Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa magna

Biblia communis

Psalmus 103

Numérotation du verset Ps. 103,1

¶Psalmus David.

¶Codd. : (Ps. 103) Δ ( ω 1 ω² T79 ) Rusch Ps-G | Psalmus David Rusch cum Ps-R ] Ipsi David Ps-G D30

Numérotation du verset Ps. 103,I

Benedic anima mea Domino ¦

Domine

Deus meus

magnificatus es vehementer.

Numérotation du verset Ps. 103,II

Confessionem et decorem induisti ¦

Numérotation du verset Ps. 103,2

amictus lumine sicut vestimento.

Numérotation du verset Ps. 103,III

Extendens

celum

sicut pellem ¦

Numérotation du verset Ps. 103,3

qui tegis aquis¹

¹ aquis Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Δ Rusch] in praem. Ps-G (R F C I M* Ψ^B*) cum Ps-R

superiora eius.

Numérotation du verset Ps. 103,IV

Qui

ponis nubem ascensum tuum ¦ qui ambulas

super pennas ventorum.

Numérotation du verset Ps. 103,4 V

Qui facis angelos tuos spiritus ¦

et ministros tuos ignem urentem.

Numérotation du verset Ps. 103,5 VI

Qui fundasti terram super stabilitatem suam ¦

non inclinabitur in seculum seculi.

Numérotation du verset Ps. 103,6 VII

Abyssus

sicut vestimentum amictus eius ¦ super montes stabunt aque.

Numérotation du verset Ps. 103,7 VIII

Ab increpatione tua fugient ¦

a voce tonitrui tui

formidabunt.

Numérotation du verset Ps. 103,8 IX

Ascendunt

montes

et descendunt campi ¦

in locum quem fundasti eis.

Numérotation du verset Ps. 103,9 X

Terminum posuisti quem non transgredientur ¦ neque convertentur

operire terram.

Numérotation du verset Ps. 103,10 XI

Qui emittis

fontes

in convallibus ¦ inter medium

montium

pertransibunt

aque.

Numérotation du verset Ps. 103,11 XII

Potabunt

omnes

bestie

agri ¦

exspectabunt

onagri in siti sua.

Numérotation du verset Ps. 103,12 XIII

Super

volucres celi

habitabunt ¦ de medio petrarum

dabunt voces².

² voces Ps-G (Ψ^B² V) D30 Ω Δ Rusch Clementina cum Ps-R (voces suas)] vocem Ps-G ( cett. codd. et nonnulle edd. )

Numérotation du verset Ps. 103,13 XIV

Rigans

montes de superioribus suis ¦

de fructu

operum

tuorum

satiabitur terra.

Numérotation du verset Ps. 103,14 XV

Producens

fenum

Iumentis ¦

et herbam

servituti hominum.

Numérotation du verset Ps. 103,XVI

Ut³

³ Ut D30 Cor2 etc Et Ω ^M (hapax)

educas panem⁴

⁴ educas] educat D30 (hapax)

de terra ¦

Numérotation du verset Ps. 103,15

et vinum

letificet⁵

⁵ letificet Ps-G (Ψ^B V D) D30 Ω^S Δ Rusch edd. cum Ps-R (nonnulli codd.) Ps-Moz] letificat Ps-G cum Ps-R (H M N* S D X)

cor hominis.

Numérotation du verset Ps. 103,XVII

Ut⁶ exhilaret faciem in oleo ¦

⁶ Ut D30 ω¹ T79 Rusch] Et ω² (hapax)

et panis

cor hominis confirmet⁷.

⁷ confirmet Ps-G (Φ^RP Ψ^B V D) D30 Ω Δ Rusch edd confirmat Ps-G ( cett. )

Numérotation du verset Ps. 103,16 XVIII

Saturabuntur

ligna campi^†

et cedri

Libani

quas

plantavit ¦

Numérotation du verset Ps. 103,17

illic

passeres nidificabunt.

Numérotation du verset Ps. 103,XIX

Herodii

domus

dux est eorum^†

Numérotation du verset Ps. 103,18

montes

excelsi

cervis ¦

petra

refugium herinaciis.

Numérotation du verset Ps. 103,19 XX

Fecit lunam

in tempore⁸ :

⁸ tempore Ps-G ( R F Ψ B*) Rusch cum Ps-R ( cett. )] tempora D30 Ω Δ Ps-G cum Ps-R ( M K T D* edd. ) Ps-αγ Ps-Moz

sol

cognovit

occasum suum.

Numérotation du verset Ps. 103,20 XXI

Posuisti tenebras

et facta est nox ¦ in ipsa

pertransibunt omnes bestie silve.

Numérotation du verset Ps. 103,21 XXII

Catuli

leonum rugientes

ut rapiant ¦ et querant a Deo escam sibi.

Numérotation du verset Ps. 103,22 XXIII

Ortus est sol

et congregati sunt ¦

et in cubilibus suis

collocabuntur.⁹

⁹ <divisio.> sol D30 ω² T79 ] sol’ ω 1

Numérotation du verset Ps. 103,23 XXIV

Exibit homo

ad opus suum ¦

et ad operationem suam

usque ad vesperam¹⁰.

¹⁰ vesperam Ps-G (F M Q² W Φ^R²^GVP K Ψ^B V D) D30 Ω Δ Rusch cum Ps-R (nonnulli codd.)] vesperum Ps-G cum Ps-R etc.

Numérotation du verset Ps. 103,24 XXV

Quam magnificata sunt

opera tua

Domine^†

omnia in sapientia

fecisti ¦ impleta est¹¹ terra

¹¹ est] om. Ω^M

possessione tua.

Numérotation du verset Ps. 103,25 XXVI

Hoc

mare magnum et spatiosum

manibus¹² ¦

¹² manibus Ps-G (I* Φ^R* G* rell. codd. et edd. +VL311) cum hebr. (ידים) Ps-H ] ※manibus: Ps-G* ( R C I² Q Φ^R²GVP G² ) cum Hier. ep. 106; Hexapl. (Theodotion); om. Ps-R (+VL311) cum Vet. lat. Ps-Med (+ )

illic reptilia quorum non est numerus.

Numérotation du verset Ps. 103,XXVII

Animalia pusilla cum magnis ¦

Numérotation du verset Ps. 103,26

illic

naves

pertransibunt.

Numérotation du verset Ps. 103,XXVIII

Draco iste

quem formasti

ad illudendum ei ¦

Numérotation du verset Ps. 103,27

omnia

a te¹³ exspectant

¹³ a te Ps-G* (C plerique codd. et edd.) cum Ps-R et Vet. lat. ] ad te Q* V, te R F M*

ut des illis escam in tempore¹⁴.

¹⁴ tempore] + opportuno Ps-R ( S ) ( hapax )

Numérotation du verset Ps. 103,28 XXIX

Dante

te illis colligent ¦ aperiente

te manum tuam omnia implebuntur bonitate.¹⁵

¹⁵ <divisio.> tuam ω 1 ω² ] tuam’ D30 T79

Numérotation du verset Ps. 103,29 XXX

Avertente autem te faciem turbabuntur^† auferes

spiritum

eorum et deficient ¦

et in pulverem suum

revertentur.

Numérotation du verset Ps. 103,30 XXXI

Emitte¹⁶ spiritum tuum

¹⁶ Emitte Ps-G (R F M ² Q G ² Ψ^B V D) D30 Ω Δ Rusch cum Ps-R ] Emittes Ps-G

et creabuntur ¦

et renovabis

faciem terre.

Numérotation du verset Ps. 103,31 XXXII

Sit gloria Domini

in seculum ¦

letabitur Dominus in operibus suis.

Numérotation du verset Ps. 103,32 XXXIII

Qui respicit

terram

et facit eam tremere ¦

qui tangit

montes

et fumigant. ¹⁷

¹⁷ <divisio.> terram D30 ω² ] terram’ ω 1

Numérotation du verset Ps. 103,33 XXXIV

Cantabo Domino in vita mea ¦

psallam Deo meo quamdiu sum.

