Psalmus 138
Numérotation du verset
Ps. 138,1
¶In finem
psalmus
David.
¶Codd. : (Ps. 138)
D30
Rusch
Ps-G
| psalmus David]
inv.
Ps-G
| David] + Vox Petri apostoli penitentis
D30
Numérotation du verset
Ps. 138,2 I
Domine probasti me
et cognovisti me ¦
tu cognovisti
sessionem meam
et resurrectionem meam1.
1 resurrectionem
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
)
D30 Rusch cum Ps-R
] surrectionem
Ps-G
(
R L
)
cum Ps-H
| <divisio.> me ¦... meam1
D30
] me... meam
Rusch
Numérotation du verset
Ps. 138,3 II
Intellexisti cogitationes meas de longe ¦ semitam meam
et funiculum meum
investigasti.
Numérotation du verset
Ps. 138,4 III
Et omnes vias meas
previdisti ¦ quia non est sermo
in lingua mea.
Numérotation du verset
Ps. 138,5 IV
Ecce Domine tu2 cognovisti omnia novissima et antiqua ¦ tu formasti me
2 Domine tu
Ps-G
D30 ω1 ΩP] inv.
Ps-G
(R² I ΨB*) Ω
M Ed1530
cum Ps-R
,
om. Rusch
et posuisti
super me manum tuam.
Numérotation du verset
Ps. 138,6 V
Mirabilis
facta est scientia tua
ex me ¦
confortata est
et non3
3 et
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
) D30 ω1 Rusch]
om. Ps-G
(F L)
potero ad eam.
Numérotation du verset
Ps. 138,7 VI
Quo ibo
a spiritu tuo4 et quo a facie tua
4 a
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
) D30 Rusch] ab
Ps-G
(R F)
fugiam ?
Numérotation du verset
Ps. 138,8 VII
Si ascendero in celum
tu illic es ¦
si descendero
ad5 infernum
5 ad
Rusch Ps-G
] in
Ps-G
(R M² Q ΩS) D30 edd.
cum Ps-R
ades.
Numérotation du verset
Ps. 138,9 VIII
Si sumpsero
pennas meas
diluculo ¦
et habitavero in extremis maris.
Numérotation du verset
Ps. 138,10 IX
Etenim
illuc manus tua deducet me ¦
et tenebit me
dextera tua.
Numérotation du verset
Ps. 138,11 X
Et dixi6
6
<divisio.> dixi+
D30
²
forsitan
tenebre
conculcabunt me ¦ et nox
illuminatio mea7
7 mea
Ps-G
(ΨB V D)
D30
ΩS
ω
1 ΩP
Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R
]
om. Ps-G
in deliciis meis.
Numérotation du verset
Ps. 138,12 XI
Quia tenebre
non obscurabuntur a te
et nox
sicut dies
illuminabitur ¦
sicut tenebre
eius
ita
et lumen eius.
Numérotation du verset
Ps. 138,13 XII
Quia tu possedisti renes meos ¦
suscepisti me
de utero matris mee.
Numérotation du verset
Ps. 138,14 XIII
Confitebor tibi
quia8 terribiliter
8 quia
Ps-G D30
] quoniam
Rusch Ed1530
magnificatus es ¦
mirabilia9
opera tua’
9 mirabilia
Ps-G
ΩP
Rusch
] mirabiliter Ω
M
(hapax)
et anima mea
cognoscet nimis10.
10 cognoscet
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
) D30 ΩP
Rusch
] cognoscit
Ps-G
(L M ΦB)
Clementina
Numérotation du verset
Ps. 138,15 XIV
Non est occultatum os meum
a te11 quod fecisti in occulto ¦
11 a] ad Ω
K*
et substantia mea
in inferioribus terre.
Numérotation du verset
Ps. 138,16 XV
Imperfectum meum viderunt oculi tui12
12
<divisio.> tui+
D30
²
et in libro tuo
omnes scribentur ¦
dies13
13 dies
Ps-G
(
M
Q² W U
G
K ΨB V D)
D30
Ω ΩP
edd. Rusch cum Ps-R
Ps-H] die
Ps-G
, dii
Ps-G
(R* ΦRG) cum
Ps-Moz
X
formabuntur et nemo in eis.
Numérotation du verset
Ps. 138,17 XVI
Mihi autem nimis
honorificati sunt
amici tui Deus ¦ nimis
confortatus est14 principatus eorum.
14 confortatus est
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
)
D30
ΩP
Rusch cum Ps-R
] confirmati sunt
Ps-G
(R² F L), confortati sunt
Ps-G
(R* Q W ΦV U
G
²)
Numérotation du verset
Ps. 138,18 XVII
Dinumerabo eos
et super arenam
multiplicabuntur ¦ exsurrexi
et adhuc sum tecum.
Numérotation du verset
Ps. 138,19 XVIII
Si
occideris Deus peccatores15 :
15 occideris
D30
ΩP
Rusch
] occiderit ΩS
viri sanguinum16
16 viri
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
) D30 ΩP Rusch
cum Ps-R
] et praem.
Ps-G
(L I V), et virum
Ps-G
(F)
declinate a me.
Numérotation du verset
Ps. 138,20 XIX
Quia dicitis17
17 dicitis
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
) D30 ΩP Rusch
cum Ps-R
] dices
Ps-G
(F),
Ps-G
(R I L)
in cogitatione ¦
accipiant18
18 accipiant
Ps-G
(I ΦRP D)
D30
* Ω ΩP
Rusch Ed1530
] accipient
D30
² (super ras.)
Ps-G
in vanitate
civitates suas19.
19 suas
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
) D30 ΩP Rusch
cum Ps-R
] tuas
Ps-G
(F L ΦRGV
G*
K* Clementina )
Numérotation du verset
Ps. 138,21 XX
Nonne qui oderunt te Domine oderam ¦ et super inimicos tuos tabescebam ?
