Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa magna

Biblia communis

Psalmus 67

Numérotation du verset Ps. 67,1

¶ In finem

¶Codd. : (Ps. 67) D30 Rusch Ps-G

psalmus

cantici David. ¹

¹ psalmus cantici - David] inv. Ps-G , + propheta annuntiat ad ventum Christi et assumptionem in caelis D30

Numérotation du verset Ps. 67,2 I

Exsurgat Deus

et dissipentur inimici eius ¦

et fugiant

qui oderunt eum a facie eius.

Numérotation du verset Ps. 67,3 II

Sicut deficit fumus

deficiant ¦

sicut fluit cera a facie ignis

sic pereant peccatores a facie Dei.

Numérotation du verset Ps. 67,4 III

Et iusti epulentur

et² exultent

² et Ps-G (Φ^GP Ψ^B² V D edd.) D30 ω² Ω Rusch] om. Ps-G

in conspectu Dei ¦

et³ delectentur in letitia.

³ et ω² Rusch ] om. Ps-G

Numérotation du verset Ps. 67,5 IV

Cantate

Deo

psalmum dicite

nomini eius ^† iter facite

qui ascendit super occasum ¦

Dominus

nomen⁴ illi.

⁴ nomen ω² Rusch Weber ] + est F* V cum Ps-R

Numérotation du verset Ps. 67,V

Exultate⁵

⁵ Exultate plerique codd. et edd. cum Ps-R ] et praem. Ps-G (F G I Q² W Φ^P G K² Ψ B ) cum hebr. LXX Ps-γ Ps-δ Ps-H

in conspectu eius ¦

turbabuntur a facie

eius

Numérotation du verset Ps. 67,6

patris⁶ orphanorum

⁶ patris] patres F² C Q Φ cum Ps-α² Ps-ε Ps-Moz

et iudicis⁷ viduarum.⁸

⁷ iudicis] iudices F C Q* Φ^RGV cum Ps-α² Ps-ε Ps-Moz |

⁸ Exultate... viduarum] Exultate coram eo patri pupillorum et defensori viduarum Cor2 (secundum hebr. [...] sic ergo Hieronymus corrigens editionem Septuaginta quod non erat in hebreo et sensum turbat, videlicet TURBABUNTUR A FACIE EIUS, obelo prenotavit quia tamen hoc in latino remansit sic fuit intelligendum hoc quod quidam habent anti. sic: PATRES ORPHANORUM ET IUDICES VIDUARUM ) |

Numérotation du verset Ps. 67,VI

Deus in loco sancto suo ¦

Numérotation du verset Ps. 67,7

Deus⁹ qui¹⁰ inhabitare¹¹ facit

⁹ Deus] Dominus W |

¹⁰ qui Ps-G (K² V D) D30 ω² Ω Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] om. Cor2 (non est interponendum quod dicitur QUI ) Ps-G |

¹¹ inhabitare ω²*] inhabitare ω² (in- rubeo cancel. sec. m. ) |

unius moris in domo¹².

¹² domo] domu C Q* Φ^V

Numérotation du verset Ps. 67,VII

Qui educit¹³ vinctos

¹³ educit] educet C cum Ps-γ

in fortitudine ¦

similiter

eos qui exasperant qui habitant¹⁴ in sepulcris.

¹⁴ habitant] inhabitant Ω ^M cum Ps-γ

Numérotation du verset Ps. 67,8 VIII

Deus cum egredereris¹⁵*

¹⁵ egredereris ω² Ps-G ] egredireris C I, egredieris Cor2 Q W Φ G K Rusch cum Ps-R

in conspectu populi tui ¦ cum pertransires¹⁶*

¹⁶ pertransires V D ω² Ω ^S Ed1455 Ed1530 Clementina ] pertransieris Cor2 D30 Rusch Ps-G , pertransiris R

deserto¹⁷.

¹⁷ in deserto D30 ω² Ω Rusch ] in desertum Cor2 M* Q² W Φ G* K ; cf. Ps-R (per desertum) Ps-H

Numérotation du verset Ps. 67,9 IX

Terra¹⁸ mota est

¹⁸ Terra W Φ^G*V V D Ω Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina ] diapsalma praem. Ps-G

etenim celi distillaverunt

a facie Dei

Sinai ¦

a facie Dei Israel.

Numérotation du verset Ps. 67,10 X

Pluviam

voluntariam

segregabis

Deus hereditati tue

et infirmata est ¦

tu vero perfecisti eam.

Numérotation du verset Ps. 67,11 XI

Animalia

tua

habitabunt¹⁹ in ea ¦

¹⁹ habitabunt] habitant Ps-G

parasti

in dulcedine

tua

pauperi Deus.

Numérotation du verset Ps. 67,12 XII

Dominus

dabit verbum

evangelizantibus ¦

virtute multa.

Numérotation du verset Ps. 67,13 XIII

Rex virtutum

dilecti dilecti ¦

et speciei domus

dividere

spolia.

Numérotation du verset Ps. 67,14 XIV

dormiatis inter medios cleros

penne

columbe

deargentate ¦

et posteriora

dorsi eius in pallore

auri.

Numérotation du verset Ps. 67,15 XV

Dum

discernit

celestis

reges

super eam

nive

dealbabuntur

in Selmon ¦

Numérotation du verset Ps. 67,16

mons Dei mons pinguis.

Numérotation du verset Ps. 67,XVI

Mons

coagulatus

mons pinguis ¦

Numérotation du verset Ps. 67,17

ut quid suspicamini montes coagulatos ?

Numérotation du verset Ps. 67,XVII

Mons

in quo beneplacitum est Deo habitare in eo ¦

etenim Dominus habitabit

in finem.

Numérotation du verset Ps. 67,18 XVIII

Currus Dei decem millibus multiplex

millia

letantium ¦

Dominus

in eis in Sina

in²⁰ sancto.

²⁰ Sina in Rusch Ps-G Cor2 (hebr. et grecus secundo apponunt IN cum latino)] Sinai (Synai) in Ps-G ( R² F² W U G* K Φ^P) D30* Ed1452 Ed1530, Synai D30² Cor2 (quidam tamen ant. habent SINAI )

Numérotation du verset Ps. 67,19 XIX

Ascendisti

in altum ^†

cepisti

captivitatem ¦

accepisti²¹

²¹ accepisti] dedit Ps-R

dona in hominibus.

Numérotation du verset Ps. 67,XX

Etenim

non credentes ¦

inhabitare²² Dominum

²² inhabitare] habitare Cor2 (anti.) R cum Ps-H

Deum²³.

²³ Deum] Deus Ps-G

Numérotation du verset Ps. 67,20 XXI

Benedictus Dominus

die quotidie ¦

prosperum iter

faciet

nobis Deus

salutarium nostrorum.

Numérotation du verset Ps. 67,21 XXII

Deus²⁴ noster Deus

²⁴ Deus] diapsalma praem. Ps-G

salvos

faciendi ¦

Domini Domini

exitus mortis.

Numérotation du verset Ps. 67,22 XXIII

Verumtamen

Deus confringet

capita inimicorum suorum ¦

verticem

capilli perambulantium

in delictis suis.

Numérotation du verset Ps. 67,23 XXIV

Dixit Dominus

ex Basan convertam ¦

convertam²⁵ in profundum²⁶*

²⁵ convertam² ω² ( interl.) ] om. ω²* |

²⁶ in profundum Cor2 F* C I Φ^RP U G K V D ω² Ω^S edd. cum Ps-R ] de profundis Φ^V cum hebr. et Ps-H, in profundo M * Q² W D30 Ω ^M, in profundis Ps-G (Q* R F²), profundum Ψ^B Rusch |

maris.

Numérotation du verset Ps. 67,24 XXV

Ut intinguatur²⁷

²⁷ Ut intinguatur D30 Ω ^MS Rusch Ps-G ] Ut intingatur ω 1 , Et intingatur ω² (hapax)

pes tuus

in sanguine ¦ lingua²⁸ canum tuorum²⁹

²⁸ lingua D30 ] lingue ω² |

²⁹ tuorum] tuarum W |

ex inimicis

ab ipso.

Numérotation du verset Ps. 67,25 XXVI

Viderunt

ingressus

tuo³⁰

³⁰ tuo] tui Ps-G

Deus ¦

ingressus Dei mei

regis mei

qui est in sancto.