Numérotation du verset Ps. 103,34 XXXV

Iocundum sit

ei eloquium meum ¦ ego vero delectabor in Domino.

Numérotation du verset Ps. 103,35 XXXVI

Deficiant peccatores

a terra^† et iniqui

ita

ut non sint ¦

benedic anima mea Domino.¹⁸

¹⁸ <divisio.> terra⁺ D30 ω 1 ω² ] terra T79

Psalmus 103

Numérotation du verset Ps. 103,1

^prol.|

^marg.| {925C} Benedic, anima mea, Domino. Titulus: Psalmus David. Patet. [ALCUINUS. CASSIODORUS.] Item in hoc psalmo Deum benedicere monet, sicut in precedenti. Agit {191.925D} enim hic de laudibus Dei, materiam laudis assumens ab operibus eius, scilicet a celo et a terra, et ornatu eorum, de quibus hic psalmus agit. Totus tamen figuris rerum mysteriisque contextus. [AUGUSTINUS.] Etsi enim fere omnia hic ad litteram religiose possint accipi, sunt tamen plena mysteriis iuxta litteram, ex visibilibus operibus que hic dicuntur, invisibilia Dei debent intelligi, sicut ex fabrice mundialis magnitudine et pulchritudine, fabricatoris inestimabilis magnitudo et pulchritudo potest perpendi et amari, ut sic tandem possit videri, tamen in omnibus spiritualis sensus querendus est, et perscrutandus.

^marg.| Intentio. [CASSIODORUS.] Monet ad laudem.

^marg.| Modus : Tripartitus est psalmus. Primo, monet benedicere Deum {191.926C} per celum et terram, et per omne ornamentum eorum. Secundo dicit quomodo Ecclesiam per mare seculi traducit ad portum vite, ibi hoc mare. Tertio promittit se cantaturum semper Domino, ibi cantabo {191.926D} Domino. [AUGUSTINUS.] Propheta ergo Dei magnalia que mente conceperat, narraturus, ipsius visionis exsultatione eructat, dicens: O.^A

^A ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,1
I

^prol.|

^marg.| Anima mea, benedic Domino, pro tantis beneficiis et muneribus que hic narrantur. Domine Deus, magnificatus es. Proponit magnifica que dicturus est, id est proponit hic Deum magnificum esse, postea dicturus in quibus sit magnificus, in quibus omnibus non proprie nisi ipse auctor laudandus est, et convertens ad ipsum sermonem causam ostendit quare sit benedicendus. quasi¹ : Ideo es benedicendus, {191.927A} quia o Domine Deus, proprie Deus et meus, qui magnus es natura. Magnificatus es, in notitia mea vehementer. Unde magnificatus es, qui semper in te magnus, qui non potes crescere vel minui, quia perfectus es. Per hoc, quia.^B

^B ¶Codd. : PL191

¹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 103,II

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 103,2

^prol.|

^marg.| Induisti confessionem et decorem. [AUGUSTINUS.] Per hoc enim scitur quod ipse est magnus. In homine enim magnificatur per cognitionem, qui in se incommutabiliter magnus est, cuius magnitudo nec cepit, nec desinit. Et est sensus: Induisti confessionem et decorem, Amictus lumine sicut vestimento, id est undique habes creaturas, que te confitentur [Haimo. ALCUINUS.] id est laudant, et que sunt decore et luminose. {191.927B}

^marg.| Vel ita, ut confessio in operibus sicut prius, decor vero in essentia notetur, sic, induisti confessionem, id est laudem creaturarum, et decorem, qui ineffabilis est in essentia. Et es amictus lumine sicut vestimento, id est lux undique tibi est, qui habitas lucem inaccessibilem (1Tim. 6), ad quam nemo per se valet accedere. Vel incarnationem significat, cum ait, induisti confessionem et decorem [CASSIODORUS.] id est carnem assumpsisti, per quam confessio, id est laus et decus superne maiestatis innotuit. Et per hoc es amictus lumine sicut vestimento, quia per eamdem incarnationem homines eum confessi sunt, qui sunt lumen cognitione. [AUGUSTINUS.]

^marg.| Vel ita, induisti confessionem et decorem, id est Ecclesiam, in qua prius est confessio peccatorum: postea decus {191.927C} virtutum, ut placeat sponso, id est prius est in ea confessio peccatorum, per quam foeditatem deponit: deinde decor virtutum, per quem speciosa forma pre filiis hominum (Ps. XLIV). Et es amictus lumine sicut vestimento, id est Ecclesia: Ipsa enim est vestis sine macula et ruga (Eph. 5). [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Hec est tunica inconsutilis, que non potuit dividi (Io. 19). Et ipsa est lux in Domino, etsi prius tenebre (Eph. 5).^C

^C ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,III

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 103,3

^prol.|

^marg.| Extendens. [ALCUINUS.] Hoc prius ad litteram. quasi² : Que confitentur celum, terra, mare, cum omni ornatu suo, de quibus singulis subsequenter {191.927D} agit, et prius de celo, dicens: Tu es extendens celum. [AUGUSTINUS.] Ad litteram celum, quasi tectum mundi extendit Deus; facit enim amplum firmamentum, ut tegat orbem terrarum. Hoc sicut pellem, id est non labore aliquo, ut tu, homo, tectum tuum extendis, sed tam facile ut pellem quis; dum vero ait sicut pellem [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] designat ipsum esse etiam operturam omnium, que circa omnia est. Mystice etiam potest legi, et pendet ex illa sententia, qua supra dictum est eum induisse Ecclesiam. quasi³ : Induit Ecclesiam, sed quomodo hoc fecit ut hanc indueret? Converso ad ipsum sermone exponit, tu es extendens celum sicut pellem. Figuratis sacramentis exponit quomodo Ecclesia facta est lux, et sine macula et ruga. Per celum enim Scriptura {191.928A} sacra accipitur. Per pellem que de mortuis animalibus detrahitur, mortalitas predicantium accipitur. Unde primi parentes Adam et Eva post transgressionem facti mortales, induti sunt tunicis pelliceis (Gn. 3). Verbum tamen Dei eternum est, et Deus apud Deum. Et quia in sapientia Dei non cognovit mundus Deum, per stultitiam predicationis, id est per mortales predicatores, qui stulti videbantur, salvat Deus credentes (1Cor. 1), et in mortali homine facit cognosci Verbum immortale. Bene etiam pellibus comparantur predicatores, quia sicut mortuis animalibus maior usus pellium est, ita verbum Dei, non tantum per predicatores, imo etiam post eos magis innotuit. Mortui enim sunt prophete et apostoli: que ante dixerunt, stant modo. Tenditur sermo {191.928B} eorum mortuorum, quia post mortem plus ipsi innotuerunt. Prophetas enim vivos sola Iudea habet; mortuos omnes gentes, quibus extenditur eorum sermo, ut in eo legamus, postea ut liber plicabitur. Et est sensus: Quomodo fecisti ut indueres? ecce tu es extendens celum, id est sacram Scripturam, ut tegat omnem orbem terrarum; et per eam cognoscatur eternum Dei Verbum. Extendens dico sicut pellem, id est per mortales predicatores. Verbum enim Dei, quod ubique erat, sed mundus eum non cognovit (Io. 1), per mortales cepit cognosci, et post eos magis innotuit. Qui tegis vel protegis, aquis superiora eius celi. Hoc quoque ad litteram bene intelligitur. Sunt enim aque super firmamentum divise ab aquis que sub eo sunt, que perfundunt terram {191.928C} Mystice superiora sacre Scripture, quam supra celum diximus, caritas est: que est eminentior via, ut ait Apostolus. Adhuc eminentiorem viam vobis demonstro. Si linguis hominum loquar et angelorum, caritatem autem non habuero, nihil sum (1Cor. XII, 13) Aque sunt Spiritus sanctus. Unde Dominus in Evangelio: Qui crediderit in me, flumina de ventre eius fluent aque vive (Io. 7). Quod exponens evangelista addit: Hoc autem dixit de spiritu quem accepturi erant credentes in eum (ibid.). His igitur aquis teguntur superiora, id est per eum spiritum habetur caritas, sed non tegitur aliis nisi bonis. Unde in Proverbiis: In plateis tuis discurrent aque tue, et nemo alienus communicet tibi (Prv. 7). {191.928D} Et quia nullus in ea, vel in spiritu alienus communicat bonis, sicut in baptismo et in ceteris donis vel sacramentis. Alieni autem sunt omnes qui audiunt: Non novi vos (Mt. 7). Et est sensus: Tegis, vel protegis, superiora eius Scripture, aquis, id est per Spiritum sanctum dans caritatem bonis, que tegitur malis. Vel per superiora accipiuntur duo precepta caritatis; per aquas intelligitur Spiritus sanctus, vel caritas ipsa. Et nota quia quod protegit, aliud quandoque ab eo sustentatur, et illud onerat ut tectum a parietibus. Aliquando ab eo quod tegitur, non sustentatur nec onerat; sed ipsum sublevat: ita hic accipitur, cum ait: Qui protegis, id est sublevas, superiora eius, Scripture, id est duo precepta caritatis, aquis, id est caritate, vel divino {191.929A} spiritu, quo facilia fiunt, que aliter essent difficilia. Protegit enim Deus et sublevat divino spiritu vel caritate celum Scripture, cuius superiora sunt duo precepta caritatis.

