Glossa magna

Psalmus 109

Numérotation du verset Ps. 109,1 

¶ Psalmus David.1
¶Codd. : (Ps. 109) D14 D30 Tr511 Ω M Ω F ΩS ΩP Ω R ΩX Δ ( ω 1 ω² Poissy T77 T79 Fi Bo ) P10525 Bari1 Bari3 P10489 Rusch Ps-G
1Psalmus David Amiatinus Ps-G ( R Q W K V D ) D30 ΩS Ω F Ω R Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] inv. Ps-G* ; om. D14 , In finem praem. ΩX, inv. Ps-G , + Vox Ecclesie et Christi ad Patrem D30 – ( Glossa ) P106 Rusch
Numérotation du verset Ps. 109,I 

Dixit
Dominus
Domino
meo ¦
sede a dextris meis.
Numérotation du verset Ps. 109,II 

Donec ponam
inimicos tuos2 ¦
2 tuos] om. R
scabellum pedum tuorum.
Numérotation du verset Ps. 109,2 III

Virgam
virtutis tue3
3 virtutis tue Ps-G* cum ] om. [koinè] iuxta Hier. ep. 106
emittet4 Dominus ex Sion ¦
4 emittet Ps-G cum Ps-R Ps-Med (+Clm343) etc. ] emittit W R* cum Ps-γ Ps-Moz
dominare5
5 dominare Ps-G cum hebr. LXX (HoP* + Sedulius ) Hier. Ep. 36 (hebr. LXX) ] et praem. Vet. lat. (omnes + Clm 343) cum koinè LXX (Rahlfs* + R156) | dominaueris Ps-γ Ps-δ, dominaberis Ps-R Ps-Med (+Clm343) , dominabitur Ps-α Ps-Moz
in medio
inimicorum tuorum.
Numérotation du verset Ps. 109,3 IV

Tecum
principium6
6 principium] + virtutis ΩM*
in die virtutis
tue† 7
7 tue] om. Ω R | <divisio.> tue+ D30² , tue’ Tr511 ω² ΩP Fi , tue ¦ P10525 , tue D14 ω 1 P10525 Bari1-3
in splendoribus sanctorum ¦ ex utero
ante
luciferum genui8 te.
8 genui] genuit F
Numérotation du verset Ps. 109,4 V

Iuravit Dominus
et non penitebit
eum ¦
tu es sacerdos in eternum secundum ordinem Melchisedech9.
9 <divisio.> eum ¦ ... eternum Tr511 D14 Ω M ΩP Ω R Δ P10525 P15613 Bari1-3 ] eum ¦ eternum ¦ Hi, eum’... eternum ¦ ΩS
Numérotation du verset Ps. 109,5 VI

Dominus a dextris tuis ¦
confregit
in die ire sue
reges10.
10 <divisio.> tuis ¦ confregit Tr511 D30 Δ P15613 Bari1-3 ] tuis confregit ¦ D14 ΩP
Numérotation du verset Ps. 109,6 VII

Iudicabit11
11 Iudicabit Ps-G La29 Tr511 D14 D30 Δ P10525 P15613 Bari1-3 Rusch ] iudicavit Ps-G (R), + Dominus
in nationibus
implebit ruinas12 :
12 i. ruinas Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 etc. Rusch cum Ps-R ] i. cadavera Ps-G (R) cum hebr. ; adimplebit r. X Fi
conquassabit13 capita
13 conquassabit] cum quassabit D14
in terra
multorum.
Numérotation du verset Ps. 109,7 VIII

De torrente
in via
bibit14* ¦
14 bibit Ps-G (ΦR D) Hi Tr511 La29 P106 ΩSFP²RX P10489 Δ Poissy * T77 P15613 Bari1 -3] bibet D14 D30 Cor2 P105 25 Ω MP* Poissy ² Rusch Clementina Ps-G , def. T79
propterea exaltabit15
15 exaltabit D14 D30 Cor2 ( BIBET... EXALTABIT : in futuro hebr. et antiq. sic habent tempora consignificata et grecus) Ω M Ω F ΩS ΩP* Ω R ΩX# ω 1 Ω 2 Fi Poissy P10525 P15613 Bari1-3 Ps-G ] exaltavit Ps-G ( R² Q D ) Hi P106 ΩP²? T77 Bo, def. T79
caput.