Numérotation du verset
Ps. 138,22 XXI
Perfecto odio oderam illos ¦ inimici
facti sunt mihi.
Numérotation du verset
Ps. 138,23 XXII
Proba me
Deus20
20 Deus
Ps-G
D30 ΩP] Domine
Rusch
cum Ps-α Ps-Moz Ps-Med
et
scito
cor meum ¦ interroga me
et cognosce semitas meas.
Numérotation du verset
Ps. 138,24 XXIII
Et
vide si via iniquitatis in me est ¦
et deduc me
in via eterna.
Psalmus 138
Numérotation du verset
Ps. 138,1
prol.|
marg.|
{191.1211A} Domine, probasti me et cognovisti me. Titulus: In finem psalmus David. [AUGUSTINUS.] Iste psalmus profunditate mysteriorum plenus est. Unde et obscurissimus est. Hec autem obscuritas mysteriorum ex peccato primi parentis accessit, cui dictum est: In labore et sudore vultus tui vesceris pane tuo (Gn. 3). Ex primo igitur peccato, hanc penam subimus, quod in sudore vultus nostri et labore manducamus panem, qui est Christus, qui ait: Ego sum panis vivus qui de celo descendi (Io. 6). Hic panis in prophetis est velatus, in Evangelio revelatus. Subest tamen labor, etiam nunc ad percipienda mysteria eius. Loquitur autem in hoc psalmo totus Christus, tamquam unus et integer vir, propter nimiam {191.1211B} unionem capitis et corporis, que unio significata est in primorum parentum conditione, quia et femina de viro facta est, et dictum est: Erunt duo in carne una (Gn. 2). Quod exponens Apostolus dicit magnum sacramentum hoc esse in Christo et in Ecclesia (Eph. 5). Unde vere dicitur, quod iam non duo sunt Christus et Ecclesia, sed una caro, quia Christus de nobis carnem suscepit, non una divinitas nobiscum est, quia ille Creator, nos creatura. Quidquid ergo hic loquitur ex persona suscepte carnis, et ad caput pertinet, quod iam ascendit in celum, et ad membra, que adhuc peregrinantur in terra, ut sint duo in voce una, sicut sunt duo in carne una. Quantum vero ad membra, loquitur in persona superioris captivi, qui iam spe {191.1211C} in Hierusalem restitutus, memor discessionis sue, in qua Deum latere non potuit, in qua et eum secuta est manus Domini. Deliberat non esse ulterius ab eo fugiendum, sed ad eum per eum, et ab irato ad placatum. Unde sibi magna bona dicit esse, et quod non nocent sibi mala seculi. Et hoc dicit ex persona totius humane nature revertentis ad Deum, tamquam ex voce prodigi filii de longinqua regione redeuntis ad Patrem (Lc. 15). Sensus tituli talis est: Psalmus iste dirigens nos in finem, id est Christum, attribuitur David, id est toti Christo, in cuius persona loquitur hic Propheta.
marg.|
Intentio. Monet non fugere a Deo, sed ad eum per eum.
marg.|
Modus : Quatuor sunt partitiones. Primo agit de notitia Dei, que {191.1211D} comprehendit omnia opera, et reversi, et exsulantis, que cogit eum qui latere non potest reverti, maxime cum manus Dei ibi eum tetigerit. Secundo dicit non esse a Deo fugiendum, sed ad ipsum, ibi quo ibo. Tertio quanta sit exsultatio revertenti ad Deum dicit, ibi confitebor tibi. Quarto quomodo ei mali non noceant, aperit, ibi si occideris. Ait ergo Propheta ex persona capitis loquentis ad Patrem: OA
A
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 138,2
I
I
prol.|
marg.|
Domine. [AUGUSTINUS.] quasi1 : Hoc dicit Christus {191.1212A} Patri secundum quod homo. Non enim Dominus eius est Pater eius, nisi quia dignatus est nasci secundum carnem: Pater est Dei, Dominus est hominis. Ergo quia Pater et Dominus est, Pater est forme Dei, Dominus est forme servi: unus tamen et idem Dei et hominis filius. Qui secundum quod homo, ad Patrem ait: Domine, probasti me experimentis ut in passione, et cognovisti me, ut in resurrectione. Non dicit eum novisse tunc, quod ante non noverat; sed aliis tunc notum fecit, quem ante non fecerat; ita et probatum aliis ostendit. Et tu, Domine, cognovisti, id est voluisti, approbasti, secundum voluntatem tuam factum est. Quid cognovisti? sessionem meam, id est humilitatem in passione, et resurrectionem meam, id est glorificationem {191.1212B} in resurrectione. Potest et hoc accipi ex voce membrorum. Ut enim Christus caput sedit et resurrexit, sic et sui sedent. Humiles in patientia, surgent erecti in spe vite eterne. Item, sedent confitentes peccata sua; surgent iustificati gratia. Dicamus ergo et nos: Domine probasti me et cognovisti me, quod postea exponit, scilicet tu cognovisti sessionem meam, quod in humilitate patientiam habeo, et peccata confiteor. Et resurrectionem meam, scilicet quod per gratiam iustificatus surgo, et in spem vite eterne erigor.B
B
¶Codd. :
PL191
1 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 138,3
II
II
prol.|
marg.|
Intellexisti. [AUGUSTINUS.] Hoc prius ex persona membrorum, {191.1212C} ubi incipit agere de exsilio suo, sub similitudine prodigi filii. quasi2 : Probasti me, et cognovisti me, et etiam, intellexisti cogitationes meas de longe, vel de longinquo, cum adhuc in peregrinatione sum, antequam ad patriam veniam, ut filio minori redeunti occurrit pater, quia intellexit eius cogitationes de longinquo, qui apud se dixerat egestate confectus: Surgam, et ibo ad patrem (Lc. 15). Hanc cognitionem precognoscens, pater ei occurrit. Et intellexisti semitam meam, scilicet malam, quam tamquam occultus ivi, patrem meum deserens, et investigasti funiculum meum, vel limitem, scilicet quousque perveni, longe quidem ieram: sed tu ibi eras, a cuius oculis longe non eram, ut deprehensus {191.1212D} fugitivus loquitur sequente se legitima vindicta Dei vindicantis.C
C
¶Codd. :
PL191
2 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 138,4
III
III
prol.|
marg.|
Et omnes vias meas [AUGUSTINUS.] id est opera, previdisti; 296 et hoc antequam irem eas; et permisisti ire in laborem, ut redirem si nollem laborare. Hoc modo fateor, quia non est sermo, sine veritate scilicet; vel dolus, alia littera, in lingua mea, id est in lingua mei, iam gratia tua iustificati. Et vere previdisti omnes vias meas, quiaD