Numérotation du verset Ps. 67,26 XXVII

Prevenerunt

principes

coniuncti

psallentibus ¦

in medio

iuvencularum tympanistriarum.

Numérotation du verset Ps. 67,27 XXVIII

In ecclesiis

benedicite Deo³¹

³¹ Deo] Deum Ps-G

Domino³² ¦

³² Domino] Dominus Ps-G

de fontibus

Israel.

Numérotation du verset Ps. 67,28 XXIX

Ibi

Beniamin adolescentulus ¦

in mentis

excessu.

Numérotation du verset Ps. 67,XXX

Principes Iuda

duces eorum ¦

principes Zabulon principes Neptalim³³.

³³ Neptalim Ps-G (R F² Q W U G K Ψ B V D) D30 Ω Ed1452 Rusch , Nepthalim M Φ^P Ed1530] Neptali Ps-G , Nephtali I Φ^R²^G, Nephthali Clementina

Numérotation du verset Ps. 67,29 XXXI

Manda

Deus virtuti tue³⁴ ¦

³⁴ virtuti tue Cor2 (alia littera) Ps-G (F² Q² G²) plerique codd. et edd. ] virtutem tuam Cor2 (sic habent anti. sed est “mitte spiritum sanctum”. Sicut enim dicitur in libro derivationum ‘mandare’ uno modo pro ‘mittere’ accipitur) Ps-G

confirma

Deus hoc³⁵

³⁵ Deus hoc D30 Rusch ] inv. ω² edd. cum Ps-R

quod operatus es in³⁶* nobis.

³⁶ in M* Φ^P U Ψ^B V D ω² Ω Rusch edd. cum Ps-R ; cf. Septuaginta (cod. lucian.) ] om. Cor2 (dativi casus secundum hebr. et anti. et Hieronymum) Ps-G

Numérotation du verset Ps. 67,30 XXXII

A templo tuo

in Hierusalem ¦

tibi offerent reges munera³⁷.

³⁷ offerent] afferent Ps-G

Numérotation du verset Ps. 67,31 XXXIII

Increpa feras

arundinis ^†

congregatio taurorum

in vaccis populorum ¦

ut excludant eos

qui probati sunt argento.

Numérotation du verset Ps. 67,XXXIV

Dissipa

gentes

que bella volunt ^†

Numérotation du verset Ps. 67,32

veniant³⁸ legati

³⁸ veniant] venient Ps-G

ex Egypto ¦

Ethiopia

preveniet manus

eius

Deo.

Numérotation du verset Ps. 67,33 XXXV

Regna terre

cantate Deo ¦

psallite Domino.

Numérotation du verset Ps. 67,XXXVI

Psallite³⁹

³⁹ Psallite] diapsalma praem. Ps-G

Deo

Numérotation du verset Ps. 67,34

qui ascendit super celum celi ¦

ad orientem.

Numérotation du verset Ps. 67,XXXVII

Ecce

dabit voci sue

vocem virtutis ^†

Numérotation du verset Ps. 67,35

date gloriam Deo super

Israel ¦⁴⁰

⁴⁰ <divisio.> Deo super Israel ¦ D30 ] Deo ¦ super Israel ω²

magnificentia

eius

et virtus eius⁴¹

⁴¹ virtus eius] iustus Ψ^B*

in nubibus.

Numérotation du verset Ps. 67,36 XXXVIII

Mirabilis Deus in sanctis suis ^† Deus Israel

ipse dabit virtutem

et fortitudinem

plebi sue ¦

benedictus Deus.

Psalmus 67

Numérotation du verset Ps. 67,1

^prol.|

^marg.| {191.601C} Exsurgat Deus etc. Titulus: In finem psalmus cantici David. [ALCUINUS. CASSIODORUS.] Agit hic propheta de exaltatione Christi et Ecclesie. Hic et in futuro, et inimicorum deiectione atque ruina, ut malos terreat, bonos letificet. Unde monet et titulo et psalmo psallere Deo et exsultare. Et est sensus: Iste psalmus cantici dirigens nos in finem, id est in Christum, est David prophete, qui hic agit de exaltatione Christi et suorum, et adversariorum ruina, modum sue locutionis formans ab eo quod Moysi et filiis Israel contra hostes dimicantibus olim contingebat. Elevata quippe arca Domini, hostes suos superabant, atque in elevatione arce verbis his similibus {191.601D} Moyses usus fuisse dicitur: Exsurgat Deus etc. (Iosue 6) Arca vero Christum significat, in quo omnes sunt thesauri sapientie et scientie Dei absconditi (Col. 2), cuius resurrectionem per quam disperguntur inimici, hic orat Propheta.

^marg.| Intentio: Monet ut omnes Deo cantent. Modus: Sex sunt partitiones. Primo, resurgente Christo quasi elevata arca, quid bonis malisque futurum sit, hic et in futuro dicit, ut illos terreat, hos letificet. Secundo agit de verbo Evangelii, ibi Deus, cum egredereris. Tertio agit de donationibus Christi ascendentis, ibi dum discernit. Quarto exponit Dei operationes, ibi Deus noster. Quinto precatur et affirmat ut Ecclesia dilatetur et confirmetur, ibi in {191.602C} ecclesiis. Sexto dicit quod veniet Christus ad iudicium, qui ascendit, ibi psallite. Propheta ergo precans Christum per resurrectionem exaltari, ait:^A

^A ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,2
I

^prol.|

^marg.| Exsurgat Deus [CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] id est resurgat Christus a morte. Confidenter optat Propheta quod scit futurum; et dissipentur inimici eius, hic in resurrectione Christi, et post in futuro iudicio. Hoc iam factum est quia surrexit Christus, et dispersi sunt Iudei per omnes gentes. Et qui oderunt eum, scilicet pertinaces in malo, fugiant a facie eius, non loco, quia ubique presens est, sed {191.602D} metu animi, scilicet timendo, non latendo. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Et est sensus: Tollantur animi metu et voluntate a presentia eius, scilicet Dei, qui ubique presens est, et est grave maledictum, et horrenda increpatio, ut velint et conentur quod nullatenus fieri potest.

^marg.| Vel ita: Et agit de presentia Dei, qua in sanctis venit. Unde: Amodo videbitis Filium hominis venientem in nubibus celi (Mt. 26). Et est: Fugiant a facie eius, id est a presentia eius, scilicet Dei, non ab ea quam non vident, qua ubique est, sed a presentia eius qua venit in nubibus (Apc. 1), id est in preconibus, id est timeant a presentia sanctorum.^B

^B ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,3
II

^prol.|

^marg.| Deficiant sicut fumus defecit. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. HIERONYMUS.] Fumus ex flamma procedens vanescit ascensu, ita ex flamma nequitie fumifera producunt et ipsa elatione deficiunt. Extulerunt namque se ignibus odiorum, et insultantes crucifixo; et inde mox evanuerunt, et in futuro. Sic pereant peccatores a facie Dei, sicut cera fluit, id est annihilatur a facie ignis. In iudicio enim a facie Dei tollentur mali, qui erit ignis ad penam impiorum et lumen iustorum. Vel de penitentibus dici potest in bono. quasi¹ : Odientes fugiant et dissipentur; sed alii sicut deficit fumus deficiant, non ut in nihilum reducantur, sed ut quiescant a peccatis suis. Et {191.603B} sic pereant peccatores in eo quod mali sunt, a facie Dei, id est a presentia gratie eius. Sicut fluit cera a facie ignis, ut lacrymis penitentie, admoto igne Spiritus sancti, duritia eorum solvatur.^C

^C ¶Codd. : PL191

¹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 67,4
III

^prol.|

^marg.| Et econtra iusti epulentur [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] id est iucundentur a contemplatione Dei hic et in futuro, scilicet qui in vinea laboraverunt, reficiantur in deliciis que sunt in conspectu Dei. Et exsultent vel modo, vel tunc, non tamquam coram hominibus per vanam iactantiam, sed in conspectu Dei, qui sine errore inspicit; et delectentur in futuro in letitia: iam non exsultent cum tremore, {191.603C} hoc posset eos delectare quod leti sunt, quia non est finienda eorum letitia, sicut mundi.^D