² quasi] + dicat PL

³ quasi] + dicat PL

^marg.| [ALCUINUS.] Vel ita: Qui tegis aquis, id est spirituali sensu, superiora eius, id est superficiem Scripture. Vel per aquas dona, per superiora caritas accipitur. Et est, qui tegis aquis superiora eius, id est spiritualibus donis eorum munis caritatem, ne quid eos ab ea separare possit.^D

^D ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,IV

^prol.|

^marg.| Qui ponis nubes ascensum tuum. [AUGUSTINUS.] Accipitur et hoc bene ad litteram, et mystice. Christus enim in nube ascendit, sic et sancti rapientur in nubibus {191.929B} obviam Domino (I Thess. 4); sic et spiritualiter et in celum Scripture per predicatores ascenditur, dum per eos non intelligentibus exponitur. Extensa est Scriptura, nec desunt nubes que in eam ducunt. Qui ambulat super pennas ventorum, ad litteram ventus est motus eris, cuius velocitas per pennas signatur: sed Deus hanc velocitatem superat, qui ubique est presens. Unde: Velociter currit sermo eius (Ps. 147), cito implens quidquid vult. Mystice venti sunt anime; penne virtutes, que sunt in duabus alis, id est in duobus preceptis caritatis; sed caritatem omnium superat caritas Christi, et est, qui ambulas super pennas ventorum, id est excedis agilitatem cognitionis, vel caritatis sanctorum.^E

^E ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,4
V

^prol.|

^marg.| {929C} Qui facis angelos tuos spiritus. [AUGUSTINUS.] Angelus officii nomen est, spiritus nature. Ex eo enim quod est, spiritus est; ex eo quod agit, angelus est. Ait ergo: Qui facis angelos tuos spiritus. Spiritus enim in substantia facit angelos cum mittit; [ALCUINUS.] et ministros tuos facis ignem urentem [AUGUSTINUS.] id est ut sint ignis urens sicut in rubo (Ex. 3), et in aliis fecit implere mysterium quod voluit. Vel ignem urentem, id est seraphim, qui sunt superior ordo, facis ministros tuos. Unde in Isaia: Volavit ad me unus de seraphim (Is. 6), qui sunt superior ordo. Sic etiam mystice in Ecclesia spirituales facit nuntios {191.929D} verbi sui, et quasi ad terram mittit carnalibus loquentes, ubi nil iudicant se scire nisi Iesum Christum, et hunc crucifixum (1Cor. 2). Et ardentes spiritu sunt ministri qui incendunt alios igne caritatis, et consumunt fenum vitiorum.^F

^F ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,5
VI

^prol.|

^marg.| Qui fundasti terram super stabilitatem suam [AUGUSTINUS.] forsitan ad litteram est aliqua firmitas nobis occulta, super quam terra firmatur; sed quod sequitur, non a Deo potest dici ad litteram, scilicet non inclinabitur in seculum seculi, sed ideo dicit Spiritus {191.930A} sanctus, in hoc psalmo difficilia secundum litteram, ut queramus spiritualia. Spiritualiter vero Ecclesia super Christum fundata est, que non potest inclinari. De terra enim ad litteram, non potest a Deo dici, que legitur transitura. Et est, qui fundasti terram, id est Ecclesiam, super stabilitatem suam, id est Christum. Et ideo non inclinabitur in seculum seculi.^G

^G ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,6
VII

^prol.|

^marg.| Abyssus. Hoc prius ad litteram sic, quasi⁴ : Non inclinabitur terra, licet abyssus sicut vestimentum sit amictus eius terre. Omnis aqua diffusa per maria, per flumina, per antra occulta. Abyssus dicitur hec, ut vestis terram circumdat, que tempore {191.930B} diluvii tantum excrevit, ut etiam montes operiret. Unde subdit: Super montes stabilitatem aque sed,^H

^H ¶Codd. : PL191

⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 103,7
VIII

^prol.|

^marg.| Ab increpatione tua fugient aque, et a voce tonitrui tui formidabunt [ALCUINUS. Aug] quia per terribiles ventos siccabuntur; sed quia dicit, stabunt, non steterunt, ut de preteritis solet dici, non preterita, sed futura nuntiat; preteritum tempus pro futuro solet poni in Scripturis: figura autem futuri dicere preterita, non facile occurrit. Mystice de diluvio persecutionum agit, quod Ecclesiam tamquam abyssus circumdat. Et est: Non inclinabitur Ecclesia in seculum seculi, licet abyssus persecutionum sit, amictus eius sicut vestimentum; et etiam super {191.930C} per montes stabilitatem aque persecutionum. Hoc enim diluvium persecutionum etiam montes depressit. Et quasi sub aquis, fuga latebant apostoli; sed hoc non diu, quia ab increpatione tua, Domine, aque persecutorum fugient a pressura montium, et a voce tonitrui tui, scilicet a voce Dei per apostolos, per nubes, per Scripturas facta, formidabunt aque. Mali enim comminatione iudicii timebunt.^I

^I ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,8
IX

^prol.|

^marg.| Ascendunt montes. [AUGUSTINUS.] Hoc prius de persecutionibus Ecclesie prosequendum est. quasi⁵ : Vere abyssus tribulationum circumdat Ecclesiam, quia montes non terreni, sed tribulationum fluctus {191.930D} magni ut montes, ascendunt. Ascendunt ut montes cum seviunt fluctus, et descendunt ut campi, cum placati sunt. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Superbos enim permittit Deus crescere quando vult, et cum vult humiliat, apta dispositione. Descendunt, dico, in locum quem tu fundasti. Fundavit enim eis locum. Est quidam metus quasi profundus locus, quo recepta sunt quodammodo corda malorum, id est quodam metu compressit. Corda servorum mala sunt, sed quietata. Et^J

