Glossa magna

Psalmus 54

Numérotation du verset Ps. 54,1 

¶In finem
¶Codd. : (Ps. 54) D30 Rusch Ps-G, def. ΩF
in carminibus vel hymnis
intellectus David1.
1 vel hymnis] om. Ps-G D30 | David] + vox Christi adversus magnatos Iudeorum D30
Numérotation du verset Ps. 54,2 I

Exaudi Deus
orationem meam†
et ne despexeris
deprecationem meam ¦
Numérotation du verset Ps. 54,3 

intende mihi
et exaudi me.
Numérotation du verset Ps. 54,II 

Contristatus sum
in exercitatione mea ¦
et conturbatus sum
Numérotation du verset Ps. 54,4 

a voce inimici
et a tribulatione peccatoris.
Numérotation du verset Ps. 54,III 

Quoniam declinaverunt in me
iniquitates2 ¦
2 iniquitatem] iniquitates Ps-G
et in ira
molesti erant mihi.
Numérotation du verset Ps. 54,5 IV

Cor meum conturbatum est in me ¦
et formido mortis cecidit super me.
Numérotation du verset Ps. 54,6 V

Timor
et tremor
venerunt3 super me ¦ et contexerunt me tenebre4.
3 venerunt] venit Ps-G |
4 contexerunt me tenebre] contexit me tenebra Ps-G |
Numérotation du verset Ps. 54,7 VI

Et dixi† quis
dabit mihi
pennas sicut columbe ¦ et volabo
et requiescam.
Numérotation du verset Ps. 54,8 VII

Ecce
elongavi
fugiens ¦
et mansi in solitudine.5
5 solitudine+ diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 54,9 VIII

Exspectabam eum qui salvum me fecit
a pusillanimitate spiritus ¦
et6 tempestate.
6 et] + a Ps-G
Numérotation du verset Ps. 54,10 IX

Precipita Domine
divide linguas eorum ¦
quoniam vidi iniquitatem
et contradictionem
in civitate.
Numérotation du verset Ps. 54,11 X

Die et nocte
circumdabit
eam
super muros eius7 iniquitas ¦
7 eius] + et Ps-G
et labor
in medio eius
Numérotation du verset Ps. 54,12 

et iniustitia.
Numérotation du verset Ps. 54,XI 

Et non defecit
in8 plateis eius ¦
8 in] de D30 Ps-G
usura et dolus.
Numérotation du verset Ps. 54,13 XII

Quoniam
si inimicus meus9 maledixisset mihi ¦
9 meus] om. Ps-G
sustinuissem
utique.
Numérotation du verset Ps. 54,XIII 

Et si is10 qui
10 is D30² Rusch Ps-G ] his D30*
oderat me super me magna locutus fuisset ¦
abscondissem
me
forsitan ab eo.
Numérotation du verset Ps. 54,14 XIV

Tu vero
homo unanimis11 ¦
11 unanimis Ps-G Rusch ] unianimis Ps-G (nonnulli codd.)
dux meus et notus meus.
Numérotation du verset Ps. 54,15 XV

Qui simul
mecum
dulces capiebas cibos ¦
in domo Dei mei12
12 mei] om. D30 Ps-G
ambulavimus cum consensu.
Numérotation du verset Ps. 54,16 XVI

Veniat
mors
super illos ¦
et descendant
in infernum
viventes.
Numérotation du verset Ps. 54,XVII 

Quoniam
nequitie in habitaculis eorum ¦
in medio eorum.
Numérotation du verset Ps. 54,17 XVIII

Ego autem
ad Deum clamavi ¦
et Dominus salvavit13 me.
13 salvavit] salvabit Ps-G
Numérotation du verset Ps. 54,18 XIX

Vespere et mane et meridie
narrabo
et annuntiabo ¦
et exaudiet vocem meam.
Numérotation du verset Ps. 54,19 XX

Redimet
in pace
animam meam
ab his qui
appropinquant mihi ¦
quoniam14 inter multos
14 quoniam Ps-G Ps-L] qui cacogr. Rusch
erant mecum.
Numérotation du verset Ps. 54,20 XXI

Exaudiet
Deus et humiliabit illos ¦
qui est ante secula.15
15 secula] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 54,XXII 

Non enim est illis commutatio†
et non timuerunt Deum ¦
Numérotation du verset Ps. 54,21 

extendit manum suam
in retribuendo.
Numérotation du verset Ps. 54,XXIII 

Contaminaverunt
testamentum eius†
Numérotation du verset Ps. 54,22 

divisi sunt
ab
ira
vultus eius ¦ et appropinquavit
cor illius.
Numérotation du verset Ps. 54,XXIV 

Molliti sunt
sermones eius super oleum ¦ et ipsi sunt iacula.
Numérotation du verset Ps. 54,23 XXV

Iacta
super
Dominum curam tuam
et ipse te enutriet ¦ et16 non dabit in eternum
16 et] om. D30² Ps-G
fluctuationem iusto.
Numérotation du verset Ps. 54,24 XXVI

Tu vero Deus ¦ deduces eos
in puteum interitus.
Numérotation du verset Ps. 54,XXVII 

Viri sanguinum
et doli
non dimidiabunt
dies suos ¦
ego autem sperabo in te Domine.

