Glossa ordinaria

<26.9835> Prologus ‘Omnis divina Scriptura’ Berengarii discipuli

Numérotation du verset Ps. Prol.9835,1.1 
prol.| ¶Ad lectorem
prol.| Omnis divina Scriptura vel pertinet ad historiam vel ad moralitatem vel ad mysticum intellectum. Est tamen1 intelligendum quod, quadam permixtione2 alterna, persepe et historia in moralitate et moralitas in historia et mysticus intellectus invenitur. Ad mysticum vero intellectum pertinet prophetia.
1 tamen ] autem P2543, t<antu>m Cas55
2 permixtione P12005 Cas55 ] permistione P2543
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,1.2 
prol.| Est autem prophetia inspiratio divina que per visiones vel per3 facta vel per dicta quorumdam «incommutabili veritate eventus rerum» ostendit. Per visiones ut per Ezechielis4 et Danielis5 et evangeliste Ioannis visionem. Per facta ut per immolationem Abrahe6 a in qua divinitas et humanitas Domini nostri Iesu7 intelligitur. Per arietem enim immolatum humanitas Christi idest caro Christi passa significatur; per Isaac vero reservatum et illesum ipsa Christi divinitas in passione carnis fuisse illesa cognoscitur. Per dicta «eventus rerum incommutabili veritate»b ostendit ut ista prophetia. c
a Cf. Gn. 22, 13 Gen. 22, 13
b Cf. Cassiodorus , Expositiones in Psalmos, præf,, c. 1, CCSL 97, p. 7.3.
c . Voir ‎M. Morard , La harpe des clercs, 2008, XIII.Note générale 7.
3 per] om. Cas55
4 per Ezechielis ] Ezechiel Cas55 Ed
5 Danielis ] Daniel Cas55 Ed
6 Abrahe] Habrahe Cas55
7 Iesu] + Christi Cas55
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,1.3 
prol.| Fit8 autem prophetia aliquando de preterito, aliquando de presenti, aliquando de futurod. De preterito ut Moyses, divina inspiratione refectus, mundi dispositionem prophetando9 ostendit dicens10: «In principio creavit11 Deus celum et terram»e; de presenti utf «Ecce agnus Dei»; de futuro non est dubium.
d Cf. Lietbert de Lille , Argumentum in Ps (PL 21, 644 D): «Dicitur autem prophetia non quia predicit futura, sed quia prodit occulta. Cuius tempora tria sunt: preteritum, presens et futurum».
e Gn. 1, 1 Gen. 1, 1 .
f Io. 1, 29.36 Ioh. 1, 29.36 .
8 Fit ] Est Ed
9 etiam ] autem Ed
10 dicens] om. Cas55
11 creavit ] fecit P12005 (super ras.)
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,1.4.1 
prol.| Ista vero prophetia non uno modo sed tripliciter de Christo agit. Aliquando enim de ipsius divinitate, aliquando de eius12 humanitate, aliquando de ipsius corpore agit.13 Corpus enim Christi vocatur Ecclesia. Sicut enim corpus a capite regitur sic sancta Ecclesia a Christo suo capite14 gubernatur.
12 eius] eiusdem Cas55
13 aliquando… agit ] om. hom. P12005
14 a Christo suo capite ] a capite suo idest a Christo P2543
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,1.4.2 
prol.| Agit de ipsius divinitate ut hicg: «Dominus15 dixit ad me: filius meus es tu, ego hodie genui te». Agit de ipsius humanitate ut hich: «Astiterunt reges terre». Agit de ipsius corpore ut hic16 i: «Deus17 Deus meus respice in me». Et quando agit de ipso corpore, aliquando inducit corpus18 loquens pro se, idest Christum loquentem sub persona sua pro corpore, idest19 Ecclesia utj «Longe a salute mea», idest a salute longe20 meorum.
g Ps. 2, 7.
h Ps. 2, 2.
i Ps. 21, 2.
j Ps. 21, 2.
15 Dominus ] Deus Ed
16 hic] om. Cas55
17 Deus] Dominus Ed
18 caput Cas55
19 id est ] vel Ed
20 a salute – longe] inv. Cas55
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,1.4.2 
prol.| Vel simpliciter pro ipso corpore sicut lingua aliquando loquitur pro se, aliquando loquitur propter21 coniunctionem quam cum ceteris habet membris22. Loquitur pro illis ut pro pede23. Loquitur pro se hoc modo24*: Ego sum fixa25. Loquitur pro pede hoc modo: ‘Quid me calcas?’ Similiter Dominus Christus26* aliquando pro se27, aliquando propter coniunctionem et piam affectionem28 quam habet in Ecclesia loquitur pro ipsa Ecclesia.
