Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa magna

Biblia communis

Psalmus 73

Numérotation du verset Ps. 73,1

¶ Intellectus Asaph¹.

¶Codd. : (Ps. 73) Ps-G D30 ω 1 ω² To77 Bari1 Bari3 Pisa Rusch

¹ Intellectus Asaph R F cum Ps-R cum hebr. LXX ] In finem pro Idithun psalmus Asaph C Amiatinus, In finem Psalmus David M, in finem praem. W, + Vox Ecclesie de Iudeis D30

Numérotation du verset Ps. 73,I

Ut quid Deus

repulisti² in finem ¦

² Deus repulisti cum LXX Orig hebr. Ps-Med (+ ) cf. HIERON., ep. 106 ] + nos Rusch cum Ps-R ; cf. glosa marginalis.

iratus est

furor tuus

super oves pascue tue.

Numérotation du verset Ps. 73,2 II

Memor esto

congregationis tue ¦

quam possedisti

ab initio.

Numérotation du verset Ps. 73,III

Redemisti

virgam

hereditatis tue ¦

mons Sion in quo habitasti in eo.

Numérotation du verset Ps. 73,3 IV

Leva

manus tuas³

³ tuas] meas P10525

in superbias eorum

in finem ¦

quanta

malignatus est

inimicus⁴

⁴ inimicus Ps-G D30 ω² Rusch ] inimicis Ω^S

in sancto⁵.

⁵sancto Ps-G* (R F + VL311) , Hier. ep. 106 cum graec. (εν τω αγίω Sedulius VL311 G dik71978 ) hebr. (בַּקֹּדֶשׁ), cf. Ps-H (sanctuario)] sanctum C I, sanctis tuis Ps-R Ps-Med (+ VL409*); sancto tuo VL408 VL409² cum LXX (εν τω αγίω σου, plerique (105 / 130 cod.+VL408 VL409) , sanctuariis tuis Ps-Moz c , cf. LXX (ἐν τοῖς ἁγίοις σου aliqui codd. (25 / 130 cod.) ¶Nota : Jérôme traduit d’après les Héxaples qui restituent en grec les nuances de l'Hébreu. La lettre 106 n’indique pas la recensions précise dont il dépend ; elle ne discute pas du possessif; Jérôme s’y montre piqué qu’on ait osé corriger sa recension en restituant la leçon de la koinè. Il faut admettre avec Rahlfs que la leçon du Ps-G atteste la recension origénienne de la LXX corroboré par l’hébreu, Théodoret de Cyre. {MM2023}

Numérotation du verset Ps. 73,4 V

Et gloriati sunt qui oderunt te ¦

in medio

sollemnitatis tue.

Numérotation du verset Ps. 73,VI

Posuerunt

signa sua signa⁶ ¦

⁶ sua Bari3 etc tua Bari1

Numérotation du verset Ps. 73,5

non cognoverunt

sicut in exitu⁷

⁷ in exitu Ps-G ω² Rusch] in exitum Cor2 (anti.) , exitus Cor2 (vel)

super summum⁸.

⁸ summum D30 ] sompnum Bari1 Bari3

Numérotation du verset Ps. 73,VII

Quasi in silva lignorum

securibus

Numérotation du verset Ps. 73,6

exciderunt

ianuas

eius

in idipsum ¦

in securi et ascia

deiecerunt eam.

Numérotation du verset Ps. 73,7 VIII

Incenderunt

igni sanctuarium tuum

in terra ¦ ⁹

⁹ <divisio.> tuum in terra ¦ D30 P10525 ] tuum ¦ in terra Δ To77 Bari1 Bari3 Pisa

polluerunt tabernaculum

nominis tui.

Numérotation du verset Ps. 73,8 IX

Dixerunt

in corde suo cognatio¹⁰ eorum simul ¦

¹⁰ cognatio] cognitio R

quiescere

faciamus¹¹

¹¹ quiescere faciamus Ps-G cum LXX (HoP* plerique codd. [105/130] καταπαύσωμεν) cf. Hieron. Ep. 106 (nota cum editionis nostrae) ] comprimamus Ps-R VL408 L, auferamus Ps-Moz C, comburemus Cas557 cum Hexapl. (Sexta κατακαύσωμεν ) ,; ÷ quiescere: faciamus Φ^RG²VP G² , quiescere faciemus V

omnes dies festos Dei a terra.

Numérotation du verset Ps. 73,9 X

Signa nostra

non vidimus ^† ¹²

¹² <divisio.> vidimus ⁺ D30 Δ To77 Pisa ] vidimus P10525 Bari1 Bari3

iam non est propheta ¦

et nos non cognoscet

amplius.

Numérotation du verset Ps. 73,10 XI

Usquequo

Deus improperabit inimicus¹³ ¦

¹³ improperabit P10525 ] improparabit Bari1 Bari3

irritat

adversarius nomen tuum in finem.

Numérotation du verset Ps. 73,11 XII

Ut quid avertis

manum tuam et dexteram tuam ¦

de medio sinu

tuo in finem.¹⁴

¹⁴ Ut quid.. finem] om. Pisa

Numérotation du verset Ps. 73,12 XIII

Deus autem rex noster ante secula¹⁵ ¦

¹⁵ secula Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R] seculum Ps-G (R F C I M W)

operatus est

salutem¹⁶

¹⁶ salutem Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Δ Cor2 (grecus, sed aliis standum) Rusch cum Ps-R ] salutes Ps-G ( R F C I Φ^RGV G K ) Cor2 (Ieronymus et hebr. et anti. habent SALUTES id est IESSUHOTH )

in medio terre.

Numérotation du verset Ps. 73,13 XIV

Tu confirmasti

in virtute tua

mare ¦

contribulasti capita draconum

in aquis.