Psalmus 109

Numérotation du verset Ps. 109,1 
prol.|
marg.| Dixit Dominus Domino meo . Titulus: Psalmus David. Titulus patet. [CASSIODORUS.] psalmus iste septimus est eorum, qui agunt de duabus naturis in Christo, qui plene et breviter de incarnatione et {191.997C} omnipotenti deitate Christi dicit, sicut Ioannes in Evangelio a :   In principio erat Verbum, et Verbum caro factum est. Totum hic summatim dicitur de duabus naturis Christi, quicquid in utroque Testamento continetur.
a Io. 1, 1.
marg.| Intentio. [CASSIODORUS.] Propheta hortatur subiici Christo. Modus: Tripartitus est psalmus. Primo, refert propheta verba Patris de Filio, ubi natura deitatis et humanitatis Christi exponitur. Secundo Pater indicat naturam deitatis aliquatenus, ibi tecum principium . Tertio Propheta agit de humanitate Christi, ibi . iuravit Dominus . Propheta ergo naturam deitatis primo aperiens, ait:A
A ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 109,1 
I
prol.|
marg.| {191.997D} Dominus Pater dixit : [CASSIODORUS.] More nostro loquitur Propheta, cum ait: Dixit, ut homo, scilicet instruatur; non enim ore protulit, sed dixit re, id est effectu. [GLOSSA INTERLINEARIS., Haimo, CASSIODORUS.] Vel potius re, id est generatione . Vel   dixit , id est, eternaliter disposuit.   Domino meo , scilicet Filio qui Dominus meus est, etiam secundum quod homo , id est ipse homo, non tantum ex eo quod homo per hoc quod dicit   Dominus Domino, idem nomen repetendo personas discerne, et unam naturam et potentiam personarum accipe . Item quod ait:   Domino meo hoc deitatis indicium est. Quod vero ait :   sede et   virgam virtutis tue emittet Dominus ex Sion , hoc humanitatis indicium est.
marg.| Quid dixit Pater Filio? {191.998B} hoc: Sede [ALCUINUS., CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] id est post laborem quiesce et conregna secundum quod homo. Sede, non solum in alto, ut excellens domineris; sed etiam in occulto, ut latens et occultus credaris, quia non est merces fidei, nisi lateat quod {191.998C} credimus. Subtracti autem , scilicet qui hic inferius sunt, et nondum sursum sperant, et credunt quod non vident. Hec est iustitia fidei, de qua Dominus in Evangelio b: Cum venerit Paracletus, arguet mundum de peccato, quia non credit; et de iustitia, quia ad Patrem vado, et iam non videbitis me, id est hec erit iustitia vestra ut credatis in eum quem non videbitis. Tunc enim « iustus ex fide vivit » c, si non videt quod credit. Dum ergo ait:   Sede , duo notat, scilicet eum post laborem passionis quiescere et conregnare, et in occulto esse.   Sede dico   a dextris meis [ALCUINUS., CASSIODORUS.] id est in potioribus meis bonis. Vel   sede a dextris meis , id est conregna coequalis mihi, ut per dextram {191.998D} accipiatur equalitas quam habet Christus cum Patre. B
b Io. 16.
c Rm. 1,
B ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 109,1 
II
prol.|
marg.| Donec ponam. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quasi1 : Sede occultus, donec regnes manifestus. Et hoc est   donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum , id est per fidem subiectos tue divinitati a simili loquitur, cum ait,   scabellum , per quod subiectio plena notatur. Per pedes, eterna stabilitas intelligitur. [AUGUSTINUS.] Hoc autem quotidie, et si paulatim, agitur et peragitur in conversis . Vel accipitur   donec pro eterno . Et est, sede donec ponam, id est eternaliter, sicut eternaliter, ponam inimicos tuos, volentes vel nolentes , scabellum pedum tuorum, id {999A} est tibi subiectos ex voluntate vel necessitate . Incipit autem ex Sion, id est ex Iudeis regnum Christi. Unde subdit : C
