Glossa magna

Psalmus 83

Numérotation du verset Ps. 83,1 

¶In finem
¶Codd. : (Ps. 83) D30 ΩX Bari1 Rusch Ps-G
pro torcularibus
filiis
Chore
psalmus1.
1 In finem... psalmus] Canticum psalmus Asaph. Vox Ecclesie ad Dominum de Iudeis D30
Numérotation du verset Ps. 83,2 I

Quam dilecta
tabernacula tua Domine virtutum ¦
Numérotation du verset Ps. 83,3 

concupiscit et deficit2 anima mea in atria Domini.
2 deficit D30 Rusch Ps-G* ] defecit Ps-G (R F C I M* Q* Φ G* K V) Bari1 cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 83,II 

Cor meum
et caro mea ¦
exultaverunt3
3 exultaverunt D30 Rusch Ps-G cum Ps-R] exultavit Ps-G
in Deum vivum.
Numérotation du verset Ps. 83,4 III

Etenim passer invenit sibi
domum ¦
et turtur
nidum
ubi4
4 ubi ΨB D30² (eras.) Rusch cum Ps-R ] sibi praem. plerique codd. et edd. D30* (ut vid.) Bari1 Cor2 (sic et grecus) Ed1455 (!), ubi sibi Ed1530
reponat5 pullos suos.
5 reponat F U D D30* (ut vid.) Ω Rusch cum Ps-R] ponat D30² (in ras.) Ed1455 Ps-G
Numérotation du verset Ps. 83,IV 

Altaria tua
Domine virtutum ¦ rex meus
et Deus meus.
Numérotation du verset Ps. 83,5 V

Beati
qui habitant in domo tua Domine6 ¦
6 Domine ΩS Rusch Clementina cum Ps-R ] om. D30 Ps-G
in secula seculorum laudabunt te.7
7 te] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 83,6 VI

Beatus vir
cuius8* est auxilium abs te
8 cuius Ps-G (F² plerique codd. et edd.) D30 Bari1 cum Ps-R Ps-H ] cui Ps-G* (F* C) cum Ps-γ Ps-δ Hieron. ep. 106
ascensiones
in corde suo 9
9 suo] om. ΦG
disposuit
Numérotation du verset Ps. 83,7 

in valle lacrimarum ¦
in loco quem posuit.
Numérotation du verset Ps. 83,8 VII

Etenim
benedictionem10* dabit legis lator † 11
10 benedictionem M² ΨB D* D30 ΩS ΩX Ed1455 Ed1530 Ed1532 Clementina cum Ps-R, cf. LXX (R) ] benedictiones Cor2 (hebr. et anti. in plurali habent BENEDICTIONES cum greco) Bari1 Rusch Ps-G, benedictionis F M* Q, benedictione D² cum Ps-H |
11 legislator plerique codd. et edd. Q D30] legisdator R F I |
ibunt12
12 ibunt] + sancti V
de virtute
in virtutem13 ¦
13 in virtutem] in virtute F
videbitur
Deus deorum in Sion.
Numérotation du verset Ps. 83,9 VIII

Domine
Deus virtutum exaudi orationem meam ¦
auribus
percipe Deus Iacob.14
14 Iacob] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 83,10 IX

Protector noster
aspice Deus ¦
et respice
in faciem christi tui.
Numérotation du verset Ps. 83,11 X

Quia melior est dies una
in atriis tuis ¦
super millia.
Numérotation du verset Ps. 83,XI 

Elegi abiectus esse
in domo Dei mei ¦
magis quam habitare
in tabernaculis peccatorum.
Numérotation du verset Ps. 83,12 XI

Quia15
15 Quia D30 Bari1 Rusch Ps-G ] Quoniam ΩX cum Ps-R
misericordiam et veritatem
diligit 16
16 diligit] ÷ diligit÷ R² Q ΦP² G² K ΨB ( et in R3 ΦP² G² : post diligit in R² K ΨB : post deus); om. R* (spatio relicto) ΦP* G* rell. codd. et edd.
Deus ¦
gratiam
et gloriam
dabit17 Dominus.
17 dabit] om. ΦG
Numérotation du verset Ps. 83,13 XII

