memores multitudinis misericordie tue.

^interl.| AUGUSTINUS. Arguit et memoriam quia nec saltem temporaliter acta recoluerunt ut potestatem quam experti erant crederent se ab inimicis liberandos

Numérotation du verset Ps. 105,VIII

Et irritaverunt ascendentes in mare³ ¦ mare Rubrum^† ⁴

³ mare] mari D30

⁴ mare mare Rubrum] mari mari Rubro D30, mare mari Rubro Cor2 (antiqui variaverunt regimen propositionum quia hebr. et Ieronymus diversificant sic : super mare in mari rubro require supra 103, 2 et infra 108, 18 Isaie 28, 6)

^interl.| dicit pro situ terre

^marg.| IRRITAVERUNT. AUGUSTINUS. Timentes Deum et desperantes post tot in Egypto visa. Hec irritatio facta est cum egredientes de Egypto pervenerunt ad mare Rubrum ibi ita erant conclusi quod ex uno latere erat mons nimis arduus et nemini ad transeundum pervius et ex alio latere erat mare Rubrum et a dorso erant insequentes Egyptii et pro his ceperunt graviter murmurare obliti potentie Dei. Sed tunc mare divisum est in duodecim divisiones et nulla tribus ausa fuit intrare prius nisi tribus Iuda unde meruit inter alias regni privilegium vel princiapatum obtinere.

Numérotation du verset Ps. 105,8
IX

^interl.| ita murmuraverunt et tamen

salvavit eos

^interl.| AUGUSTINUS. non secutus infidelitatem eorum

propter nomen suum ¦

^interl.| non merita eorum

^interl.| glorificandum scilicet

ut notam faceret potentiam suam.

^interl.| quomodo salvavit

Numérotation du verset Ps. 105,9
X

Et increpuit mare Rubrum et exsiccatum est ¦

^interl.| AUGUSTINUS. et non voce celitus missa sed divina potentia quamque sensu carent sentiunt et obediunt

et deduxit eos in abyssis

^interl.| vel aquis multis quod idem est

sicut in deserto.

^marg.| SICUT IN DESERTO. AUGUSTINUS. Quia ubi fuerunt abyssi factum est siccitate ut desertum ubi non sunt aque.

Numérotation du verset Ps. 105,10
XI

^interl.| ita

salvavit eos

^interl.| quod magnum fuit

de manu odientium ¦

^interl.| quod gravius id est maius quia propter eos percussi plagis

et redemit eos de manu inimici.

^interl.| pharaonis

^marg.| REDEMIT EOS. AUGUSTINUS. Quo pretio quasi diceret nullo sed in figura baptismi factum est in quo redimimur de manu diaboli sanguine Christi unde et mare Rubrum dixit quo colore sanguis figurabatur.

Numérotation du verset Ps. 105,11
XII

Et operuit aqua tribulantes eos ¦

^interl.| pharaonem et Egyptios

unus ex eis non remansit.

^interl.| persequentibus non Egyptiis. Qui enim ex Egyptiis non persequebantur remanserunt

Numérotation du verset Ps. 105,12
XIII

Et crediderunt

^marg.| ET CREDIDERUNT. AUGUSTINUS. Ecce dura corda Iudeorum que non ante sed post miracula credunt melius fuit promittenti credere.

{t. 2 : Erfurt, f. 296va ; facsim., p. 592ª} in⁵ verbis eius ¦

⁵ in D30* Rusch Weber ] om. D30² (eras.)

^interl.| AUGUSTINUS. usus locutionis est pro verbis eius vel in verba quod magis latine diceretur

et laudaverunt

^interl.| talis locutio est ista ut illa qua dicitur vitam talem vivit

laudem eius.

^interl.| dicentes cantemus Domino gloriose enim magnificatus est

Numérotation du verset Ps. 105,13
XIV

Cito fecerunt

^interl.| quasi crediderunt et laudaverunt et

^interl.| vel festinaverunt quod apertius

^marg.| CITO FECERUNT. Tertia pars ubi exponit peccata que post exitum fecerunt nec tamen defuit eis misericordia Dei per Moysen placati. Vel correptio per iustitiam Dei in quosdam per Moysen vindicantis.

