Glossa magna

Psalmus 139

Numérotation du verset Ps. 139,1 

¶ In finem
¶Codd. : (Ps. 139) D30 T79 Rusch Ps-G | David] + Vox Christi est D30
Psalmus
David.
Numérotation du verset Ps. 139,2 I

Eripe me Domine ab homine malo ¦
a viro iniquo
eripe me.
Numérotation du verset Ps. 139,3 II

Qui cogitaverunt iniquitates in corde ¦
tota die
constituebant prelia.
Numérotation du verset Ps. 139,4 III

Acuerunt
linguas suas1
1 linguas suas Ps-G ( L M ² V D ) ΩS Rusch Clementina cum Ps-R ] linguam suam D30 Cor2 (secundum hebr. et antiq. et grecum et Ieron. ) T79 Ps-G
sicut serpentes2 : venenum aspidum
2 serpentes Cor2 (secundum hebr. et antiq. et grecum et Ieron.) Ps-G ( plerique codd. et edd. ) T79 Rusch ] serpentis Ps-G ( M* Q ² W U ) Cor2 (secundum hebr. et antiq. et grecum et Ieron. s. vel serpentis) Clementina
sub labiis eorum.3
3 eorum] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 139,5 IV

Custodi me Domine
de manu peccatoris ¦
et4* ab hominibus iniquis
4 et Ps-G (ΦG V* D30 ²) ΩS T79 Ed1530 Clementina ] om. D30 * Rusch Weber
eripe me.
Numérotation du verset Ps. 139,V 

Qui
cogitaverunt supplantare gressus meos ¦
Numérotation du verset Ps. 139,6 

absconderunt superbi laqueum mihi.
Numérotation du verset Ps. 139,VI 

Et funes
extenderunt in laqueum ¦ iuxta
iter scandalum
posuerunt mihi.
Numérotation du verset Ps. 139,7 VII

Dixi Domino
Deus meus es tu ¦ exaudi Domine
vocem deprecationis mee.
Numérotation du verset Ps. 139,8 VIII

Domine Domine virtus salutis mee ¦ obumbrasti super caput meum5 in die belli.
5 meum D30 Rusch Weber ] om. T79 (hapax)
Numérotation du verset Ps. 139,9 IX

Non6 tradas me7 Domine a8 desiderio meo
6 Non Ps-G D30 T79 Rusch] Ne Ps-G (K*) Clementina cum Ps-R |
7 me Ps-G ( G ² K² V) D30 Ω T79 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G |
8 a Ps-G (V D) D30 Ω T79 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R LXX] om. Ps-G (I*), Cor2 (antiq. non habent A nec ipse Hieron. sed ponit ibi DESIDERIA, tamen grecus habet) |
peccatori ¦ cogitaverunt
contra me, ne derelinquas me ne forte exaltentur9*.
9 ne derelinquas me D30 T79 ] om. Rusch (hapax) | exaltentur] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 139,10 X

Caput10 circuitus eorum ¦
10 Caput] Cadent cacogr. T79
labor labiorum ipsorum operiet eos.
Numérotation du verset Ps. 139,11 XI

Cadent super eos
carbones ¦
in ignem11
11 ignem Ps-G (R M ² Φ G ΨB V D edd. ) D30 Ω T79 Rusch Clementina cum Ps-R ] igne Ps-G
deicies eos
in miseriis
non subsistent.
Numérotation du verset Ps. 139,12 XII

Vir linguosus
non dirigetur in terra ¦
virum iniustum mala capient in interitu.
Numérotation du verset Ps. 139,13 XIII

Cognovi
quia faciet
Dominus iudicium inopis ¦
et vindictam
pauperum.
Numérotation du verset Ps. 139,14 XIV

Verumtamen iusti confitebuntur nomini tuo ¦
et12 habitabunt recti cum vultu tuo.
12 et Ps-G ( M Q² W U ΨB² D) D30 Ω Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] om. Cor2 (hebr. et antiq. non interponunt) Ps-G