^D ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,5
IV

^prol.|

^marg.| Cantate Deo. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Convertit se ad eos, quibus tantam spem dedit. Vel hortatur eos. quasi² : Resurrexit Dominus, et ideo cantate mente vivendo Deo, et psalmum dicite nomini eius, id est recte operamini glorie eius. Et sic iter facite ei in corda credentium. Vel corda vestra parate ut intret, quia impolluta via eius. Et ideo iter facite, qui ascendit super occasum. Occasus enim mortis, id est vitiorum et peccatorum, cedit {191.603D} illi super quem sol iustitie oritur, quia non eum excipit nova vita, nisi vetus occiderit. Vel ascendit super occasum [Isid.] quia resurgendo casum corporis vicit Morte quippe sua mortem nostram consumpsit, unde serpens Moysis serpentes magorum Pharaonis absorbuit (Ex. 7). [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Et ne dubites quis iste sit, quia Dominus est nomen essentiale illi, quem ut communem hominem Iudei occiderunt, qui essentialiter Dominus est. Quod si cognovissent, numquam Dominum glorie crucifixissent (1Cor. 2). Unde ait Dominus duobus discipulis, quos misit in castellum: Et si quis vobis aliquid dixerit, dicite quia Dominus his opus habet (Mt. 21). Et etiam dum faciendo iter occurrunt tristia:^E

^E ¶Codd. : PL191

² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 67,V

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 67,6

^prol.|

^marg.| {191.604A} Exsultate [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] non modo non deficiatis, in conspectu eius, non hominum, id est in consideratione premii futuri, que erumnas mitigat. Ideo exsultate, quia qui vos turbant in conspectu hominum, turbabuntur a facie eius. Cuius eius? Patris orphanorum. quasi³ : Non estis destituti ut putatur. Orphani sunt quibus mortuus est pater, scilicet mundus et diabolus, et mater concupiscentia: et iudicis viduarum, scilicet spe seculi carentium, quibus etiam error maritus moritur, in quibus talibus Deus habitat, quos colligit, quos trahit, quia de viduis et orphanis facit sibi {191.604B} templum, in quo est de quo subdit:^F

^F ¶Codd. : PL191

³ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 67,VI

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 67,7

^prol.|

^marg.| Deus est in loco sancto suo. [AUGUSTINUS.] In quo loco? non extra nos, sed in nobis. Deus enim est qui inhabitare facit homines unius moris in domo, id est unanimes, unum sentientes^a, colligit in unum. Iste est locus sanctus Dei non omnes qui sunt in domo, in qua sunt etiam vasa contumelie (Rm. 9). Ipse ergo sibi locum edificat in quo maneat, qui non requiescit nisi super humilem et quietum^b. Hunc autem locum gratia edificat, non meritis. Unde subdit:^G

^a Phil. 2.

^b Is. 66.

^G ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,VII

^prol.|

^marg.| {191.604C} Qui educit vinctos [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] quia solvit vincula peccatorum. Unde alibi: Dirupisti vincula mea^c, in fortitudine sua, per quam fortes sunt qui ante non erant. Vel educit de inferno vinctos qui ibi tenebantur, ad celum, in fortitudine sua, qua fortem, id est diabolum, alligavit. Similiter educit eos qui exasperant, scilicet blasphemos in Deum. Vel qui exasperant, persequendo bonos, et resistendo iustitie, cum sint omnino mortui in operibus mortuis. Unde sequitur: Qui habitant in sepulcris, id est in carnalibus et fetidis, et mortuis operibus sepulti sunt, ut nec velint, nec possint ambulare. Vincti vero volunt, sed non possunt; {191.604D} et hi tamen solvuntur per gratiam et illi suscitantur.^H

^c Ps. 115.

^H ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,8
VIII

^prol.|

^marg.| Deus. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Secunda pars, ubi agit de verbo Evangelii exhibito hominibus per egressum Christi, id est per incarnationem Christi. quasi⁴ : Vere educis, quia o Deus, cum egredereris, vel egredieris, alia littera, in conspectu populi tui, id est cum appareres hominibus per opera tua. Egreditur enim Deus cum apparet in operibus, sed non nisi his qui norunt eius opera intueri, hi sunt populus eius; hec scilicet quod vinctos solvit, quod mortuos {191.605A} suscitat. Et cum pertansires, vel pertransieris, in deserto, vel desertum, id est ad gentes, id est cum predicaveris gentibus.^I

^I ¶Codd. : PL191

⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 67,9
IX

^prol.|

^marg.| Terra mota est [AUGUSTINUS.] id est terreni ad fidem excitati sunt. Sed unde hoc? etenim, id est quia celi, id est apostoli, distillaverunt pluviam, id est gratiam. Et hoc a facie Dei, id est non a se, sed a Deo, qui in illis est; mons Sina a facie Dei Israel, subaudi distillavit. quasi⁵ : Et pre aliis mons Sinai, alia littera, distillavit a facie Dei Israel, id est Paulus apostolus gentium, qui plus omnibus stillavit doctrine guttas (1Cor. 15), qui bene significatur per montem Sina, quia prius fuit geminatus, vel generatus {191.605B} in servitutem ex lege, que fuit data in monte Sina (Gal. 4).

⁵ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita secundum eamdem litteram, que est: Mons Sina a facie Dei Israel, scilicet distillavit. Idem sunt celi et montes, id est iidem, scilicet apostoli significantur per celos et montes. Nec tamen dicit montes, sed mons idem significans singulari numero quod plurali, sicut et alibi cum dicitur: Celi enarrant, et firmamentum annuntiat (Ps. 18), idem significat per celos et firmamentum. Et est mons Sina, id est apostoli, a facie Dei Israel distillaverunt. Quidam tamen libri Greci et Latini, qui non habent talem litteram, scilicet, mons Sina a facie Dei Israel, sed habent a facie Dei Sina, vel Sinai a facie Dei Israel. Et est sensus: Celi, id est {191.605C} apostoli, distillaverunt a facie Dei. Cuius Dei? Dei Sinai, vel Sina, a facie Dei Israel, id est qui legem dedit populo Israel, quia qui dedit per Moysen legem qua terreret, dat et per apostolos benedictionem qua liberet⁶*. Quid distillaverunt?^J

^J ¶Codd. : PL191

⁶ liberet] + interpolatio Ricardi Cenomani : «Psalmodia Romana legit, Mons Sina cum Augustino et Cassiodoro. LXX, quos sequimur, non habent mons; varietas videtur orta ex vocula Hebraea: זֶה quod est pronomen demonstrativum, unde potuit intelligi, hic mons, vel hoc est in Sina, ut vertit Hieronymus, qui secundo loco semel solum repetit Dei, etsi in Hebraeo nunc bis dicatur, Dei, Dei Israel.» Ed1541 ; PL 191, 605C.

Numérotation du verset Ps. 67,10
X

^prol.|

^marg.| Pluviam, id est doctrina, Spiritus sancti gratiam voluntariam, que sine meritis datur sola Dei voluntate: voluntarie quippe genuit nos verbo veritatis (Iac. 1). Et hanc pluviam segregabis, vel segregasti, o Deus, hereditati tue [AUGUSTINUS.] scilicet fidelibus, in quos pluvia proflua irrigatione descendit; et illa hereditas infirmata est, id est agnovit se nihil esse ex se. Tu vero perfecisti eam, quia virtus in infirmitate perficitur (2Cor. 12). Et,^K