C ¶Codd. : PL191
1 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 109,2 
III
prol.|
marg.| [CASSIODORUS.] Virgam hanc laudem scilicet subiectionis inimicorum Propheta canit Christo, ad ipsum in sua persona loquens, et ordinem incipiendi regni ostendens quod a Iudeis incepit , et ad gentes transiit, in quibus consummatur. Et sic usque ad finem psalmi decurrit Propheta loquens in sua persona. quasi2 : Dominus ponet inimicos tuos scabellum pedum tuorum, quod ita fiet, scilicet quod incipiet a Iudeis. [HIERONYMUS.] Et hoc est Dominus emittet virgam virtutis tue ex Sion id est regnum potentie {999B} tue incipiet a Hierusalem. Unde d: « De Sion exibit lex, et verbum Domini de Hierusalem ». [AUGUSTINUS.] Non de illo regno Christi loquitur Propheta, quo Christus semper regnat cum Patre; sed de illo dispensatorio et temporali quo nos per medietatem sue carnis vocavit in eternitatem, et in nobis regnat, cuius tamen non erit finis. Incipit autem a Hierusalem. Unde ipse Dominus ait: Oportebat Christum pati et resurgere a mortuis et predicabitur in nomine eius penitentia et remissio peccatorum per omnes gentes, incipientibus a Hierusalem e. [HIERONYMUS. CASSIODORUS.] Virga ergo virtutis est sceptrum regie potestatis, qua sustentantur boni et franguntur mali. [CASSIODORUS. ALCUINUS.] Et nota quod ait, virtutis, et addit ‘tue’ quia hec potestas proprie est {999C} Christi ex deitate. Dominare vel dominaberis, vel dominabitur quasi3 : Emitte virgam et sic, emissa virga, dominabitur ipse Pater. Vel tu, Christe, dominare, vel dominaberis , in medio, id est, in precordiis inimicorum tuorum quorumlibet [CASSIODORUS.] quasi4 : Dominaberis conversis, de quibuscumque populis. Non ait, vindicabis , tamquam ingratos vindicte districtione 5 percellat, sed ait   dominaberis ut fideles educet beneficiis et correctione . Vel   dominare in medio inimicorum tuorum , id est in Ecclesia inter malos constituta.D
d Is. 2, 3.
e Lc. 24.
D ¶Codd. : PL191
2 quasi] + dicat PL
3 quasi] + dicat PL
4 quasi] + dicat PL
5 districtione] destructione Glossa ordinaria (Rusch)
Numérotation du verset Ps. 109,3 
IV
prol.|
marg.| {191.999D} Tecum principium . [CASSIODORUS.] Secunda pars, ubi indicat Pater naturam deitatis Christi aliquatenus pro nostra capacitate. quasi6 : Pater , ego Dominus emittam   virgam virtutis tue , quia   tecum est mihi   principium [ALCUINUS.] quasi : Hoc tibi tribuo plus quam aliis quia tu es Filius per naturam , quia tecum est mihi, principium. Non dicam tibi mecum, ne alicui posterior me videaris: ego et tu unum principium sumus omnium, quod non hic videtur, sed videbitur   in die virtutis tue in splendoribus sanctorum [AUGUSTINUS.] id est in eternitate ubi virtus divina conspicitur non ab aliis, sed a sanctis, quando in resurrectione erunt splendidi ut angeli Dei.
6 quasi] + dicat PL