Psalmus 139

Numérotation du verset Ps. 139,1 
prol.|
marg.| {191.1227C} Eripe me. Titulus: In finem psalmus David. [AUGUSTINUS.] Per David hic intelligitur Ecclesia, que est corpus Christi. Et est hic conquestio et gemitus et oratio corporis Christi, inter malos constituti, nondum habentis in re, sed in spe bonum, ubi est plena exsultatio. In hoc ergo psalmo sonat vox corporis Christi: Hec est vox nostra, si tamen sumus in corpore Christi ubi quisquis non fuerit in eis erit, inter quos illud corpus gemit, aut membrum Christi, aut hostis Christi erit. Et est sensus tituli: Psalmus hic dirigens nos in finem, id est in Christum, est David, id est Ecclesie, que hic loquitur.A
A ¶Codd. : PL191
marg.| Intentio: [CASSIODORUS.] Monet ut contra mala seculi ad Deum oremus. Modus: Tripartitus est psalmus. {191.1227D} Prius proponit qui hostes, que mala movent, opponens eis preces. Secundo dicit quod auxilium habeat contra mala, ibi dixi Domino. Tertio que sint mala inimicorum aperit, ibi caput circumitus etc. Ecclesia ergo inter malos laborans, clamat: OB
B ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 139,2 
I
prol.|
marg.| Domine, eripe me ab homine malo [AUGUSTINUS.] non ab uno, sed a toto genere malorum, cum principe suo diabolo, qui et homo dicitur in figura. Unde: Inimicus homo hoc fecit qui superseminavit zizania (Mt. 13); et vir dicitur, quia fortis ad nocendum, unde subdit: A viro iniquo eripe me. Vir iniquus est qui nocet, omnis autem malus nocet. {191.1228C} Unde cum dixisset, ab homine malo, quasi exponens subiunxit, a viro iniquo, volens significare quod omnis malus iniquus sit qui nocet sibi vel alii. Alii quidem nocet, vel mox ut malus est vel postea. Sunt enim quidam mali, qui non videntur iniqui, quia non sunt sevi, non sunt asperi, non sunt persequentes, et pressuras hominibus non facientes; sed tamen luxuriosi, ebriosi, voluptatibus dediti: qui etsi aliis nocere non videantur, sibi tamen nocent, et ita non sunt innocentes. Innocens enim est, qui nec sibi nec aliis nocet. Si quis tamen alte consideret, etiam aliis nocet, saltem exemplo, quia vivit tecum, et ad id quod agit te invitat, postea vero nocebit, et opere. Cum enim quod habet voluptuose vivendo consumpserit; {191.1228D} postea rapit aliis, quod effundere possit. Ex voluptate ergo et luxuria, quibus aliis nocere non videbatur, procedit quo te pungit, sicut spine in radice sunt lenes, sed inde procedit quod pungit. Incendatur ergo radix, et non est unde procedat spina. Ita dum aliquis voluptuose vivit, nulli nocere videtur, sed post rapit, quod effundit. Corrigatur ergo voluptas tamquam radix, et non nascetur rapina que pungat velut spina. Deinde qualiter mali persequuntur, exsequitur. [ALCUINUS.] Impugnant tribus modis, scilicet lingua, manu, corde, et de corde premittit dicens:C
C ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 139,3 
II
prol.|
marg.| {191.1229A} Qui cogitaverunt. [AUGUSTINUS.] quasi1 : Eripe me a populo malorum, qui etsi in labiis plerumque bona pretendant, tamen cogitaverunt iniquitates in corde, ab his maxime eripe, facilius enim vitaretur aperta inimicitia quam occulta. Ille enim difficile vitatur, qui in labiis bona portat, et in corde mala occultat, quia nulla pestis efficacior quam familiaris inimicus et hi tales tota die, id est continue constituebant prelia, id est schismata et hereses, contra que pugnarem. De cordibus enim talium, bella semper perveniunt, etsi verba sint pacata. Per hoc quod ait, tota die [CASSIODORUS.] continua eorum nequitia ostenditur, non lassata per moram, deinde qualiter lingua persequantur, ostendit:D
D ¶Codd. : PL191
1 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 139,4 
III
prol.|
marg.| Acuerunt linguas suas [CASSIODORUS.] id est verba nequitie sue polluerunt, addit sicut serpentes. [AUGUSTINUS.] Congrue comparat eos serpentibus. In serpente enim astutia et dolus nocendi est. Ideo et serpit, non habens pedes ut audiatur dum venit. In itinere lenis est tractus, sed non rectus. Sic ergo mali serpunt ad nocendum, sub leni contactu verborum habentes occultum venenum. Venenum aspidum, id est venenum insanabile, est sub labiis eorum. In labiis alia habent. [Hilarius] Deinde de persecutione que fit manu, id est opere, subdit dicens:E
E ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 139,5 
IV
prol.|
marg.| {191.1229C} Custodi me, Domine, de manu peccatoris [CASSIODORUS.] id est diaboli, quia validus est ad nocendum, unde princeps mundi dicitur (Io. 12). Ideo, iste petit custodiri ab eo, quia per multa diabolus fallit, que iste per se nequit precavere; et ab hominibus iniquis, id est a membris eius, per quos conatur, quod per se nequit, eripe me, ut non noceant. Non dico in causis seculi, sed in via Domini. Unde subdit:F
F ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 139,5 