21 propter ] + ipsius P2543
22 cum... membris] habet cum ceteris membris Cas55
23 pede] pedibus Ed
24 loquitur pro se hoc modo Cas55 ] om. P12005 P2543
25 Ego sum fixa ] Ego sum fissa Cas55, om. P12005
26 Christus Cas55 P2543 ] Iesus P12005
27 aliquando pro se] om. Cas55
28 propter coniunctionem… -m… -m ] pro coniunctione et pia affectione P2543
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,2.1 
prol.| k Intitulatur autem hic29 liber hoc modo: Liber hymnorum vel 30   soliloquiorum de Christo. «Hymnus proprie est laus divina metrice scripta»l et cum apud nos Psalterium metrice scriptum non sit, videndum est31 quomodo   Liber hymnorum vocari possit. Potest igitur vocari   Liber 32   hynnorum quantum ad hebraicum33 modum in quo34 a David metrice scriptum fuit.
k Cf. ‎. Morard , La harpe des clercs, 2008, XIII.Note générale 13.
l Ps. Bèda, In Psalmos liber exegesis, praef. altera, PL 93, (1862) 480 D): «Hymnus est proprie laus Dei metrice scripta».
29 hic] iste Cas55
30 vel ] et Ed
31 est ] om. Ed
32 Liber ] om. P2543
33 hebraicum Ed , p. corr. pr. m. P2543 ] hebreorum a . corr. pr. m. P2543
34 in quo] non quod Cas55² (in ras. ut vid. ?)
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,2.2 
prol.| Legitur namque quod Psalterium a sancto Hieronymo fuit dupliciter35 de hebreo in latinum translatum. Uno modo de verbo ad verbum, sed hac translatione non utimurm. Alio modo etiam36 fuit ab ipso translatum37 ita scilicet quemadmodum nos utimur. Et hec translatio facta secundum hoc quod38 nos modo Psalterio utimur39, gallica vocatur eo quod Galli ea40 utuntur. Sed est translatio eiusdem operis, que romana vocatur quia41 Romani ea utuntur42, quam fecit Symachus et Aquila43. Alia est translatio eiusdem quam septuaginta viri44 fecerunt Ptolomeo45 Egyptiorum regi46. Ideo etiam47 liber hymnorum dicitur quia48 laus Dei est quidquid49 dicit. n
m Psalterium iuxta Hebreos.
n Cf. Prol. Omnis scriptura, § 2, BAV, Chigi 230, ed. M. Morard, La Harpe des Clercs, 2008 : « – Sciendum est psalterii translationes duas esse apud latinos in usu atque honore: romanam scilicet et gallicam. Romana est qua utuntur Romani et plerique Italici, que de greco in latinum a Psimacho (!) et Aquila est translata secundum LXX interpretes Ptolomei regis. Gallica vero est qua precipue Galli utuntur, que et precipua est, rogatu Damasci Pape, sumpta a beato Ieronimo de hebreo in latinum ad intentionem, idest sensum ex sensu. Fecerat enim beatus Ieronimus prius et aliam translationem similiter de hebreo sumptam ad litteram, idest verbum ex verbo similiter transferens, que parum perfecta erat, lingue dispari<ta>te. Sunt autem facte apud latinos plures aliae translationes quarum nulla est in usu ».
35 fuit dupliciter] inv. Cas55
36 etiam ] autem Ed
37 translatum] + sententia Cas55
38 secundum hoc quod] .s. quod hoc Cas55, scilicet hoc quo Ed
39 Et hec translatio... utimur] om. Cas55
40 ea ] om. P2543
41 vocatur quia ] dicitur et Ca55, vocatur quoniam Ed
42 Sed est... utuntur] om. Cas55
43 Aquila] + consilio Damasi pape Cas55
44 viri ] interpretes P2543
45 Ptolomeo CaS55 ] Tholomeo P12005, Ptolonico P2543 , Ptolomeo Ed
46 Egyp. regi] inv .Cas55
47 etiam ] vero Ed
48 quia ] q3 P , quoniam Ed
49 quidquid] quicquid Cas55
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,2.3.1 
prol.| Vocatur etiam50 Liber soliloquiorum de Christo, non quod de solo Christo51, et non de corpore eius idest52 Ecclesia loquatur53 sed quia54 principaliter de ipsius divinitate atque humanitate loquitur.