^marg.| CASSIODORUS. Cito fecerunt. Summa celeritate mutati sunt a credulitate et laude ut murmurarent non sustinuerunt Deus erat eis victualia daturus sed illi nimia festinatione anticipaverunt sub diffidentia petentes non exspectantes consilium eius distulit enim Deus dare ut probaret eos.

obliti sunt operum eius ¦ et non sustinuerunt consilium eius⁶.

⁶ obliti sunt] om. Ω^S | et Ps-G ( Ψ ^B V D ) Hi Ω Clementina cum P-R ] om. Ed1455 Rusch Ps-G

^interl.| AUGUSTINUS. debuerunt enim cogitare tanta opera Dei erga se facta non esse inania sed vocare eos ad eterna que patienter exspectanda sunt. Illi vero festinaverunt fieri beati in terrenis in quibus est hydria cupiditatis de qua qui beberit sitiet iterum unde subdit et concupierunt concupiscentiam

Numérotation du verset Ps. 105,14
XV

Et concupierunt concupiscentiam

^marg.| CONCUPIERUNT CONCUPISCENTIAM. AUGUSTINUS. Talis locutio ut laudaverunt laudem.

^marg.| CASSIODORUS. Nimietas desiderii geminatione verbi ostenditur.

in deserto ¦ et temptaverunt Deum in inaquoso.

^interl.| id est in deserto

Numérotation du verset Ps. 105,15
XVI

Et dedit eis petitionem ipsorum ¦ et misit saturitatem in animas⁷ eorum.

⁷ animas Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi Rusch cum Ps-R ] anima Ps-G

^marg.| SATURITATEM. Non est hec saturitas de qua dicitur. Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam.

^marg.| IN ANIMAS. AUGUSTINUS. Animalitatem que sustentatur esca unde et in evangelio. Nonne anima est plus quam esca.

^marg.| AUGUSTINUS. Vel animas ut voluntas que desperando petierat copia vinceretur. Saturitatem sequitur seditio unde subdit ET IRRITAVERUNT. CASSIODORUS. Honorem ambientes invidendo Moysen in castris et Aaron sanctum Domini hec irritatio fuit pro sacerdotio quod habebat Aaron et filii eius.

Numérotation du verset Ps. 105,16
XVII

Et irritaverunt Moysen in castris ¦ Aaron sanctum Domini.

Numérotation du verset Ps. 105,17
XVIII

Aperta est terra

^marg.| APERTA EST TERRA. CASSIODORUS. Laus Dei qui suos vindicavit qualitas pene facta indicat a terra vorantur qui terrena sapuerunt.

et deglutivit Dathan ¦ et

^interl.| terra se

operuit super congregationem Abiron⁸.

⁸ Abiron Hi Rusch etc Abiran Ps-G (Φ^RG)

Numérotation du verset Ps. 105,18
XIX

Et exarsit ignis in synagoga

^interl.| id est in ducentos quinquaginta qui thuribula tenuerunt

eorum ¦

^interl.| non Dei

^marg.| IN SYNOGOGA. CASSIODORUS. Chore namque et ducenti quinquaginta cum eo volentes habere sacerdotium Aaron acceperunt thuribula ut adolerent incensum ideoque divino igne consumpti sunt.

flamma combussit peccatores.

^interl.| qui in incenso peccaverunt

^marg.| PECCATORES. AUGUSTINUS. Non ait peccantes quod et boni sed peccatores valde iniquos et gravibus sarcinis peccatorum oneratos.

Numérotation du verset Ps. 105,19
XX

Et fecerunt vitulum

^interl.| absentiam Moysi non ferentes

^marg.| ET FECERUNT. CASSIODORUS. Absentiam Moysi non tolerantes dum ipse in vertice montis Sinai moraretur ut acciperet legem fecerunt vitulum.

in Horeb⁹ ¦

⁹ (H)oreb Ps-G (Ψ^B D²) Ω^S Ed1455 Rusch ] Choreb Ps-G Ps-R , Horeb Ps-G ( G K²) Hi Clementina cum Ps-R ( K R etc.)

^interl.| alias : Choreb

^marg.| HOREB. CASSIODORUS. Interpretatur Calvaria ubi crucifixio facta ut iam tunc perfidi in eo nomine peccarent ubi posteri eorum erant Dominum crucifixurum id est in eo loco qui secundum nominis interpretationem designat locum ubi Iudei crucifixerant Dominum. Hoc impatientia levium fecit sicut omnia mala ex ea nascuntur.