Psalmus 54

Numérotation du verset Ps. 54,1 
prol.|
marg.| {191.505D} Exaudi, Deus, orationem meam. Titulus: In finem in carnibus vel hymnis intellectus David. [AUGUSTINUS. ALCUINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Per David hic intelligitur Ecclesia, que summopere advertere debet, in quo malo nunc est, a quo liberari optat, plangens inter mala seculi, quia non est in presenti incolatu locus gaudii, sed moeroris. Et hoc est: Hic ostenditur intellectus David, id est Ecclesie, id est quid intelligere debeat. Magna enim cura debet intelligere Ecclesia, in quo malo nunc est. Unde liberari optat; plangit enim inter mala seculi, qui intelligit, quia hec regio non est gaudii, sed moeroris, {191.506D} et alius non intelligit. Et iste intellectus est in carminibus vel hymnis, id est laudibus, ut hic intelligens, semper Deum laudat, sive erudiat nos in adversis, sive consoletur letis: quod fit si dirigitur mentis acies in finem, id est in Christum. Vel in consummationem futuram, et loquitur per totum hunc psalmum Ecclesia, sive in persona sua, sive Christi. Quando in persona sua loquitur, ut homo pusillanimus in tempestate positus, qui dum fluctuat et mergitur in fluctibus seculi, tamquam Petrus in mari (Mt. 14), clamat ad Iesum, decernens in sua infirmitate, a tot scandalis se separari, ne et illis non prosit et sibi noceat, a simili David, qui pro molestiis civium fugit in solitudinem. Quando {191.507A} autem in persona Christi loquitur, integra proprietas servilis forme in Christo describitur, ut detur nobis exemplum humilitatis, cum Christus adeo altus tantum sit humilitatus. Et secundum hoc iste psalmus tertius est eorum qui de passione et resurrectione Christi latius agunt.A
A ¶Codd. : PL191
marg.| [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Intentio. Monet Ecclesiam attendere mala sua, atque inter ea plangere. Modus: Tripartitus est psalmus. Prima pars est oratio premissa, contra mala seculi vel fluctus. Secunda, iste pusillanimus iam in solitudine salvus, sperat auxilium Dei et imprecatur vicibus, ibi exspectabam. Tertia affirmat quid sibi et illis fiat alternatim procedendo, ibi ego autem. Laborans ergo Ecclesia inter fluctus seculi orat, dicens:B
B ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,2 
I
prol.|
Numérotation du verset Ps. 54,3 
prol.|
marg.| Exaudi, Deus, orationem meam. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Hec sunt verba tribulati optantis liberari. Et post, ne despexeris deprecationem meam, ut fit illis, quorum oratio impleta, post despicitur, quia non est de eternis. Et si enim Deus det temporalia alicui petenti, eius tamen oratio ei non est accepta, quia caret debito fine. Intende mihi et exaudi me. Quid enim tibi est? EcceC
C ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,II 
prol.|
Numérotation du verset Ps. 54,4 
prol.|
marg.| Contristatus sum in exercitatione mea [AUGUSTINUS.] id {191.507C} est in his que mali ingerunt, quod postea dicet aperte, per quos malos exercetur, omnis nempe malus vivit, vel ut corrigatur vel ut per eum bonus exerceatur. Et conturbatus sum in mari seculi, a vento valido tribulationum. Sicut Petrus videns ventum validum venientem, timuit (Mt. 14); sic iste turbatus est in ipsa pugna, qua exercetur inter malos, dum et inimicos vult diligere, quorum correctionem amat, et abundante eorum malitia incipit odisse. Et ita incipit in fluctibus mergi, unde, conturbatus sum a voce inimici, et a tribulatione peccatoris. Hec est exercitatio, in quia tristabatur, que turbat oculum mentis ira quasi festuca, non tamen exstinguit odio velut trabe. Postea reddit singula {191.507D} singulis, ostendens qualiter sit tribulatus a voce inimici, et a tribulatione peccatoris. quasi1 : A voce inimici turbatus sum.D
D ¶Codd. : PL191
1 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 54,III 
prol.|
marg.| Quoniam ipsi declinaverunt in me iniquitates [GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS.] que eorum erant. Ideo dicit. Declinaverunt, quia impetus malitie eorum est quasi fluminis cursus, a tribulatione peccatoris, et, id est quia, in ira, id est in furore suo, non merito meo, molesti erant mihi, sed ruinosi sibi. Et per hoc.E
E ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,5 
IV
prol.|
marg.| Cor conturbatum est in me. [AUGUSTINUS.] Hoc est quod {191.508A} alibi dicitur: Turbatus est pre ira oculus meus (Ps. 6). Unde sequitur metus mortis. Mors anime odium est, ut vita, dilectio. Unde subdit, et formido mortis cecidit super me, quiaF
F ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,6 
V
prol.|
marg.| [HIERONYMUS. AUGUSTINUS.] Timor animi, et tremor corporis venerunt super me, et contexerunt me tenebre. Tenebre sunt mali homines, qui persequuntur Ecclesiam, et qui contegunt ipsam odio, quia qui odit fratrem suum, est in tenebris (1Io.II). Sed in hac infirmitate quid ait?G
G ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,7 
VI
prol.|