50 etiam ] vero Ed
51 solo Christo] eo solo Cas55
52 idest ] + de P2543
53 loquatur] loquitur Cas55
54 quia ] q3 P , quoniam Ed
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,2.3.2 
prol.| Vel quia55 ubi de ipsius corpore, idest de56 fidelibus, loquitur, quodam modo de Christo loquitur. Pertinet enim ad caput quidquid57 de eius corpore58 dicatur.
55 quia ] q3 P , quoniam Ed
56 de] om. Cas55
57 caput quidquid ] eam si Cas55
58 eius corpore ] inv. Ed
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,2.4.1 
prol.| o Vocatur autem59 Psalterium per simile. Psalterium60 est musicum61 instrumentum in 62 modum delte 63 littere grece compositum quod, quia64 desuper65 est66 concavum, super extensis decem cordis reddit dulce melos et sonum iocundissimum.
o Voir ‎XIII.Note générale 19 .
59 autem ] om. Ed
60 psalterium] + enim P2543
61 musicum ] om. Ed
62 in] que Cas55
63 delte ] delta Ed
64 quia ] quare Ed
65 desuper] super Cas55
66 est ] om. P2543
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,2.4.2 
prol.| p Huic est contrarium quoddam aliud musicum67* instrumentum, scilicet cithara, quod, quia68 subtus69 est concavum, super extensis cordis reddit delectabilem70 sonum71. Per citharam que subtus72 est concava carnis mortificatio intelligitur. Si enim nostrum inferius cavaverimus73*, idest si nostram carnem74 mortificaverimus, nostra nobis subtrahendo et pauperibus dando, ieiunando, vigilando, orando75 per hanc concavitatem iocundum sonum id est76* delectabile Deo obsequium reddemus. Per Psalterium spiritus vivificatio intelligitur. Sicut enim psalterium per hoc quod superius est77 concavum et per78 decem cordarum super extensionem iocundum sonum reddit, ita79 noster spiritus per hoc quod sibi datur a superioribus, idest per dona sancti Spiritus, et extensionem80* decem preceptorum legis iocundum sonum, idest delectabilem operationem, reddit. Et sicut psalterium a superiori concavitate resonat, ita hoc opus a superioribus resonat quia loquendo de divinitate et humanitate Christi, de superioribus81 et de celestibus tractat quapropter psalterium vocatur.82
p Cf. ‎Note générale 8 .
67 musicum] inv. P12005
68 quia ] quare Ed
69 subtus ] subter Ed
70 delectabilem ] delectabile Ed
71 delectabilem sonum] inv. Cas55
72 subtus ] subter Ed
73 cavaverimus Cas55 ] cavaverimum P12005, concaverimus P2543
74 cavaverimus… nostram ] om. Ed
75 vigilando orando] inv. Cas55
76 id est] de P12005 P2543
77 superius est] inv. Cas55
78 per ] + hoc P2543 , hac Ed
79 ita ] + et P2543
80 extensionem Cas55 ] per executionem Cas2543 P12005
81 resonat… superioribus ] est Ed
82 Hic desinit Ed
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,2.6.1. 
prol.| Vel ideo Psalterium vocatur quia nostrum superius id est83* nostram animam, per superextensionem decem cordarum, idest per executionem decem preceptorum legis que continet84, facit dulces85 melos, idest dulcem et iocundum operationem Deo, reddere. Nam per decem cordas decem precepta86 intelliguntur, quorum tria in una tabula scripta fuerunt quando sancto Moysi data sunt87, et septem in alia tabula.