D
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 138,5
IV
IV
prol.|
marg.|
Ecce tu, Domine, cognovisti omnia, scilicet novissima mea, quando porcos pavi, et antiqua, quando partem substantie petii. Hoc secundum parabolam, sed mystice antiqua nostra fuerunt, quando per antiquum peccatum lapsi sumus. Novissima est hec pena, scilicet quando in hanc mortalitatem venimus, scilicet que est ultima, si redire velimus, alioquin restat eterna, tu formasti me ad istos labores, ad quos omnes nati sumus. Et posuisti vel gravasti, super me manum tuam, vindicem gravantem, superbum, salubriter ut erigat humilem, et in gravata manu,E
E
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 138,6
V
V
prol.|
marg.|
Mirabilis facta est scientia tua ex me [AUGUSTINUS.] id est ex peccato meo, mira et incomprehensibilis facta est mihi scientia tua. Mihi enim non facile est contemplari te, quem superbus reliqui, ut prius erat, cum essem apud te, quando dixi: Da mihi portionem substantie mee. Confortata est vel invaluit, adeo quod, et ego non potero ad eam attingere ex me. Ecce in his verbis gentilis populus sue cecitatis recordatur, que non solum super Iudeos, sed etiam super gentes olim invaluit, unde et eadem verba, que in Exodo Iudeorum cecitatem significant, ponit hic, scilicet, posuisti super me manum tuam. In Exodo enim legitur Dominus dixisse Moysi: Non poteris videre faciem {191.1213C} meam, sed ponam te in foramine petre, et protegam te dextera mea, donec transeam, tollamque manum meam; et cum transiero, posteriora mea videbis (Ex. XXXIII). Moyses est Iudaicus populus; manus Domini super eum, ut non videat faciem transeuntis, cecitas est in Iudeis, ut non cognoscant divinitatem Christi, donec per passionem pertransiit de hoc mundo ad Patrem; post transitum tollit Dominus manum suam, et vidit Moyses posteriora sua, quia post resurrectionem ablata est cecitas eorum qui crucifixerant Dominum. Sicut ergo super gentilem populum posita manu Dei, incomprehensibilis facta est scientia Dei, ita gravata manu super Moysen, id est Iudeos, non potuerunt videre Christum esse Deum, donec transiit ad Patrem. Tunc enim predicante {191.1213D} Petro multi de illis conversi sunt. Conclusit ergo Deus omnia in infidelitate, ut omnium misereatur (Rm. 2).F
F
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 138,7
VI
VI
prol.|
marg.|
Quo ibo? [AUGUSTINUS.] Secunda pars, ubi iam deliberat non esse a Deo fugiendum, sed ad eum, ab irato, ad placatum, quod erit per ipsum. quasi3 : Et cum fugitivus te non lateo, cuius limitem vides, Quo ibo a spiritu tuo, quo plenus est mundus? Spiritus enim Domini replevit orbem terrarum, sicut legitur in libro qui Sapientia Salomonis inscribitur (Sap. 1). Et quo a facie tua, id est ab ira tua vel presentia, fugiam? Se vertit hac et illac, quasi querens locum fuge, et dicens:G
G
¶Codd. :
PL191
3 quasi] + dicat
PL
prol.|
{191.1214A}
H
H
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 138,8
VII
VII
prol.|
marg.|
Si ascendero. [AUGUSTINUS.] quasi4 : Quo fugiam te iratum? nusquam, quia si ascendero in celum, tu illic es, id est si me superbiendo extulero, invenio te repressorem; si iustitia mea superbiero, tu ibi es ad percutiendum, cuius est vera iustitia. Item: Si descendero ad infernum, id est si peccando venero in profundum malorum, et nolens confiteri dicam: Quis me videt? etiam illic ades ut vindices. Quo ergo iturus sum, ut faciem tuam fugiam? id est te iratum non sentiam? invenit iste consilium.I
I
¶Codd. :
PL191
4 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 138,9
VIII
VIII
prol.|
marg.|
Si sumpsero pennas meas. [AUGUSTINUS.] quasi5 : {191.1214B} Quero quo fugiam, sed sic potero fugere iratum, scilicet si sumpsero pennas meas, id est duas alas caritatis, quas perdideram. Et hoc in diluculo virtutum, vel in directum, alia littera, scilicet ut nec erigar superba presumptione, nec mergar desperatione. Et si habitavero mente, non in medio, ubi mergerer, sed in extremis maris, id est in fine seculi, non ut seculum amem, sed eius finem, in quo sit mihi requies. Illuc ergo iam volemus spe et desiderio, habentes alas gemine caritatis; sed et ipse illuc nos ducit. Unde subdit:J
J
¶Codd. :
PL191
5 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 138,10
IX
IX
prol.|
marg.|
Etenim ilLc. [AUGUSTINUS.] quasi6 : Et potero habitare, {191.1214C} etenim illuc manus tua deducet me, ut erigar, quasi in ere, non tangens celum per elationem, nec terram per desperationem. Et tenebit me, ne recidam, sed perseverem, dextera tua, id est gratia tua. Considerans autem longinquitatem vie, et qualiter abundante iniquitate refrigescit caritas (Mt. 24), subdit:K
K
¶Codd. :
PL191
6 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 138,11
X
X
prol.|
marg.|
Et dixi: Forsitan. [AUGUSTINUS.] quasi7 : Ita cogitavi volare etc. Et cum cogitarem, dixi mihi: Forsitan tenebre, scilicet tot mala seculi, conculcabunt me. Abundat enim iniquitas seculi, qua penne caritatis {191.1214D} refrigescere possunt. Et quia in nocte desperavi transire mare, id est per me, ideo et nox facta est illuminatio mea, id est hec tota misera vita facta est mihi illuminatio. Et hoc, in deliciis meis, id est per delicias meas. Nostre delicie Christus est, de quo exsultamus. Venit enim mulier, scilicet sapientia Dei, que drachmam, ubi est imago regis, id est hominem factum ad imaginem Dei, perdiderat, et accendit de se lucernam, que de luto est, id est carnem luce divinitatis replevit, noctemque illuminavit, et nocte illuminata invenit drachmam (Lc. 15).