^J ¶Codd. : PL191

⁵ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 103,9
X

^prol.|

^marg.| {191.931A} Terminum [AUGUSTINUS.] id est finem, posuisti quem non transgredientur. Finem namque impositum non possunt transgredi; neque convertentur, id est redibunt operire terram, id est Ecclesiam, quia etsi leves fluctus assiliunt, terram tamen Ecclesie diluvio non operiunt, ut iam liceat Ecclesie libere predicare. Etsi enim perstrepant adhuc et murmurent pagani, sonitus littorum audio, diluvium non perhorresco. [CASSIODORUS.] Vel ad litteram potest legi, quasi aque diluvii per ventos terribiles cessaverint, quibus cessantibus ascendunt montes et descendunt campi, id est apparet altitudo montium, et planities camporum, qui prius latebant sub aquis, qui sunt. Vel apparuerunt in loco, vel locum, quem fundasti, ad litteram, id est competenter [ALCUINUS.] {191.931B} ubi de unoquoque disposuit, vel disposuisti. Sicut etiam de aquis diluvii fecisti vel fecit, quod nec terra eis immergitur, nec eis amodo eget. Unde subdit: Terminum posuisti aquis. Hoc de aquis diluvii. Quem non transgredientur aque, neque convertentur, id est non redibunt, operire terram. Vel aliter: [Haimo. GLOSSA INTERLINEARIS.] Et accipimus montes in bono, sicut supra, scilicet apostolos et alios prelatos Ecclesie, per campos subditos, quasi⁶ : Aque persecutionum formidabunt, que prius operiebant montes, et illis fugientibus eminent montes in salutem populorum. Et hoc est: ascendunt montes, id est prelati exaltati sunt libera prelatione, et campi, id est subditi, descendunt, voluntaria subiectione. Et isti et illi sunt, in loco quem fundasti {191.931C} eis, id est faciunt secundum dona que contulisti eis; alios enim dedit prophetas, alios evangelistas, et huiusmodi (Eph. 4). Terminum posuisti aquis quem non transgredientur, neque convertentur operire terram. [ALCUINUS.] Hoc non tantum de persecutionibus Ecclesie, sed et de retibus gentilium potest accipi, qui in adventu Christi finiti sunt, ut iam mundum non occupent.^K

^K ¶Codd. : PL191

⁶ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 103,10
XI

^prol.|

^marg.| Qui emittis. ⁷ Ab isto loco mystice persequendum est. quasi⁸ : Terra, id est Ecclesia, nudata est aquis persecutionum, vel ritibus gentilium. [AUGUSTINUS.] Quid ergo sit in terra mundata? Ecce {191.931D} tu es qui emittis fontes aque vive salientis in vitam eternam (Io. 4), id est Spiritus sancti. In convallibus, id est in humilibus qui dicuntur montes, propter spiritualem altitudinem; convalles propter spiritus sui humilitatem. Et est sensus de humilibus subditis gratie: Etsi sint montes spirituali altitudine, fluunt fontes Spiritus sancti, qui super humilem et mansuetum quiescit (Is. LXVI). Et aque pertransibunt inter medium montium. Per aquas, predicationes, vel ipsi predicatores verbi Dei accipiuntur, qui inter medium montium, id est inter medium apostolorum, pertransibunt. Et nota quod ait inter medium: medium commune dicitur, et quod eque ad omnes pertinet, non proprie cuiusquam est. Unde dicitur de aliquibus hominibus: {191.932A} Habent inter se pacem (1Cor. 19), et huiusmodi, id est in medio sui est, id est communis illis est: sic aqua Dei, id est doctrina, non propria vel privata alicui est, sed publica. Aliter non est pacifica vel secura predicatio. Non sit mea vel tua veritas, sed idem sentiamus, non sint in vobis schismata (1Cor. 10). Unde Apostolus: Sive ego sive illi sic predicamus, sic credidistis ( II Thess. 3). Et alibi: Deus, inquit, pacis det nobis idipsum sapere et fari (Phil. 4), et ut id ipsum sapiatis omnes, et non sint in nobis schismata. Nulla ergo de aquis discordet a montibus. Si quis aliud dicit, de suo dicit, non de medio. Et hic talis mons non est audiendus, quia discedit ab aquis per medium currentibus, et aliquid proprium nititur influere ⁹ Et est aque, {191.932B} doctrine, pertransibunt, quia non manent, et prophetia cessabit in futuro [Haimo. AUGUSTINUS.] Vel aque, id est predicatores verbi Dei, pertransibunt de gente in gentem predicando. Aque dico, percurrentes inter medium, id est commune montium, id est sublimium predicatorum, qui quantum ad se valles sunt. Et ideo dicit, inter medium montium, quia in eo est certa fides populorum, quod apostoli commune habuerunt. [CASSIODORUS.] Vel montes sunt heretici, inter quos aque, id est Scripture, bene dicuntur pertransire, quia decurrunt, nec eos fecundant, sed transeunt ab eis.^L

^L ¶Codd. : PL191

⁷ + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

⁸ quasi] + dicat PL

⁹ + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

Numérotation du verset Ps. 103,11
XII

^prol.|

^marg.| Potabunt. [AUGUSTINUS.] quasi¹⁰ : Aque pertransibunt {191.932C} inter medium montium; et aquas has potabunt, omnes bestie agri, vel silve, id est gentes, que sub figura bestiarum intelliguntur, ut patet ex arca Noe, in qua omnes fuerunt, que figurat Ecclesiam, in cuius compaginis unitate omnes gentes colliguntur. Similiter et omnes fuerunt in disco Petri, ter ei submisso quatuor lineis, qui gerit personam predicatorum. Quatuor enim lineis vas submissum est de celo Petro, ubi erant omnis generis animalia: et sonuit vox ei: Surge, Petre, macta, et manduca (Act. 10). Omnes enim mactat Petrus, in eo quod mali sunt; et manducat in corpus Ecclesie traiiciendo. Quatuor lineis submissum est, in figura quatuor partium orbis, ubi predicandum erat Evangelium; {191.932D} et baptizandi homines ter submissum est, ut in nomine Trinitatis baptismus fieret. Inde, scilicet ex ternario et quaternario, duodenarius numerus colligitur, qui est predicatorum. Duodecim enim apostoli collecti sunt, electi a Domino, quorum predicatione totus orbis, cuius quatuor sunt partes in nomine Trinitatis, vocatur, ut Ecclesia congregetur. Omnes enim erant in arca, omnes in disco, omnes mactat Petrus et manducat, omnes aquam fluentem inter medium montium bibunt, quam aquam exspectabunt, vel suscipient onagri, qui sunt silvestres asini, per quos significantur magni indomiti de gentibus qui sunt sine iugo legis; sed et ipsi feri bibent has aquas cum timidis. Onager cum lepore, magni cum parvis, qui significantur {191.933A} per bestias, sicut per onagros magni. Utrique autem de gentibus accipiuntur. Potabunt dico, vel suscipient, in siti sua, quia alius alio capacius, alius minus, quia in siti sua, id est secundum suam sitim, unusquisque capit. Temperata est hec aqua omnibus, nullum terret, ut sonus Tulliane vocis, et strepitus philosophorum. [CASSIODORUS.] Vel bestie sunt gentiles omnes, magni et parvi. Onagri autem sunt Iudei superbi. Et est, exspectabunt onagri, id est Iudei, in siti sua, bibere has aquas, quia superbi Iudei differunt bibere usque in tempus ultimum.^M