Non privabit bonis
eos qui ambulant in innocentia18 ¦
18 innocentia Ps-G* (M* etc.) D30 Rusch ] innocentiam F* C M²
Domine19 virtutum beatus homo20* qui sperat in te.
19 Domine] + Deus R M* cum Ps-R LXX (R et Lucian.) |
20 homo Ps-G (plerique codd. et edd.) D30 Bari1 Rusch hebr. LXX Ps-R Ps-H Ps-Med (Clm343) ] vir Ps-G* (R F C I) cum Ps-δ et Hier. tract. p. 91 |

Psalmus 83

Numérotation du verset Ps. 83,1 
prol.|
marg.| {191.787B} Quam dilecta tabernacula. Titulus: In finem pro torcularibus filiis Core, psalmus. [AUGUSTINUS.] Nihil in hoc psalmo dicitur de visibilibus torcularibus. Unde constat alia esse torcularia spiritualia, que nos hic intelligere voluit spiritus Dei, quapropter quod agatur in his torcularibus recordemur. Et hoc videamus quemadmodum spiritualiter agatur in Ecclesia. Uva ergo in vite, et oliva in arbore pendentes, libero fruuntur ere, nec illa est vinum, nec ista est oleum ante pressuram torcularis; sic illi quos prescivit Deus ante secula fieri conformes imaginis filii sui (Rm. 8), antequam accedant ad servitutem Dei, fruuntur in seculo deliciosa libertate; {191.787C} sed cum accedunt ad servitutem Dei, dicitur eis: Fili, accedens ad servitutem Dei, sta in iustitia et timore, et prepara animam tuam ad tentationem (Sir. 2). Ecce torcular. Conteruntur enim pressura passionum, exuuntur tegumentis carnalium desideriorum, quasi in vinaciis; exuuntur veteri homine (Col. 3), et ita in apothecam Dei defluunt. Et quia hec fiunt in Ecclesiis, ideo torcularia dicuntur Ecclesie presentis temporis. Sed qui sunt in his torcularibus? filii Core, id est filii Calvi, scilicet Christi. Calvus namque Eliseus irrisus a pueris clamantibus: Ascende calve, ascende, calve (4Rg. 2), figura fuit Christi, qui in Calvaria crucifixus est (Io. 19). Ideo autem hic Christianus premitur, ut querat quietem que non est hic. Et sit {191.787D} eis Deus refugium. Qui enim incumbit terrenis, confidens in incerto divitiarum (1Tim. 6), incumbit in baculum arundinis, qui facile frangitur, et cadit incumbens. Noli ergo te credere, fragile enim est, et frangitur, et interimit te. Et est sensus tituli: Psalmus iste dirigens nos in finem, id est Christum proponitur, filiis Core, id est Christi in Calvaria crucifixi. Psalmus dico habitus pro torcularibus, id est agens de Ecclesiis, in quibus sunt {191.788B} pressure tribulationum que bene dicuntur torcularia, quia sicut fructus uve vel olive in torculari emanat [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] sic in pressuris Ecclesiarum merita sanctorum patent, que in pace latebant. Licet ergo tribuletur Ecclesia, non frigescat Core filius. Et est psalmus iste secundus de caritate Dei.
marg.| Intentio: Monet ad amorem eternorum. Modus: Tripartitus est. Primo agit de inestimabili desiderio eterne domus. Secundo dicit quo auxilio ad domum Dei veniatur, ibi beatus vir. Tertio orat et humiliat se pro impetratione, ibi Domine, Deus virtutum. Iste ergo suspirans de torcularibus in eterna tabernacula, cum admiratione ait, oA
A ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 83,2 
I
prol.|
Numérotation du verset Ps. 83,3 
prol.|
marg.| Domine virtutum. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] In futuro sentit iste in iram Dei apparere potentiam. Ideo cum dicit, Domine virtutum, quam dilecta tabernacula tua sunt, quasi non potest dici quantum: de eternis tabernaculis dicit, in quibus nulla est pressura. Et vere dilecta, quia anima mea concupiscit et deficit a se, scilicet a statu suo, tendens in atria Domini eterna. Deficit anima tendens, in atria Domini, quasi uva pressa deficit in vinum. Ita iste in requiem celestis apothece, tendens desiderio et amore languet. Magna huic videtur esse tristitia, cum ait, concupiscit et deficit anima mea, quia non habet quod desiderat. Sed {191.788D} numquid sine gaudio? Imo est et gaudium in spe, et ideo tolerat pressuram torcularis.B
B ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 83,II 