7 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita: Nox, que prius erat horror, est illuminatio mea in deliciis meis, id est illuminata est, delicie mee. Et bene dico quod a te est illuminata,L
L
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 138,12
XI
XI
prol.|
marg.|
Quia tenebre [AUGUSTINUS.] id est peccata et homines mali, qui cum peccant, utique sunt tenebre, non obscurabuntur a te, sed flagellando erudis homines, ut confiteantur peccata, et confitentes vera luce illuminas. Qui enim non confitetur peccata, tenebras suas tenebrat; sed si confitetur, Deus illuminat, et, o Domine, nox huius noctis illuminabitur a te, sicut et dies eius noctis. Notandum quod nox illa quam supra posuit, id est hec vita misera, et noctem habet et diem. Huius enim nostre noctis, id est humane vite misere nox, est seculi adversitas, dies eiusdem prosperitas. Sed si Deus inhabitat in anima promittens aliam lucem, illuminat noctem huius {191.1215B} noctis, sicut diem docens, scilicet non letari prosperis, vel frangi adversis. Et tunc incipit homo his indifferenter uti. Et sic est ei nox huius noctis, ut dies eius; et in omni tempore benedicit Deum, ut Iob. Sicut tenebre etc. quasi8 : et cum hoc sit, sicut tenebre eius noctis sunt mihi, id est adversa, ita indifferenter, et lumen eius, id est prospera. Et si hoc est, tenebre non conculcabunt me, quem lumen non extollit. Et quasi quis diceret: Unde in hec differentia est tibi? respondet,M
M
¶Codd. :
PL191
8 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 138,13
XII
XII
prol.|
marg.|
Quoniam tu, o Domine, possedisti renes meos. [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] quasi9 : hec indifferentia est mihi, {191.1215C} quia interior possessor non solum cor, id est cogitationes, tenet, sed etiam renes, id est delectationes, ut non delectet me lux noctis, sed lux sapientie. Dico, possedisti, et suscepisti me. Prepostere hic dicit. Prius enim est suscipere quam possidere. Suscepisti, inquam, de utero matris mee [AUGUSTINUS.] id est consuetudine civitatis mee Babylonie, in qua prius sum natus, sum captivus; ubi non indifferenter habebam lucem et tenebras noctisN
N
¶Codd. :
PL191
9 quasi] + dicat
PL
prol.|
Aliter ab illo loco: Si ascendero. Et legitur similiter in persona membrorum, quasi10 : Nescio quo fugiam a facie tua, quia, si ascendero mente in celum, id est ad supercelestes angelos, tu illic es, quia quod perstitit angelus, tuum est. Et, si descendero ad infernum, id est ad eos angelos qui non {191.1215D} perstiterunt, illic etiam ades, per vindictam; et si sumpsero pennas meas, id est bona facere volo, in diluculo, virtutum; et si habitavero in extremis maris. Hoc non mutatur, scilicet ades. quasi11 : Non sine te possum hoc facere, et vere: Etenim illic manus tua deducet me, et tenebit me dextera tua, hoc non mutatur. Et dixi, id est deliberavi, etiam sic: Forsitan tenebre conculcabunt me. Tenebras dicit illam inferiorem partem rationalis creature, nobis contrariam insistentem, scilicet iniquos homines, vel carnem, unde timet. Et est, tenebre conculcabunt me, id est inferior rationalis creatura, tenens sinistram viam, forsitan conculcabunt me. Ita timebam, sed, et nox facta, illuminatio mea, erit in deliciis meis, id est illi etiam qui prius nox erant illuminati, {191.1216A} erunt in deliciis meis. Bene dico illuminati, quia tenebre, id est peccatores, nec obscurabuntur a te, sed illuminabuntur; et nox, id est peccator de gentibus, illuminabitur a te sicut dies, id est sicut sancti de Iudeis. Dico quod nox illuminabitur a Deo. Et sicut sunt tenebre eius, noctis, ita et lumen eius, Dei. Quatenus namque agnoscis tenebras tuas, eatenus Deus ignoscit. Sed unde hec predicta mihi? Quia tu possedisti renes meos, suscepisti me de utero matris mee. Hec non mutantur.O
O
¶Codd. :
PL191
10 quasi] + dicat
PL
11 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 138,14
XIII
XIII
prol.|
marg.|
Confitebor tibi. [AUGUSTINUS.] Tertia pars, ubi dicit quanta est exsultatio et multiplicatio revolanti ad {191.1216B} Deum, Deo illuminante et renes possidente. quasi12 : Quia suscepisti me, ideo confitebor tibi id est laudabo te, quia terribiliter magnificatus es, vel mirificatus es, id est eo ipso quo te miramur terribilis es, et ita cum tremore gaudemus, quia timemus ne superbi perdamus quod humiles percipimus. Et mirabilia sunt opera tua, non modo tu es mirabilis; et anima mea non cognoscet nimis, vel valde. Iam cognoscit anima mea valde, ante erat mira scientia tua ex me, nec poteram ad eam, sed modo possum, quia noctem illuminasti, renes possides, de utero suscepisti, id est quia venit mihi gratia tua et illuminavit me. Et merito cognoscit, quiaP