Numérotation du verset Ps. 73,14 XV

confregisti¹⁷ capita

¹⁷ confregisti] fregisti Ω ^M

draconis ¦

dedisti eum

escam

populis Ethiopum.

Numérotation du verset Ps. 73,15 XVI

dirupisti

fontes

et torrentes¹⁸ ¦ tu siccasti¹⁹ fluvios

¹⁸ torrentes] terrentes P10525 |

¹⁹ fontes... siccasti] om. Bari1 | fontes Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] fontem Ps-G |

Ethan²⁰.

²⁰ Ethan Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Δ Rusch ] Etham Ps-G D30 Pisa

Numérotation du verset Ps. 73,16 XVII

Tuus est dies

et tua est nox ¦

tu fabricatus es auroram et solem.

Numérotation du verset Ps. 73,17 XVIII

Tu fecisti

omnes terminos terre ¦ estatem

et ver

tu plasmasti ea.²¹

²¹ ea] eam Ps-G ( F I M* Q² Φ^RG cum Ps-δ ) Cor2 F , eos Cor2 (hebr. habet EOS scilicet TERMINOS sed quia proprie ratione terre que est materia plasmatcionis hoc dicitur. Positum est ibi EAM id est TERRAM sed quia Ieronimus expresse habet ESTATEM ET HYEMEM TU PLASMASTI, secundum grecum habent moderni TU PLASMASTI EA et quod dicitur PLASMASTI accipitur translative)

Numérotation du verset Ps. 73,18 XIX

Memor esto huius

inimicus²²

²² inimicus ω 1 cett inimicos ω²

improperabit²³

²³ improperabit Ps-α Ps-ζ Ps-G (Φ^RGV G* Ψ^B) Bari3 To77 Rusch ] improperavit Ps-R Ps-G D30 Δ Pisa Bari1

Domino²⁴ ¦

²⁴ Domino Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R] Dominum Ps-G

et populus insipiens

incitavit

nomen tuum.

Numérotation du verset Ps. 73,19 XX

Ne tradas

bestiis

animas confitentes²⁵ tibi ¦

²⁵ animas confitentes Ps-G ( Q * Ψ^B V D ) D30 Ω^SM* Rusch Clementina cum Ps-R ] animam confitentem Ps-γ Ps-moz c Ps-R ( A S D ) Ps-G Cor2 (hebr. et anti. et Ieronymus habent ANIMAM in singulari ; grecus similiter habet ANIMAM ) Δ To77 , animas confitentium Ps-α Ps-moz x Ps-med .

et* animas pauperum tuorum ²⁶

²⁶ et Ps-G ( V D² ) D30 P10525 Ω ω 1 To77 Pisa Ed1530 Clementina ] om. Rusch Ps-G Cor2 (nec grecus nec anti. vel Ieronymus ET coniunctionem ponunt inter TIBI et ANIMAS. P er cantum autem facta est mutatio) ω²

ne obliviscaris²⁷

²⁷ obliviscaris] oblivisceris Bari1*

in finem.

Numérotation du verset Ps. 73,20 XXI

Respice in testamentum tuum ¦

quia²⁸ repleti sunt

²⁸ quia] qui To77

qui obscurati sunt

terre domibus

iniquitatum.²⁹

²⁹ <divisio.> tuum ¦... repleti sunt] tuum... sunt ¦ Bari1

Numérotation du verset Ps. 73,21 XXII

Ne avertatur

humilis

factus confusus ¦ pauper

et inops

laudabunt nomen tuum.

Numérotation du verset Ps. 73,22 XXIII

Exsurge Deus

iudica causam tuam³⁰ ¦

³⁰ tuam Bari3 Pisa etc meam P10525 (in ras.?) Bari1

memor esto improperiorum tuorum

eorum³¹* que ab³² insipiente³³ sunt tota die.

³¹ eorum Ps-R Ps-G D30 Δ P10525 Bari3 ] om. Ps-α Ps-γ Ps-moz^c Ps-med Ps-R (V) Φ^G² (÷) Ω ^M Bari1 To77 Rusch |

³² que ab Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Δ To77 Rusch ] qui ab Ps-R Ps-G (R F C M* Φ^RG G*) |

³³ insipiente Ps-α Ps-γ Ps-R Ps-G D30 Δ To77 ] insipientibus Rusch cum Ps-α, insipientes Pisa Ps-med Ps-moz cx (que ab insipiente sunt D30, qui ab insipiente sunt Ps-G , qui ab insipiente sunt Ps-R, que ab insipientibus sunt Rusch, que sunt ab insipientibus sunt Ps-α, quia insipientes sunt Ps-med , qui sunt ab insipiente Ps-γ, qui ab insipientes sunt Ps-moz x, qui insipientes sunt Ps-moz c) |

Numérotation du verset Ps. 73,23 XXIV

Ne obliviscaris

voces³⁴

³⁴ voces F C cum Hieron. ep. 106 ] vocis Ps-G (R M* W U) cum hebr. LXX Ps-H

inimicorum³⁵ tuorum ¦ superbia³⁶

³⁵ inimicorum Ps-G cum Symmacho (εχθρών) ] querentium Ps-R cum LXX (ἱκετῶν) ; cf. HIERON., Ep. 106, § 46 : “In hebraeo 'sorarach' [צֹרְרֶ֑יךָָ] legitur, quod Aquila 'hostium tuorum', Symmachus 'bellantium contra te', Septuaginta et sexta editio 'inimicorum tuorum' interpretati sunt”. |