83 id est Cas55 P12005 ] ubi 2543
84 continet] lac. Cas55
85 dulces] dulce Cas55
86 precepta] + legis Cas55
87 sunt ] fuerunt P2543
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,2.6.2 
prol.| Tria autem sunt hecq: «Deus Dominus tuus88 unus est89 ». «Ne assumas nomem Dei tui in vanum.»r «Observa sabbatum»s, que hoc modo exponuntur: «Dominus Deus tuus90 unus est»t idest invariabilis, idest non est91 hoc et hoc quia92 non est compositus ex materia et forma sicut alie creature, sed simplex esse habens, neque multiplex est. Quapropter diversos deos, ut Iovem et93 [f. 84rb] Mercurium, non94* adoresu. «Non assumas95 nomen Dei tui in vanum.»v Omnis creatura vana est, sicut dicit Salomon: «Vanitas vanitatum et omnia vanitas»w. «Non assummas, inquam, nomen96* Dei tui in vanum»x idest ne97 blasphemes nomen Dei tui dicens98* esse vanum, idest creatum tantum et non creatorem. «Observa sabatum.» Ille bene sabbatizat qui pro99 spe future beatitudinis a bono opere non vacat. Ille male100* sabatizat qui manum101 simpliciter ab opere, non animum, a mala cogitatione revocat. Per sabatum autem requies celestis intelligitur ....
q Dt. 15, 7 Deut. 15, 7 .
r Ex. 20, 7 Ex. 20, 7
s Dt. 5, 12 Deut. 5, 12 .
t Dt. 6, 4 Deut. 6, 4 .
u Cf. Id., in Ps 17 Ps 17  (P12005 f. 64va): «Via Iovis et Mercurii est polluta sed via Domini non est polluta»; ce binôme revient encore une autre fois un peu plus haut.
v Ex. 20, 7 Ex. 20, 7 .
w Qo.. 1, 2 Eccle. 1, 2 .
x Ex. 20, 7 Ex. 20, 7
88 Deus Dominus tuus] Dominus Deus tuus Deus Cas55
89 Deus Dominus tuus] Dominus Deus tuus Deus Cas55
90 tuus P2534 P12005 Ed] + Deus Cas55
91 est] om. Cas55
92 non est… quia ] hec et hec (h + tilde deux fois)quod P2543
93 et ] a<t>que  P2543
94 non Cas55 P2543 ] ne P12005
95 assumas] assumes Cas55
96 nomen Cas55 P2543 ] + P12005
97 ne] non Cas55
98 dicens] + eum P12005
99 pro] in Cas55
100 male Cas55 P2543 ] non bene P12005², bene P12005*
101 magnum ] magnum P2543
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,2.6.3 
prol.| Sicut enim post sex102 dies sabatum sequitur, ita post laborem huius vite celestis requies sequitur. Sex enim dies, in quibus licet operari et in quibus Dominus operatus103 est, vitam significa<n>t104 presentem105 in qua debemus ita operari ut ad sabatum, idest ad requiem celestem, valeamus venire sicut106 Dominus post laborem sex dierum107 in septima108 die, idest in sabato, legi109 requievisse. Et bene per sabbatum futura requies et per septem110 dies in quibus Dominus operatus est presens vita intelligitur. Nam de septem111 diebus in Genesi legitury: «Et factum est vespere et mane, dies primus; et factum est vespere et mane, dies secundus» et sic de ceteris. Quod bene presenti vite convenit in qua post diem sequitur nox et post prosperitatem adversitas112, et sic in hac vita intelligitur mutabilitas. Sed de sabato in quo Dominus requievit legiturz: «Et requievit Deus in die septimo113 ab omni opere quod patrarat» – non istud: ‘Et factum est vespere et mane, dies septimus’ – quod bene celesti vite congruit. In illa enim non sequitur diem nox neque prosperitatem adversitas sed solum mane, idest sola ibi est114 claritas. Nulla enim est ibi mutabilitas. Legitur autem in Genesi: «Et vidit Deus omnia115 que fecerat et erant valde bona/p. 2vb/, et requievit116 die septima117 ab omni opere quod patrarat». Similiter nos, si viderimus118 bona esse que fecimus in futura gloria requiescemus nisi a bono opere desistamus. Hec autem tria precepta ad Dei dielectionem pertinent.
y Gn. 1, 5.8 Gen. 1, 5.8 etc.
z Gn. 2, 2 Gen. 2, 2 .