P
¶Codd. :
PL191
12 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 138,15
XIV
XIV
prol.|
marg.|
Os meum quod fecisti in occulto, non est occultatum a te [AUGUSTINUS.] Os hic dicitur ab osse, non ab ore. Est ergo quedam firmitas interior, que est abscondita hominibus; sed tu qui fecisti eam, vides que frangi non potest. Occidi enim possunt sancti, sed flecti nequeunt. Unde hominibus tristes esse extra videbantur; Deo autem, qui intus videt, gaudent. Unde Apostolus: Quasi tristes, semper autem gaudentes (2Cor. 6) et substantia mea et in inferioribus terre, id est ego subsisto in carne corruptibili, et tamen os non cedit malis huius regionis inferioris. Non ita mirum est si angelus est fortis, quoniam si caro est {191.1216D} fortis, quod est ex osse occulto.Q
Q
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 138,16
XV
XV
prol.|
marg.|
Imperfectum meum. [AUGUSTINUS.] Qui hucusque locutus est ex persona corporis, hic iam loquitur in persona capitis in eadem voce. quasi13 : Mihi fecisti os occultum, sed quid de his fiet in quibus non est hec fortitudo? Christus qui ab initio psalmi cepit loqui, post interposita membrorum verba, item dicit Patri ex persona sua: Et imperfectum meum viderunt oculi tui, quia etiam titubantes respicit Deus misericorditer, ut Petrum, ne pereant. Et in libro tuo, scilicet in me, quem dedisti formam iustitie hominibus, scribentur, id est instruentur, {191.1217A} et nominabuntur, omnes, non modo perfecti, sed et imperfecti. Non ergo desperent. [Hilarius] Aliter ab illo loco: Intellexisti, et legitur ex persona capitis, scilicet Christi, qui secundum quod homo loquitur Patrem, sicut in primo versu cepit. quasi14 : Probasti me et cognovisti me, intellexisti etiam cogitationes meas de longe, prescientia deitatis hic ostenditur, que de longe intelligit, non loco, sed tempore, quia omnia antequam sint videt. Intellexisti cogitationes meas, semitam meam et funiculum meum investigasti. Semita ad tacitas cogitationes pertinet, directio ad iusta iudicia. [CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] Vel semitam dicit arctiora precepta, que servare docuit; funiculum hereditatem eternam, quam pro illis observatis {191.1217B} promisit. Et omnes vias meas previdisti. [Hilarius] Vie pertinent ad humanos actus, quibus in mundo conversatus est. Hec omnia dico te novisse, quia dolus non est in lingua mea, ut in lingua Ade et filiorum eius: ego autem non nisi veritatem loquor, quamvis dixerim quedam que videntur sibi adversa, ut illud: Pater maior me est (Io. 14), et illud: Ego et Pater unum sumus (Io. 10), que non esse contraria ei advertit, qui quid secundum quid dicatur, animadvertit. Secundum humanitatem namque Pater maior Filio; secundum divinitatem equalis est Patri Filius, et cum eo unum. Et vere non est dolus, quia ecce, Domine, tu cognovisti omnia novissima, de incarnatione, et antiqua, scilicet {191.1217C} que sunt de eterna divinitate. Novissimum est Verbum caro factum (Io. 1), scilicet puer natus est nobis (Is. 9); antiquum, in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum a. [ALCUINUS.] Hec sunt nova et vetustissima, de quibus in Levitico Moyses ait: Vetustissima veterum comedetis, et novis supervenientibus vetera abiicietis (Lv. 26). Alia sunt vetera, alia sunt nova, alia vetustissima. [Hilarius, CASSIODORUS.] Vetera sunt promissiones legis et prophetarum de venturo tunc Christo. Nova sunt promissionum impletio, veritatis exhibitio. Vetustissima, que ad divinitatis eternitatem pertinent. [ALCUINUS.] Novis ergo supervenientibus vetera sunt proiicienda, sed vetustissima servanda, quia exhibita veritate Dominici adventus, figura et promissio {191.1217D} cessare debent. Inde est quod tres misse in natali celebrantur. In prima de eterna Filii genitura cantatur: Dominus dixit ad me; in secunda, de promissione adventus: Lux fulgebit etc. ; in tertia, de impletione promissionis: Puer natus est nobis. Et quia idem ille qui est Dei Filius, factus est hominis filius, ideo in illo misse officio ubi cantatur de eterna genitura, Dominus dixit ad me etc. legitur evangelium de temporalis Christi nativitate: Liber generationis; et in missa ubi cantatur de temporali Christi nativitate, legitur evangelium agens de eterna Verbi genitura. Cantatur enim: Puer natus est nobis; et legitur: In principio erat Verbum. Et quia veritate exhibita figure cessare debent, ideo officium misse ad promissionem pertinens sequentibus {191.1218A} diebus non repetitur, sed illud quod pertinet ad promissionis completionem, scilicet Puer natus est nobis.R
a Io. 1.