prol.|
marg.| Cor meum. [CASSIODORUS. HIERONYMUS. AUGUSTINUS. Haimo. AUGUSTINUS.] id est ratio, et caro mea, edomita exsultaverunt, et si graventur, in Deum vivum, qui dat vivere, scilicet exsultaverunt hinc in illud eternum. Unde exsultaverunt? ecceC
C ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 83,4 
III
prol.|
marg.| {191.789A} Etenim [AUGUSTINUS.] id est quia passer, id est ratio, invenit sibi dum inquireret, domum non manufactam, modo exercet pennas in virtutibus huius temporis, scilicet fide, spe et caritate, ut volet passer in domum, in qua permaneat. Nota quia duobus predictis duo reddit. Dixerat enim exsultasse cor suum, et carnem, quibus reddit passerem et turturem. Cor enim est ut passer, caro, ut turtur, cui dat et pullos. Corde enim cogitamus Deum, quasi passer volet ad Dominum, carne agimus opera: Et turtur, id est caro casta, invenit sibi nidum ubi reponat pullos suos, id est opera. Quem nidum invenit?D
D ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 83,IV 
prol.|
marg.| {191.789B} Altaria tua, Domine virtutum [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. Haimo.] id est celestem patriam, ubi anime celesti convivio epulantur, ubi anima quasi in domo gaudet, et caro reponit opera sua. Rex meus qui regis, et Deus meus quia creasti. Vel aliter, de presenti Ecclesia potest legi. Unde et benedicuntur tabernacula, que proprie militantium sunt. Et est: Quam dilecta sunt tabernacula tua! Hec dicit de militia presentis Ecclesie, que in terra peregrinatur. Domine virtutum, celestium, id est angelorum. Hoc ideo dicit ut notet quod hic virtutes angelicas Deus mittit in auxilium. Vere dilecta, quia concupiscit et {191.789C} deficit anima mea, a se tendens in atria Domini, presentis Ecclesie. Ecce in hoc versu ostendit quanta sit militia, id est quam amabilis et amans. Vere concupiscit [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] quia cor meum, scilicet ratio, et caro mea edomita, exsultaverunt in Deum vivum, scilicet quia dat vivere: ideo exsultaverunt. Etenim, id est quia, passer invenit sibi domum, celestis Ecclesie. Congrua similitudo. Sicut enim passer deserit silvas, et inventa domo letatur, ubi non timet insidias, ita anima letatur, dum scit sibi sedem paratam in celo. Et turtur, id est caro, invenit sibi nidum, qui est ad tempus; domus vero est in eternum. Nidum ergo dicit fidem et conformitatem sacramentorum Ecclesie, quem nidum querit turtur. Ubi reponat pullos suos. Non enim {191.789D} abiicit illos ubicumque, sed in nido Ecclesie facit opera bona, pro quibus salvabitur: per quod differt ab aliis, qui opera faciunt, sed non in nido fidei. Nam et pagani faciunt opera, quia vestiunt nidos, et alia. Et heretici faciunt multa, sed non in nido Ecclesie, id est in fide et participatione sacramentorum, et ideo conculcantur, non servantur eis ad vitam. Hec caro est mulier, per quam seducitur passer, id est vir. Unde Apostolus: Adam non est seductus, scilicet prior, sed mulier seducta est (1Tim. 2); postea enim consentit Adam mulieri. Ita nec modo potest aliqua mala suasio in te, nisi carnis tue primo desiderium commoverit: cui postea, si mente consenseris, cecidit et passer. Si autem vincuntur desideria carnis, auferuntur arma {191.790A} concupiscentie, et incipit turtur habere pullos suos. Unde idem Apostolus subdit: Salvabitur autem mulier per generationem filiorum (ibid.), id est caro per generationem bonorum operum, si tamen illa fecerit in nido, id est si permanserit in fide Catholica, in societate ecclesiastice unitatis. Prebet autem Deus unde fiat nidus. Induit enim se feno carnis, ut ad te veniret. In ista ergo fide pullos operum tuorum repone. [Haimo. AUGUSTINUS. Haimo. AUGUSTINUS.] In hoc versu ostendit quam secura sit militia. Deinde quasi quesisses quem nidum invenit, subdit, altaria tua, id est ecclesiastica sacramenta, Deus virtutum, rex meus, qui regis, et Deus meus, qui creasti. Sed nidus iste est in peregrinatione, in pressura; in suspiriis, ubi iste positus iam premeditatur gaudia {191.790B} futura, et suspirat in superna promissa, dicens:E
E ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 83,5 
V
prol.|
marg.| Beati qui habitant in domo tua [AUGUSTINUS.] celesti, Domine, ubi non est timor. Hoc boni iam habent, scilicet quod habitant in domo tua. In secula seculorum laudabunt te hoc tibi agunt, hoc totum negotium est ibi sanctorum; non est ibi necessitas, que est mater omnium humanarum actionum: qui facient ibi quidquam, ubi nulli indigent. Habent ergo et agunt unde beati sunt. Omnis autem beatus habendo vel agendo dicitur beatus. [ALCUINUS.] In hoc versu ostendit ad quam beatitudinem militia ducit.F
F ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 83,6 
VI
prol.|
Numérotation du verset Ps. 83,7 
prol.|
marg.| PARS 2. {191.790C} Beatus vir. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Secunda pars, ubi dicit quo auxilio, et cuius ope ad domum veniatur. quasi1 : Beati sunt qui habitant in domo tua, sed quomodo veniemus ad domum, cum corpus gravet volantem? auxilio tuo, et, beatus est ille etc.
1 quasi] + dicat PL
marg.| Vel ita continua: Beati erunt in futuro, qui habitant. Et beatus est, modo etiam, vir cuius est auxilium abs te, contra labores huius seculi. Quid enim ei prodest? multum, quia disposuit ascensiones, id est gradus quibus ascendat, quia semper proficit, in corde suo. Quanto ergo plus amaveris, tanto plus ascendes. Ubi disposuit? {191.790D} in valle lacrymarum, vel plorationis. Vallis lacrymarum est penitentis humilitas. Ecce torcular. Dixit quid disposuit, scilicet ascensiones, et ubi, scilicet in corde, et in qua regione, scilicet in convalle plorationis. Ut quo ascendatur? ecce, ut ascendatur in loco, vel locum, quem posuit vel disposuit, Deus. Hic est locus qui non potest exponi, quem oculis non vidit, nec auris audivit (1Cor. 9), id est futurum regnum, quod disposuit et ordinavit Deus, ut ad id per gradus perveniatur. Vel vallis lacrymarum est deiectio huius seculi, ubi flendum est, non ridendum. Et est, ubi disposuit? In valle lacrymarum, vel plorationis [HIERONYMUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] id est in hac deiectione huius seculi. Hic enim ploratur ubi seminatur. Exponit {191.791A} quod dixerat, scilicet in loco quem posuit Deus hominibus, ut ibi flerent peccata sua. Et ipse homo posuit sibi illum locum quando peccavit. Unde autem est ploratio? quia lege nos afflixit; per quam cognovimus peccatum repugnare spiritui; adveniente enim mandato, peccatum revixit (Rm. 7). Unde et gemimus sub peccato conclusi. Quomodo ergo veniemus in locum quem posuit? ope eius. Et an auxiliabitur? utique.G
G ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 83,8 
VII
prol.|
marg.| Etenim [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] id est quia lator legis veteris, que in quinque porticibus quinque librorum Moysi habebat multitudinem egrorum, quos {191.791B} non curabat, dabit benedictionem (Io. 5), evangelice gratie, quia post legem mortis veniet gratia iustificans. Ecce Christus utriusque Testamenti auctor est, et quid prestat gratie benedictio? Ecce per eam ibunt fideles de virtute in virtutem, donec videbitur Deus deorum in Sion, quia per gratiam multe virtutes dantur, de quibus omnibus venitur in Christum Dei virtutem et Dei sapientiam (1Cor. 1), ut illis virtutibus secundum has actiones finitis, videatur Christus in Sion, id est in plenitudine contemplationis, sicut est Deus apud Deum, Verbum apud Patrem (Io. 1), qui est Deus deorum, id est Christianorum. Cogitatione autem horum gaudiorum redit iste ad suspiria, videns {191.791C} adhuc ubi sit. Et dicit:H
H ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 83,9 
VIII
prol.|