102 sex ] septem P2543
103 operatus ] operata P2543
104 si ergo P2543
105 vitam significant presentem] vitam presentem significant inv. Cas55
106 sicut ] + enim P2543
107 dierum ] diebus P2543
108 septima ] septem P2543
109 legi] legitur Cas55
110 septem] sex Cas55
111 septem] sex Cas55
112 adversitas ] om. P2543
113 Deus in die septimo] in septimo die Cas55
114 ibi est] inv. Cas55
115 omnia ] cuncta P2543
116 requievit ] + Deus P2543
117 die septima] die septimo P2543, om. Cas55
118 viderimus ] vidimus Ed
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,2.5.3 
prol.| Septem vero in alia tabula scripta ad dilectionem proximi pertinent. Et per ternarium numerum qui est in tribus preceptis ad Dei dilectionem pertinentibus Trinitas sancta intelligitur. Et per septenarium numerum qui est in aliis septem preceptis119 presens vita intelligitur que120 septem diebus volvitur. In hoc enim mundo121 proximi dilectionem debemus adquirere ut ad Dei dilectionem possimus pervenire. De his preceptis scriptum estaa: «Esto consentiens adversario tuo dum es in via ne adversarius tradat te122 iudici, iudex autem tortori» idest: dum tu123 es in via, idest in hoc mundo, obedi adversario tuo124, idest sermoni divino qui noster est adversarius. Adversatur enim nobis quando125 dicit: «Non mechaberis»ab et nos mechamur126; «Non furaberis»ac, et nos furamur. «Ne adversarius» idest127 sermo divinus «te tradat iudici» idest Christo, «iudex autem tortori» idest Christus diabolo.
aa Mt. 5, 25 Math. 5, 25 .
ab Mt. 5, 27 Math. 5, 27 .
ac Rm. 13, 9 Rom. 13, 9 .
119 septem preceptis] inv. Cas55
120 que Ca55 ] qui P2543
121 mundo ] modo P2543
122 tradat te] inv. Cas55
123 tu] om. Cas55
124 adversario – tuo] inv. Cas55
125 quando ] ubi P2543
126 mechamur ] + et P2543
127 id est Cas55 P2543 ] + ne om. Cas55
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,3.1  
prol.|  ‘Psalmi’128 autem vocantur singule partes huius operis129. Psalmus proprie vocatur sonus ille qui in psalterio musico instrumento sic per tactum digitorum et per concussionem130 decem cordarum. Ad hunc modum persepe in Sacra Scriptura per psalmum operatio bona intelligitur que fit per mentis applicationem et per decem preceptorum executionem. Sed singule partes131 huius operis ideo vocantur psalmi quia, sicut psalmus ille sonus in musico instrumento in132 superiori concavitate fit, ita isti133 psalmi ex superioribus idest ex134 celestibus facti sunt, idest de divinitate et humanitate135 Christi et de corpore eius.
128 Psalmi ] + proprie P2543
129 operis ] operationis P2543
130 concussionem ] acussionem P2543
131 partes ] om. P2543
132 in] ex Cas55
133 isti ] ista P2543
134 ex] om. Cas55
135 divinitate – et humanitate] inv. Cas55
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,3.2  
prol.| Sed potest opponi quomodo psalmus de humanitate Christi loquens factus sit de re136 celesti. Ad quod sic respondeatur137. Et si Christus in similitudine carnis peccatricis138 venit, tamen in carne peccatrice non fuit. Nulla enim illecebra carnalis139* eum tenuit quia140 sua caro sacratissima141 fuit, et sic celestis.
136 re] om. Cas55
137 respondeatur Cas55* etc. ] responde_tur Cas55²
138 peccatricis carnis ] peccati carnis P2543 , inv. Cas55
139 carnalis Cas55 P2543 ] carnis P12005
140 quia ] quare P12005
141 sacratissima] sanctissima Cas55
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,3.3  
prol.| Queritur autem quomodo psalmus loquens de Christi corpore, idest de fidelibus, agat de re celesti? Ad hoc sic respondetur142: cum sancta Ecclesia per dona celestia, idest143 per dona Spiritus Sancti144 que145 habet, celestis fit146 ubi psalmus de corpore Christi, idest de sancta Ecclesia loquitur, de re celesti agit. Vel quia loquitur147 de Ecclesia ad Christum pertinet148 ubi psalmus de ea loquitur. De Christo qui est res celestis loquitur et sic de re celesti.
142 respondetur] respondeatur Cas55
143 per dona celestia, idest] lac. 4* Cas55
144 dona S. S.] Spiritus sancti dona inv. Cas55
145 que ] qui P2543
146 fit ] sic P2543
147 loquitur] loqui Cas55
148 ad Christum – pertinet] inv. Cas55
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,3.4 
prol.| Psalmus vero, sicut hic accipitur hoc modo /p. 3a/ diffinitur: psalmus est hymnus, alicuius149 metri lege compositus, qui ad modum organici instrumenti supernam nobis indicat virtutem.