^M ¶Codd. : PL191

¹⁰ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 103,12
XIII

^prol.|

^marg.| Super ea que dicta sunt, id est fontes convallium, {191.933B} et huiusmodi. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Vel super, illos alia littera, id est montes, volucres celi habitabunt. Non omnes aves, ad litteram, in montibus habitant, sed per eas significantur spirituales viri, qui non in cordibus suis, sed in montibus, id est in auctoritate prophetarum et apostolorum habitant. Hi sunt aves sacrificii, quas non divisit Abraham. Legitur enim in Genesi quod Abraham in sacrificio suo accepit arietem trimum, et vaccam trimam, et capram trimam, et turturem, et columbam (Gn. 15). Arietem et vaccam et capram divisit, et adversus se partes 225 constituit; aves autem non divisit, et sedit ibi Abraham usque ad vesperam. Et tunc venit caminus et terror, et transiit inter divisa, et fecit {191.933C} hec ad dexteram, illa vero ad sinistram. Mystice aries dux gregis prelatos Ecclesie significat; vacca autem et capra, subditos. Sed vacca Iudeos propter iugum legis; capra gentiles, qui libere vagabantur, et amaro idololatrie oleastro pascebantur. Aves autem significant spirituales viros, qui libero ere perfruuntur, et gaudent serenitate celi, quarum etas ibi tacetur, quia sancti eterna meditantes mente transeunt omnia temporalia. He aves non sunt divise, quia soli sancti non dividuntur in hereses et schismata. Aries qui prepositos significat, et vacca que Iudeos sub iugo legis, et capra que gentiles significat, trina fuerunt, quia tertio tempore gratia revelata est. Hec divisa sunt, et adversus se invicem partes constitute, quia hi omnes adversus {191.933D} se dividuntur per hereses et schismata. In spiritualibus vero pax est, et eam in aliis, quantum possunt, servant. In vespera, id est in fine seculi, venit caminus; et terror, id est dies iudicii, et transit caminus inter divisa, et facit hec ad dexteram, et illa ad sinistram. Ita et de carnalibus Ecclesie divisis prepositis, vel subditis, ligna, fenum, stipula comburuntur. Ipsi autem propter fundamentum, cui nihil ante posuerunt, salvi erunt quasi per ignem; alii vero qui fundamenta destruxerunt, in sinistra locati damnabuntur. Et hoc est, super ea, vel illos, id est super montes, scilicet prophetas et apostolos; volucres celi, id est spiritualia corda. Ideo enim addidit, celi, ut notet sanctos; habitabunt, quia ibi petras, id est firmamentum {191.934A} preceptorum inveniunt. Sicut enim illa una petra Christus verbum Dei est, sic multa verba Dei multe petre sunt, et iste petre sunt in montibus. Quicumque ergo vult esse spiritualis, ibi inhabitet, non in corde suo aberret; sed ne putes has volucres suam sequi auctoritatem, quia dabunt voces de medio petrarum, id est non de sua, sed de auctoritate verborum Dei, in quibus sonat petra Christus, a quo etiam sui dicuntur petre. Et quasi quis quereret, ipsi montes et petre unde habent? subdit: Ipse est^N

^N ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,13
XIV

^prol.|

^marg.| Rigans montes [AUGUSTINUS. Haimo. GLOSSA INTERLINEARIS.] id est {191.934B} apostolos et prophetas, de superioribus suis, id est de altioribus arcanis suis, non de aliis petris.

^marg.| Vel ita continua: Emittis fontes in convallibus. Tu dico, rigans montes de superioribus tuis, alia littera. Non mutatur sensus, nisi quod in secunda persona loquitur. Vel secundum aliam litteram, que est, rigans etc. quasi¹¹ : Emittis fontes, et cum predicta facis, rigas etiam montes de superioribus suis, id est de altioribus ipsis montibus, id est de his que sunt altiora ipsis montibus [AUGUSTINUS. Haimo. AUGUSTINUS.] ab eis autem montibus etiam ad terram usque gratia descendit. Unde: De fructu operum tuorum, id est que tu in omnibus operaris, non enim sunt opera hominum, satiabitur terra, id est conversi. {191.934C} Nemo ergo glorietur in operibus suis, sed qui gloriatur in Domino glorietur (2Cor. 10). Gratia enim Dei saturatur terra, non ergo dicat meritis suis gratiam datam fuisse. Si gratia datur, et gratis datur: si operibus redditur, merces redditur. Gratis ergo accipis, quia impius iustificaris.^O

^O ¶Codd. : PL191

¹¹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 103,14
XV

^prol.|

^marg.| Producens fenum. ¹² Hoc potest referri ad Deum, vel ad ipsam terram; ad Deum, ita: De fructu operum tuorum, o Deus, qui es fenum iumentis producens; ad terram vero refertur, terra satiabitur. [AUGUSTINUS.] Terra, dico, producens fenum, id est temporalia, iumentis, id est predicatoribus, ut de Evangelio vivant, qui Evangelium annuntiant (1Cor. 9); {191.934D} nisi terra producat fenum, id est temporalia, non est irrigata, sed sterilis. Quod si facit, ipse est fructus. Deinde exponit quod dixerat. Et producens herbam, id est temporalia, servituti hominum, id est predicatoribus, servis hominum pro Christo. Unde Apostolus: Cum essem liber ex omnibus, omnium me feci servum (1Cor. 9), que servitus est ex caritate, que facit humiles, quales non erant apostoli, tunc quando dictum est eis a Domino: Calicem quidem meum bibetis; sedere autem ad dexteram meam non est meum dare vobis (Mt. 20), id est superbis, quod modo estis, sed humilibus, qui pro Christo servi hominum fiunt, utilitati fratrum intendentes. Hec sunt iumenta quibus debetur herba ut merces, quia serviunt. De quibus dicitur: Non alligabis os {191.935A} bovi trituranti (Dt. 25), et: Dignus est operarius mercede sua (Mt. 10). Debentur enim predicatoribus temporalia, qui largiuntur spiritualia. Unde Apostolus: Si seminavimus vobis spiritualia, magnum est si carnalia vestra metamus (1Cor. 9); pro quibus dicitur: Beatus est qui preoccupat vocem petituri, id est qui intelligit super egenum et pauperem (Ps. XL). Non enim ita debes agere bovi trituranti, ut medico transeunti; illi, id est mendico das, quia legitur: Omni petenti da (Lc. 6). Huic vero etiam non petenti dare debes. Vide ergo ne sic indigeat miles Christi, ut petat te, iudicet, id est damnabilem ostendat, antequam petat. Sicut enim dicitur de illo qui te querit: Da omni petenti, sic de eo predicatore, quem tu querere debes {191.935B} dicitur: Desudet eleemosyna in manu tua, donec invenias iustum, cui des (Sir. 24). Omni petenti ergo quicumque sit da, agnoscens in eo cui des. Sed multo magis da servo Dei, militi Christi, etiam non petenti. Unde et Dominus loculos habebat (Io. 12), vel habuit in usus eorum qui cum eo erant, et suos et religiosas mulieres, in comitatu que ministrabant ei de sua substantia (Mc. 15). In his infirmorum personam magis suscipientes; previdit enim multos infirmos in comitatu futuros, et ista quesituros, ut et ibi eorumdem personam suscepit. Ubi dixit: Tristis est anima mea usque ad mortem (Mt. 26), licet talia a suis Paulus non quereret, et mori optaret. Sublimius tamen egit {191.935C} Christus, quia misericordius, ne infirmos damnaret ista quesituros, quibus prebuit exemplum necessaria sumendi a subditis. Ut terra producat herbam servituti hominum, ad quid hoc est necessarium?^P

^P ¶Codd. : PL191

¹² + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

Numérotation du verset Ps. 103,XVI

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 103,15

^prol.|

^marg.| Ut ipsa terra educat panem [AUGUSTINUS.] id est Christum de terra, id est de dispensatoribus veritatis, id est apostolis, et ceteris adhuc corpus terrenum portantibus, adhuc in terra ambulantibus.

^marg.| Vel ita, o Deus, tu es producens fenum iumentis. Ad hoc utique, ut, per eorum predicationem, educas panem, id est Christum, de terra, id est de predicatis, qui per maiorum doctrinam credunt et confitentur. Et educat terra de predicatoribus vinum. [REMIGIUS, {191.935D} Haimo. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Vel tu Deus, educas de terra, id est de subditis, vinum, non quod conturbat hominem, sed quod letificet cor hominis. Hoc vinum sic inebriat, ut sobrios reddat. Hec ebrietas videtur in alienatione mentis a terra ad celum. Non est ergo hoc vinum actuale, quo male quidam inebriantur; sed spirituale, interiorem hominem reficiens spirituali letitia, id est Christus.^Q