³⁶ superbia] in praem. ω² |

eorum

qui te oderunt³⁷ ascendit semper. ³⁸

³⁷ qui te oderunt] sub ÷ Φ^RG²VPGé |

³⁸ <divisio.> tuorum... eorum ¦ D30 Bari3 Δ ] tuorum ¦... eorum ¦ Bari1 |

Psalmus 73

Numérotation du verset Ps. 73,1

^prol.|

^marg.| {191.681D} Ut quid, Deus, repulisti in finem? [AUGUSTINUS.] Titulus: intellectus Asaph. Asaph Hebraice, Grece, Synagoga; Latine dicitur congregatio. Et licet congregatio sit quorumcumque, scilicet vel pecorum, vel hominum, vel lapidum, vel huiusmodi collectio, proprie tamen Synagoga dicitur congregatio populi filiorum Israel. Asaph ergo, id est Synagoge, que tantum de Iudeis proprie dicitur, vox est hic; sed secundum grana, non secundum paleas. Synagoge vero data est lex, que quidem a Deo per Moysen data est, per Christum vero gratia et veritas facta est^a. Gratia, quia modo per caritatem impletur, quod tunc iubebatur. Veritas, quia redditur {191.682D} quod promittebatur. In lege vero et prophetis tria erant, scilicet precepta, sacramenta, promissa. Precepta, eadem cum Evangelio fere omnia; moralia enim eadem; cerimonialia, non eadem; sacramenta, non eadem, quia illa tantum promittebant, hec dant salutem. Promissa non eadem, quia ibi terrena primo animalibus promittebantur; hic eterna, spiritualibus. Ibi quoque sub figura temporalium spiritualibus, spiritualia promittebantur, unde illa temporalia erant quasi sacramenta spiritualium rerum in se latentium. Illa ergo temporalia ablata sunt ubi veritas venit. Non est unctio, vel sacerdos vel propheta, vel templum: vastata sunt omnia pro quibus Christum occiderunt. Hanc vastationem {191.683A} vel destructionem plangit hic Asaph, non quidem stultus, sed etiam intelligens et discernens terrena a celestibus, Vetus Testamentum a Novo Testamento, ut scias quid ex his eligere debeas. Et est sensus: Hic est intellectus Asaph, id est: in hoc psalmo aperitur quid fidelis Asaph intelligat [CASSIODORUS.] scilicet quod venit veritas figuris ablatis, et quod eterna, non temporalia querenda sunt. Et est iste psalmus primus lamentationis Hierusalem, de qua re sequuntur alii scilicet duo, septuagesimus octavus, et centesimus tricesimus sextus. Et hoc est genus dictionis caritate plenum. Docet enim flere cum flentibus, ampliori autem misericordia plorat hic, scilicet David, quam Ieremias. Iste enim plorat in prosperis Hierusalem, nondum visa captivitate, {191.683B} sicut postea flevit Ieremias captivitate peracta. Ideo autem subversio civitatis toties deplorata prescribitur, ut duritia Iudeorum, vel calamitatibus terreretur.

^a Io. 1.

^marg.| [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Intentio: Monet relictis figuris transire ad veritatem. Modus: Tripartitus est psalmus. Primo describens subversionem Hierusalem irreparabilem, querit causam quare fuerit quasi admirans et conquerens, et precatur pro repulso populo et ultionem in destructores, que quidem est eis utilis, et iam facta est. Secundo ostendit salutem ubique factam in adventu Christi, ibi Deus autem rex. Tertio quod ubique fit precatur fieri Iudeis, ibi memor esto. Admirans ergo et conquerens ait, o^A

^A ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 73,1
I

^prol.|

^marg.| Deus [CASSIODORUS.] qui es creator noster, repulisti nos, quasi alienos a tua defensione. Et hoc in finem, id est ex toto, quia etiam nec templo tuo parcitur, per hoc interitum et captivitatem significat, que a Tito fuit. [AUGUSTINUS.] Vel repulisti nos, usque in finem seculi. Vel repulisti nos, ut mitteres nos in finem, id est in Christum, qui est finis; et furor vel animus tuus iratus est. [GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Non dicit simpliciter iratus es, vel furibundus es; sed iratus est furor, ut hac geminatione gravissimus ostendatur super oves. Oves nominat, ut misericordiam pii pastoris moveat; pascue tue, vel gregis tui, hoc ideo dicit, quia in eos temperantius vindicamus, {191.683D} quos aliquando fuisse nostros meminimus. Et, ut quid? quasi¹ : Cur est hoc? nisi quia pastorem non cognovimus? nec reprehendit, sed querit quare.^B

^B ¶Codd. : PL191

¹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 73,2
II

^prol.|

^marg.| Memor esto. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Prestita beneficia numerat, ut plus iudex invitetur ad consueta beneficia; et plus sua beneficia in eis quam eorum errata attendat. Orans ergo pro eis, ait: Memor esto congregationis tue, Domine, quam possedisti ab initio, illius populi, id est a patriarchis, qui fuerunt initium eius. Hic est populus Israel quem possedit, {191.684A} non gentes. Vel quam creasti ab initio, alia littera. Etsi omnes creat et disponit, Iudeos tamen specialiter, quibus legem dedit. Memor esto, et debes, quia^C

^C ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 73,III

^prol.|

^marg.| Redemisti ab Egypto . [Haimo. AUGUSTINUS.] Ecce aliud beneficium. Virgam vel sceptrum hereditatis tue, id est regnum hereditarium, scilicet Iudaicum populum, quod non gentes. Ipsa enim congregatio virga hereditatis dicitur, quam volens Deus possidere, virgam Moysi vertit in serpentem; sed apprehensa cauda, rediit in virgam. Cum enim diceret Moyses Deo: Quod signum dabo filiis Israel, ut credant quia in me misisti? ait ad illum: Quid tenes {191.684B} in manu tua? Qui respondit: Virgam. Et ait illi Deus: Proiice illam in terram. Et dimisit virgam in terram. Et facta est serpens, et expavit Moyses, et fugit, et dixit illi Dominus: Apprehende caudam eius. Et apprehendit, et reversa est in statum suum, virga facta, sicut ante virga erat (Ex. 4). Et propter hoc ipsa congregatio virga dicitur. Mons Sion , scilicet que virga vel hereditas, vel congregatio, est mons Sion, ubi erat populus, templum, et sacrificia, et omnia Christum promittentia. Et ideo non debebant tunc deseri . HIERONYMUS. aliam litteram ponit, scilicet montem vel montis Sion, sive in eo. Et est, redemisti virgam hereditatis tue, scilicet montem Sion. Vel virgam hereditatis [CASSIODORUS.] scilicet montis Sion. Per Sion Hierusalem significat. Hucusque {191.684C} Veteris Testamenti facta dixit, que sequitur veritas promissa. Unde addit: in quo, monte Sion, habitasti, o Christe, quia ibi presentia Christi hominis habitavit. Et per hoc supplicat, ne daret eam vastitati. In eo, vel non est ibi vel vacat, et non tantum pro meis rogo, sed etiam pro gentibus. Unde subdit: leva etiam manus etc. [AUGUSTINUS.]^D