^interl.| post

adoraverunt sculptile.

^interl.| vitulus enim non sculptilis sed conflatilis fuit

Numérotation du verset Ps. 105,20
XXI

Et mutaverunt gloriam suam ¦

^interl.| id est Domini qui esset gloria eorum si sustinerent eum

in similitudinem vituli¹⁰

¹⁰ similitudinem Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi cum Ps-R (nonnulli codd. ) Ps-αγδζ] similitudine Rusch Ps-G cum Ps-R

^marg.| IN SIMILITUDINE. AUGUSTINUS. Non ait in similitudinem sed in similitudine. Et est talis locutio ut supra et crediderunt in verbis eius.

comedentis fenum.

^interl.| ut ab eo comederentur quia fenum sunt id est caro

Numérotation du verset Ps. 105,21
XXII

Obliti sunt Deum qui

^interl.| quasi quomodo salvavit

^interl.| ecce ipse est

^marg.| OBLITI SUNT. CASSIODORUS. Magna oblivio quid est in memoria si non liberatio.

salvavit eos ^† qui fecit magnalia

^interl.| que pro magnitudine recoli potuerunt

in Egypto

Numérotation du verset Ps. 105,22

mirabilia

^interl.| CASSIODORUS. hec non solent a mente excidere

{t. 2 : Erfurt, f. 296vb ; facsim., p. 592b} in terra Cham ¦ terribilia

^interl.| AUGUSTINUS. id est mirabilia quia admiratio non est sine aliqua formidine

^interl.| CASSIODORUS. hec vivacius mentibus herent

^marg.| TERRIBILIA. Quia adversarios afflixerunt et istis quem timere deberent monstraverunt.

in mari Rubro.

Numérotation du verset Ps. 105,23
XXIII

^interl.| comminando

dixit ut disperderet eos ¦

^interl.| propter hec scelera quia digni erant perire omnes penitus

si non Moyses electus eius stetisset

^interl.| incessanter orasset pro eis

in confractione

^interl.| AUGUSTINUS. in plaga qua erant feriendi ut se obiiceret pro illis

^marg.| STETISSET IN CONFRACTIONE. AUGUSTINUS. Dicens si non dimittis illis dele me a libro tuo. Quantum valet intercessio sanctorum. Securus Moyses de iustitia Dei qua eum delere non posset impetravit misericordiam his qui iuste perirent.

in conspectu eius.

Numérotation du verset Ps. 105,XXIV

Ut averteret iram eius

^interl.| vel suam

^marg.| UT AVERTERET IRAM. De aqua contradictionis et immolatione filiorum unde vehementius iratus Deus et tamen postea misertus.

ne disperderet eos ¦

Numérotation du verset Ps. 105,24

et pro nihilo

^interl.| non quod eam vidissent sed sic pro nihilo habuerunt scilicet quod non crediderunt verbo eius

^marg.| ET PRO NIHILO. Quarta pars ubi item et alia peccata enumerat #et per Phinees placatum Deum dicit.

habuerunt terram desiderabilem.

Numérotation du verset Ps. 105,XXV

Non crediderunt verbo eius^†

^interl.| vel verbis

^interl.| quod esset eos introducturus

^marg.| NON CREDIDERUNT VERBO EIUS. AUGUSTINUS. Contempserunt quod per illam significabatur eternum bonum vere desiderabile vel non crediderunt verbo per parva ad magna vocantis. Nisi aliquid magnum terra illa signaret ad quod invitarentur ? nullo modo culparentur qui pro nihilo habuerunt eam. Cuius temporale regnum etiam sancti pro nihilo ducunt ut Hierusalem que in celo est vere desiderabilem ament sed infidelitas merito arguitur quia in eo quod habuerunt eam pro nihilo non crediderunt verbis Dei per parva ad magna ducentis et festinantes hic esse beati non sustinuerunt consilium eius.

Numérotation du verset Ps. 105,25

et murmuraverunt¹¹ in tabernaculis suis ¦

¹¹ murmuraverunt Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi Rusch cum Ps-R ] murmurabant Ps-G (R F I)

^interl.| dicentes faciamus ducem et redeamus in Egyptum

^marg.| IN TABERNACULIS. CASSIODORUS. Murmurabant quia hoc non laborantibus sed otiosis contingit unde maior invidia criminis crescit.

non exaudierunt

^interl.| dum murmurant non audiunt

vocem Domini.