^Q ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,XVII

^prol.|

^marg.| Ut exhilaret. Postquam dixit de pane et vino, quod educit terra de predicatoribus, vel Deus de predicatis, subdit etiam de oleo [AUGUSTINUS.] cuius effectu ostendit, dicens: Ut exhilaret, ubi subintelligi {191.936A} oportet quod supra ostendimus, vel distinximus, scilicet ut educat terra etiam oleum. Vel tu, Deus, es producens fenum, ut educas etiam oleum. Ad quid educas oleum? Ut homo, exhilaret, id est letificet faciem suam, id est mentem, in oleo, id est in quadam gratia Spiritus sancti, qua gratiosus efficitur apud alios. Unicuique enim datur spiritus, sicut ait Apostolus, ad manifestationem (2Cor. 4). Gratia ergo quedam, et nitor quidam, qui est ad homines ad conciliandum sanctum amorem; oleum dicitur hec gratia, excellentius fuit in Christo, unde ab omnibus laudatur, etiam ab eis qui se iussa eius sequi non posse dicunt. Amatur ab omnibus, predicatur ab omnibus, quia excellenter unctus est. Unde et dicitur Christus, id est unctus. {191.936B} Ecce Christus, id est unctus totus in se in membris, a quo ceteri accipiunt. Ut exhilaretur facies in oleo, et panis educitur. Postquam dixit quid efficiat vinum et oleum, subdit quid efficiat panis, cuius effectus supra non ostenderat. quasi¹³ : Educitur vinum, ut letificet cor, et oleum ut exhilaret faciem. Et panis educitur, ut confirmet cor hominis, Temporalis panis stomachum confirmat, ventrem replet; sed hic est spiritualis panis, qui confirmat cor, quia panis cordis est. Hic est panis qui de celo descendit (Io. 6). Idem est ergo panis et vinum. Panis iste iustitia est, vinum illud iustitia est, veritas est Christus. Hoc letificat et confirmat eos semper.^R

^R ¶Codd. : PL191

¹³ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 103,16
XVIII

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 103,17

^prol.|

^marg.| Saturabuntur ligna campi. [AUGUSTINUS.] Quid fiat de istis omnibus eductis ostendit hic. quasi¹⁴ : De istis eductis de terra, scilicet pane et vino, et oleo, saturabuntur ligna, id est plebes humiles prius; et cedri Libani, id est potentes in seculo etiam postea, quia prius electi sunt contemptibiles et ignobiles, quam sapientes et nobiles. Libanus enim interpretatur candidatio, non tamen alie cedri, sed quas plantavit Dominus in fide. Sed cur plantatis a se relinquit candorem seculi? quia illic, id est in cedris, id est in potentibus seculi, passeres nidificabunt. Hec sunt minuta volatilia, per que intelliguntur {191.936D} quidam spirituales, scilicet pauperes in seculo, qui etiam minima sua reliquerunt, ut nudi sequerentur Iesum, ut apostoli, qui non solum dimiserunt quidquid habebant, sed etiam quidquid habere cupiebant; et cum nihil habeant, omnia possident Prorsus totum mundum dimisit Petrus, et totum mundum accepit. Etenim cedri Libani, scilicet nobiles et excelsi huius seculi, qui cum timore audiunt: Beatus qui intelligit super egenum et pauperem (Ps. XL). Attendunt res suas, villas superfluas, copias, et prebent illas servis Dei. Et ita colligunt passeres, ut in cedris Libani nidificent.^S

^S ¶Codd. : PL191

¹⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 103,XIX

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 103,18

^prol.|

^marg.| Herodii [AUGUSTINUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] vel fulice, alia {191.937A} littera, domus etc. Passeres edificant in cedris, et si in cedris Libani, id est divitibus seculi passeres nidificent, non tamen cedri sunt superiores eis, quia fulice domus non ipsa cedri, dux est eorum, passerum, vel eorum cedrorum, quia et hoc premisit: quod tamen Latine dici non potest, quia cedri feminini generis sunt: hoc autem ad litteram, nullo modo potest dici.

^marg.| Domus enim, id est nidus fulice, que est avis marina, vel stagnensis, quomodo dux est passerum? Sed per hoc innuit spiritualia esse querenda. Sciendum ergo quia domus fulice est petra, que in aqua est, que tunsa fluctibus frangit eos, sed non frangitur; fortis est hec domus, sed non est in excelsis. Sic et nostra petra, id est Christus, tanta passus a Iudeis integer {191.937B} mansit, quo nihil est fortius, nihil humilius. Illisi sunt Iudei in illum; fracti sunt, ille integer mansit. Ecce domus fulice.

^marg.| In cedris ergo, id est in divitibus seculi muniti spirituales nidificant, propter presentem necessitatem; sed petram habent Christum ducem, imitantes passionem eius. Et si forte cedri moventur, volabunt passeres, sed non peribunt, quia fulice domus, id est petra Christus, dux est eorum passerum.

^marg.| [CASSIODORUS.] Vel sicut diximus, fulica est avis, que in aquis habitat. Hi sunt qui in gratia baptismi permanent, quorum domus est baptismus. Et est: quasi¹⁵ : Qui sunt cedri? Qui sunt passeres? Illi qui baptizantur. Et hoc est, fulice domus, id est baptismus, qui est domus {191.937C} regeneratorum, dux est eorum, passerum, id est Christianorum, ad celos.

¹⁵ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel aliter secundum litteram nostram, herodii domus. Herodius rapacissima avis est, omnium volatilium maior, qui et aquilam vincit [ALCUINUS.] per quem intelliguntur rapaces, sed nec tales Dominus deserit. Et est, quasi passeres nidificant in cedris. Et dux eorum, passerum, est domus herodii, id est Christus, qui est domus rapacissimorum, quia nec tales deserit.

^marg.| Vel aliter: per herodium, qui est avis rapax potest intelligi tribus Beniamin, de qua fuit Paulus, de quo dicitur: Beniamin lupus rapax, mane comedet predam, vespere dividet spolia (Gn. 49), quia Paulus in adolescentia persecutus est Ecclesiam, et in vespere sue etatis spolia diabolo {191.937D} rapuit, predicando. Et est: Non mirum si cedri plantantur, et passeres nidificant; quia domus id est genus, id est generatio herodii, id est Paulus, qui fuit de tribu Beniamin, qui dictus est lupus rapax, dux est eorum passerum et cedrorum, quia ipse conversus, alios plures ad fidem convertit.

^marg.| Montes excelsi. [CASSIODORUS.] quasi¹⁶ : Domus herodii dux est passerum, et montes excelsi, id est altiora precepta Scripturarum sunt firmamentum cervis. Cervi sunt magni spirituales transcendentes in cursu omnia spinosa seculi. Hi sunt alti montes, que scilicet eminent in Scripturis altiora precepta; cogitant enim sublimia, tenent eminentia, iustificantur {191.938A} in summis.

¹⁶ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel montes sunt apostoli, prophete, ipse Christus qui sunt firmamentum cervis, id est spiritualibus. [AUGUSTINUS.] Quid autem est de humilibus bestiis petra, id est Christus, est refugium herinaciis.

^marg.| Vel hericiis et leporibus, alia littera, id est timidis, et opertis minutis et quotidianis peccatis. Hericius enim spinosum animal est, et significat peccatores. Lepus animal timidum, et significat timidos. Leporibus ergo et hericiis qui non possunt alta tenere, factus est Christus refugium. Hec petra multiplicem habet usum. In mari enim hec petra domus est fulice, quia Christus in fluctuatione seculi est domus illorum qui in gratia baptismi perseverant: in terra est refugium hericio et lepori, id est illis qui aliquo amore adherent terrenis, {191.938B} et sunt quasi hericius et lepus. Est refugium herinaciis, in montibus, id est in magnis et spiritualibus est firmamentum. Hec est enim petra, de de qua ut supradictum est, volucres celi dant voces.^T

^T ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,19
XX

^prol.|

^marg.| Fecit lunam, ad litteram. [CASSIODORUS. ALCUINUS.] Post terrena transit ad celestia, que tamen terre faciunt, id est serviunt. Et quia historie littera manifesta est, allegoricum sensum prosequamur. Sciendum ergo est, quia post tot genera Christianorum, que per genera animalium significavit, et post predictam ordinationem prelatorum et subditorum, ascendens subiunxit de Christo et Ecclesia, quomodo {191.938C} scilicet hic est temporaliter Ecclesia, et crescit et decrescit, et quid facit ortus et occasus veri solis, id est Christi. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quasi¹⁷ : Hec predicta ita ordinavit Deus. Et ipse fecit lunam, id est Ecclesiam, in tempora, quia temporaliter transit, nec semper sic erit. Nec mirum si transit; nam et sol id est Christus, cognovit, id est approbavit, placuit ei.