R
¶Codd. :
PL191
13 quasi] + dicat
PL
14 quasi] + dicat
PL
prol.|
Hec ergo sunt novissima Christi et antiqua, que novit Pater et cui Filius revelat, que abscondit a sapientibus et prudentibus (Mt. 11), id est de scientia intumescentibus, Scribis scilicet et Phariseis omnibusque hereticis [Hilarius] qui novissima et antiqua in Christo recipere refugiunt. Tu formasti me, secundum hominem, et posuisti super me manum tuam, ut iuvares me. Unde: Manus enim mea auxiliabitur eum (Ps. 18). Quam manum non posuisti super primum hominem. Et scientia tua ex me [CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] id est per meam predicationem facta est mirabilis, hominibus. Scientia {191.1218B} enim Patris per Christum predicata facta est mirabilis hominibus, quibus tot arcana patuerunt. Per illum vero, scilicet per primum hominem, despicabilis fuit. Et confortata est, in pectoribus hominum, cum firmiter crediderunt; sed per illum, scilicet Adam, infirmata est. Et tamen non potero ad eam [Hilarius, CASSIODORUS.] ex eo quod homo, veritas humane conditionis ostenditur, cum ait, non potero ad eam, quia homo assumptus divine substantie non potest equari in scientia vel in alio. Deinde ostendit presentiam Dei nihil posse latere, subdens: Quo ibo a spiritu tuo et quo fugiam a facie tua? id est a presentia tua fugiam? nusquam. Quia si ascendero in celum, ut in ascensione fecit, tu illic es, ubi sum locandus ad dexteram tuam. Et {191.1218C} si descendero ad infernum, ut fecit cum expiravit, ades, cuius virtute debellavit ereas potestates. Et si sumpsero pennas meas, que potestatis mee sunt, id est efficaciam deitatis, qua corpus de sepulcro levavit, et hoc diluculo, id est ante lucem, et habitavero in extremis maris, id est super finem seculi, tu ades. Has utique pennas sumpsit Christus ante lucem, id est tempore resurrectionis, et habitavit in extremis maris, super seculi amplissimum finem. Et vere ades; etenim illuc manus tua deducet me, et tenebit me dextera tua, id est Filius tuus, scilicet Verbum mihi unitum. Et dixi hoc: Forsitan tenebre conculcabunt me. Ironia est, et irrisio opinantium hec, quod ipse qui est lux mundi {191.1218D} conculcetur a tenebris. Non ergo dubitative hoc dicit, sed ad irrisionem illorum qui hec opinantur. Ac si diceret: Vtique hoc non facient, sed ego potius eas conculcabo, quia auferam cecitatem. Et, id est quia, et nox erit illuminatio mea, id est illi qui prius erant nox, illuminabuntur a me, et illuminati erunt, in deliciis meis. Et vere nox est illuminatio, quia tenebre, id est mystica Scripturarum, non obscurabuntur a te, et nox [CASSIODORUS.] id est tenebrosus et obscurus sermo, illuminabitur sicut dies, id est patebit sicut apertus sermo, et sicut sunt tenebre eius, Scripture, ita et lumen eius, quia in utrisque, scilicet in apertis et in opertis, similis veritas est, et utraque per Christum revelata sunt. [Hilarius, CASSIODORUS.] Ideo {191.1219A} tenebre non conculcabunt me, quia tu possedisti renes meos, ut sine peccato fieret conceptus meus et ortus; et suscepisti me de utero matris mee, virginis; tua enim operatione totum factum est hoc. Ideo confitebor tibi id est laudabo te, quia terribiliter per me magnificatus es, per illum, scilicet Adam, decidit homo. Per me eminuit quam sis magnificus. Et mirabilia sunt opera tua, circa me, ut patuit in passione et in resurrectione et in ceteris. Et anima mea cognoscet nimis, quia nemo novit Patrem nisi Filius (Mt. 11). 15 Et non est occultatum os meum, id est divinitas, a te, quod fecisti in occulto, id est fecisti malis occultum: et substantia mea, secundum hominem est, in inferioribus terre, id est de fragili terra. {191.1219B} [AUGUSTINUS.] Ille primus homo inter angelos creatus fuit, nec tamen stetit. Ego inter peccatores natus non peccavi. Et ideo, scilicet propter predicta, oculi tui viderunt, misericorditer imperfectum meum, id est imperfectos, non modo perfectos [GLOSSA INTERLINEARIS. Haimo.] et in libro, scilicet in me, omnes scribentur, hoc non mutatur. Et dies, id est maiores, ut apostoli, scilicet de quibus dicitur: Dies diei eructat verbum (Ps. 18), formabuntur, in me, a quo perfectionem gratie sumunt; et nemo, meorum formabitur, in eis, quia non dicuntur esse Petri vel Pauli, sed Christi, a quo Christiani dicuntur. Sed tamenS
S
¶Codd. :
PL191
15 + [GLOSSA INTERLINEARIS]
PL
Numérotation du verset
Ps. 138,17
XVI
XVI
prol.|
marg.|
{191.1219C} Mihi autem nimis 16 id est valde honorificati sunt, quia sunt amici tui, o Deus, et principatus eorum confortatus est nimis, ultra quam dici possit. [AUGUSTINUS.] Vel nimis, ponit pro valde.