^D ¶Codd. : PL191

^marg.| Vel mystice potest accipi. Per virgam intelligitur Christus; per serpentem mors, quia suasu serpentis mors intravit in mundum (Gn. 3). Virga ergo in serpente, Christus est in morte. Unde et serpens eneus in deserto, ubi mordebantur a serpentibus, erectus est in ligno: quem qui intuebatur a serpentibus sanabatur, id est qui credit in Christum mortuum, {191.684D} ab eterna morte liberatur. Expavit Moyses et fugit. Sic apostoli, moriente Christo, retenta cauda, id est posterioribus, serpens fit virga, quia primo occisus, postea surrexit, quod est mutari serpentem in virgam. Tenuit Moyses caudam sine timore, quia discipuli crediderunt firmiter cognita resurrectione. [ALCUINUS. HIERONYMUS. AUGUSTINUS.] Et est sensus: Memor esto congregationis tue, et eris, quia redemisti, te pretio, virgam hereditatis tue, id est redemisti hereditatem tuam, per te pretium, per te virgam. De hac virga ait Ieremias: Virgam vigiliarum ego video (Ier. 1). Vel per virgam Moysi, humani generis stabilitas designatur, quam habuit ante peccatum. Virga {191.685A} cadens in terram mutata est in serpentem, qui corporis sui movetur anfractibus, quia per lapsum peccati, homo de stabilitate vite mutatus est in huius mortalitatis progressus. Retenta cauda fit serpens virga. Cauda est finis seculi, in quo redimus ad manum Dei, et efficimur stabilitum regnum Dei, qui per mortem quasi per serpentem fluximus. Tunc enim homo ad manum Dei in resurrectione revertens, pristinam accipiet stabilitatem. Et est sensus: Redemisti virgam hereditatis tue, id est reformasti pristinam stabilitatem in homine, ut sit tua hereditas. Sed quia et hoc de gentibus credentibus erit, que multo plures sunt Iudeis, de quibus hoc dicat exprimit, dicens, mons Sion [GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quasi² : que hereditas est, mons Sion, {191.685B} id est non de gentibus hoc dico. Vel redemisti virgam hereditatis tue, scilicet montem Sion istum in quo habitasti, per legalia instituta, que Christum promittebant ante adventum Christi, vel corporali presentia. Et in eo monte existens,^E

^E ¶Codd. : PL191

² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 73,3
IV

^prol.|

^marg.| Leva manus tuas [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. CASSIODORUS. ALCUINUS.] id est potentiam tuam, in superbiam eorum, a quibus eversa est Hierusalem, id est a regibus gentium, ut superbiam eorum vertas ad humilitatem, ducens eos in finem, id est in Christum, quomodo et nos repellebas in finem, quod nos iam cernimus impletum, quia Rome Christiana religio {191.685C} effloruit. Et bene dicit leva, quia ex multum superstitiosa facta est sanctissima.

^marg.| Vel ita, mons Sion; quasi³ : Que hereditas est mons, propter eminentiam virtutum, Sion, propter speculationem, in quo, id est in qua re, id est propter quam rem, habitasti in eo, vel vacat. In eo leva manus tuas in superbiam eorum, hoc non mutatur. Quanta breviter commemorat eversionis historiam. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. ALCUINUS. CASSIODORUS.] quasi⁴ : Ideo, leva manus, quia inimicus idololatra, gentilis, malignatus est, id est maligne operatus est, in sancto, id est in his que sancta tua erant, scilicet in templo, in sacerdotio, et in ceteris sacramentis: quod permisit Deus fieri, quia iam nihil presignabant, cum res {191.685D} esset. Et quanta maligne operatus est, admirando hoc ait, utique multa, quia sacerdotes et ministeria templi preda fuerunt; et tota gens, vel occisa vel captivata est. Et hoc fecit inimicus, scilicet Romanus exercitus, ad quem designandum per prolepsim, id est per anticipationem, premisit eorum. In sancto autem, id est in sanctuario, dicit eum malignatum, ut per contemptum sancti templi, ubi Deitas videtur despici, in presumptores concitet invidiam.^F

^F ¶Codd. : PL191

³ quasi] + dicat PL

⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 73,4
V

^prol.|

^marg.| Et gloriati sunt de victoria sua. [ALCUINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Ecce quod non bono zelo fecerunt. Gloriati enim sunt. cum scelus soleat {191.686A} sequi penitudo, hi ad gloriam vertunt, qui oderunt te, servi scilicet demonum qui nullatenus tolerandi sunt. Et hoc in medio solemnitatis tue. Tunc enim eversa est Hierusalem, quando solemnitas agebatur paschalis, in qua crucifixerunt Dominum. Congregati enim sevierunt, congregati perierunt, vel non in aliquo extremo loco; sed in medio atrio tuo, alia littera, sacrilegia commiserunt. Et^G