149 alicuius] aliqua Cas55
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,3.5 
prol.| Et notandum est quod psalmus qui agit de corpore Christi, aliquando de tota Ecclesia agit, aliquando de maioribus Ecclesie, aliquando de minoribus, et150 aliquando de uno, aliquando de pluribus.
150 et] om. Cas55
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,4.1 
prol.| Iste vero titulus Liber hynnorum sive   soliloquiorum de Christo totius libri est. Sed inveniuntur singulorum psalmorum tituli non a David compositi sed a quodam sancto viro, Esdra, qui post Caldeorum persecutionem et primum titulum et alios titulos in Psalterio posuit, et /f. 84va/ ipsos psalmos ut in moderno usu habentur ordinavit.
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,4.2 
prol.| Comprobatur enim151 per Psalmos, qui aliquando permutatas habent152* historias, quod153 David psalmos, uti modo tenentur154, non ordinavit. Quod quare factum sit non est a nobis requirendum sed Spiritui Sancto 155 commendandum. Voluit tamen quidam causam156 reddere quare Esdras Psalmos157 uti modo sunt ordinavit: quia, si secundum historias ipsos158* ordinasset, aliquisad fortassis historias tantum159 et non mysticum intellectum attenderet.
ad Lietbert de Lille , Argumentum in Ps (PL 21, 644 D): «Esdras scriba… fortassis… iuxta litteram…iuxta spiritualem intelligentiam requiratur».
151 enim ] et P2543
152 permutatas – habent Cas55 P2543 ] inv. P12005
153 quod] quos Cas55
154 tenetur ] sunt P2543 , non ordinavit Cas55
155 Spiritui Sancto ] inv. Cas55
156 tamen quidam causam] causam tamen quidem inv. Cas55
157 Psalmos] + ita P12005
158 ipsos Cas55 P2543 ] illos P12005
159 tantum ] tamen P2543
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,4.3 
prol.| Variavit autem Esdras titulos secundum nomina quatuor precentorum160. Legitur namque in Paralipomenon161 ae quod David, postquam Psalterium composuit, quatuor milia iuvenum elegit quibus omni musico instrumento cantare psalterium precepit. Et nunc162 solum melos nunc163 ipsa verba cantare instituit quibus centum quinquaginta precentores instituit et his precentoribus quatuor prefecit scilicet Eman, Ethan, Asaph164, Iditumaf. Quod sine causa non fecit. Iam enim, presenti populo, ille sanctus psalmista presignabat per quatuor milia iuvenum diversa voce canentium sed165 tamen166 in una re, idest in psalterio, convenientium, sanctam Ecclesiam venturam, licet moribus et nationibus dissonam, tamen in unitate fidei conventuram et Deo placituram. In hoc quod illi iuvenes quatuor fuerunt milia, quatuor partes mundi intelligebat de quibus oritura erat Ecclesia. In hoc vero quod mille fuerunt quia mille perfectus numerus est innuebat quod perfecta per167 fidei et baptismatis et aliorum sacramentorum168 ag susceptionem sacramentorum nascitura169 erat Ecclesia. Per precentores aliis prefectos demonstrabat futuros Ecclesie prelatos et per hoc quod quatuor erant de quattuor partibus mundi illos designabat profecturos. Itaque secundum nomina170 precentorum predictorum171, Esdras variavit quosdam titulos psalmorum non propter hoc quod illi172 composuissent aliquem psalmum sed /3b/ propter significationem nominum que valet ad psalmi mysterium.
ae 1Par. 23, 5: «Porro quattuor milia ianitores et totidem psalte canentes Domino in organis quae fecerat ad canendum.»
af Cf. 1Par. 5, 6; 2Par. 5, 12.
ag Et aliorum sacramentorum est probablement un ajout, ou plutôt une mise en conformité de la version primitive du prologue avec les évolutions de la théologie du 12e siècle.