^K ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,11
XI

^prol.|

^marg.| Animalia tua, id est gentes mansuete, habitabunt in ea hereditate, id est erunt illa hereditas. [AUGUSTINUS.] Hec omnia mystice leguntur, ita ut {191.606A} diximus, sed secundum figuram, id est secundum historiam, a quibusdam sic accipitur: Deus, cum egredereris in conspectu populi tui, et cum pertransires in deserto, coram Israel in columna ignis et nubis (Ex. 13), terra mota est, id est homines visis miraculis. Etenim celi distillaverunt manna, scilicet a facie Dei Sinai, a facie Dei Israel, quia celitus datum est manna, quod subsequenter vocat pluviam, dicens: Pluviam voluntariam, que scilicet satisfaciebat voluntati Iudeorum, segregabis, o Deus, hereditati tue, quia soli Israel data est hec pluvia. Israel autem infirmatus est fastidio illius cibi desiderans carnes Egypti. Unde sequitur: Infirmata est, tu vero perfecisti eam, quod ad litteram stare non potest, quia populus ille percussus est a {191.606B} Deo, non perfectus. Per illa namque murmura atque fastidia ingens plaga secuta est. Omnes in eremo prostrati sunt, non introierunt terram promissionis, preter duos. Per hoc ergo mittit nos ad mysterium, quod primo exsecuti sumus. Vel forte ita etiam secundum historiam accipi potest, ut per montem Sina lex accipiatur, que in servitutem generat (Gal. 4). Et est: O Deus, cum egredereris iu conspectu populi tui, in columna nubis in die, et ignis in nocte. Et cum pertransires in deserto, ad litteram. Mons Sina, id est lex Moysi, que data est in monte Sina, a facie Dei Israel distillavit. Etenim, id est quia celi distillaverunt ipsam legem, dum Dominus ad Moysem loqueretur. Unde terra mota est, quia turbantur homines, legem {191.606C} implere non valentes. Et hec lex est pluvia, quam soli Israel dedit. Unde sequitur, pluviam voluntariam, id est legem quam populus desideravit, dicens: Omnia quecumque dixerit nobis Dominus, faciemus, et audiemus (Ex. 24). Et alibi: Non deest qui impleat, sed deest qui iubeat (Rm. 5). Segregabis, Deus, hereditati tue, quia soli Israel data est; et infirmata est, vel lex vel hereditas. Lex, quia minatur nec adiuvat, et ita infirmos facit. Hareditas, id est populus infirmatus est, quia abundavit delictum data lege. Tu vero, o Deus, perfecisti eam, vel legem per Spiritum sanctum datam, quo reserata sunt legis sacramenta; vel hereditatem, id est populum, in quo post delictum superabundavit {191.606D} gratia. Unde alibi: De exsecratione et mendacio annuntiabuntur in consummatione (Ps. 58). Et animalia tua, tibi subdita, non sibi libera, id est gentes converse, habitabunt in ea, hereditate vel lege.^L

^L ¶Codd. : PL191

^prol.| [CASSIODORUS.] Aliter totum, et legitur coniunctim secundum historiam, et secundum allegoriam, in Patre. quasi⁷ : Vere, o Deus, educis, quia hoc prefiguratum est. O Deus, cum egredereris in conspectu populi tui, et cum pertransires in deserto, ad litteram: Egressus est Deus coram Israel, dum in columna nubis et ignis apparuit, et in deserto manna satiavit. Allegorice egressus est dum apparuit hominibus per humanitatem; vel dum educit vinctos et suscitat sepultos; transiit in deserto, cum ad gentes venit; et tunc terra mota est, {191.607A} quia tunc terrem videndo mirabilia tanta moti sunt. Etenim celi distillaverunt manna, quia in modum stillicidii manna de celo descendit. Et hoc a facie Dei, cuius presentia per columnam noscebatur. Et mons Sina a facie Dei Israel fumavit, alia littera, quando scilicet Moyses ibi legem accepit. Pluviam, hoc est quod celi distillaverunt pluviam, scilicet manna, voluntariam, scilicet que satisfaceret voluntati illius gentis avide comedendi, segregabis, o Deus, hereditati tue, quia non aliis gentibus dedit quod tunc Iudeis, et infirmata est hereditas ad tempus, dum Christo non credit. Tu vero, o Deus, perfecisti eam, hereditatem, dum gentes ad supplementum admisit. Postea subdit: Unde perfecisti. Animalia tua, id est gentes que tue sunt, {191.607B} dum credunt, habitabunt in ea, hereditate, id est in Ecclesia. Que vero sint illa animalia, et quomodo habitent, exponit. quasi⁸ : Quomodo hoc fiet? [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Ecce, o Deus, parasti hoc pauperi, qui in se infirmus est, id est ad hoc predestinasti pauperem, ut sit in tua hereditate. Per hoc notat predestinatos, qui ab origine mundi preparati sunt. Et hoc non in illius facultate, sed in dulcedine tua, non seculi que amara est, sed in ea scilicet quam das. Dulcedo Dei est, qua fit bonum non timore pene, sed amore et dilectione iustitie. Per quos hoc fiet? per evangelizantes, quibus^M

^M ¶Codd. : PL191

⁷ quasi] + dicat PL

⁸ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 67,12
XII

^prol.|

^marg.| {191.607C} Dominus dabit verbum. [AUGUSTINUS.] Et hoc est: Dominus Pater, vel Christus, dabit verbum, scilicet cibaria quibus pascantur animalia sua, evangelizantibus. Ecce quid operantur animalia, evangelizant, scilicet et hoc in virtute multa, scilicet in multa constantia fidei. Vel virtute multa, scilicet miraculorum . Aliter secundum aliam litteram, Dominus dabit virtutes multas evangelizandi verbum. Quis Dominus?^N

^N ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,13
XIII

^prol.|

^marg.| Rex virtutum dilecti [AUGUSTINUS. HIERONYMUS. AUGUSTINUS.] scilicet unici Filii, id est Pater qui est rex virtutum Filii, quia ab eo regitur eique militat virtus, a quo datur, {191.607D} et accipit virtutes, miracula et virtutes mentis.

^marg.| Vel ita ut sit idem rex virtutum et dilectus, scilicet Christus. Et est: Quis Dominus? Rex virtutum dilecti, id est Christus rex virtutum tuarum, id est apostolorum suorum, et dicitur hoc more veteris Scripture, sicut legitur in Veteri Testamento: Fecit Moyses, sicut precepit Dominus Moysi.

^marg.| Vel ita: rex virtutum dilecti, qui est Pater angelicarum virtutum, que sunt et ipsius dilecti, quia eis imperat et ipse dilectus. Deinde repetit, dilecti, quod fit ad commendationem, sed non est hec repetitio in omnibus libris, sed sive sit sive non, hic est sensus: dilecti, non solum ad alia, sed et, id est etiam, {191.608A} dividere, id est ad dividenda spolia, id est ereptos a diabolo, quos divisit, alios apostolos, alios prophetas faciendo. Spolia dico, speciei domus, id est que dividendo fecit Ecclesiam speciosam.

^marg.| Vel ita: Dominus dabit verbum evangelizantibus, et etiam dabit eis dividere spolia speciei domus. Vel secundum hoc distinguitur precedens littera, ita: Rex virtutum dilecti dilecti. Hic distingue: Et speciei domus dividere spolia.^O