^G ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 73,VI

^prol.|

^marg.| Posuerunt signa sua, vel trophea [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] scilicet vexilla Romana, dracones, aquilas, quibus in prelio utebantur, vel statuas, et quelibet monimenta victorie, que prius in templo posuerunt, que et solebant super portas ponere in signum {191.686B} triumphi; signa scilicet manifesta, cum dolore iterat signa, ut acceleret vindictam, provocet iudicem, ostendens quod viribus suis darent. Unde et subdit, et non cognoverunt, scilicet quod a Deo hoc esset, quod Dei dispositione fieret. quasi⁵ : Non respexerunt. Ita in templo prius posuerunt signa sicut solent statue principum poni in exitu, id est in portis, vel in via et plateis. Et hoc super summum, scilicet super edita loca, id est super turrim, vel in aliquo loco excelso. Vel non cognoverunt in egressu desuper, alia littera, id est non cognoverunt quod hec licentia a Deo egrederetur. Idem sensus. Et^H

^H ¶Codd. : PL191

⁵ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 73,VII

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 73,6

^prol.|

^marg.| {686C} Quasi in silva lignorum [CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] id est sine aliquo respectu et reverentia, securibus exciderunt, id est comminuerunt, ianuas eius templi, in quibus ornandis olim fuit cura, in idipsum existentes, id est conspirati in unum constanter. Nota quia antequam construeretur templum, prophetat eversionem templi; in securi et ascia, vel in dolabro, alia littera, et fractorio deiecerunt eam civitatem. Securis cedit trabes; ascia minutius. Persequitur per hoc ergo et magnas res, et minimas dicit deiectas, ut civitas sit funditus destructa et devastata. Prius fuerunt incisa, postea ignis omnia voravit. Unde sequitur:^I

^I ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 73,7
VIII

^prol.|

^marg.| Incenderunt igni. [CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS.] Quod enim non poterat excidi, combustum est, sanctuarium tuum, non modo domos privatas, et tabernaculum nominis tui, quod Salomon fecit in nomine Domini, polluerunt in terra, quia illud quod est in celo non potuerunt. Unde magis cuique laborandum esset de illo. Vel polluerunt tabernaculum nominis tui, id est usque ad terram deiecerunt culmina ad laudem Dei erecta. Auget scelus eorum, ut atrocius vindicetur in eos.^J

^J ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 73,8
IX

^prol.|

^marg.| Dixerunt, Romani, in corde suo cognatio eorum simul, {191.687A} ⁶ id est omnes simul, non pauci. Quid dixerunt? Illud: quiescere faciamus omnes dies festos a terra, ne sit in terra gloria nominis Dei. Dies festos dico, Dei; hoc, scilicet Dei, ex persona huius Asaph interpositum est. Non enim illi idolis servientes Deum appellaverunt, cuius templum evertebant.^K

^K ¶Codd. : PL191

⁶ + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

Numérotation du verset Ps. 73,9
X

^prol.|

^marg.| Signa nostra. [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS. ALCUINUS.] Ecce intellectus Asaph. Predicta enim mala sunt ei disciplina. In his hoc Asaph intelligit, quod eversa sunt omnia signa, quia res venit. quasi⁷ : Omnia sunt eversa, et cum hec omnia acciderint, preterea {191.687B} signa nostra non vidimus. quasi⁸ : His omnibus eversis cessant signa, quia iam non est propheta, ut olim in aliis captivitatibus, qui eis predicebant liberationem, et nos non cognoscet Deus, id est non reducet a malis amplius, vel adhuc, alia littera, donec scilicet Iudeus agnoscet eum. Vel increpative potest legi, secundum litteram aliam, que est: Signa nostra nonne vidimus? quasi⁹ : Merito hec mala nobis contingunt, quia nonne vidimus signa nostra? quasi¹⁰ : Vidimus et non intelleximus, et vere vidimus, quia hoc signum, quia non est propheta, vel sacerdos, vel unctio. Unde: Cum venerit Sanctus sanctorum cessabit unctio vestra (Dn. 9). Et nos non cognoscet amplius, propheta {191.687C} aliquis, vel Deus per prophetam, id est non annuntiabit Christum venturum, quia iam venit.^L

^L ¶Codd. : PL191

⁷ quasi] + dicat PL

⁸ quasi] + dicat PL

⁹ quasi] + dicat PL

¹⁰ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 73,10
XI

^prol.|

^marg.| Usquequo etc. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] Clamat Asaph, ut derelictus eger, qui maluit cedere medicum quam curari. quasi¹¹ : Hec mala nobis, sed o Deus, inimicus, id est gentilis populus, usquequo improperabit inimicus? et quasi¹² : Subito cognoverit, usquequo supponit? irritat adversarius. quasi¹³ : Tamdiu improperabit, quamdiu adversarius, id est Iudeus, irritat nomen tuum. quasi¹⁴ : Ut iratus corripis Iudeos per gentes, quamdiu te irritant, quod ideo facis, ut sic {191.687D} cognoscas eos ducendo in finem, id est in Christum. Vel irritat usque in finem seculi, id est quousque apprehensa cauda (Ex. 4) redeatur ad regnum salvatis reliquiis (Rm. 2). Et, o Domine.^M

^M ¶Codd. : PL191

¹¹ quasi] + dicat PL

¹² quasi] + dicat PL

¹³ quasi] + dicat PL

¹⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 73,11
XII

^prol.|

^marg.| Ut quid avertis manum tuam et dexteram tuam [AUGUSTINUS.] id est Iudeos, de medio sinu tuo, non adducendo eam in finem, id est in Christum. Manus et dextera populus Iudaicus est, post signum virge, de qua supra dixerat, additum est hic signum manus Moysi. Cum enim illud factum esset de virga, dedit Deus alterum signum Moysi, dicens: Mitte manum tuam in sinum tuum; et misit, et ait: Produc {191.688A} eam; et produxit, et inventa est alba, id est immunda (Ex. 4). Albor enim in cute, lepra est, non candor. Iterum dixit: Revoca eam in sinum tuum, et revocavit; et reversa est ad colorem suum (ibid.) Hec manus est populus Dei, qui foras ab eo missus immundus est; sed revocatus ad sinum, rediit in suum colorem. Dicit ergo: Ut quid avertis manum tuam et dexteram tuam, de medio sinu tuo? id est usquequo, et ut quid alienas populum tuum a te? ut foris immundus remaneat, usquequo non revocas manum. In finem, id est ut cognoscat salvatorem.^N