marg.| {191.508B} Et dixi: Quis dabit? [AUGUSTINUS.] Videns iste undique mala esse, et se malis non proficere, malos vero sibi officere, deliberat quid agat, et vult ad tempus separari ab his scandalis, ne peccata infirmis augeat, manens inter ea. Unde et petit pennas virtutum, quibus possit avolare in solitudinem et in altum contemplationis conscendere. Has autem pennas virtutum non habenti dat Deus; habenti vero interdum dat prelatus Ecclesie, dum solvit ligatas. Habent enim quidam has pennas, sed ligatas, cura et officio postorali, quibus non valent uti ad volandum in solitudinem, nisi prius solvantur. Ergo et qui solvit ligatas, pennas dat que non erant ad usum, nec sue habentis. His pennis Isaac ornatus exibat in campum meditari (Gn. 24), et Maria sedebat secus {191.508C} pedes Domini, intendens que dicebantur ab eo, dum soror circa plurima turbaretur (Lc. 10). Has igitur volens iste ait, et dixi: Quis dabit mihi pennas virtutum, et eis habitis volabo in solitudinem; et ibi requiescam in contemplatione. Solitudinem optat iste. Dabit mihi, dico sicut columbe non sicut corvo. Corvus enim de arca emissus, postea non rediit; columba vero emissa, ferens ramum olive rediit (Gn. 8). Columba a molestiis querit avolare, sed dilectionem non amittit, et semper gemit, sic et bonus vult se separare corpore ad his quibus non potest prodesse, sed non amore, amans eorum correctionem, et dolens prevaricationis ruinam; pie namque vivit in Christo. Ad cuius viscera pertinet {191.508D} id quod ait Apostolus: Quis infirmatur, et ego non infirmor? aut quis scandalizatur et ego non uror? (1Cor. 11) et sic aliorum mala sunt ei quasi persecutio, sicut Loth in Sodomis erat cruciatus, mala vita Sodomoruma, unde optat fugere et manere in deserto, pro turba tribulationum et scandalorum, sed aliquando ligatur non visco cupiditatis, sed cura et officio pastorali, ut deserere non possit, nisi solvatur. Quod si non solvitur, tunc dicatb: « Cupio dissolvi, et esse cum Christo »; sed manere necesse est propter nos, et sic ei meritum ex desiderio. Aliter optat iste mortem per quam separetur a malis, et ait per simile: Quis dabit mihi pennas sicut columbe, et volabo et requiescam, id est quis dabit mihi pennas, ut dissolvar, {191.509A} et sic avolem ab eis, et cum Christo quiescam?H
a Gn. 19.
b Cupio dissolvi et esse cum Christo] : sententia ex Phil. 1, 23-24 : « Coarctor autem e duobus : desiderium habens dissolvi et esse cum Christo, multo magis melius | permanere autem in carne, necessarium propter vos », ut ref. Augustinus, Ambrosius, Hieronymus et passim ; cf. Sabatier, t. 3, p. 815. [MM2022]
H ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,8 
VII
prol.|
marg.| Ecce elongavi fugiens, petiit iste pennas, et habuit, sed non eo modo quo petiit, scilicet ut avolaret ab eis corpore, sed morum dissimilitudine, melius fecit ei Deus quam petierat [AUGUSTINUS.] quem sic gratia confirmavit, ut inter malos corpore existens, ipse proficiat, et si non illi, et caritas bonorum non rumpatur. Et hoc est, Dixi: Quis dabit mihi pennas, et habui, quia ecce fugiens elongavi me a malis, non loco, ne rumpatur caritas bonorum, et ne perdatur exercitium malorum, quos Deus admiscet, sicut et Iudam apostolis [ (91)] . Fugiens se {191.509B} elongat, qui a turba desideriorum terrenorum in altam Dei contemplationem se sublevat. Sequitur, et mansi in solitudine [AUGUSTINUS.] mentis, ubi nullus est cum eo nisi Deus, ubi quies [ (92)] . Manet enim in solitudine, qui perseverat in remota mentis intentione.I
I ¶Codd. : PL191
marg.| Aliter totum a principio psalmi, et legitur in persona Christi, in quo describitur servilis forma, ait ergo Christus secundum quod homo; Exaudi, Deus, orationem meam, et ne despexeris deprecationem meam; intende mihi [GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS. HIERONYMUS.] quia sum in quem intendas; et exaudi me, dignum. Quid enim tibi est? Contristatus sum, humana infirmitate, in exercitatione mea, uno nomine vita Christi {191.509C} exponitur, qui nullo otio ab incepto remissus est. In quo tristis? quia perfidi non referunt fructum. Et conturbatus sum a voce inimici, qui me Samaritanum et demonium habentem dicebant (Io. 8). Et a tribulatione peccatoris. [GLOSSA INTERLINEARIS. HIERONYMUS. ALCUINUS. CASSIODORUS. HIERONYMUS. CASSIODORUS.] Et non meo merito, sed suo malo. Quoniam declinaverunt iniquitates, quia mala sua mihi imponebant; et in ira sua molesti erant mihi, sed ruinosi sibi. Et per hoc, cor meum conturbatum est, lege carnis turbatur animus; et hoc, in me, non exiit a me, id est non necessitate vel merito meo, turbatus sum, sed solva voluntate. Et formido mortis cecidit, ut pondus, super me. Vel cedidit super me, quia ibi perit in quo nihil habet iuris. Unde: Ero mors tua; o mors {191.509D} (Ose. 13). Et timor, animi, et tremor, corporis, venerunt super me. Proprietas mortis est, ut eam primo timeamus, inde contremiscamus. Et contexit me tenebra, alia littera, id est mors secuta est. Et in hac conturbatione positus, dixi: Quis dabit mihi, nisi tu, Domine Pater, pennas sicut columbe, et volabo et requiescam? id est ut avolem a Iudeis infidelibus, et quiescam in gentibus credentibus. [ALCUINUS. HIERONYMUS. CASSIODORUS.] Ut enim columba emissa inveniens lutosa, ad arcam reversa est, sic Christus lutosa inveniens corda Iudeorum avolavit ad gentes. Unde sequitur: Ecce elongavi fugiens, a Iudeis, et mansi in solitudine, gentium. Unde Isaias: Letetur {191.510A} desertum, et floreat tamquam lilium (Is. XXXV). Et alibi: Letare, sterilis que non paris etc. (Is. 54). Illud etiam ad litteram tangit quod vitabat persequentes, ut occasionem ire demeret; et manebat in desertis orans, in quo docebat nos in secreto conscientie quiescere, cum a malis premimur.J
J ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,9 
VIII
prol.|
marg.| Exspectabam eum. [CASSIODORUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] Secunda pars, ubi iam in solitudine salvus, sperat auxilium Dei, et imprecatur civibus, et proceditur prius de prima lectione, que est in persona Ecclesie hoc modo; quasi2 : Mansi in {191.510B} solitudine mentis, ubi quies est. Sed quia extra tribulatio est, exspectabam eum qui salvum me fecit. Salvat nos Christus, dum excitatur in nobis, id est dum fides eius in nobis inardescit, et dum videmus que pro nobis tulerit ut et Petrus liberatus est, cum excitavit eum dormientem, dicens: Domine, perimus (Mt. 8). Et tu ergo si navicula cordis turbatur in fluctibus, excita Christum, id est fidem Christi in te, et salvaris. Unde me salvavit? a pusillanimitate spiritus, qua supra dixit se turbatum, et tempestate, id est seditionibus. Hec tempestas in qua Petrus clamabat: Me salvasti; illos autem qui se extulerunt, oK
K ¶Codd. : PL191
2 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 54,10 
IX
prol.|
marg.| Domine, precipita [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. ALCUINUS.] ne muniant cogitationes suas machinando, id est quasi quadam machina; et linguas eorum qui male conspiraverunt in turre superbie edificanda, divide, ne sit superba unitas, ne malitia habeat effectum. Horum figura fuerunt illi qui moverunt pedes suos ab Oriente, et venerunt in terram Sennaar edificare turrim contra Dominum, que pertingeret usque ad celum, ut sic nomen eorum celebraretur. Sed ibi confusa est lingua eorum, ne efficerent quod volebant (Gn. X, 11), ita petit iste de malis fieri. Ideo divide, quoniam vidi iniquitatem, id est perfidiam eorum, qui non credunt, et contradictionem, {191.510D} quia contra mysteria Christi agunt, in civitate Babylonia, que turrim superbie edificat. Quia hec vidi, ideo fugi in silitudinem. Hec est civitas de qua dicit Dominus per prophetam. Ego Deus, et non homo, et civitatem non ingredior (Ose. 11). Est alia civitas, quam inhabitat Deus. De qua dicitur: Non potest abscondi civitas supra montem posita (Mt. 5). Et hec,L
L ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,11 
X
prol.|
Numérotation du verset Ps. 54,12 
prol.|
marg.| Iniquitas [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] non ad horam, sed die ac nocte, id est assidue, circumdabit {191.511A} eam, scilicet Babyloniam. Hec turbare solent iustum, ut vellet avolare. Iniquitas dico, existens super muros eius civitatis, id est principes eius, qui sunt munimenta civitatis, qui arca circumeunte tamquam muri Iericho cadent septimo die (Iosue 6), id est in iudicio erit, quando post hanc vitam que septem diebus agitur, singulorum merita discutiet Christus. Et labor est in medio eius, id est in communi plebe. Ideo labor in medio, et, id est quia, iniustitia, id est iniquitas. Quies autem est in humilitate. Ecce in maioribus et in minoribus est iniquitas. Vel labor est in oppressionibus aliorum; et iniustitia in iudiciis faciendis. Et hoc est, in medio eius, a simili, quasi in ea tota.M
M ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,XI 
prol.|
marg.| Et non defecit [GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS. HIERONYMUS. CASSIODORUS.] quia semper durat usura, quia plus exigit in iniuria, vel in qualibet re, quam acceperit: non dimittit ut sibi dimittatur. Et dolus, quia alios decipiunt de plateis eius non absconduntur saltem, quia mala sunt, sed publice fiunt. quasi3 : In aperto lucrati sunt, et deceperunt; quod utrumque lex prohibet.N
N ¶Codd. : PL191
3 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 54,13 
XII
prol.|
marg.| Quoniam si inimicus. [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS.] Hucusque de apertis inimicis egit, nunc de occultis agit Ecclesia. quasi4 : Ita fac in civitate, {191.511C} scilicet precipita, et divide linguas, quia in ea sunt, non tantum inimici aperti, imo etiam occulti, qui magis nocent. Quoniam si inimicus meus, aliquis manifestus, maledixisset mihi virgis, sustinuissem utique, quia non inopinatum malum esset.O
O ¶Codd. : PL191
4 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 54,XIII 
prol.|