^O ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,14
XIV

^prol.|

^marg.| Si dormiatis inter medios cleros. [AUGUSTINUS.] Prius singulorum verborum sententia est animadvertenda, deinde ordo constructionis verborum. Columba est {191.608B} Ecclesia, de qua dicitur in Canticis: Una est columba mea (Cant. 2). Hec est deargentata, id est divinis eloquiis erudita. Per argentum enim figuratur divinum eloquium. Unde alibi: Eloquia Domini argentum etc. (Ps. 2) Penne columbe sunt doctores Ecclesie, per quos exaltatur Ecclesia, et semper volat ad alta; quorum predicatione in celum fertur gloria Ecclesie. Vel penne sunt duo mandata caritatis, in quibus tota lex pendet et prophete (Mt. 22). Posteriora dorsi eius, id est dorsum columbe, quod est pars posterior, caritas est. Et dicitur hoc a simili. Posteriora namque dorsi sunt, ubi radices alarum figuntur, vel ubi portatur sarcina; ita in caritate connectuntur ale Ecclesie, id est duo precepta caritatis, que sunt ale Ecclesie, et {191.608C} ipsa caritas que in his impletur est per quam omnis sarcina mandatorum est levis, quia quidquid difficile est in precepto, leve est amanti. Unde: Onus meum leve est (Mt. 11), scilicet per Spiritum sanctum, ex quo caritas; per aurum intelligitur sapientia. Ibi ergo, id est in posterioribus dorsi est viror auri, id est vigor sapientie. Vigor autem sapientie est caritas, id est per posteriora dorsi congrue caritas intelligitur, ratione similitudinis, non substantia proprietatis. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Vel posteriora huius columbe sunt ultima tempora Ecclesie, scilicet que erunt in resurrectione communi vel in fine cuiusque, que in specie auri splendebunt, quia postquam de mundo exit, super aurum, {191.608D} id est incomparabiliter lucet in caritate, que numquam excidit (1Cor. 13). Hic ergo argento propter eloquentiam comparatur; ibi auro, propter plenitudinem caritatis. Quod autem ait inter medios cleros, sciendum est quod Latine lingue esset dicere inter cleros, sed pro eo quod Dominus inter nos, vel inter me et vos, Grecus habet inter medium nostrum, vel inter medium meum et vestrum. Hic ergo dicitur inter medios cleros, id est inter medium clerorum, quod dici solet in eis rebus que inter se solent habere consensum. Unde cum de signo circumcisionis Dominus loquitur ad Abraham, dicens: Hoc erit testamentum inter me et te^d, Grecus habet {191.609A} inter medium meum et tuum, ad exprimendum consensum. Cleros autem hic duo Testamenta dicit, per que datur hereditas, que dicitur Grece cleronomia; cleros vero Grece, Latine dicitur, non testamentum, sed sors, et sortes. In Veteri Testamento partes hereditatis, scilicet terre promisse vocantur, que ex promissione Dei quasi ex sorte proveniunt. Bene ergo cleros dicit duo Testamenta, quia per ea datur hereditas eterna. Dormire vero inter medios cleros est in auctoritate duorum Testamentorum requiescere, et pacifice acquiescere. Vel cleros ipsas hereditates. Dominus unam terrenam Veteris Testamenti, alteram eternam Novi Testamenti, inter quas dormit qui terrenam iam non ardenter petit, et celestem patienter exspectat. Qui enim terrene adhuc {191.609B} inhiat, numquam quiescit, sed cupiditatibus per multa agitatur; vel dormit inter has hereditates qui usque ad finem vite perseverat in contemptu terrenorum et in spe celestium. Ecce singulorum verborum explanatus est sensus; ordo autem constructionis, cum sit multiplex, vel a superioribus pendens infra primum versum continetur, vel usque in sequentem versum extenditur. Utrum vero hoc an illo modo commodius dicatur, ambiguum est. Nam quolibet horum sane dici potest. Convertens ergo verba ad eos de quibus fit species domus, ait sic: Dominus dabit verbum evangelizantibus virtute multa. Dabit utique si vos, o penne columbe deargentate, id est doctores Ecclesie divinis eloquiis erudite, dormiatis inter medios cleros, id est inter medium {191.609C} clerorum, id est requiescatis in auctoritatibus duorum Testamentorum, vel inter duas hereditates, terrenam et celestem, illam non ardenter appetendo, istam patienter exspectando. Vel si usque ad mortem perseveretis in contemptu terrenorum et appetitu celestium.

^d Gn. 17.

^marg.| Vel ita ut in sequentem versum extendatur constructio, dilectus spolia dividit speciei domus. Et, o vos qui dividimini in spolia speciei domus per diversa dona, si dormiatis inter medios cleros, tunc penne columbe deargentate dealbabuntur in Selmon, id est vos ipsi dealbabimini, qui estis penne.

^marg.| Vel ita, ut hic incepta sententia, in sequenti finiatur: Si vos, o penne columbe deargentate, dormiatis inter medios cleros, {191.609D} tunc nive dealbabuntur in Selmon alii, scilicet homines, qui per gratiam remissionem peccatorum accipiunt.

^marg.| Vel ita: O vos qui dividimini spolia speciei domus, si dormiatis inter medios cleros, vos eritis penne columbe deargentate, hoc est in alta elevabimini, vel vobis erunt penne columbe deargentate, id est duo mandata caritatis. Ecce his modis ordinatur littera. Utrum autem hoc vel illo, vel alio potius modo dici debeat, ambiguum est, sed ad singula bene sequitur. Et posteriora dorsi eius erunt in pallore vel virore; alia littera, auri, id est caritas, que est vigor sapientie. Dorsum est Ecclesie predicta similitudinis ratione. Vel posteriora dorsi eius, id est ultima Ecclesie, que erunt in communi resurrectione. [CASSIODORUS.] Vel in fine cuiusque erunt. {191.610A} In virore, vel in pallore auri, id est splendebunt in caritate super aurum, id est incomparabiliter.^P

^P ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,15
XV

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 67,16

^prol.|

^marg.| PARS 3 Διάψαλμα. Dum discernit. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Tertia pars, ubi agit de donationibus Christi ascendentis, qui solus potest, et non alius. quasi⁹ : Si dormiatis, eritis penne; quasi¹⁰ : non est nisi per discernentem, quia dum celestis, id est Christus, qui ascendit super omnes celos, discernit, dividens singulis gratiam prout vult, reges, id est rectores, super eam, columbam vel hereditatem, id est dum gratia Spiritus sancti reges discernuntur, super Ecclesiam. Ipsi rectores vel alii homines, dealbabuntur {191.610B} per remissionem peccatorum, nive, id est incomparabiliter, in Selmon, id est in umbra gratie, que venit ex corpore Christi. Selmon enim interpretatur umbra, id est in gratia Spiritus sancti, quia non meritis suis discernuntur, sed spiritu obumbrante ab estu carnis. Umbra enim gratie defensaculum nobis est contra incentiva vitiorum et carnalium concupiscentiarum, de qua ad virginem parituram angelus dicit: Virtus Altissimi obumbrabit tibi (Lc. 1), id est umbram faciet tibi. Umbra autem fit corpore et lumine. Lumen est Verbum; caro Christi est corpus. Accessit lumen corpori, id est verbum carni: Verbum enim caro factum est (Io. 1), et in eum credentes hac umbra protegimur, que de corpore Christi emanat, de cuius plenitudine accepimus. {191.610C} Deinde commendationem montis subdit, dicens: Iste Selmon, id est iste in quo est plenitudo gratie, et unde umbra nobis fit, est mons Dei positus in vertice montium, ad quem fluent omnes gentes (Is. 2), et mons pinguis vel uber, unde scilicet aque irrigue et suaves fluunt. Et est^Q

^Q ¶Codd. : PL191

⁹ quasi] + dicat PL

¹⁰ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 67,XVI

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 67,17

^prol.|

^marg.| Mons coagulatus [AUGUSTINUS. HIERONYMUS.] propter parvulos quos lacte tenerioris doctrine nutrit; et mons pinguis fertilitate sua, propter maturos quos pane solidioris doctrine cibat. Hic est mons qui in Ezechiele vulnerat principem Tyri. Ut quid suspicamini montes coagulatos? vel incaseatos, alia littera.^R

^R ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,XVII

^prol.|

^marg.| {191.610D} Mons [AUGUSTINUS.] vel monte, alia littera, in quo beneplacitum est Deo etc. quasi¹¹ : Et quia talis est mons iste, ut quid ergo suspicamini alios montes coagulatos, vel incaseatos, esse hunc montem? Ideo hoc dicit, ne quis audeat eum ceteris comparare, quia alii dicebant eum Ioannem esse, alii Eliam (Mt. 16); quos increpat hic. Ne suspicemini. Iste enim solus est, in quo beneplacitum est Deo, id est verbo habitare in eo, per se; in aliis per ipsum inhabitat. Placuit, etenim Dominus, id est Verbum, habitabit eum, scilicet hominem, Christum, usque in finem, quia personaliter unitus est ei, in quo habitat {191.611A} omnis plenitudo divinitatis corporaliter (Col. 2). Sic erat utique Verbum in carne, ut Verbum etiam caro factum solum diceretur, id est homo in unam solam Christi personam copularetur.