^N ¶Codd. : PL191

^marg.| [REMIGIUS, AUGUSTINUS. CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] Vel potest totum legi ex persona desperantium Iudeorum ab illo loco: Dixerunt. Predicta itaque mala que exposuit, {191.688B} misericordiam iudicis poterant movere, nisi obstinata esset in Iudeis superbia. Irascentes enim visa eversione furiose, dixerunt in corde suo cognatio eorum, scilicet istud: Quiescere faciamus omnes dies festos Dei a terra, id est abiiciamus legem Dei, que nos non liberavit, quia etiam signa nostra, que olim fiebant patribus, modo non videmus. Stulte loquuntur, quasi post reatum his deberetur quod illis devotis factum est. Adhuc sunt verba desperantium Iudeorum. Iam non est propheta nobis, quem consulamus, ut olim fiebat in adversitatibus. Cum enim post Christum eos non haberent, dixerunt se derelictos. Unde subdit: Et nos non cognoscet amplius. Hec dixit, ne videretur inclementia Dei, quod Asaph pro eis non auditus est. Quia merito {191.688C} sustinent, qui inter hec non penitent. Hec dixerunt, sed usquequo Deus improperabit, tibi inimicus, Iudeus scilicet, usquequo irritat adversarius nomen tuum, id est usquequo pateris improperia Iudeorum? Non ideo hoc dicit, ut velit eos perdi, sed commutari in melius: Deinde ostendit, usquequo subdens, usque in finem, id est in vesperam mundi, quando Iudei convertentur. Deinde querit quare, usque tunc abiiciat eos, subdens: Ut quid avertis manum tuam et exteram tuam, de medio sinu tuo, vel atrio, usque in finem.^O

^O ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 73,12
XIII

^prol.|

^marg.| {191.688D} Deus autem. [ALCUINUS. AUGUSTINUS.] Secunda pars, destructis signis ostendit rem ipsam, scilicet in adventum Christi, salutem ubique factam. Et dicit Asaph intelligens, nos ita, quasi relicti a Deo sine intellectu clamamus: Iam non est propheta etc. Deus autem rex noster, qui est ante secula, non est temporalis, quia in principio erat Verbum ^b. Hec operatus in medio terre, id est ubique; scilicet salutem, et nos Iudei dormimus. Vel tandem ad intellectum redeamus, ut discamus salutem, quam Deus operatus est. Hanc scilicet operatus est, ut discerent homines eterna querere, non terrena. Ecce contigit « cecitas in Israel, ut plenitudo gratie intraret, et sic omnis Israel salvus fieret » ^c. Si ergo non precessit, saltem sequatur. {191.689A} Vel operatus est salutem, id est incarnationem, in medio terre, id est in Hierusalem, que dicitur esse in medio terre. quasi¹⁵ : Umbilicus mundi, ubi Deus factus est homo. Deinde quam salutem sit operatus, exponit dicens:^P

^b Io. 1.

^c Cf. Rm11,25 : « Nolo enim vos ignorare fratres mysterium hoc ut non sitis vobis ipsis sapientes quia cecitas ex parte contigit in Israhel donec plenitudo gentium intraret ».

^P ¶Codd. : PL191

¹⁵ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 73,13
XIV

^prol.|

^marg.| Tu confirmasti [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quasi¹⁶ : Eversa est illa nostra temporalis salus, sed ut confirmasti in virtute tua, id est potentia, mare, id est gentes que Iudeam in medio cingebant. Et contribulasti capita draconum, id est superbiam demonum, in aquis baptismi. Vel ad litteram, tu confirmasti in virtute tua mare, id est lapsus maris Rubri, ut esset siccum iter per medium, cuius figure {191.689B} mysterium subdit, contribulasti, id est annihilasti capita draconum, id est immundorum spirituum, in aquis baptismi.^Q

^Q ¶Codd. : PL191

¹⁶ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 73,14
XV

^prol.|

^marg.| Tu etiam confregisti capita [HIERONYMUS. AUGUSTINUS.] id est potestates draconis, id est principis demoniorum, scilicet Leviathan. Vel caput draconis, alia littera, id est initium peccati, quod est superbia, quod mulier, id est Ecclesia, vel sensualitas observare precipitur. Et dedisti eum, scilicet diabolum, escam populis Ethiopum, id est omnium gentium, que prius nigre erant peccatis; sed post candore virtutum sunt dealbate, quibus diabolus est esca {191.689C} consumptionis, Christus vero esca est consummationis: Christus enim esca est qua consummamur. Diabolus vero esca est, qua consumimur. Istud est caput vituli conflatilis, quem fecerunt filii Israel, sicut legitur in Exodo. Dum esset Moyses cum Domino in monte quadraginta diebus, quando legem accepit, cumque de monte descenderet, audivit sonitum Israelitarum ludentium ante vitulum, atque accinctus gladio cum filiis Levi, transivit a porta usque ad portam, percussitque multos Iudeorum. Deinde misit vitulum in ignem, ut prius confunderetur ipsa forma. Deinde minutatim comminuit, ut paulatim consumeretur, usque ad pulverem. Postremo misit in aquam, et dedit populo bibere (Ex. XXXII). Quid est hoc nisi quia adoratores diaboli {191.689D} corpus eius erant, sicut Christiani corpus Christi sunt; sed Israelite, id est apostoli, qui de populo illo fuerunt, corpus diaboli consumunt, formamque eius in igne confundunt, quando amore Dei ab specie mala abstinere docent; deinde minutatim comminuunt. Cum paulatim malis renuntiare faciunt, deinde mittunt in aquam, et dant populo bibere, cum per imbrem gratie et aquam baptismi unitati catholice incorporant. Unde dictum est Petro, ostensis in disco reptilibus omnis generis: Macta evertendo mala, et manduca, edificando in bonis (Act. 10), quod est comminuere et bibere. Sic diabolus amissis membris consumitur, velut esca, {191.690A} a populis Ethiopum, id est gentibus conversis. Idem etiam figuratum est cum draco Moysi dracones magorum absorbuit. Sic enim et modo gentes que credunt corpus diaboli devorant.