16 + [GLOSSA INTERLINEARIS]
PL
marg.|
Vel ita, ubi habetur: Dies formabuntur, secundum aliorum editionem legitur alia littera, scilicet, per diem errabunt, et nemo in eis. Dies hic manens adhuc Christus erat, unde dicebat: Ambulate, dum lucem habetis (Io. 12), qui inter suos multa mira fecerat, et tamen imperfecti trepidabant, ut Petrus, ne in morte eum perderent (Mt. 26). Et hoc est quod hic ait, omnes scribentur, sed tamen per diem errabunt. Imperfecti adhuc, id est de Christo non recte sentientes, errabunt. Et nemo prorsus fuit in eis, qui non erraret, nec etiam ille qui dixerat: {191.1219D} Tecum ero usque ad mortem (Mt. 16); scilicet Petrus, qui illum confessus fuerat Dei Filium, sed tunc timuit, ne sicut hominis filius moreretur, et non resurgeret ut Dei Filius. Erat utique Filius Dei, erat et filius hominis. Filius Dei erat in forma Dei, Patri equalis; filius hominis in forma servi, in qua Patre minor est. Timuit ergo Petrus, ne in forma servi periret forma Dei, et non potius presumpsit, quia forma Dei revivisceret ex forma servi. Per diem ergo erraverunt, cum hic positum Dominum non intellexerunt; sed non perierunt, quia imperfectum meum viderunt oculi tui. Et scilicet errabunt, mihi tamen nimis honorificati sunt. Idem ipsi qui errabunt, et ipsi in quibus nemo fuit, qui {191.1220A} non erraret. Amici tui facti sunt, o Deus, et mihi honorificati sunt nimis, quia factum est in illis os in occulto post resurrectionem, quando sunt induti virtute ex alto. Quo confirmati verbum Dei ubique predicaverunt, et pro eius nomine passi sunt, in cuius passione trepidaverunt. Et nimis confortatus est principatus eorum, quia facti sunt apostoli duces, et greges, et pastores Ecclesie.T
T
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 138,18
XVII
XVII
prol.|
marg.|
Dinumerabo eos. [AUGUSTINUS.] quasi17 : Merito eos confortavi, quia ego, non aliquis homo, dinumerabo eos, quos in fide genuerunt. Et ipsi enumerati super arenam multiplicabuntur. quasi18 : Tam innumerabiles {191.1220B} sunt nati per illos qui per diem erraverunt, quam innumerabilis est arena. Dum ait dinumerabo, ostendit quod Deo numerabiles sunt; subdens vero, super arenam multiplicabuntur, ostendit nobis innumerabiles esse.
17 quasi] + dicat
PL
18 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita dico: Confortatus est principatus eorum, et putasne paucos bonos per eos esse natos? [Hilarius] Ne putes, quia dinumerabo eos, qui sunt stelle, scilicet bonos. Et multiplicabuntur super arenam, id est super Iudeos, qui propter sterilitatem arena dicuntur. Unde in promissione dictum est Abrahe: Multiplicabo semen tuum, sicut stellas celi, et sicut arenas maris (Gn. 22). Per stellas populus Christianorum intelligitur, qui numerosior est populus Iudeorum, qui arene comparantur propter sterilitatem. Et hoc totum ideo, et, {191.1220C} id est quia, surrexi a morte et adhuc sum tecum [AUGUSTINUS.] nondum cum ipsis per notitiam, quia nondum agnoscunt, quia non mox post resurrectionem Christum agnoverunt, sicut in Evangelio legitur.
marg.|
Vel ita: surrexi, et adhuc, id est toto tempore vite presentis, tecum sum, id est occultus ad dexteram tuam, donec omnibus videar in iudicio. Toto enim hoc tempore Christus in occulto est ad dexteram Patris antequam reveletur in ea claritate in qua venturus est.
marg.|
Vel ita, surrexi, a morte. Hoc non mutatur. [ALCUINUS.] Et adhuc, id est post mortem, sum tecum, sicut ante mortem. Quod putaverunt se tulisse Iudei.
marg.|
Vel ita, et adhuc, scilicet in ipsa morte, sum tecum: quod non videtur de mortuo.
marg.|
Vel ita, ego surrexi, et licet resurrectio sit signum divinitatis, {191.1220D} tamen adhuc sum occultus pluribus, tecum, id est ut tu. Deinde subdit ex persona membrorum quid interea patitur, per commistionem malorum in Ecclesia, et per separationem hereticorum, dicens:U
U
¶Codd. :
PL191
prol.|
PARS 2. V
V
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 138,19
XVIII
XVIII
prol.|
marg.|
Si occideris. [AUGUSTINUS.] Quarta pars, ubi dicit quomodo a malis non noceatur ei. Ordo verborum talis est: quasi19 : Tecum sum, sed tamen adhuc patior ab hereticis in corpore meo, quod est Ecclesia, quia, o Deus, si, id est quando, occideris peccatores, id est hereticos, qui fastu superbie se ab aliis corporaliter dividunt, qui occiduntur, cum per superbiam {191.1221A} qua tumescunt, amittunt gratiam. Accipiant, vel accipient, ipsi occisi in vanitate, civitates suas, id est populos 298 suos vanos, eorum vanitatem sectantes, qui ipsos nomine iustitie inflatos sequuntur, dirupta unitate. Est autem occasio inflatis hereticis, seducentibus populos, separandi se et illos ab unitate, talis scilicet quia mali ibi id est in Ecclesia sunt, quibus nolunt misceri. Et sunt vere in Ecclesia, non modo boni quos infamant, sed et certe mali. Et hac occasione, se et alios a bonis dividunt corporaliter. Et etiam ideo, quia Deus monet bonos, ut a malis se separent. Ideoque interponit, viri sanguinum, declinate a me.W
W
¶Codd. :
PL191
19 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 138,20
XIX
XIX
prol.|
marg.|