160 precentorum P2543 ] preceptorum P12005
161 Paralipomoelion P2543
162 nunc in ras. ut vid. Cas55² ] nč P2543
163 nunc Cas55 ] nč P2543
164 Asah ] Asapht P2543
165 sed ] et P2543
166 tamen] tm. Cas55
167 per ] om. P2543
168 et aliorum ] om. Cas55
169 nascitura ] oritura P2543
170 nomina Cas55 ] notam P2543
171 prec. pred.] predictorum precentorum inv. Cas55
172 illi Cas55 ] om. P2543
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,5 
prol.| Queritur, cum in173 aliis psalmis proprii inveniantur tituli, quare in priori psalmo proprius non fuit174 titulus. Unde duplex redditur ratio175* :
- Nam cum alii Psalmi obscure de divinitate et humanitate agant et ideo indigeant titulo, quia iste de humanitate ipsius apertissime agit, non indiget et ideo caret titulo.
- Vel ideo quia iste psalmus quasi titulus – idest quasi illuminatioah – omnium psalmorum esse videtur, quoniam illud continet, idest Christum qui est sine principio. Unde in aliis psalmis agitur.
ah Cf. Lietbert de Lille , Argumentum in Ps, PL 21, 645A : «Sicut enim titulus illuminat […] ita psalmus iste qui precedit totam materiam sequentis operis tangit.
173 in ] om. P12005
174 fuit ] sit P2543
175 redditur ratio Cas55 ] inv. P12005, ratio creditur P2543
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,6 
prol.| Causa autem quare David hoc opus176 composuerit fuit divina inspiratio per quam, videns mundum qui suo tempore sub morte iacebat, quoque177 resurrecturum, et sciens Christum humanum genus reparaturum, de eius divinitate et humanitate et178 corpore loqui voluit. Et inde loquendo, consolationem et christiane religionis instructionem humano generi dare intendit. Patet ergo causa intentionis et ipsa intentio.
176 David hoc opus] opus hoc David Cas55
177 quoque] quandoque Cas55
178 et] + eius P2543
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,7 
prol.| Antequam179 ad librum accedamus180, quiddam quod181* in quodam libro invenimus dicamus quod quidam182 asserit183 se habere ex sanctorum auctoritatibus184. Quatuor sunt genera prophetie: aut enim fit per facta, sicut in transitu filiorum Israel de Egypto, per mare rubrum in terram promissionis – quod significavit nos transituros de ignorantia tenebrarum185 per baptismum in regionem pacis – aut per dicta, scilicet quando angeli insinuant futura prophetis, aut per revelationes, idest per186 visiones sicut contigit Danieli, aut per occultam aspirationem187 Spiritus Sancti, sicut contigit David qui neque per dicta neque per facta neque per imagines sed188* interiore189 locutione190 sine strepitu vocis a Spiritu Sancto191 didicit quod de Domino Christo predixit.
179 Antequam ] + autem Cas55
180 accedamus] adtendamus P2543* (sec. m. corr.)
181 quod P2543 Cas55 ] om. P12005
182 quidam] quiddam Cas55² (corr. pr. m.)
183 asserit Cas55 P2543 ] asserunt P12005 ?
184 auctoritatibus Cas55² etc. ] actoritatibus Cas55*
185 ignorantia tenebrarum ] ignorantie tenebris Cas55 P12005
186 per ] om. P2543
187 aspirationem P2543 ] inspirationem Cas55
188 sed Cas55 P2543 ] + in P12005
189 interiore] interiori Cas55
190 locutione ] + cum P2543
191 Spiritu Sancto P2543 ] inv. Cas55
Sed, cum192 superius trinam fecissemus prophetie divisionem193 194 – hanc scilicet prophetiam vel per visiones vel per facta vel per dicta quorumdam eventus rerum195 ostendit – ne ista minus continens, sic196 dicatur quod in prophetia per dicta hic comprehenditur quod in superiori disiunctione per prophetiam factam197, per dicta et per occultam inspirationem continetur198.
192 Sed cum] Sicut Cas55
193 divisionem] disiu<n>ctionem Cas55 !