marg.| Vel ita, et loquitur etiam Pater; [AUGUSTINUS.] quasi7 : Iam dominaris, o {191.1000A} Christe Fili, iam virtus tua est emissa; sed in die, specialis virtutis tue, scilicet in futuro, tecum, erit mihi principium: hoc et semper est, sed non videtur: tunc autem videbitur, cum Christus, qui olim visus est in forma servi, videbitur a mundis cordibus in forma Dei, a quo visu tollitur impius ne videat gloriam Dei. Dico, in die virtutis tue , in splendoribus sanctorum, id est quando sancti erunt in splendore fulgentes, sicut sol in regno Patris, tunc cum eo erit principium, et modo principium est, scilicet Pater cum Filio principium est, sed tunc videbitur quomodo principium cum eo, quia tunc similes ei videbunt eum sicut est. Viderat Philippus secundum formam servi, et obiurgatus eo quod in Filio non agnosceret Patrem, quem querebat videre, dicens f : {191.1000B} « Domine, ostende nobis Patrem, et sufficit nobis » audit: Qui me videt, non formam servi, sed qualem me abscondi timentibus, et qualem me videndum perficio sperantibus, « videt et Patrem ». Hoc autem modo credendum est ut tunc videatur. Unde et Philippo dicitur: Non credis quia ego in Patre, et Pater in me est? (ibid.) quasi8 : Quod videre nondum potes, crede ut videre merearis Filium cum Patre et in Patre, qualiter cum eo principium est Pater . Hec autem visio, vita eterna est. Unde: Hec est autem vita eterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Iesum Christum (Io. XVII.) Ex utero . quasi9 : Hoc tunc videbitur, sed nunc , ex utero, id est ex occulta et secreta substantia mea genui te ineffabiliter [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] et hoc ante luciferum , {191.1000C} id est, ante omnia tempora. Lucifer, qui nuntiat diem seculo , eminens stella hic ponitur pro omnibus stellis et sideribus , tamquam pars pro toto, per que sidera, tempora intelliguntur, quia in signis et temporibus posita sunt , sicut legitur in Genesi g . Et est   ante luciferum genui te , id est ante omnem creaturam , ante omnia tempora. [ALCUINUS.] Vel ex persona Prophete potest accipi loquentis ad Filium, tecum quasi10 : Dominus emittet virgam virtutis, et ipse est, principium tecum, id est coeternus tibi non tantum 11 * secundum quod tu es homo; sed   in die virtutis, id est in claritate deitatis. Virtutes dico, tue, quasi et consubstantialis est tibi. Et est etiam principium ,   in {191.1000D}   splendoribus sanctorum, id est cum Spiritu sancto, qui sanctos splendificat. [AUGUSTINUS.] Et ego, ex utero genui te, dicit David . quasi12 : Cum Maria sit de me, ex utero Virginis genui te . Et hoc, ante Luciferum, id est noctu . Ante diem enim natus est Christus. Ad hoc autem natus est ex ea, ut sacerdos in eternum, qui se offerat:E
f Io. 14.
g Gn. 1.
E ¶Codd. : PL191
7 quasi] + dicat PL
8 quasi] + dicat PL
9 quasi] + dicat PL
10 quasi] + dicat PL
11 tantum] corr. cum Glossa ordinaria (Rusch), tamen PL191
12 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 109,4 
V
prol.|
marg.| Iuravit Dominus . [ALCUINUS.] Tertia pars, ubi Propheta agit de humanitate Christi. Ecce « Verbum caro factum est » h . Et notandum quod supra verba Prophete agentis de humanitate Christi fuerunt, virgam virtutis tue, usque tecum principium, ibi vero Deus {191.1001A} Pater sive Propheta loquitur, secundum diversas lectiones, agens de Christi deitate. Hic item Propheta loquitur usque ad finem psalmi, agens de Christi humanitate; quasi13 : Dominus dixit Domino Filio, sede a dextris meis etc. , dedit etiam ei sacerdotium eternum. Nam Dominus iuravit tibi id est firmiter promisit tibi secundum quod tu es homo. [AUGUSTINUS.] Iuratio enim Dei firmamentum est promissionis . Et non penitebit eum, id est non mutabit sicut de sacerdotio Aaron contigit, quod preter spem nostram mutavit . Et dicitur hoc de Deo pro more nostro, in quem nulla cadit penitentia. Scit enim quid agat, nec mutat consilium, sed verbo penitentie mutatio rerum aliter