{191.1221B} Quoniam dices alia littera in cogitatione. [AUGUSTINUS.] quasi20 : Ideo accipient heretici in vanitate civitates suas, id est ideo seducent in separatione propria populos, quia tu, o Deus, dices, id est immittes, in cogitatione, iusti, ut dicat malis hoc: Viri sanguinum, declinate a me, id est quia mones bonos ut a malis se separent, non utique loco, non corpore, sed mente, non aperte adhuc, ne et bonos deserant; sed puritate vite. Quod autem modo dicit Deus malis in cogitatione bonorum, in iudicio dicet aperte: Amen dico vobis, non novi vos (Mt. 7). Heretici ergo qui innocentes sepe infamant, quos tamquam malos se fugere simulant, videntes malos inter quos triticum gemit, usurpant hanc auctoritatem, {191.1221C} et dicunt imperitis ut separent se a malis corporaliter, qui cum bonis sunt; quia Deus monet iustos, ut dicant, viri sanguinum, declinate a me. Et ideo nisi id fecerint quod Deus monet eos, non esse iustos dicunt; sed non sicut heretici putant, illud monet Deus. Non enim monet ut ante novissimam ventilationem, ut putant heretici, se corporaliter dividant a malis, sed per vite dissimilitudinem se seiungant a viris sanguinum. Viri autem sanguinum sunt qui oderunt fratres, sicut Ioannes dicit: Qui odit fratrem suum, homicida est (1Io.III).X
X
¶Codd. :
PL191
20 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 138,21
XX
XX
prol.|
marg.|
Nonne qui oderunt te. [AUGUSTINUS.] quasi21 : Heretici {191.1221D} non intelligentes accusant in bonis communionem malorum. Sed quid mihi calumniantur, dicit corpus Christi de commistione malorum? Nonne etiam misti illis separati sumus ab illis? quod ita ait: Nonne, o Domine, oderam illos qui oderunt te? Cur exigunt a me corporalem a malis ante tempus messis separationem, ut ante tempus ventilationis perdam tolerantiam sustinendi paleam? ut antequam omnia genera piscium ad finem seculi, tamquam ad littus separanda perveniant, retia pacis unitatisque dirumpam? (Mt. 13) Et nonne super inimicos tuos quos videbam preterire legem tuam tabescebam? utique zelo domus tue vidi insensatos. Et tabescebam. quasi22 : Sacramentis malorum, non factis communico. Et zelo domus tue super eos tabesco, sed tamenY
Y
¶Codd. :
PL191
21 quasi] + dicat
PL
22 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 138,22
XXI
XXI
prol.|
marg.|
{191.1222A} Perfecto odio oderam illos [AUGUSTINUS.] id est iniquitates eorum odi, non naturam. Hoc est perfecto odio odisse, ut nec propter vitia homines oderis, nec propter homines vitia diligas. Quomodo ergo commistione malorum contaminor, sicut calumniantur mihi heretici? de quibus adiungit: Et inimici facti sunt mihi, non tantum Dei, sed et mei inimici sunt in quo illos odio habeo.Z
Z
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 138,23
XXII
XXII
prol.|
marg.|
Proba me, Deus. [AUGUSTINUS.] Hucusque egit de hereticis et aliis eos sequentibus ab Ecclesia separatis, nunc etiam agit de malis vel fictis sibi coniunctis, {191.1222B} quos patitur Ecclesia et gemit. quasi23 : Heretici se et alios separant. Ergo cum separatis hereticis, et suis sequacibus restent mali inseparati, inter quos gemit Ecclesia, quos et patitur, quid ait ipsa? Vide quid, o tu Deus, proba me, et, pro id est scito cor meum, quia non consentio factis malorum, tu Deus, proba, tu scito quod non potest homo non hereticus, qui nec probare novit, nec scire cor meum; sed tu solus qui rimaris occulta cordium. Ecce quid ait proxima Christi inter filias. He sunt voces eius: proba me, Deus, et scito cor meum. Hec conscientia munda est, et species filie regis intrinsecus est, que est inter filias, ut lilium inter spinas (Cant. 2). quasi24 : Illi sunt inimici; tu vero, Deus, proba me, et scito cor meum. Interroga me, {191.1222C} ut negare non possim. quasi25 : Questionibus interrogatus, non potest negare que gesta sunt; et cognosce semitas meas, id est perscrutare consilia et cogitationes. Ut quid? ecce:AA
AA
¶Codd. :
PL191
23 quasi] + dicat
PL
24 quasi] + dicat
PL
25 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 138,24
XXIII
XXIII
prol.|
marg.|
Et vide si via iniquitatis in me est [AUGUSTINUS.] faciendo vel consentiendo. Si quid autem inveneris in via mea, quod oculis tuis displiceat, quia via mea mortalis est. Tu deduc me in via eterna, que est Christus. Christus enim eternus est, qui dixit: Ego sum via, veritas et vita (Io. 14). In hac ergo via nulla est iniquitas, quia si quis peccat, advocatum habemus apud Patrem Iesum Christum (1Io.14).AB
AB
¶Codd. :
PL191
prol.|
{191.1222D} Vel ex persona capitis potest accipi ab illo loco: Si occideris. [Haimo. GLOSSA INTERLINEARIS.] quasi26 : Et quia surrexi et tecum sum, ideo, o Deus Pater, si occideris peccatores, in futuro dicens, viri sanguinum, declinate a me, ideo, quia dicitis de preconibus meis, in cogitatione, quod peius est quam dicere ore. Hoc, inquam, dicitis: Accipiant in vanitate civitates, non quidem in eternitate civitates suas, id est populos suos. Si, inquam, occideris, nonne qui oderunt te, Domine, oderam? Utique, id est si occideris, et ego occidam. Et nonne super inimicos tuos tabescebam? irascendo peccatis eorum? utique. Et perfecto odio oderam illos; non mutatur sensus. Et inimici facti sunt mihi. Nec hoc mutat. Proba me, Deus [HIERONYMUS. CASSIODORUS.] quam libere cuncta egerim; et scito cor {191.1223A} meum; interroga me et cognosce semitas meas, quibus mundum pertransivi. Et vide si via iniquitatis in me est. Hoc secure dicit, in quo princeps mundi nihil invenit, vel habuit. Et deduc me, hominem, ad dexteram tuam, in via eterna, id est per Verbum tibi coeternum.AC
AC
¶Codd. :
PL191
26 quasi] + dicat
PL
Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Petrus Lombardus, Magna Glossatura (Ps. Psalmus 138), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 07/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=magna&numLivre=26&chapitre=26_138)
Martin Morard, ed., Petrus Lombardus, Magna Glossatura (Ps. Psalmus 138), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 07/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=magna&numLivre=26&chapitre=26_138)
Notes :