^interl.| CASSIODORUS. Vehementer eos a murmure prohibentis

Numérotation du verset Ps. 105,26
XXVI

Et elevavit manum suam super eos ¦

^interl.| comminando penam

^marg.| ET ELEVAVIT. CASSIODORUS. Hec iustitia Dei premittitur ut secuta pietas magis glorificetur que pietas in sequenti ostenditur ubi interventu Phinees Deus placatus dicitur.

ut prosterneret eos in deserto.

^interl.| quasi viles qui prius fuerunt gloriosi

Numérotation du verset Ps. 105,27
XXVII

Et ut deiceret semen eorum

^interl.| filios etiam

in nationibus ¦ et disperderet¹² eos in regionibus.

¹² disperderet Ps-G ( V D ) Ω^S Rusch cum Ps-ασ Ps-R ( M U Q ²)] disperget Ω ^M, dispergeret Ps-G

^interl.| ne ultra de congregatione presumerent

Numérotation du verset Ps. 105,28
XXVIII

Et initiati sunt Beelphegor ¦

^interl.| AUGUSTINUS. idolo gentium consecrati sunt

^marg.| ET INITIATI SUNT. CASSIODORUS. Vel consecrati sunt quasi non modo ad tempus colentes gravior excessus et vehementior ira demonibus devovebant filios.

^marg.| AUGUSTINUS. Et initiati sunt . Ante quam diceret quod aliquis hanc indignationem Dei placaverit adiungit. Et initiati sunt et irritaverunt et multiplicata est in eis ruina quasi ad hoc distulerit quod levaverat manum ad prosternendos ut dati in reprobum sensum etiam hoc admitterent scilicet crimen idolatrie et in tanto crimine evidenti iustitia punirentur et tantum fuit hoc scelus eorum ut Deus nollet aliter placari nisi ut Phinees eum placavit qui coeuntes interfecit non odio eorum sed zelo Dei quo facto populum cuius maior interitus futurus erat liberavit.

et comederunt sacrificia mortuorum.

^interl.| immolatur mortuis hominibus quasi diis

Numérotation du verset Ps. 105,29
XXIX

Et irritaverunt eum in adinventionibus suis ¦

^interl.| vel studiis

et multiplicata est in eis ruina.

^interl.| ut pro suis gravibus peccatis graviter vastarentur

Numérotation du verset Ps. 105,30
XXX

Et stetit Phinees¹³ et placavit ¦

¹³ Phinees Ω ^M edd scrips. , Finees Hi Rusch Ps-G

^interl.| AUGUSTINUS. Breviter dicit quia non docet sed commemorat

^marg.| ET STETIT PHINEES. CASSIODORUS. Solida mente ut in generali perturbatione solus ipse confidentiam deprecationis assumeret. Et placavit vel exoravit. Posset dixisse : Et mechantes transfixit. Sed melius dixit exoravit quia transfixio mechantium zelo Dei facta magis dicenda oratio quam operatio quia qui bene agit orat.

^interl.| sic

cessavit quassatio.

Numérotation du verset Ps. 105,31
XXXI

Et reputatum est

^marg.| ET REPUTATUM EST. AUGUSTINUS. Deus qui novit quanta caritate populi id factum sit reputavit hoc sacerdoti suo in iustitiam non solum quamdiu generatio est sed usque in eternum.

ei ad¹⁴ iustitiam ¦ in generatione et generationem usque in sempiternum.

¹⁴ ad Ps-G (R* D) Hi Ω^S cum P-R] in Ps-G D30

Numérotation du verset Ps. 105,32
XXXII

^interl.| iterum

irritaverunt {t. 2 : Erfurt, f. 297ra ; facsim., p. 593a} eum¹⁵

¹⁵ eum Ps-G (Q G K² Ψ^B V D) Ω^S Rusch edd. cum P-R] ÷ eum Φ, om. Ps-G

^interl.| ad iram provocaverunt

^marg.| ET IRRITAVERUNT. CASSIODORUS. Quinta pars ubi agit de aqua contradictionis et de immolatione filiorum unde vehementius iratus est Deus et tamen postea misertus. Quasi ita irritaverunt in adinventionibus suis sicut supra dictum est. Et nunc iterum irritaverunt.

ad aquas¹⁶ Contradictionis ^† et vexatus est

¹⁶ aquas Ps-G (Ψ^B V D) Ω^S cum P-R] aquam Ed1455 etc. Ps-G

^interl.| mente turbatus ut hesitaret

Moyses propter eos ¦

Numérotation du verset Ps. 105,33

quia exacerbaverunt spiritum eius.