marg.| PARS 3 Domine Deus virtutum. [ALCUINUS. CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS.] Tertia pars, ubi orat et humiliat se pro impetratione. quasi2 : Videbitur Deus in Sion, et ut videam, o Domine Deus, dator illarum virtutum per quas ascenditur ad te videndum. Vel Deus celestium virtutum, id est angelorum, quibus me sociari cupio, exaudi orationem meam, ut me illis socies, auribus percipe orationem meam, o Deus Iacob, ut in lucta me iuves, sicut iuvasti Iacob, quem fecisti Israel apparens ei, ex quo dictus est Israel (Gn.  XXXII): sic fac et me Israel. Et, oI
I ¶Codd. : PL191
2 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 83,10 
IX
prol.|
marg.| {191.791D} Deus Pater, Protector noster [Haimo. HIERONYMUS. AUGUSTINUS.] umbra alarum tuarum, aspice, id est genus humanum protege. Vel hoc per ipsum Christum. Et respice in faciem Christi tui. quasi3 : Si non propter nos, saltem quia sumus conformes imaginis Filii tui, respice nos. Ipse enim loquitur in nobis. Unde Apostolus: An experimentum eius queritis qui in me loquitur Christus (2Cor. 13), et in vobis recipitur; sicut ipse ait: Qui vos recipit me recipit (Mt. 10).
3 quasi] + dicat PL
marg.| Vel ita: Per faciem innotescimus aliis. Respice ergo in faciem Christi tui, id est fac Christum innotescere omnibus, ut possimus ire de virtute in virtutem. Nam Christum ipse {191.792A} Pater semper respicit, quod non hic orat. Et est sensus: fac presentia Incarnationis Christum gentibus respici. Ideo oro,J
J ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 83,11 
X
prol.|
marg.| Quia melior est dies una [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] immutabilis, scilicet sine ortu et occasu, cui non cedit dies tertius, quem non urget crastinus, que est in atriis tuis. Hec sunt illa ad que suspirat, super millia dierum, que desiderant homines, id est super infinitos dies presentes, qui finem habent. Propter quod?K
K ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 83,XI 
prol.|
marg.| {191.792B} Elegi [ALCUINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] et si possem regnare, abiectus esse opinione hominum, in domo Dei, id est in Ecclesia, non extra limen, sed in ea. Ecce quam dulce est fasce torcularis premi. Vel elegi abiectus esse, id est humilis in valle lacrymarum. Invenit iste humilitatem qua ascendat, in domo Dei mei, id est in infimo loco, unde vocetur superius (Lc. 14), magis quam habitare in tabernaculis peccatorum, id est quam esse potens inter peccatores, id est in gloria seculi. Ideo in domo Dei malo esse, quam alibi quia in ea dat misericordiam qua iustificat, postea veritatem promissi premii. Et hoc est,L
L ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 83,12 
XI
prol.|
marg.| Quia Deus diligit misericordiam [AUGUSTINUS.] qua prius subvenit et indulget; Et veritatem qua postea coronat quam diligit, ut credenti daret quod promisit, diligit; Et dabit gratiam, hic. Unde Apostolus: Gratia Dei sum id quod sum (1Cor. 15), et gloriam ibi id est in futuro. Unde idem Apostolus: Superest mihi corona iustitie (2Tim. 4). Sed quibus dabit? His qui ambulant in innocentia. Et hoc est:M
M ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 83,13 
XII
prol.|
marg.| Non privabit. [AUGUSTINUS.] Vel ita continua; Quia dabit, ideo, non privabit eos qui ambulant in innocentia bonis spiritualibus. Cur ergo pro bonis terrenis {191.792D} deseritur innocentia? Quid lucratur? quid damnificatur? Habet lucrum auri, perdidit innocentiam. Quid ergo restat nobis in tempore pressure, ut illuc perveniamus? Sperare in Domino. Et hoc est quod dicit conversus ad Deum, quia non privabit. Ergo, o Domine virtutum, qui tanta facis, que dici non possunt, beatus homo qui in te sperat [CASSIODORUS.] id est qui spem ponit in eternis, non in occiduis. Paucis verbis omnia concludit.N
N ¶Codd. : PL191


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Petrus Lombardus, Magna Glossatura (Ps. Psalmus 83 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 08/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=magna&numLivre=26&chapitre=26_83)
Signaler un complément d'information

Notes :