^marg.| Vel ita: Dedisti eum escam populis Ethiopum, quia sicut esca mordetur a comedente, ita credentes ipsum diabolum mordent, reprehendendo, accusando, culpando. [CASSIODORUS. ALCUINUS.] Vel diabolus dum tentat, esca est fidelibus, quia ex eius tentatione proficiunt, dum per eius molimina purgati, quod desiderant assequuntur. Vel dedisti eum escam, in qua scilicet delectentur, populis Ethiopum, nolentibus converti.^R

^R ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 73,15
XVI

^prol.|

^marg.| {191.690B} Tu etiam disrupisti, hoc est aperuisti, fontes [AUGUSTINUS.] id est predicatores bonos, ut manarent liquorem sapientie. Et divitias fidei, et torrentes, id est eos qui ad tempus predicant, sed tempore tentationis desistunt. Discretum est ergo inter fontes et torrentes. In aliis enim fit verbum vite, fons aque salientis in vitam eternam. In aliis torrens est, qui est aqua currens. Sed estate siccatur. Hi sunt illi qui accepto verbo predicationis currunt, sed tentationibus cedunt, qui non sic habent verbum ut bene vivant, sed ut aliis non taceant; tamen ex utrisque rigatur terra a Deo. Vel torrens improprie accipitur hic, scilicet pro fluvio. Et notat abundantiam predicationis, qua boni doctores fidem et {191.690C} sapientiam aliis copiose profundunt. Et accipit eosdem fontes et torrentes, tu siccasti fluvios Ethan, quod interpretatur fortis, et significat de se presumentes, id est tu siccasti omnes doctrinas gentium, malorum, Iudeorum, de iustitia sua presumentium.^S

^S ¶Codd. : PL191

^marg.| [CASSIODORUS.] Vel totum de malis potest accipi sic: Tu fontes, id est illos quorum mala iugiter influebant, et torrentes, id est qui subito et rapide peccant, dirupisti, id est a fonte suo diabolo divisisti. Tu etiam penitus siccasti fluvios Ethan, id est fortis, id est inundationes et consilia diaboli, qui de se presumpsit.^T

^T ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 73,16
XVII

^prol.|

^marg.| {191.690D} Tuus est etiam dies [AUGUSTINUS.] id est spirituales, quos illustrat sol incommutabilis sapientie, quam loquitur inter perfectos (1Cor. 2). Unde: Dies diei eructat verbum (Ps. 18), quod erat in principio apud Patrem (Io. 18). Et tua est nox carnales, de quibus ait Apostolus: Non potui loqui vobis quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus (1Cor. 3), quos velut noctem consolatur luna, id est carnis manifestatio. Verbum enim caro factum est et habitavit in nobis ^d. Unde: Nox nocti indicat scientiam (Ps. 18). Vere tua sunt, quia tu fabricatus es auroram vel lunam, id est carnalem, qui ut luna mutatur, qui tamen non est deserendus, {191.691A} et solem, id est sapientes, qui permanent, secundum illud: Sapiens permanet sicut sol. Stultus autem sicut luna mutatur (Sir. 27) Vel fecisti auroram et solem, initium et perfectionem sapientie, id est insipientes et perfectos.^U

^d Io. 1.

^U ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 73,17
XVIII

^prol.|

^marg.| Tu fecisti. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Gratia enim tua salvi facti sumus omnes, ut ait Apostolus: Creati in bonis operibus (Eph. 2). Fecisti ergo omnes terminos terre, quia unusquisque fidelis proprium donum habet a te (1Cor. 7). Vel termini sunt apostoli, prophete, quia sicut termini fines distingunt, ita hi fidei iura custodiunt. Estatem, id est ferventes spiritu, et ver, id est novellos in {191.691B} fide, temperatos in mansuetudine, tu plasmasti ea. Vel hec omnia historialiter accipi possunt ab illo loco: tuus est dies etc. ^V

^V ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 73,18
XIX

^prol.|

^marg.| Memor esto. [CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS.] Tertia pars. Quod iam ubique fit, precatur fieri Iudeis per numerata beneficia, pium iudicem provocat ut indulgeat. quasi¹⁷ : Et quia hec predicta fecisti, memor esto huius, non dicit cuius, sed intelligi debet, huius scilicet operis tui. Unde alii transtulerunt, huius creature tue. Cuius creature? ecce inimicus, scilicet Iudeus, improperavit verbis Domino, id est gens sua improperavit Christo, dicens: {191.691C} Iste est peccator. Non novimus unde sit. Nos Moysen novimus, cui locutus est Deus (Io. 9). Iste est Samaritanus (Io. 8), manet tamen radix gentis (Rm. 11). Ecce Asaph in intellectu dolet pristinam cecitatem. [CASSIODORUS. et AUGUSTINUS.] Et sic pro Iudeis orat, ut eorum confiteatur errata: hoc orat quod sit futurum. Erant enim inter Iudeos vasa misericordie; et populus insipiens tunc sine intellectu erat Asaph. Incitavit factis, id est exacerbavit, nomen tuum, quando dederunt alapas, et obtulerunt acetum (Mt. 27). Sed ego qui intelligo, precor,^W