marg.| Et si is qui oderat me, manifeste super me magna locutus fuisset [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] id est superbe insultaret, magnificaret se super me, et minaretur mihi quidquid posset, abscondissem me inter eos qui intus sunt mecum, scilicet in Ecclesia, ab eo {191.511D} qui foris est. Abscondissem dico, forsitan. Vel utique, alia littera quam alii ponunt. Notatur hic magna patientia huius, ita enim daret locum verbis, ut se absconderet ne videret adversarium illum tolerasse.P
P ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,14 
XIV
prol.|
marg.| Tu vero homo unanimis [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] olim qui aliquando bonum consilium dedisti, et dux meus qui aliquando bene monuisti, et notus meus qui in eadem Ecclesia mecum fuisti. Tu, inquam, talis non es tolerandus. Et cum intus sint mali, quod ergo restat, nisi solitudo? Nulla enim pestis efficacior ad nocendum, quam familiaris inimicus. Unde: Inimici hominis domestici eius (Mt. 10). Et alibi: Ab {191.512A} ea que dormit in sinu tuo, custodi claustra oris tui (Mi. 7).Q
Q ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,15 
XV
prol.|
marg.| Qui simul [AUGUSTINUS.] cum aliis mecum conversans in Ecclesias, dulces capiebas cibos spirituales. Undec: « Gustate et videte quoniam suavis est Dominus ». Et ambulavimus cum consensu in domo Dei, id est in Ecclesia. Sed quia modo extra es, non corpore sed mente: ideo dissensio est inter nos.R
c Ps. 33,
R ¶Codd. : PL191
marg.| [CASSIODORUS. ALCUINUS. HIERONYMUS. CASSIODORUS. HIERONYMUS. GLOSSA INTERLINEARIS. ALCUINUS. CASSIODORUS.] Aliter totum ab illo loco legitur in persona Christi: Exspectabam eum. quasi5 : {191.512B} Mansi in solitudine. Et ibi etiam, exspectabam eum, scilicet Deum Patrem. quasi6 : In solitudine non ex me securus, presidium patris sustinui; qui salvum me fecit a pusillanimitate spiritus, ne cederem malis in passione et tempestate, ne irascerer. Sequitur: precipita, Domine, divide linguas eorum, id est dispergantur divisis linguis. Vel agit Christus specialiter de Iudeis, qui multis seditionibus et schismatibus involuti sunt: ex quo dixerunt: Non habemus regem nisi Cesarem (Io. 19). Quare hec fiant, subdit, Quoniam vidi iniquitatem et contradictionem, hoc non mutatur. In civitate, Hierusalem; et non ad horam, imo, Die ac nocte iniquitas circumdabit eam, Hierusalem. Iniquitas, dico, existens, supra muros eius, et labor in medio eius et iniustitia. Hec non {191.512C} mutantur. Et non defecit de plateis eius, Hierusalem, usura et dolus. Nec hoc mutatur. Quoniam si inimicus, hic Christus loquitur specialiter contra Iudam, et est hic exprobratio Iude, vel contra quemlibet virum Iudaicum, sibi familiariter inimicantem. quasi7 : Ita fac in civitate Hierusalem, quia ibi familiares inimicos habeo, qui sunt intolerabiles. Et hoc est, id est quoniam si inimicus meus, manifestus, mala fecisset mihi, sustinuissem utique. Et si is qui oderat me, id est qui de me nullam notitiam habuit, super me magna locutus fuisset, abscondissem me forsitam ab eo, id est non vindicassem. Tu vero homo, Iudaice, unanimis, cui tradita sunt eloquia Dei (Rm. 3), dux meus, quia feci te ducem {191.512D} super populum meum, et notus meus, quia de eadem gente mecum, cur scilicet me occidere queris? Qui simul mecum dulces capiebas cibos, id est legis instituta, que tibi exponebam; et, in domo Dei, id est in templo Hierusalem, ambulavimus cum consensu.
5 quasi] + dicat PL
6 quasi] + dicat PL
7 quasi] + dicat PL
marg.| Vel specialiter contra Iudam loquitur dicens: Tu vero homo, scilicet Iuda, unanimis, quia inter apostolos fuit, dux meus, quia ad castella et vicos premissus; et notus meus, quia prescivit eum traditorem, scilicet, cur me tradis, qui simul mecum dulces capiebas cibos? corporales, scilicet buccellam qui soli, scilicet corporales cibi, iniquo poterant esse dulces. Solet autem vis iniquitatis comessationibus mitescere. Unde huic gravior culpa est. Et   in domo Dei, id est in templo Hierusalem, {191.513A}   ambulavimus cum consensu corporalis conversationis, quia in eius collegio Iudas erat. S
S ¶Codd. : PL191
marg.| +marg.| {{<sententia Herberti> Psalmo 54 super Qui simul mecum dulces 8 etc.   sicut buccellam etc. Hoc non est in Cassiodoro et fuit hec buccella intincta. Unde Ioannes : Itaque cum recubuisset ille supra pectus Iesus dixit d  : « Ille est cui ego intinctum panem porrexero. Et cum intinxisset panem dedit Iude Simonis Scariothis. Et post buccellam tunc introivit in eum Satanas ». Unde nec Ecclesia hostiam dare debet intinctam, quod etiam et canon inhibet. Nota etiam quod buccella hec non fuerit corpus Christi. Unde Augustinus super Ioannem homelia octava 9 . Non autem ut putant quidam negligenter legentes, tunc Iudas Christi corpus accepit. Intelligendum est enim quod iam omnibus distribuerat Dominus sacramentum corporis et sanguinis sui, ubi et ipse Iudas erat, sicut Lucas evidenter narrat ac deinde ad hoc ventum est ubi, secundum narrationem Ioannis, aptissime Dominus per buccellam tinctam atque porrectam suum exprimit traditorem, fortassis per panis tinctionem illius significans fictionem. Non enim omnia que tinguntur abluuntur sed ut intinguantur non nulla tinguntur. Si autem hic bonum aliquid significat tinctio, eidem bono ingratum, non in merito est secuta dampnatio.