¹⁷ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel cognovit, id est prescivit, occasum suum [AUGUSTINUS.] id est passionem, que bene occasui solis comparatur. Sol enim sic occidit ut oriatur, ita qui dormit, id est Christus, non adiiciet ut resurgat? Occidit quia voluit, nemo tollit animam eius. Cum autem occidit, tenebre facte sunt in apostolis, quia defecit spes eorum.^U

^U ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,20
XXI

^prol.|

^marg.| Posuisti tenebras. [CASSIODORUS.] quasi¹⁸ : Vere occidit sol, quia eo occidente posuisti tenebras, et facta est nox in apostolis, scilicet ut in Petro, qui negavit. Ad litteram etiam, posuisti tenebras, sexta hora qua crucifixus est Dominus (Mt. 27). Et facta est nox, id est obscuritas, quia tenebre ille dense fuerunt ut nox.

¹⁸ quasi] + dicat PL

^marg.| [ALCUINUS. AUGUSTINUS.] Vel ita, occumbente vero sole, posuisti tenebras, id est cecitatem in Iudeis. Et facta est nox in eis, id est obscura mentis obstinatio. Et in ipsa nocte pertransibunt omnes bestie silve. Non ita accipiuntur hic bestie silve, ut supra. Supra enim accipiuntur bestie silve {191.939A} conversi, hic demones, ut Christus dicitur leo, et diabolus leo (1Pt. 5). [Haimo.] Quos autem generaliter dixerat bestias, demum in catulos dividit et in leones, dicens:^V

^V ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,21
XXII

^prol.|

^marg.| Catuli leonum petransibunt rugientes, id est frementes. [AUGUSTINUS.] Sunt enim principes demoniorum, sunt etiam catuli, id est contemptibilia demonia, que in tenebris querunt seducere animas. Ipse maior est leo, qui semper circuit querens quem devoret (1Pt. 5), pascuntur autem erroribus hominum. Cibus enim serpentis est terra (Gn. 3). [CASSIODORUS.] Bestie et catuli ergo sunt demones, qui tempore passionis Christi invenerunt corda titubantium {191.939B} apostolorum, ut rapiant. [AUGUSTINUS.] quasi¹⁹ : Pertransibunt ad hoc utique, ut rapiant et querant a Deo escam sibi quia nec tentare possunt, nisi Deo permittente.^W

^W ¶Codd. : PL191

¹⁹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 103,22
XXIII

^prol.|

^marg.| Ortus est sol. [ALCUINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Postquam dixit quid fecit occasus veri solis, subdit de ortu, et quid faciat ipse ortus. quasi²⁰ : In nocte pertransibunt catuli sed Christo resurgente, quia in omnibus non possunt, vel in cubilibus, id est in cordibus pertinacium permanent. Et hoc est quod dicit, ortus est sol, id est Christus recepit animam quam posuit, et congregati sunt catuli leonum, quia recedunt a persecutione Ecclesie in toto orbe clarificato {191.939C} Christo. Quibus enim ortus est sol, non audent eos invadere leones, qui habent signum thau scriptum in frontibus suis, ut illi qui in Ezechiele hoc signo sunt liberati (Ez. 19).

²⁰ quasi] + dicat PL

^marg.| [ALCUINUS.] Et nota quia sicut in occasu Christi, pertranseunt catuli leonum, et in ortu congregantur, sic Christo in aliquo occidente per peccatum, vigent mala, eodem resurgente per gratiam fugiunt.

^marg.| Et in cubilibus suis [AUGUSTINUS.] id est in cordibus infidelium, collocabuntur, nisi iam facient impetus in sanctos.^X

^X ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,23
XXIV

^prol.|

^marg.| Exibit homo ad opus suum [HIERONYMUS.] ut incipiat bene operari; et ad operationem suam, ut continuet {191.939D} perseverando usque ad vesperam, id est usque ad finem seculi, quia iam licet in securitate pacis bona operari; sed in vespera, id est in fine mundi, erit contenebratio et gravis impetus.^Y

^Y ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,24
XXV

^prol.|

^marg.| Quam magnificata etc. [AUGUSTINUS.] His omnibus inspectis, omnis homo credens magno exsultat gaudio, admiratur, non potest eloqui. Admirando ergo exclamat: Quia hec predicta fecisti, ergo o Domine, magnificata sunt, id est magna sunt et multa. Et, quam magnificata! quod non potest explicari, Opera tua que ad litteram, supra exposita sunt. Vel mystica ubi facta? Unde precesserunt hec tam {191.940A} magna? Ecce omnia in sapientia id est in Christo fecisti. Et quia multa sunt impleta est terra possessione tua, vel creatura tua, alia littera. Ad litteram, per Christum Deus Pater creavit quidquid est in terra, et in mari et in celo (2Cor. 5). Sed quod hic dicit melius mystice accipitur de nova creatura, quam eruit a veteri homine Christus: qua implevit orbem terre, id est Ecclesiam. Granum enim frumenti cadens in terram multum fructum attulit (Io. 12). Ante singulariter, erat donec transiret (Ps. 140), sed quando per passionem transivit, drachmam perditam invenit, et ovem errabundam ad gregem reduxit: unde gaudium est (Lc. 15). Sed tamen adhuc est peregrinatio, adhuc seculum quatitur fluctibus tentationum, et tempestatibus tribulationum. {191.940B} Unde subdit:^Z

^Z ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,25
XXVI

^prol.|

^marg.| Hoc mare. [ALCUINUS. AUGUSTINUS. Haimo.] Secunda pars, ubi dicit, quomodo Ecclesiam per mare seculi Dominus traducit ad littus patrie. quasi²¹ : Impleta est terra creatura tua; sed nondum sumus in terra viventium, ubi est portio nostra, imo mare, id est seculum adhuc est transeundum. Hoc autem mare magnum est et spatiosum manibus exercendis. [AUGUSTINUS.] Difficile enim est ibi operari; et illic, id est in illo mari sunt reptilia, id est mali spiritus, quorum insidie serpunt, quorum non est numerus quia innumere insidie repunt in hoc seculo, et incautos {191.940C} occupant, adhuc in his amaris aquis sunt.^AA

^AA ¶Codd. : PL191

²¹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 103,XXVII

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 103,26

^prol.|

^marg.| Animalia pusilla cum magnis [AUGUSTINUS.] id est infideles, pusilli et magni. Multi enim primates seculi, et multi pusilli seculi nondum crediderunt: oderunt Ecclesiam, premuntur Christi nomine; non seviunt, quia non permittuntur. In manus non erumpens, in corde est clausa sevitia. Et licet in hoc mari sint tot pericula, datum est tamen nobis lignum crucis, in quo transnavigemus. Et hoc est quod sequitur. Tamen quamvis sit magnum illic, id est in illo mari, naves id est Ecclesie pertransibunt, vel commeabunt. Has naves gubernat Christus ligno crucis. Vigilet ergo Christus in corde nostro, {191.940D} et tuti simus.^AB