^W ¶Codd. : PL191

¹⁷ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 73,19
XX

^prol.|

^marg.| {191.691D} Ne tradas bestiis [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS.] id est diabolo et angelis eius, animas confitentes tibi que penitens confitetur peccata, et animas pauperum tuorum ne obliviscaris ducere in finem, id est in Christum. Sed potius beneficia Christi da pauperibus. Iam enim sunt pauperes, qui prius erant divites, scilicet statuentes suam iustitiam, modo vero non audent oculos levare ad celum. Et, o Domine,^X

^X ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 73,20
XXI

^prol.|

^marg.| Respice in testamentum, non in Vetus, quod est de terrenis, sed in tuum [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] scilicet Novum, {191.692A} quo promisisti regnum celorum, id est imple que promisisti, ut testamentum novum quod est de eternis constituas. Meminit iste promissionis, quia ei merita deficiunt. Ideo item debet reminisci, quia repleti sunt iniquitatum, id est iniquitatibus. Unde sequitur obscuritas: Ideo addit, qui obscurati sunt, quia lumen scientie perdunt, habitantes in domibus terre, id est terrena habitatione, id est ceci sunt, et terrenis dati, quibus delectantur.

^marg.| Vel ita, respice, ut reliquie salve fiant (Rm. 11). [AUGUSTINUS.] Quia multi, qui attendunt ad terram, obscurati sunt, quia pulvis iniquitatis intravit in oculos eorum. Unde: Obscurentur oculi eorum etc. ^e. Et repleti terre, id est terra, id est amore terrenitatis. Et hoc ideo, quia habitant in domibus {191.692B} iniquitatum, id est quia corda habent iniqua. Domus enim sunt corda, ubi libenter habitant, de quibus dicitur^f: « Beati mundo corde quoniam ipsi Deum videbunt ». ^Y

^e Ps. 68.

^f Mt. 5.

^Y ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 73,21
XXII

^prol.|

^marg.| Ne avertatur. [GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] quasi¹⁸ : Quia promisisti, ideo confusus, confundi non est humilis, sed superbi; qui non Deo, sed sibi tribuit. Ergo confusus, id est quem superbia confundit. Illos enim qui terrena amant, confundit superbia. Factus humilis, eradicata superbia, ne avertatur a te. Nota quia more oratorum personam pro persona mutat, quia gratus {191.692C} pro odioso ponitur, ut dilectio devoti contumacis temperet odium; et si non avertitur pauper spiritu, scilicet humilis et inops, scilicet qui non sunt turgidi de temporalibus, vel de iustitia sua, isti, inquam, non alii, laudabunt nomen tuum confitendo peccata, querendo eterna. Ecce Asaph iam intelligens excutit terrena promissa Veteris Testamenti, sed quia nondum accepit celestia, que sibi promittuntur in Novo, et cum improperia patitur malorum, videtur deseri. Et ideo exclamat:^Z

^Z ¶Codd. : PL191

¹⁸ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 73,22
XXIII

^prol.|

^marg.| Exsurge. [GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Quasi {191.692D} dicat: Ne avertatur humilis, o Deus, exsurge ad confortandum me, quia desertus videor, quia nondum accepi que promisisti, que invisibilia nihil putantur et iudica causam tuam, post omnia facit iste causam esse iudicis, cui negotii sui qualitas intimatur, cum dicit causam tuam, quam ego defendo, contra illos qui obmurmurant. Dicunt enim: Ubi est Deus tuus? contemptus est Christus a Iudeis ambulans in terra, et a falsis Christianis sedens in celo. Ait ergo: Iudica causam tuam, id est fac ut non fallatur spes mea, qui credidi quod non vidi. Et illi manifesta veritate predicent, quod prius abnuebant stulte. [CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS.] Et hoc est: Iudica causam tuam, scilicet quam boni defendunt, {191.693A} dum Asaph insultatur dicendo: Ubi est Deus tuus? ipso Deo etiam detrahitur. Et ideo sua causa dicitur. Memor esto improperiorum tuorum, et adhuc etiam insultatur Christo, non deerunt vasa ire, usque in finem seculi, que dicunt, vana predicantur Christianis. [ALCUINUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Inanis est resurrectio mortuorum. Esto memor, tuis dans coronam, hostibus penam, scilicet eorum que ab insipiente sunt tota die. Non enim deerunt insultantes usque in fine seculi. Ideo hec dicit, ut ipsa continuatio opprobriorum mansuetudinem iudicis patientis incitaret. Adhuc contra inimicos precatur, dicens:^AA

^AA ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 73,23
XXIV

^prol.|

^marg.| Ne obliviscaris voces inimicorum tuorum [GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] quin eorum blasphemias deprimas, quia superbia eorum, scilicet Romanorum, qui te oderunt, contra hostes commovet eum, ascendit semper. In fine ponit exsecrabile malum, quod est superbia. Vel in bono potest accipi secundum aliam litteram. quasi¹⁹ : Memor esto improperiorum tuorum, et ne obliviscaris etiam voces deprecantium te, humiliter et devote, et superbia eorum, etiam eorum qui te oderunt, ascendit semper ad te. quasi²⁰ : Noli oblivisci superbiam eorum qui te oderunt, sed semper ascendat ad te, quod et facit, quia vel corrigit vel {191.693C} punit ».^AB

^AB ¶Codd. : PL191

¹⁹ quasi] + dicat PL

²⁰ quasi] + dicat PL

^marg.| Prima pars Psalterii explicit. ^AC

^AC ¶Codd. : Cbg150 , om. PL

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Petrus Lombardus, Magna Glossatura (Ps. Psalmus 73 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 07/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=magna&numLivre=26&chapitre=26_73)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 73

<26. Glossa magna in Psalmos>

Psalmus 73