¹¹ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita: Nullus est ut iste; etenim, id est quia iste mons, scilicet Dominus, Christus, habitat, vel habitabit; illos alios montes, ut aliquid sint, qui nihil sine eo sunt, usquequo ducat eos in finem, id est in se Deum contemplandum. Unde, scilicet quia inhabitat alios montes, ipsi fiunt^S

^S ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,18
XVIII

^prol.|

^marg.| Currus Dei [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] portando Deum, et quia unanimes copulati caritate, quos ad ministerium {191.611B} sue voluntatis moderatur Deus, quos manendo in eis et regendo ducit in se finem, ut currum ad destinatum locum: et ille currus est multiplex decem millibus, id est ex innumeris populis, ex magna multitudine sanctorum, qui sunt, millia letantium, quia spe gaudent, donec perducantur in finem. Cur letantur in fine? quia iam Dominus est in eis, qui erit et finis consummationis in Sinai vel Sina, in sancto vel sancto, id est implendo mandato quod sanctum est. Quid enim prodest mandatum, nisi Dominus ibi sit, qui dat velle et operari? (Phil. 2) Aliter enim est littera occidens (2Cor. 3), sed Dominus per Spiritum sanctum dat caritatem, qua impletur. Et ideo letantur millia.^T

^T ¶Codd. : PL191

^marg.| {191.611C} [CASSIODORUS. ALCUINUS. CASSIODORUS. HIERONYMUS.] Vel ita ab illo loco: Ut quid suspicamini montes coagulatos, vel incaseatos, esse subaudis, sicut est mons iste? ne suspicemini, quia mons iste est solus, in quo beneplacitum est Deo, Patri, habitare in eo, qui Patri placuit, ut in eo habitaret. Unde: Ego in Patre, et Pater in me est (Io. 14). Placitum est Etenim Dominus habitat eum Christum, usque in finem, id est usque ad terminum, id est ad coequalitatem maiestatis sue, qui est finis sine fine, et omnium plenitudo. Alii autem montes sunt currus Dei, per quos vehitur Deus in universum mundum. Et ille currus est multiplex decem millibus. Hoc non mutatur: quia Dominus est in eis, et hoc in Sina sancto, id est in impleto sancto mandato. Sina enim mons {191.611D} est, in quo data est lex, et interpretatur mandatum, in quo impleto requiescit Dominus, quia in sanctis mandatis impletis, Dei presentia solet contueri.

^marg.| Vel ita: Dominus est in eis, id est in sanctis, qui in Sina monte olim dedit legem, et ipse idem est in sancto, id est in Christo, qui est Sanctus sanctorum.^U

^U ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,19
XIX

^prol.|

^marg.| Ascendisti. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Convertit verba ad ipsum Dominum. Sed quomodo hoc factum est? Ecce. Ascendisti, o Christe, in altum loco et dignitate. Qui enim propter nos erudiendos descendit, ascendit in altum super omnes celos ad dexteram Patris. Et cepisti, priusquam ascenderes, captivitatem, id est eos qui apud inferos tenebantur {191.612A} captivi. Hec sunt spolia, et est similitudo triumphi. Hoc de Christo exponit Apostolus (Eph. 4). Vel cepisti captivitatem, id est homines qui sub diabolo erant captivi per peccatum, cepisti et captivasti feliciter. Unde captivi dicuntur, quia capti sunt, scilicet retibus Petri. Unde et Petro dicitur: Ex hoc iam eris homines capiens (Lc. 5), sub leve iugum missi sunt. Unde in hoc curru sunt millia letantium, non plorantium. [GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS.]. Et accepisti a Patre dona in hominibus suscipiendis, id est homines suscipiendo, id est homines accepisti dona. Vel accepisti dona a Patre in hominibus, scilicet donanda susceptis hominibus, id est que donares his quos suscepisti. Vel secundum aliam litteram, dedisti, secundum quod Deus, dona hominibus: quod {191.612B} etiam fit in triumphis. Que littera cum in paucis reperiatur codicibus, Paulus tamen apostolica auctoritate dicit: Dedit dona hominibus, secundum quod Filius Deus est cum Deo Patre, dedit mittens Spiritum sanctum, qui est Patris et Filii. Sed secundum quod idem Filius est in Ecclesia, accepit dona in membris, dum ipsa membra accipiunt cum quibus unum est iuxta illud: Quod uni ex minimis fecistis, et mihi fecistis (Mt. 23). Dico cepisti, quod necesse erat.^V

^V ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,XX

^prol.|

^marg.| Etenim [HIERONYMUS. AUGUSTINUS.] id est quia erant non credentes Deum, scilicet Verbum, inhabitare Dominum {191.612C} Christum hominem.

^marg.| Vel ita continua: Accepisti dona in hominibus, etenim, id est quia accepisti, etiam non credentes inhabitare Dominum. Isti sunt quos feliciter captivavit, et currum suum fecit. Unde Propheta plenus letitia, hymnum eructat:^W

^W ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,20
XXI

^prol.|

^marg.| Benedictus [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. HIERONYMUS.] quasi¹² : Ascendit Christus in altum, et quo precessit faciet nos sequi, unde benedictus sit Dominus. Ecce laus de triumpho, die quotidie, vel de die in diem, alia littera, quod idem valet, id est iugiter, quia quotidie captivat captivos usque in finem. Et quia currum illum ducit in finem, addit {191.612D} prosperum iter ad se eundi faciet nobis, qui talia fecit, id est faciet nobis cursum vite, qui vere prosper cum sit dux salutaris. Quis hoc faciet? Deus salutarium nostrorum, id est salvationum nostrarum, quia de pluribus periculis liberat, quia etiam non credentes ad fidem vocat,^X

^X ¶Codd. : PL191

¹² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 67,21
XXII

^prol.|

^marg.| PARS 4 Διάψαλμα. Deus noster etc. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Quarta pars ubi exponit operationes Dei, que ex predictis eveniunt, que sunt quassatio inimicorum, conversiones peccantium, martyria ab utroque sexu. quasi¹³ : Dico Deus salutarium, Deus, inquam, noster non cuiuscumque est, Deus salvos faciet. {191.613A} Commendat hic gratiam, quia nullus salvus, nisi per eum. Salvos facit, quos tamen non est mirum mori, cum Domini Domini fuerit exitus mortis, et hoc est, ipse est Deus salvos faciendi. Sed ne dicas, cur ergo morimur? potius patienter fer mortem, non indigneris si morieris, quia, et Domini Domini, qui sine peccato fuit, exitus, ab hac vita non alius fuit quam mortis, qua nos liberat. Voluntate tamen mortuus est, ne homo timeret mortem. Et licet sit auctor salutis, tamen et Domini Domini etc. Idem sensus.

¹³ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita: Deus salvat, et ne queraris de morte. Sed spera, quia Christus inde exivit, et nobis inde exire dedit. Et hoc est, et Domini Domini est exitus mortis, id est resurrectio qua a morte exivit. Ne autem mala pertinacium credas impunita {191.613B} subdit:^Y

^Y ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,22
XXIII

^prol.|

^marg.| Verumtamen. [GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] quasi¹⁴ : Etsi mortuus sit, vel licet salvator sit, verumtamen Deus confringet, vel conquassabit, vel hic ut humilientur: vel in futuro, ut in tartara trudantur; capita, id est superbiam, inimicorum suorum. Vel auctores Iudaice seditionis, vel auctores heresium, scilicet heresiarchas. Et confringet verticem capitis, id est superbam extollentiam hominum nimis se extollentium; perambulantium [GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS.] id est perseverantium, vel de vitio in vitium ruentium, in delictis suis, in quibus saltem deberent {191.613C} humiliari, dicentes: Deus, propitius esto mihi peccatori (Lc. 18) sed et ibi superbiunt, et in multa ruunt, secundum illud: Insipiens cogitatio, que perduxit ad culpas. Vel confringet verticem capilli, id est versutias inanium questionum. Sunt enim qui tales minutias calumniarum querunt, ut etiam capillos perscrutari videantur. Verticem dico hominum perambulantium in delictis suis. Hoc non mutatur. Confringet capita, quia^Z

^Z ¶Codd. : PL191

¹⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 67,23
XXIV

^prol.|

^marg.| Dominus dixit. [GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS.] Vel sic continua: Confringet Dominus capita Iudeorum, ex gentibus etiam convertet multos, quia Dominus dixit: Ego {191.613D} convertam homines ex Basan, id est ex confusione peccatorum, quia confunditur de peccatis qui pro eis orat. Basan enim interpretatur confusio, vel Basan interpretatur siccitas. Et de siccitate, id est inopia, convertit Dominus, non eos qui se plenos iustitie putant, cum sint inanes. Beati enim qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur (Mt. 5). Anima sicca dicit: Expandi manus meas ad te, anima mea sicut terra sine aqua tibi (Ps. 142). Anima plena dicit: Non sum sicut ceteri hominum (Lc. 18). Et convertam eos qui iacent in profundum, vel profundo, vel profundis maris, id est seculi. Vel secundum aliam litteram, scilicet convertar, ad eos qui sunt ex Basan, quia convertitur Deus his qui confunduntur de peccato, {191.614A} vel qui sicci imbrem gratie desiderant. Et secundum hoc sequitur: convertar in profundum maris, id est ad eos qui erant desperatissimi.