194 § 1.2
195 rerum] incommutabili veritate Cas55
196 sic] sit Cas55
197 per prophetiam factam ] prophetiam P2543
198 continetur] continet Cas55
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,8 
prol.| In hoc autem Psalmo David, intendens nos instruere ut quemadmodum199 portavimus imaginem primi hominis, ita portemus imaginem secundi, intendens200 nos a triplici morte anime exemplo capitis revocare201, loquitur de ipso vel inducit202 Christum loquentem de se ipso et sic incipit. Processit quidam homo203 in humano genere infelix et perditus204 qui abiit idest a Domino Deo205 suo recessit in regione dissimilitudinis.206
199 quemadmodum P12005 ] quomodo P2543
200 intendens] vel praem. Cas55
201 revocare Cas55 P12005 ] liberare P2543
202 inducit ] introducit P2543
203 homo] + miser et infelix Cas55
204 infelix et perditus] om. Cas55
205 Deo ] om. P2543
206 Dehinc testes divergunt: dissimilitudinis] exsistens, in consilio impiorum idest [ om. P2543 ] decepte mulieris et deceptoris serpentis, et non solum abiit sed etiam   stetit in via, idest in mala operatione peccatorum idest mulieris et serpentis, et non [hoc P2543 ] solum   abiit et   stetit sed etiam   sedit in cathedra pestilentie quia [+ et P2543 ] aliis exemplum peccandi dedit. Nota ordinem verborum. Nam per abiit prima mors anime accipitur [intelligitur P2543 ] et per   stetit secunda, et per   sedit tertia. Mors anime peccatum est. Vita anime Deus est et quanto magis mors intrat animam tanto magis vita deserit illam. Sed quomodo mors intraret animam videamus [videatur P2543 ]. In nostra carne est titilatio qua commota a nostro incentore diabolo in quo est suggestio; subintrat mentem delectatio que prima mors est anime. P2543 P12005
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,9 
prol.| prol.|<Cas55 p. 3b>Regio autem dissimilitudinis mundus dicitur quia nulla /p. 4a/magis a se dissident quoniam mundialis vita et spiritualis. Animalis enim homo bonum percepit ea que Dei sunt. Spiritus autem omnia scrutatur etiam profunda Dei. Hec est inquam regio illa longingua quia a Deo per merita remota in quam filius prodigus abiit et totam substantiam suam vivendo luxuriose dissipavit. Unde quidam sapiens ait: Non potest esse mundus cui placuerit mundo. Mundus enim per antiphrasim dicitur quia minime mundus. 207
207 Cas55, diff. P2543 P12005
Numérotation du verset Ps. Prol.9835,Ps1.1 
prol.| prol.|<Cas55 p. 4a> Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum et in via peccatorum non stetit et in cathedra pestilentie non sedit .208 Abiit consentiendo, stetit defendendo, sedit docendo. In abeunte, nota levitatem. In stante obstinationem. In sedente sperbiam abiit quattuor modis. Alii trahuntur inviti, alii attrahuntur illecti, alii seducuntur ingrati, alii recedunt spontanei. Invitis necessaria est fortitudon iIllectis temperantia, seductis prudentia, spontaneis iustitia, quamvis sola sufficiat iustitia . Ceteri enim tres virtutes custodes eius sunt et adiutrices. [...]
208 Cas55 commentarius incipit in Psalmos
prol.| prol.|<Cas55 p. 6>Nota quod non dicitur ‘non abiit’ sed abiit cum per preteritum de futuro loquatur, quod ideo fit quia omnia sunt presentia sancto Spiritu et loquuntur prophete divino spiritui de futuris quasi iam peractis vel quia presens et preteritum sunt nobis certiora, semper loquuntur per presens et preteritum de futuris.
prol.| prol.|<Cas55 p. 6> Beatus vir qui non abiit. Abiit consentiendo, stetit defendendo, sedit docendo. In abeunte, nota levitatem. In stante obstinationem. In sedente sperbiam abiit quattuor modis. Alii trahuntur inviti, alii attrahuntur illecti, alii seducuntur fseducitingrati, alii recedunt spontanei. Invitis necessaria est fortitudo. Illectis temperant, seductis prundentia, spontaneis iustitia, quamvis sola sufficiat iustitia. Cetere enim tres virtutes custodes eius sunt et adiutrices?). In consilio impiorum. Impius fuit spiritus volens Evam participem esse sue malitie. Impia Eva que voluti Adam participem esse sue prevaricatiois. Miser Adam qui abiit in consilio impiorum. Beatus quoque vir et vere vir vel Christus vel aliquis de membris christi qui non abiit in consilio impii. Pietas est cultus Dei quod constat ex tribus : fide, spe et caritate. Hanc pietatem impietas impugnat per tria. Per vanitatem, per curiositatem, per voluptatem. Impii sunt diabolus, caro et spiritus...


Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Ps. Prologus ‘Omnis divina Scriptura’ Berengarii discipuli), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 03/04/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=26&chapitre=26_Prol.9835)
Signaler un complément d'information

Notes :