^interl.| nimia importunitate populi succensus diffidenter excrepuit dicens : numquid de petra hac potero vobis aquam eiicere

Numérotation du verset Ps. 105,XXXIII

^interl.| ideo quia exacerbaverunt eum

distinxit in labiis suis ¦

^marg.| ET DISTINXIT. CASSIODORUS. Hoc miraculum a priore constantia quam habuit in aliis miraculis hoc enim ambigue dixit qui omnia alia certa fide promiserat perturbatus enim murmure populi infidelis non tenuit fiduciam qualem debuit.

^marg.| AUGUSTINUS. Et distinxit. Quasi hoc non posset Deus facere qui tanta iam ante fecerat dubitanter eim petram percussit qui in aliis non dubitaverat de hoc autem hac sola pena correptus est quod non intravit terram illam non tamen alienatus est a regno gratie Dei.

Numérotation du verset Ps. 105,34

non disperdiderunt gentes

^interl.| illi de quorum iniquitatibus loquitur psalmus cum in terram promissam intrarent

^marg.| GENTES. Septem illos populos qui terram promissionis possidebant.

quas dixit Dominus¹⁷ illis.

¹⁷ Dominus Ps-G Hi] + Deus Ed1455 Rusch

^interl.| ut interficerent nec communicarent eis

Numérotation du verset Ps. 105,35
XXXIV

Et commixti sunt

^interl.| CASSIODORUS. ne enim hoc fieret preceperat Deus occidi gentes

inter gentes et didicerunt opera eorum

Numérotation du verset Ps. 105,36

et servierunt sculptilibus eorum ¦ et

^interl.| ita

factum est

^marg.| ET FACTUM EST. CASSIODORUS. Terra promissionis data in premium versa est excedentibus in ruinam quia gentium conformitate facte sunt idolatre.

illis in scandalum.

^interl.| quod eas non perdiderunt sed commixti sunt eis

Numérotation du verset Ps. 105,37
XXXV

Et immolaverunt filios suos ¦

^interl.| hoc Moyse et Iosue mortuis

^marg.| ET IMMOLAVERUNT. AUGUSTINUS. Hec et si illa non narret historia tamen hic propheta mentiri non potest.

^marg.| CASSIODORUS. Si non in prima in sequenti etate factum est quod narrat #David.

et filias suas demoniis.

^interl.| idolis que erat consuetudo gentium

Numérotation du verset Ps. 105,38
XXXVI

Et effuderunt sanguinem innocentem^†

^interl.| AUGUSTINUS. parvulorum a consensu illius sceleris alienorum

sanguinem filiorum suorum et filiarum suarum ¦

^interl.| CASSIODORUS. ne putes extraneorum

quas sacrificaverunt sculptilibus Chanaan.

Numérotation du verset Ps. 105,XXXVII

Et interfecta est

^interl.| quia fere hoc peccato omnes mortui sunt

^marg.| ET INTERFECTA. AUGUSTINUS. Tropica locutio continens pro contento id est homines. Ipsi enim interficiebant animas suas immolando filios et contaminati sunt in operibus.

terra in sanguinibus^†

^interl.| id est ipsi homines

Numérotation du verset Ps. 105,39

et contaminata est

^interl.| id est contaminati sunt

in operibus eorum ¦ et fornicati

^interl.| polluti

sunt in adinventionibus suis.

^interl.| adulterinis superstitionibus polluti

^marg.| ADINVENTIONIBUS. AUGUSTINUS. Non quod primi invenissent sed quia alios imitati sunt. Quod in greco apertius et hic et supra unde et alii transerunt studia vel affectiones vel voluntates.

Numérotation du verset Ps. 105,40
XXXVIII

Et iratus est furore Dominus

^interl.| quasi potentia vindicandi excitata est

^interl.| ira non est in Deo sed per similitudinem

in populo suo¹⁸ ¦ et abominatus est hereditatem {t. 2 : Erfurt, f. 297rb ; facsim., p. 593b} suam.