^AB ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,XXVIII

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 103,27

^prol.|

^marg.| Draco iste. [AUGUSTINUS.] Et preter hec animalia est etiam in illo mari, quod superat ea omnia, scilicet draco, qui et leo dicitur, id est serpens antiquus, qui primos parentes deiecit, cuius caput, id est primam suggestionem, Ecclesia conterit, et sic ceteros motus evadit. Ipse observat calcaneum eius, id est lapsum a via Dei, ut sic possideat. Unde in Genesi dicitur serpenti; Inimicitias ponam inter te et mulierem (Gn. 2); ipsa conteret caput tuum, et tu insidiaberis calcaneo eius. [ALCUINUS.] Qui draco alibi {191.941A} dicitur Lucifer, alibi Leviathan, qui ceteris in essentia excelsior factus est, in malitia maior; sed nec ipsum draconem timebunt naves, imo illudent ei. Et est sensus: Preter alia animalia, in hoc mari est draco iste, quem, o tu Deus, formasti, secundum substantiam, in qua bonus erat in empyreo locatus; sed vitio suo inde cadens, factus est hic ad illudendum ei, id est ad hoc cadens de celo, factus est hic, id est in hac inferiori habitatione, ut illudatur ei ab angelis Dei. Dicitur enim in Iob: Illudi Satane ab angelis Dei, qui sunt prepositi super erias potestates, ne noceant nobis (Iob XL), omnia, quasi²² : Hec predicta sunt in mari, sed hec omnia, id est creatura nova, et reptilia, et animalia, et draco a te exspectant ut des illis escam in tempore, {191.941B} quia nil possunt nisi permittas. Quid exspectant? Ut des illis escam in tempore opportuno [AUGUSTINUS.] quod quidam interpretes addunt: Habet iustus cibum suum; habet draco cibum suum; cibus draconis, terra est, quia dictum est ei: Terram comedes omnibus diebus vite tue (Gn. 3); [ALCUINUS. AUGUSTINUS.] quia qui terrena amant, cibus diaboli sunt. Cibus autem iusti, est verbum Dei. Unde: Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod procedit de ore Dei (Mt. 4). Si ergo bene vixeris, cibum Christi habebis. Si vero a Christo recesseris, cibus draconis eris.^AC

^AC ¶Codd. : PL191

²² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 103,28
XXIX

^prol.|

^marg.| Dante te. [AUGUSTINUS.] quasi²³ : Exspectant ut des {191.941C} et dante te illis. Vel cum dederis illis, alia littera, id est demonibus colligent, ante non possunt colligere, nec tentare. Deinde addit, et de cibo nostro, quasi²⁴ : Dante te illi colligent, sed aperiente te manum tuam etc. Manus est Christus, que aperitur cum revelatur. Unde: Et brachium Domini cui revelatum est? (Is. 53) Revelatio enim apertio est. Et te eum aperiente, id est revelante, omnia implebuntur bonitate, quam non a se habent, quod aliquando probatur illis, scilicet quod non a se habeant, sed a te, quia te averso turbantur. Unde subdit:^AD

^AD ¶Codd. : PL191

²³ quasi] + dicat PL

²⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 103,29
XXX

^prol.|

^marg.| {191.941D} Avertente te autem faciem turbabuntur etc. [CASSIODORUS.] Vel manus est potestas Dei, que abunde replet omnia. Ergo aperiente te manum tuam, id est potestatem tuam, omnia implebuntur bonitate; Avertente autem te faciem turbabuntur. [AUGUSTINUS.] Multi impleti bonitate Dei, sibi tribuerunt quod habebant, et facti sunt sibi placentes. Volens autem eos probare Deus, quod non a se habent, sed a Deo, ut cum bonitate habeant humilitatem aliquando eos perturbat, avertit ab illis faciem, et cadunt in tentationem. Et ita ostendit illis, quia quod iusti erant, et recte ambulant, eo regente fiebat. Sed quare turbas? Ecce per hoc auferes spiritum {191.942A} eorum, id est superbiam; et deficient omnino, ut convertantur, et ut clament: Defecit spiritus meus; et de peccatis penitentis in pulverem suum revertentur, id est se esse pulverem cognoscent. Invenit enim se homo terram penitens de peccato, et ablato spiritu eorum,^AE

^AE ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,30
XXXI

^prol.|

^marg.| Emitte, vel emittes spiritum tuum [CASSIODORUS.] id est Spiritum sanctum, qui creat novos. Et nota quia pulvis suus illorum dicitur, quia ex se habent quod sunt pulvis. Spiritus vero Domini, ecce medicina reversis in pulverem [AUGUSTINUS.] Dico emitte spiritum. Et eo emisso creabuntur in operibus bonis. Unde Apostolus: Ipsius figmentum sumus, {191.942B} creati in operibus bonis (Eph. 2): et renovabis faciem terre, novis hominibus confitentibus, quod a te, non a se, boni sunt. Et quia ex Deo omnia bona, ergo^AF

^AF ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,31
XXXII

^prol.|

^marg.| Sit gloria Domini. [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] Et non ad tempus, sed in seculum, id est in eternum; et letabitur Deus in operibus suis, non in tuis, sed in suis, scilicet que in eis facit. Qua littera illa faciat, subdit, scilicet,^AG

^AG ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,32
XXXIII

^prol.|

^marg.| Qui respicit misericordia terram humane mentis, {191.942C} [AUGUSTINUS.] que exsultabat de bonitate sua, et sibi vires opulentie sue tribuebat, quam Deus respicit, et facit eam tremere. Melior est tremor humilitatis, quam confidentia superbie. Unde Apostolus: Cum tremore operamini vestram salutem (Phil. 2). Deus enim est, qui operatur omnia in nobis. Et ipse est qui tangit compunctione, vel amissione rerum, montes, id est eos qui superbi erant, iactantes se, et tacti fumigant, id est precem Deo reddunt, qui ante se rogari volebant, et superiorem non rogabant; [AUGUSTINUS.] sed modo rogant, et sacrificium cordis fumigat ad Deum. Incipit etiam flere, quia et fumus excutit lacrymas.^AH

^AH ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 103,33
XXXIV

^prol.|

^marg.| {191.942D} Cantabo Domino. [CASSIODORUS.] Tertia pars, ubi promittit se semper cantaturum. [ALCUINUS.] quasi²⁵ : Hec predicta fecit Dominus, et his inspectis cantabo Domino, id est laudabo Dominum, in vita mea presenti, et futura, spei et speciei. [AUGUSTINUS.] Modo enim spes est vita nostra; post vita eterna erit vita vite mortalis. Spes enim est vite immortalis. Quidquid ergo cantat, in vita cantat. Psallam Deo meo quamdiu sum, quia in illo sine fine sum. Psallam quamdiu, scilicet, id est sine fine. Hoc ideo dicit, ne putetur alius esse actus illius vite, quam psallere, quia non potest venire in fastidium, qui laudatur {191.943A} non venit in fastidium laudare ipsum, sed semper laudatur, semper amatur. Et ut^AI

^AI ¶Codd. : PL191

²⁵ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 103,34
XXXV

^prol.|

^marg.| Eloquium meum. [AUGUSTINUS.] Quo me ei indico scienti, ut se mihi indicet nescienti, sit ei iucundum, et revera est, quia suavis est Deo confessio tua. Alia littera habet: Suavis est ei disputatio mea, idem sensus. Disputatio enim hominis ad Deum est confessio peccatorum que suavis est Deo. Confitere ergo Deo, quod es; fac bona opera, et disputas. Unde Isaias: Auferte nequitias ab animis vestris, discite benefacere, iudicate pupillo, et venite, et disputemus, dicit Dominus (Is. 9). Disputatio est ergo tua, sacrificium humilitatis tue, quod est Deo {191.943B} suave. Ego vero. quasi²⁶ : Hoc est ei suave, quid tibi suave? ecce, Ego vero delectabor in Domino. Ecce bona commutatio. Suavis est tibi ipsius gratia, sicut ei. Tuum eloquium dico, delectabor in Domino, et meo exemplo.^AJ

^AJ ¶Codd. : PL191

²⁶ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 103,35
XXXVI

^prol.|

^marg.| Peccatores [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] qui scilicet in se peccant, deficiant a terra, id est a peccatis, ne iam sint quod prius erant auferatur spiritus eorum, ut spiritu Dei recreentur. Et iniqui qui peccant in proximos, scilicet deficiant ita ut non sint quod prius erant iniqui [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] scilicet vidit hoc iste scilicet quod iniqui et peccatores deficiunt, et impletus {191.943C} gaudio, iterat principium, dicens: Benedic, anima mea, Dominum. Per hoc innuit quod finis bonorum similis est principio.^AK

^AK ¶Codd. : PL191

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Petrus Lombardus, Magna Glossatura (Ps. Psalmus 103), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 07/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=magna&numLivre=26&chapitre=26_103)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 103

<26. Glossa magna in Psalmos>

Psalmus 103