<sententia> H<erbertus> Hinc nota Ecclesias illas non multum delinquere que hostiam tinctam dant, ut Ca<n>t<uariensis> Ecclesia cum tinctio ut Augustinus dicit in bono accipi possit. Melius tamen est ut non detur intincta. Nota etiam quod in eadem cena prius corpus suum dedit Iude sicut et aliis post vero soli Iude panem illum seu buccellam intinctam qua eum traditorem designavit. T e }}
d Io. 13, 26-27.
e ¶Nota : Liturgie : pratiques médiévales de l’Eucharistie : communion par intinction en Angleterre.
T ¶Codd. : Cbg150 (f. 184vb ) ; iter. Ox2051 (f. 140v )
8 dulces] om. Ox20521
9 octava} + de sermone Ox20521* (expunc.)
Numérotation du verset Ps. 54,16 
XVI
prol.|
marg.| Veniat mors. [ALCUINUS. CASSIODORUS. HIERONYMUS. AUGUSTINUS. ALCUINUS.] Sicut supra apertis inimicis, ita hic occultis imprecatur, et ne putaretur esse unus de quo agebat, penam communicat Iudeis, id est communiter Iudeis cum aliis imprecatur. Et tangit initium schismatis, quando, scilicet Dathan et Abiron moverunt seditionem adversus Moysem et Aaron, sicut in Numeris legitur, quos vivos terra absorbuit, cum tabernaculis et omni substantia eorum. Chore quoque et cum eo ducenti quinquaginta illorum, sequentes malitiam, arripuerunt thuribula, {191.513B} ut adolerent incensum, in conspectu Domini, qui divino igne consumpti sunt, qui etiam populo quatuordecim millia septingentos vastavit (Nm. 16). Et ideo, venit nova mors super eos. Ita iste imprecatur malis, et loquitur in eadem voce Christus et Ecclesia. quasi10 : Quia tales sunt, ideo, veniat mors nova super illos, ut super illos, scilicet Dathan et Abiron, qui initium schismatis fuerunt, et superbi se separaverunt, venit nova mors; aperuit enim terra se, et vivos absorbuit. Unde et hic quasi exponendo subdit, et descendant in infernum, id est in voraginem terrene cupiditatis. Descendant dico, viventes, id est scienter peccantes, scientes quia pereunt. Et tamen pereuntes hiatu terrene cupiditatis absorbeantur. {191.513C} Hec est nova mors, et agit communiter de maioribus et minoribus.
10 quasi] + dicat PL
marg.| Vel ita ut distinguas inter maiores et minores, sicut in illo schismate fuit. Duces enim absorpti sunt a terra, populus vero sequens fuit igne vastatus, ita hic divisum imprecatur auctoribus mali, et fautoribus, dicens: Veniat mors super illos, id est super minores qui consentiunt maioribus veniat ignis consumptionis, ut super populum ignis de celo venit; et descendant, maiores qui sunt auctores mali, in infernum terrene cupiditatis viventes, id est scienter peccantes, ut duces illorum terra absorbuit. Illi enim, id est minores, consenserunt, et secuti sunt, et studio consensionis accensi, a ducibus suis recedere noluerunt. Et ideo {191.513D} venit ardor consumptionis, super ardorem dissensionis; duces vero absorpti sunt a terra. Ita hi scienter peccantes descendunt. Et merito hoc eis,U
U ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,XVII 
prol.|
marg.| Quoniam nequitie sunt in habitaculis, vel in hospitiis eorum [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. ALCUINUS.] id est in hac vita, ubi peregrini sunt et transeunt. Non enim semper hic mansuri sunt, cur ego sic instant? Et hec nequitie sunt in medio eorum, id est in corde. Ideo dicit in hospitiis esse nequitias, quia aliene sunt, non naturales, sed in hospitio suscepte, quasi adventitie. Vel prius sunt nequitie, in habitaculis eorum, id est in occulto, scilicet et postea; in medio eorum, id est in communi et aperto.V
V ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,17 
XVIII
prol.|
marg.| Ego autem. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Tertia pars, ubi affirmat quid sibi et illis fiat, alternatim procedendo. Et loquitur hic corpus Christi, id est Ecclesia. Illi ita peribunt, Ego autem ad Dominum clamavi in conturbatione exercitationis mee, et Dominus salvavit, vel salvabit me: quod consequens erat. Et ego, ut non ingratus,W
W ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,18 
XIX
prol.|
marg.| Vespere [AUGUSTINUS. HIERONYMUS. AUGUSTINUS.] id est de preteritis, narrabo et mane, id est de futuris annuntiabo ei meridie qui non vergit solem ad occasum, id est in {191.514B} sempiternis, que semper manent exaudies vocem meam: in hac sententia singula singulis redduntur, et tria tempora distinguuntur.
marg.| Vel ita, ut sine distinctione temporum reddantur singula singulis: vespere enim fuit Dominus in cruce; mane, in resurrectione; meridie, in ascensione. Ait ergo, vespere narrabo, patientiam morientis in vespere narro. Et mane annuntiabo, id est annuntio vitam resurrectionis mane facte. Et exaudiet vocem meam, in meridie, id est sedens ad dexteram Patris, ubi interpellat pro nobis, ad quam ascendit in meridie. Ecce quanta consolatio isti est a tempestate, contra malos qui sunt foris et intus, id est in aperto et occulto. Sic et nos inter malos cum isto oremus, plangamus, securi dicamus;X
X ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,19 