¹⁸ populo suo] populum suum D30 Ps-G (Φ^G²^V Ψ^B* D Ω ^M) Ed1455 Ed1530 Clementina cum Ps-R

^interl.| AUGUSTINUS. non ad perditionem sed disciplinam quod innuit nominans hereditatem

^marg.| ABOMINATUS EST. CASSIODORUS. Id est aversus est ab eis quod averti est extremum omnium malorum unde ruina sequitur et tradidit.

Numérotation du verset Ps. 105,41
XXXIX

Et tradidit eos in manus gentium ¦

^marg.| ET TRADIDIT EOS. CASSIODORUS. Ecce qui gloriabantur in idolis opprobrio servitutis subsunt quia serviunt inimicis quod difficile est.

et dominati sunt

^interl.| quia illis subiecti

eorum qui oderunt¹⁹ eos.

¹⁹ oderunt Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi Ω Rusch cum Ps-R ] oderant Ps-G

^marg.| QUI ODERUNT EOS. CASSIODORUS. Grave est servire offenso qui nullo placatur obsequio.

Numérotation du verset Ps. 105,42
XL

Et tribulaverunt eos inimici eorum ^† et humiliati sunt sub manibus eorum ¦

^interl.| sed Dominus

Numérotation du verset Ps. 105,43

sepe liberavit eos.

^marg.| SEPE LIBERAVIT. CASSIODORUS. Duplex misericordia premisit enim superius beneficia Dei nec tamen cessat iniquitas eorum intulit vindictam et afflictis iterum miseretur.

Numérotation du verset Ps. 105,XLI

Ipsi autem exacerbaverunt eum

^interl.| AUGUSTINUS. hoc est quod superius dixit non sustinuerunt consilium eius scilicet Dei quod est de eternis

in consilio suo ¦

^marg.| IN CONSILIO SUO. CASSIODORUS. Consilium hominis malum est ipsi homini quo querit que sua sunt non que Dei.

^interl.| ideo

humiliati sunt in iniquitatibus suis.

^interl.| viles facti

Numérotation du verset Ps. 105,44
XLII

Et vidit cum tribularentur ¦

^interl.| licet essent in qui Deus tamen plenus misericordia non neglexit eos

^interl.| intuitu misericordie

et audivit²⁰ orationem eorum.

²⁰ audivit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi Rusch (odivit )] audiret Ps-G (R F² I Φ^RGV)

Numérotation du verset Ps. 105,45
XLIII

Et memor fuit testamenti sui ¦

^interl.| AUGUSTINUS. eterni quod disposuit ad Abraham

^marg.| TESTAMENTI SUI. CASSIODORUS. Causa est ne Israel pro debito periret testamentum novum ubi est adventus Domini qui est Abrahe promissus.

et penituit eum secundum multitudinem misericordie sue.

^marg.| PENITUIT. AUGUSTINUS. Quia mutavit quod perditurus eos videbatur. CASSIODORUS. Tunc penitet quando nos penitere videt et talis est nobis quales nos illi.

^marg.| AUGUSTINUS. Nihil repente facit Deus sed quod ab eterno prescivit. Sed mutare dicitur quod secundum rerum causas sequi videretur aliis causis e contra intervenientibus. Sed et causas et quid fieret immutabiter previdit.

Numérotation du verset Ps. 105,46
XLIV

Et dedit eos

^interl.| predestinatos

in misericordias ¦

^interl.| pluraliter dicit quia quisque proprium domum habet et totum est miserentis Dei

^marg.| IN MISERICORDIAS. CASSIODORUS. Propter diversa dona prophete apostoli martyres et confessores de Iudeis fuerunt quos dedit in misericordias et hoc in conspectu omnium qui ceperant eos id est gentium ut eos gentes miratentur que prius eos. despexerunt. Vel coram demonibus liberi facti sub quibus fuere captivi.

in conspectu omnium qui ceperant eos.

Numérotation du verset Ps. 105,47
XLV

Salvos fac nos

^interl.| hoc falso putant Iudei impleri per Antichristum

^marg.| SALVOS FAC NOS. CASSIODORUS. Sexta pars. Iam copia laudis Dei expletus precatur quod futurum vidit ut Ecclesia de omnibus gentibus congregetur et laudes eternas cantet.