^marg.| Vel ita convertam eos, vel convertar ad eos¹⁵*.^AA

^AA ¶Codd. : PL191

¹⁵ eos] + interpolatio Ricardi Cenomani : «Psalmodia Romana legit convertar, varietas videtur suborta, ex eo quod Hebraice אָשִׂיב potest accipi ex verbo, quod nominitant qual, et tum est convertar, aut ex conjugatione quam dicunt hiphil, et tum erit convertam, licet prius inveniatur fere per vau.» Ed1541 ; PL 191, 614A.

Numérotation du verset Ps. 67,24
XXV

^prol.|

^marg.| Ut intinguatur pes. [AUGUSTINUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] Quod tamen non Deus, sed Propheta dicit, conversus ad {191.614B} ipsum. quasi¹⁶ : Ita convertes, o Deus, vel converteris ut intinguatur pes tuus in sanguine, id est ut qui prius erant inimici fiant pes tuus, predicando te usque ad sanguinem, scilicet usque ad mortem; et lingua canum tuorum fiet vel erit ex inimicis, quia per conversionem ex inimicis fient canes pro Domino latrantes contra hostes. Hi sunt boni canes, qui edunt de micis (Mt. 15). Canes laudabiles, non detestabiles. Unde non tantum dixit canum, sed canum tuorum, nec eorum dentes, sed lingua laudata est, quoniam utique non frustra, nec sine magno sacramento. Gedeon eos solos iussus est educere, qui fluminis aquam sicut canes lamberent, talesque non amplius quam trecenti in tanta multitudine inventi sunt (Iudic. 7). In quo numero {191.614C} crucis signum est propter thau litteram, que in Grecis numerorum notis CCC significat. Illi ergo soli ad officium regiminis assumendi sunt, qui quod percipiunt aliis predicant, et qui in manibus operum exsequuntur quod ore docent. Unde in Levitico: Os turturis retorquetur ad ascellas (Lv. 1). Et quasi quis querat: Unde tantum bonum est, ut eius canes sint, cuius erant inimici? ait: ab ipso, id est eius gratia, non a seipsis, vel a teipso, alia littera, id est a parte tua, o Deus. Idem sensus.^AB

^AB ¶Codd. : PL191

¹⁶ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 67,25
XXVI

^prol.|

^marg.| Viderunt etc. [GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] quasi¹⁷ : Intinguetur pes tuus, quia sic vident te precessisse, {191.614D} o Deus. Et hoc est, viderunt ingressus, vel gressus tuos, Deus. Vel secundum aliam litteram, visi sunt gressus tui, Deus, quibus scilicet venisti in mundum. Hec gratia latebat in Veteri Testamento; modo patet, cum Filius missus annuntiatur in gentibus, cuius Dei gressus viderunt, ingressus, inquam, Dei mei creatione, scilicet Verbi regis mei gubernatione, qui Deus est in sancto templo, id est in sanctis. [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS. ALCUINUS.] Vel in sancto, corpore, licet perfidi non videant secundum quod corpus passus est. Et in hoc, scilicet in patiendo, vel credendo,^AC

^AC ¶Codd. : PL191

¹⁷ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 67,26
XXVII

^prol.|

^marg.| {191.615A} Principes [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] id est apostoli, prevenerunt eos, scilicet alios homines.

^marg.| Vel ita dico gressus Dei mei: ut autem isti gressus viderentur, principes, id est apostoli, prevenerunt te, o Deus, ad laudem, ut populi sequerentur. Et non ipsi soli venerunt, sed coniuncti psallentibus, id est illis qui laudes Dei sonant, bene operando ad gloriam Dei. Principes etiam sunt in medio iuvencularum tympanistriarum, id est ministri sunt, et prepositi novarum Ecclesiarum Deum laudantium, carne domita, corio siccato ab humore peccati, et extenso a ruga duplicitatis. Fit enim tympanum de corio siccato et extenso. Vel ad litteram de sanctis feminis hoc accipe, ne sexum femineum excludas, que etiam ab eis, id est ab apostolis, {191.615B} formam laudandi et patiendi sumunt.^AD

^AD ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,27
XXVIII

^prol.|

^marg.| PARS 5 Διάψαλμα. In ecclesiis. [CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS.] Quinta pars, ubi precatur et affirmat, ut hec inceptio Ecclesie dilatetur et confirmetur, pro qua et heretici destruantur. quasi¹⁸ : Et quia Dominus ita convertit, ergo, o vos conversi ex Basan, benedicite Deo, cui debetur latria, Domino cui exhibenda est dulia, et non alibi nec in aliis conventiculis, sed in ecclesiis. Hec sunt iuvencule tympanistrie, ne quis carnaliter choros luxurie cogitet. Ecclesie quippe sunt adolescentule, scilicet nova gratia decorate sunt etiam tympanistrie, castigata scilicet carne, spiritualiter sonore. [ALCUINUS. REMIGIUS, AUGUSTINUS.] {191.615C} Benedicite, vos dico potati de fontibus Israel, id est de doctrina apostolorum, ut ad eorum imitationem predicetis, quod Christus de Israel prius elegit ut faceret fontes aque vive salientis in vitam eternam (Io. 7).^AE

^AE ¶Codd. : PL191

¹⁸ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 67,28
XXIX

^prol.|

^marg.| Ibi [CASSIODORUS.] id est inter fontes, vel in Ecclesiis, vel in templo Hierusalem, est Beniamin, id est apostolus Paulus apostolorum novissimus, adolescentulus, id est novissime assumptus, qui fuit de tribu Beniamin (Phil. 3). Unde in Genesi: Beniamin lupus rapax, mane comedet predam, et vespere dividet spolia (Gn. XLIX) . Hic est Paulus, qui mane sue etatis sanctos persecutus est, sed in {191.615D} vespera sue conversionis ad Deum, spolia diabolo erepta divisit per diversa officia. Et ipse est in mentis excessu, mente scilicet alienata a sensibus corporis, ut quando raptus fuit usque ad tertium celum. [AUGUSTINUS.] Vel in mentis pavore, alia littera, expavescentibus scilicet omnibus tam magnum in eius vocatione miraculum. Ibi etiam sunt^AF

^AF ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,XXX

^prol.|

^marg.| Principes Iuda, principes Zabulon, principes Nephthalim. [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] Per hec nomina tribuum Christum et apostolos indicat; forsitan enim {191.616A} ex his tribubus fuerunt apostoli. Et isti sunt duces eorum qui in Ecclesiis benedicunt Dominum. Sed magis placet sensus qui colligitur ex interpretatione nominum, que convenit Ecclesie: Iudas enim interpretatur confessio; Zabulon habitaculum fortitudinis; Nephthalim, dilatatio, que principibus Ecclesie conveniunt. In martyriis namque prima est confessio, pro qua quidquid accidit fortiter tolerandum est. In angustiis finitis latitudo sequitur in premio. Et est: ibi sunt principes Iuda, id est confessionis; principes Zabulon, id est fortitudinis; principes Nephthalim, id est dilatationis.

^marg.| Vel ita ut agatur de tribus virtutibus, que significantur per has nominum interpretationes: Quia confessio est in fide, fortitudo in spe, latitudo in caritate, quia {191.616B} Deum et proximum diligunt. Et est, Benedicite Deo de fontibus Israel, quod decet quia ibi sunt, principes Iuda, principes Zabulon, principes Nephthalim, id est principes fidei, spei et caritatis. Et hi sunt duces eorum, qui sunt in Ecclesiis; et per hoc quisque eorum est Beniamin, id est filius dextere, adolescentulus, deposita vetustate malitie, in mentis excessu, id est mente sursum vecta, et per istos o^AG

^AG ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,29
XXXI

^prol.|

^marg.| Deus, manda virtuti tue [GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. ALCUINUS.] id est notifica et commenda Christum Filium tuum nobis. quasi¹⁹ : Quod enuntio futurum, perfice, o Deus, confirma in gentibus hoc quod operatus es in nobis Iudeis, id est {191.616C} fidem quam es operatus in nobis, confirma in gentibus. Et ita facit, commendat enim Deus caritatem suam in nobis, quoniam cum peccatores essemus, Christus pro nobis mortuus est (Rm. 5). Quod bene et confidenter orat. Cum enim pro nobis Christus mortuus sit, quomodo ergo non omnia cum illo Deus nobis donavit? ^e Hoc modo mandat Deus Christum suum. Nota verborum distinctionem, manda, docendo per predicatores, confirma, iuvando per gratiam.