XX
prol.|
marg.| Redimet in pace. [GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS. HIERONYMUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] quasi11 : Ita exaudiet, quia redimet animam meam collocandam in pace eterna. Hec contra illos qui non amant pacem, ideo anima mea in pace, quia amavi pacem. Redimet dico ab his qui appropinquant mihi, id est a Christianis fictis, qui magis decipiunt quam aperti idololatre. Appropinquant ergo nomine, non numine; corpore, non mente; numero, non merito. Et vere appropinquant, quoniam inter multos erant mecum. Vel in multis sacramentis, scilicet et in baptismo, in Evangelii lectione, in festis {191.514D} et huiusmodi; sed in paucis non erant mecum; in omnibus sacramentis mecum, sed non in fide, spe et caritate, sine qua nihil sunt omnia. Vel inter multos erant mecum, sive in multis, id est in paleis, que multe sunt. Erant mecum, non in granis, que pauca sunt, id est non cum paucis electis mecum erant. Erant enim de multitudine vocatorum, non de paucitate electorumf. Et bene ait, mecum; nam et prope est palea tritico; de uno enim semine nascuntur, in uno agro radicantur, de una pluvia nutriuntur: sub eodem messore colliguntur, eadem trituratione utuntur, eamdem ventilationem exspectant, sed non in unum horreum intrant: ita et illi sunt mecum, in multis sacramentis, vel paleis.Y
f Cf. Mt. 22.
Y ¶Codd. : PL191
11 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 54,20 
XXI
prol.|
marg.| Exaudiet. [GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS.] Dico exaudiet me, et non solum exaudiet me orantem, pro me exaltando: sed etiam, exaudiet me Deus, orantem pro humiliandis inimicis, et, id est quia, afflictione humiliabit illos qui confidunt in duce, qui heri cepit. Humiliabit dico, ille, qui est ante secula, quia in principio erat Verbumg (Io. 1), quod eis non videtur, quia in tempore Christus natus est de Virgine. Et merito humiliabit.Z
g Io. 1, 1.
Z ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,XXII 
prol.|
Numérotation du verset Ps. 54,21 
prol.|
marg.| Non enim est illis commutatio perversi sensus, {191.515B} [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] sed permanent in perversitate; in schismate moriuntur, quia non mutantur in melius, sed in peius: nec cum hic sunt, nec in resurrectione, quia sensus perfidorum incommutabilis est. Et non timuerunt Deum, hoc remedio convertitur homo, scilicet quia timet Deum, et pro his pena sequitur, non aliud tamen. Unde sequitur: Extendit manus suas, a simili ferire volentis, qui manus elevat ut gravius impingat: et hoc in retribuendo, id est ut retribuat eis.AA
AA ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,XXIII 
prol.|
Numérotation du verset Ps. 54,22 
prol.|
marg.| Contaminaverunt [AUGUSTINUS. HIERONYMUS. GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS. {191.515C} ALCUINUS. AUGUSTINUS.] et non satis fuit eis, non timere nec mutari. Sed etiam contaminaverunt testamentum promissionis eius, quod ipse Dominus dixit Abrahe: In semine tuo benedicentur omnes gentes (Gn. 22), quod polluit qui contradicit. Vel contaminaverunt testamentum eius, id est perverterunt Scripturas. Vel quantum ad se, contaminaverunt Scripturas, dum contraria agunt. Et ideo, divisi sunt per hereses, ab ira vultus eius, vel pre ira, hoc est ab ipso irato, « qui tradidit eos in desideria cordis eorum »h. Et appropinquaverunt. quasi12 : Et quia illi contaminaverunt, et quia illi armantur et divisi sunt, ideo armantur amplius iusti, et liberantur infirmi, qui curam habent in Deum. Et hoc est, illi contaminaverunt. Et per hoc, cor {191.515D} illius, id est secreta voluntas Dei, que in Scripturis continetur, appropinquavit suis fidelibus, ut scilicet intelligamus eius voluntatem, qua illis precisis a Catholica fide, compungit bonos, et boni magis excitantur qui probati sunt; et intelligitur in Scripturis, que latebat Dei voluntas. Unde alibi: Congregatio taurorum in vaccis populorum, ut excludantur id est emineant et appareant « qui probati sunt argento »i divini eloquii.AB
h Rm. 1.
i Ps. 67.
AB ¶Codd. : PL191
12 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 54,XXIV 
prol.|
marg.| Molliti. [AUGUSTINUS.] Vere appropinquabit, quia super oleum molliti sunt sermones eius, Dei, super oleum, quia obscura que in Scripturis sunt, dura exposita molliuntur, et usque ad ossa penetrant. Unde sequitur: {191.516A} Et ipsi sermones sunt iacula, quia molliti non perdunt virtutes, sed evangeliste eis armantur et feriunt corda hominum ad amorem pacis, et a perplexis hereticorum questionibus liberant infirmos. Dico, molliti sunt sermones, sed si tibi puero qui lacte minoris doctrine nutriris, adhuc duri sunt, ne irascaris uberibus Ecclesie, sedAC
AC ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,23 
XXV
prol.|
marg.| Iacta curam tuam in Dominum [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. ALCUINUS.] vel in Deum, non in alium qui saxum est navi, non portus fluctuanti in seculo; et ipse te enutriet lacte simplicis sensus, donec proficias ad panem validioris intelligentie provectus.AD