^marg.| AUGUSTINUS. Salvos fac nos , quasi : dedisti misericordias in conspectu omnium diaboli et angelorum eius qui captivos tenebant quibus eiectis perficit Christus sanitates. Salvos fac no s unde hic orat ut perficiat salutem unde servat hic ordinem quem Dominus in evangelio prius enim agit de eiectione demonum postea de sanitate. Tertio de glorificatione ubi subdit. Et gloriemur in laude tua . Sic enim dixit Dominus in evangelio^a : «Ecce eicio demonia et sanitates perficio hodie et cras et tertia die consummor» id est perficior occurrentibus omnibus in virum perfectum in mesuram etatis plenitudinis Christi. Per que notantur tres status christiane religionis duo in presenti ubi meremur. Tertius in futuro ubi triumphabimus. Primus est in penitentia. Secundus in iustitia. Tertius in gloria. In quorum significatione celebrabantur in veteri testamento tres precipue festivitates scilicet Pascha, Pentecostes et Scenophegia. In Pascha immolabatur agnus et comedebatur azyma cum lactucis agrestibus et spicas igni torrebant per que significatur carnis mortificatio et penitentie amaritudo. In Pentecoste novi panes cum novis fructibus offerebantur per quod intelligitur iustitie status per quam in novitate vite ambulamus. In Scenophegia que erat festivitas tabernaculorum offerebatur de cunctis fructibus anni in templo per quod significabatur status future consumationis quando sancti in immortalitate dedicati veniunt cum exultatione portantes manipulos suos. Idem tres status significati sunt per ea que Samaritanus circa vulneratum fecit. Infudit enim prius vinum, postea oleum, deinde dixit illi : vade sanus factus es^b. In vino intelligit fervor penitentie, in oleo levitas iustitie. In eo quod dixit : vade sanus factus es, consumatio glorificationis eterne. Hi quoque idem significantur per tres dies Christi scilicet crucis sepulture resurrectionis. Isti ergo tre status significantur per illa tria predicta que Dominus dixit. Per eiectionem quippe demonum penitentia intelligitur per quam a peccatis mundamur per sanitatum perfectionem iustitia. Per tertie diei consummationem future glorificationis perfectio intelligitur. Idem quoque tres status significantur per ea que et hic dicuntur primus penitentie status notatur per hoc quod dicit dedit in misericordias in conspectu omnium. Secundus iustitie status per hoc quod dicit. Salvos fac nos. Tertius glorificationis per hoc quod dicit ut confiteamur et gloriemur. Sequitur : et congrega nos etc.

^a Lc. 13, 32.

^b Cf. Lc. 10, 33 sqq. ;

Domine Deus noster ¦ et congrega nos de nationibus.

^interl.| unde alias oves habeo scilicet de gentibus scilicet filios Dei qui dispersi erant

Numérotation du verset Ps. 105,XLVI

Ut confiteamur

^interl.| in presenti et in futuro

nomini sancto tuo²¹ ¦ et gloriemur in laude tua.

²¹ s. t. Ps-G ( plerique codd. et edd. ), Rusch cum Ps-R ] inv. Ps-G Hi

^interl.| CASSIODORUS. non in humana iactantia

Numérotation du verset Ps. 105,48
XLVII

Benedictus

^interl.| est

Dominus Deus Israel ²²

²² Dominus Deus Ps-G ] inv. Rusch (hapax)

^marg.| BENEDICTUS DOMINUS. CASSIODORUS. Hec est laus quam congregatos optat cantare hoc nunc cantat Ecclesia de tanto bono leta.

a seculo et usque in seculum ¦

^interl.| unde beati qui habitant in domo tua Domine in secula seculum laudabunt te

^marg.| A SECULO USQUE IN SECULUM. Id est ab eterno in eternum quia sine fine laudabitur hec est tertia consummatio corporis Christi in immortalitate quod in principio psalmi oratum est. «Memento nostri Domine in beneplacito populi tui» ad videndum ad letandum «ut lauderis cum hereditate tua».

et dicet omnis populus fiat fiat.

^interl.| AUGUSTINUS. Iste predestinatus de Iudeis et gentibus

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Ps. Psalmus 105), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 04/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=26&chapitre=26_105)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 105

<26. Psalterium>

Psalmus 105