quam sperabatur evenientium significatur . quasi14 : Modo {191.1001B} enim tu cum aliquid penitet te fecisse, doles factum quod fecisti , sic quando aliquid Deus preter quam homines sperant mutat in aliud, penitere se dicit, usque adeo, ut et de pena nostra peniteat eum, si nos de vita mala nostra penituerit. Ergo non penitebit eum, quia aliter non evenit, quam sperabatur. Et quia omnia inde gavisa sunt, quid iuravit ? hoc: Tu es sacerdos in eternum, id est sacerdos eternus, secundum ordinem Melchisedech [CASSIODORUS.] quia panem et vinum in corpus et sanguinem suum consecravit Christus cuius sacrificii similitudinem premisit Melchisedech. Hinc constat transisse victimas secundum ordinem Aaron.F
h Io. 1, 14.
F ¶Codd. : PL191
13 quasi] + dicat PL
14 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 109,5 
VI
prol.|
marg.| Dominus . Hic fit conversio ad Patrem. [AUGUSTINUS.] quasi15 : Et o Domine Pater, qui hoc iurasti, iste sacerdos qui est Dominus, sedens 16 a dextris tuis, cui dixisti: Sede a dextris meis , confregit vel conquassavit reges, scilicet illos, qui volunt vel volebant delere nomen Christi. Conquassavit, id est infirmos reddidit, ut non possent quod volebant . Et hoc fecit   in die ire sue [ALCUINUS.] id est tempore occulte ire, quando cadentes super humilem lapidem conquassantur, vel ad excecationem vel ad conversionem. [AUGUSTINUS.] In iudicio autem futuro manifestius lapis cadens super eos conteret. Unde qui offenderit in lapidem illum conquassabitur, super quem autem ceciderit, conteret eum i. {191.1001D} G
i Mt. 21.
G ¶Codd. : PL191
15 quasi] + dicat PL
16 sedens] ens Glossa ordinaria (Rusch)
Numérotation du verset Ps. 109,6 
VII
prol.|
marg.| Et nunc Iudicabit in nationibus [CASSIODORUS.] id est in gentibus . Vide verborum proprietates, reges frangit pro superbia; populos iudicat , id est punit propter communia peccata: utrosque tamen ut humilientur ad conversionem . Unde subdit: Implebit ruinas , id est humiles, non erectos, cadentes scilicet ab altitudine, qua contra Christum se erexerunt . Bene dico ruinas , quia Conquassabit capita multorum , vel multa in terra [AUGUSTINUS.] id est in vita ista. Hic enim de multis superbis humiles facit . [CASSIODORUS. Haimo] Vel in terra copiosa , alia littera, scilicet que peccatores abundanter {191.1002A} nutrit , sed unde ei ut hoc possit? ex humilitate passionis, de qua subdit: H
H ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 109,7 
VIII
prol.|
marg.| De torrente [AUGUSTINUS.] id est de fluxu mortalitatis nostre , et de transitoria et de turbulenta passione bibit nascendo, moriendo . [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Et hoc in via quam ut gigas cucurrit j, qua itur ad aliam mansionem . Et propterea, quia humiliatus est, et factus obediens usque ad mortem , exaltavit vel exaltabit Deus caput eius, id est «  Propter hoc exaltavit eum Deus, et dedit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine Iesu omne genu flectatur, celestium, terrestrium et infernorum, et omnis lingua {191.1002B} confiteatur, quia Dominus Iesus Christus in gloria est Dei Patris »k. I
j Cf. Ps. 18, 6.
k Phil. 2, 9-10.
I ¶Codd. : PL191


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Petrus Lombardus, Magna Glossatura (Ps. Psalmus 109), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 30/01/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=magna&numLivre=26&chapitre=26_109)
Signaler un complément d'information

Notes :