AD ¶Codd. : PL191
prol.| {191.516B} Salubre consilium est iactare curam in Dominum, qui nutrit. Cura seculi, ut vermis noster nos consumit. Sed si cura in Domino iactatur, nutrit Unde Salomon: Sicut vermis ligno et tinea vestimento, ita viri tristitia nocet cordi (Prv. 25). Iacta in Dominum curam, tamquam in portum, quia non dabit fluctuationem iusto in eternum. Et sic verba fluctuationis fuerunt; constristatus sum in exacerbatione mea, et conturbatus. Aliter totum in persona Christi ab illo loco: Ego autem ad Deum clamavi, dixit Christus, et Dominus Pater, salvavit, id est salvabit me. Et quia salvabit, ideo, vespere, quo capiar, et mane, quo iudicatus ero, et meridie, quo crucifixus {191.516C} ero; narrabo, preterita opera; et annum citabo, virtutes et opera que faciet; et ideo, exaudiet vocem meam.
marg.| [CASSIODORUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS. ALCUINUS.] Vel ita, ut reddantur nominibus verba; narrare enim ad vesperam pertinet, quo omnia dixit que Iudas disponebat. Nuntiare pertinet ad mane, quando dixit Pilato: In hoc natus sum ut testimonium perhibeam veritati etc. (Io. 18). Exaudiet, pertinet ad meridiem, quando emisit Spiritum. Ecce quanta mysteria breviter dicuntur.
marg.| Vel ita, distingue litteram. Dominus salvabit me vespere et mane, hic distingue litteram. Unde ego non ingratus, narrabo et annuntiabo, et ipse, exaudiet vocem meam. Redimet in pace animam meam. Redimet dico, ab his qui appropinquant mihi, id est qui ficte {191.516D} laudant me, dicentes: Scimus quia verax es etc. (Mc. 12). Quoniam inter multos erant mecum, id est non cum paucis electis, et non solum pro me exaudiet, sed etiam pro illis. Exaudiet me Deus qui est ante secula. Humiliabit illos de superbia ut credant. Vel humiliabit, ut tollant locum et gentem (Io. 11), et merito. [CASSIODORUS. ALCUINUS. CASSIODORUS.] Non enim est illis commutatio, et non timuerunt Deum, extendit manum suam in retribuendo. Hec non mutantur. Et quia tales divisi sunt, ab ira vultus eius, id est ipse iratus dividet in futuro eos a granis. Ira enim est vindicta iudicii qua dividuntur boni a malis, ut grana a paleis. Et tunc, cor illius appropinquabit, id est voluntas Dei per prophetas et apostolos nuntiata, omnibus nota erit. Vel cor Dei {191.517A} sunt iusti, qui secreta Dei sui noverunt. Hi appropinquabunt Deo, cum illi dividuntur. Ideo hec illis, quia molliti sunt sermones eius super oleum, vel mollierunt alia littera, adulando, et ipsi tamen sermones, sunt iacula, dum dicunt: Reus est mortis (Mt. 26). Et quia tales sunt, ergo non in eos, sed in Domino iacta curam tuam, et ipse te enutriet. Et non dabit in eternum fluctuationem iusto. Hec non mutantur.AE
AE ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,24 
XXVI
prol.|
marg.| Tu vero. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS.] Hi tunc non fluctuabunt, sed impiis qui contaminaverunt testamentum, quid erit? Impii in puteum gehenne deducentur. Et hoc est, tu vero Deus, deduces eos. {191.517B} Hinc est finis contaminationis in puteum interitus, id est in tenebras submersionis, nec differetur, quiaAF
AF ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 54,XXVII 
prol.|
marg.| Viri sanguinum [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] qui occidunt animas aliquando et corpora. Et dolosi in seductione, non dimidiabunt dies suos, id est voluntarios, non a Deo constitutos, et non perficient quantum putant 117, sed intra tempus peribunt, quia sperant.
marg.| Vel ita, ideo deduces in puteum, quia, non dimidiabunt dies suos [ (93)], ut si quos egerunt in malo reliquos agant in bono, redimentes tempus (Eph. 5), sed omnes continuant in malo. [ALCUINUS. AUGUSTINUS.] Alii enim non incipiunt dies bonos, sed in malis continue {191.517C} perseverant, alii dimidiant, alii implent dies bonos, quia alii moriuntur in Egypto, alii in deserto, alii in terra sancta. In Egypto moriuntur qui in tenebris vitiorum usque ad finem vite conversantur. In deserto, qui de confusione peccati exeuntes, errata per penitentiam emendant. Implent dies, qui sine crimine in opere iustitie usque ad finem vite perseverant. Hec tria genera hominum figurata sunt per ea que scripta sunt in volumine Ezechielis ostensa, ubi scripta erant hec tria: Carmen, lamentum, et vel dictum est prophete, ut devoraret volumen, id est in mentis intelligentiam traiiceret horum trium mysteria (Ez. 2). Carmen cantant, qui peccatorum lapsum non senserunt. Lamentum {191.517D} quia peccatis per lamentum penitentie resurgunt. Ve qui peccant et non penitent. Illi non dimidiabunt. Ego autem sperabo in te, Domine. Quod non illi, et ideo non perveniant ad eternum diem.AG
AG ¶Codd. : PL191


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Petrus Lombardus, Magna Glossatura (Ps. Psalmus 54), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 08/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=magna&numLivre=26&chapitre=26_54)
Signaler un complément d'information

Notes :