^e Rm. 8.

¹⁹ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita secundum aliam litteram: O Deus, manda virtuti tue, id est fortibus tuis iniunge ut te annuntient, et per eos confirma etc. Vel o Deus, Pater, manda opus tuum virtuti tue, id est Filio et Spiritui sancto, et per Filium et Spiritum sanctum, confirma, Deus, hoc quod operatus {191.616D} es in nobis. Hec non mutatur. Quod vere facies, quia,^AH

^AH ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,30
XXXII

^prol.|

^marg.| Reges. [GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS. ALCUINUS. REMIGIUS. AUGUSTINUS.] Vel ita continua: Quod si feceris reges terre, vel spirituales, offerent tibi munera, id est sacrificia laudis; et hoc a templo tuo non aliunde, quod est in Hierusalem celesti, que est libera et mater nostra (Gal. 4), que est et templum a quo « omne datum optimum descendit »^f, et pro quo fit omne bonum opus.

^f Iac. 1, 17.

^marg.| Vel ita distingue, operatus es in nobis, incipiendo {191.617A} a templo tuo, quod est in Hierusalem, id est a Iudeis, quod erit, quia tibi offerent reges munera. Sed quia huic laudi obstrepunt heretici, subdit;^AI

^AI ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,31
XXXIII

^prol.|

^marg.| Increpa feras arundinis [AUGUSTINUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] id est hereticos qui dicuntur fere, quia non intelligendo nocent. Feras dico arundinis, vel calami, quia Scripturas pervertunt, que calamo fiunt: vel quia sunt leves et instabiles; vel quia sunt inter eos qui moventur omni vento doctrine (Eph. 4). Ideo increpa, quia congregatio taurorum, id est superborum indomite cervicis hereticorum, est in vaccis populorum, id est inter eos qui sunt seductibiles et {191.617B} leves, velut muliercule. Unde Apostolus: Ex his sunt qui penetrant domos, et captivas ducunt mulierculas (2Tim. 3). Stabiles vero et graves non valent seducere; unde « In populo gravi laudabo te »^g. Sed hoc non sine fructu piorum. Inde enim convenit ut excludant eos, id est emineant hi qui probati sunt argento, id est in eloquiis Dei, hoc est illud quod Apostolus ait: Ut qui probati sunt, manifesti fiant (2Cor. 5). Inde est quod in arte argentaria exclusores vocantur, qui de confusione masse noverunt formam vasis exprimere.

^g Ps 34

^marg.| Vel ita expone intentionem hereticorum; ad hoc congregantur, ut excludant eos a vaccis, qui probati sunt argento, scilicet catholicos doctores. Increpa feras, dissipa etiam consentientes. Et hoc est:^AJ

^AJ ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,XXXIV

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 67,32

^prol.|

^marg.| {191.617C} Dissipa gentes etc. [ALCUINUS. GLOSSA INTERLINEARIS. REMIGIUS, AUGUSTINUS.] Vel ita continua: Illi ita, sed ne grex tuus dissipetur dissipa gentes, id est hereticos et alios eis consentientes, quos vocat gentes propter genera diversarum sectarum, ne ubi series successionis, confirmet errorem que bella volunt, quia non correctioni, sed contentioni student. Quod fiet, quia legati, id est precones reconciliationis, venient ad Christum, dona ferentes ex Egypto, id est ex tenebris gentium. Egypti vel Ethiopie nomine, fidem omnium gentium significat a parte totum. Non ergo {191.617D} ex solis Iudeis, sed de gentibus futuros precones prophetat Ethiopia, id est gentilitas preveniet manus eius Deo, id est vindicta eius. Per confessionem preveniet, ne manentes in peccatis, puniantur.^AK

^AK ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,33
XXXV

^prol.|

^marg.| Deo, regna terre, cantate, et secundum hoc est Deo [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. ALCUINUS. CASSIODORUS.] In principio sequentis versus, vel magis in fine precedentis versus, est Deo; commendaturque fides qua sine precedentibus operibus iustificatur homo que post per dilectionem incipit operari (Gal. 5). Est ergo sensus; Ethiopia, id est gentilitas herens Deo fide, id est credens Deo, preveniet manus, id est opera, {191.618A} eius, id est Ethiopie (quod in Greco non est ambiguum), id est credendo in Deum preveniet opera sua, ut prius credat, postea operetur.

^marg.| Vel ita ut per Egyptum Synagoga accipiatur, quam prevenit credendo Ethiopia, id est extrema pars gentium. Et est, venient legati ex Egypto, id est ex Synagoga, que erat in tenebris; et Ethiopia, id est extrema pars gentium, Deo, id est ad Deum veniens, preveniet manus eius, Egypti, id est legalia opera Synagoge, quia per fidem iustificabitur sine operibus legis. Vel secundum aliam litteram, que est: Ethiopia, scilicet gentilitas, nigra in peccatis, festinet manus dare Deo, id est subdere se Deo; et est similitudo a victis, qui armis depositis manus dant victoribus, ne intereant regna terre. Decursis omnibus {191.618B} que iam impleta cernimus, hortatur ad laudem Christi, et futurum eius adventum prenuntiat. quasi²⁰ : Et quia ita est ut diximus, ergo regna terre, id est Egyptus et Ethiopia, scilicet omne genus hominum, cantate Deo puritate mentis, psallite opere Domino.^AL

^AL ¶Codd. : PL191

²⁰ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 67,XXXVI

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 67,34

^prol.|

^marg.| PARS VI Διάψαλμα. Psallite Deo. [CASSIODORUS. ALCUINUS.. AUGUSTINUS. ALCUINUS.. HIERONYMUS.] Sexta pars, ubi dicit quod Christus veniet ad iudicium, qui ascendit ubi sanctos consummabit. quasi²¹ : Dico psallite, inquam, Deo, id est Christo, qui ascendit secundum quod homo. Nam secundum quod Deus, Patri est equalis, super celum celi, id est super omnes celos, ad dexteram Patris, {191.618C} scilicet super excelsiores creaturas ut nihil supra se haberet, nisi illum qui creavit eum. Unde ascendit? ad orientem vel ab oriente; alia littera locum expressit, ubi resurrexit, et unde ascendit, quia Hierusalem, ubi resurrexit et ascendit, in oriente est. Vel ascendit ad orientem nostre illuminationis, id est ut lumen gratie nobis oriri faceret. Vel oriens intelligitur Verbum a Patre genitum, cuius virtute ascendit homo ille. Et est, ascendit ad orientem, id est virtute Verbi, et quia inde venturus est, ad iudicandum, subdit, et,^AM

^AM ¶Codd. : PL191

²¹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 67,XXXVII

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 67,35

^prol.|

^marg.| {191.618D} Ecce dabit in iudicio voci sue [AUGUSTINUS.] vel vocem suam, vocem virtutis, id est efficaciam resuscitandi omnes mortuos, qui prius ut agnus sine voce coram tondente se siluit; sed tunc veniet in voce tube. Dico psallite, et date gloriam Deo. Dico dabit vocem, et tunc super Israel Dei erit magnificentia eius evidens, quia iam non erit commistio malorum cum bonis et virtus eius erit in nubibus, quia non solus veniet ad iudicium, sed cum senioribus populi, qui sunt nubes, quas ne aliter acciperes, addit, et^AN

^AN ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 67,36
XXXVIII

^prol.|

^marg.| Mirabilis Deus erit in sanctis suis Deus Israel. {191.619A} [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Tunc vere omnis bonus erit Israel, quia videbit Deum sicut est; ipse dabit virtutem et fortitudinem in carne, que etiam in resurrectione erit impassibilis. Unde Apostolus: Per virtutem resurrectionis eius, et plebi sue nunc infirme etiam, dabit fortitudinem qua novissima inimica destruetur mors (1Cor. 15). Vel de presenti accipi potest illud, ipse dabit, magna promisit; et ne quis desperet pro humana infirmitate, se ad tanta premia pervenire subiicit, ipse dabit hic virtutem et fortitudinem plebi sue. Ergo benedictus sit Deus.^AO

^AO ¶Codd. : PL191

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Petrus Lombardus, Magna Glossatura (Ps. Psalmus 67), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 08/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=magna&numLivre=26&chapitre=26_67)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 67

<26. Glossa magna in Psalmos>

Psalmus 67