V
prol.|
Numérotation du verset Ps. 139,6 
prol.|
marg.| Qui cogitaverunt supplantare gressus meos [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] id est decipere a via Dei, scilicet retrahere, {191.1229D} per hoc quod ait, supplantare: nota quod vicinas vie Dei foveas parant. Deinde qui sunt inimici ostendens subdit, absconderunt superbi laqueum, vel muscipulam mihi; superbi hoc nomine breviter totum corpus diaboli ostendit et explicavit. Inde scilicet ex superbia est, quod et iustos plerumque se dicunt, cum sint iniqui. Inde est quod nolunt confiteri peccata. Inde etiam est quod invident veris iustis. Omnis enim superbus et invidus est, sicut diabolus qui invidit homini quod perdidit. Quia enim amisit regnum, hominem illuc pervenire noluit, et non vult; et id agit nunc, ut homo illuc non perveniat, unde ille eiectus est.G
G ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 139,6 
VI
prol.|
marg.| {191.1230A} Et illi superbi quid fecerunt? Ecce extenderunt funes vel restes in laqueum mihi [AUGUSTINUS.] id est peccata sua, que mihi suadent facere, de quibus dicit Isaias: Ve his qui trahunt peccata, sicut restem longam (Is. 5). Restes dicuntur peccata, quia in peccatis perseverantes addunt peccata peccatis; et cum deberent accusatione peccati sui corrigi, defensione duplicant, ut qui defendit quod male egit, et plerumque aliis peccatis vult esse munitus propter illa que commisit; fecit adulterium: et ne occidatur parat homicidium; addit peccato peccatum, scilicet adulterio addit homicidium, et pro illo rursus forte veneficium, et ita producitur restis, non utique de rectis, sed de tortis filiis, ut sit ei unde in fine ligentur manus et pedes, et mittatur {191.1230B} in tenebras exteriores. Hos igitur funes, extenderunt mihi, dicit vir iste iustus: ubi extenderunt? ecce: Iuxta iter, vel semitas scandalum posuerunt mihi. Iuxta dicit iter, non in itinere. Iter sunt precepta Dei. Non ergo exeas a via Dei, id est a preceptis Dei, et non ruis in scandala.H
H ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 139,7 
VII
prol.|
marg.| PARS 2. Διάψαλμα. Dixi Domino. [AUGUSTINUS.] Secunda pars, ubi dicit quod auxilium sit contra predicta mala: quasi2 : Tot modis mali impugnant, et quod remedium est tibi inter tot mala, quid restat in his periculis? Clamare ad Dominum. Ideoque ego clamans, dixi Domino: Deus meus es tu. Illi homines sunt, et non {191.1230C} mei; tu vero es Deus et meus. Magna fiducia hoc dicit. Et si omnium sit Deus, per recreationem, proprie tamen est Deus eorum qui eo fruuntur, deinde petit dicens: Exaudi, Domine, vocem deprecationis mee. Non aliud quero. Vocem deprecationis mee, non simpliciter dicit deprecationem meam, sed quasi evidentius exprimens, affectum animi sui, ait, vocem deprecationis mee. Sunt enim deprecationes malorum sine voce, quia ex bono cordis affectu non proveniunt; deprecatio iustorum vero vocem habet, quia ex medulla dilectionis procedens digna est auditu. Vox enim proprie hominum est et animatorum. Sonus vero ceterorum est. Qui ergo precantur Deum, et non de Deo bene sentiunt, sonum {191.1230D} habent et non vocem, quia et ibi vita non est, id est affectus caritatis. Qui vero de Deo bene sentiunt eorum deprecatio habet vocem, que est vita et anima deprecationis. Talis itaque dicit: OI
I ¶Codd. : PL191
2 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 139,8 
VIII
prol.|
marg.| Domine, Domine [AUGUSTINUS.] id est verissime Domine, non ut homines domini sunt, qui emunt sacello, tu vero sanguine tuo. Tu, inquam, exaudi, qui es virtus salutis mee, id est qui das vires saluti mee, id est perseverantiam, qua sim salvus. Hoc dicit iste, quia videbat pericula, videbat mala abundantia, pro quibus refrigescit caritas et abundat iniquitas (Mt. 24), sed et vidit solatium, scilicet {191.1231A} quod qui perseveravit usque in finem, hic salvus erit (ibid.). Perseverantia igitur ad virtutem pertinet. Quia ergo difficile est in longinqua via perseverare, ait: Tu es virtus salutis mee, id est tu das vires perseverandi, ut perseverando sim salvus. Et unde spero quod est virtus, quia in die belli, scilicet dum pugno contra filios et contra legem membrorum, obumbrasti super caput meum, id est in pugna qua luctor foris contra fictos, et intus contra legem membrorum gratia tua me refrigerat. Ad hoc autem valebit mihi hoc obumbraculum, utJ
J ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 139,9 
IX
prol.|
marg.| Non tradas me, Domine, peccatori [AUGUSTINUS.] id est {191.1231B} diabolo a desiderio meo, id est ut estum non patiar a me ipso, a desiderio meo, quo locus fit diabolo, sine quo nihil facit quantumcumque seviat hostis. Quod ut exemplo clarius fiat: ecce diabolus proponit lucrum, ut trahat te ad fraudem. Non habebit lucrum, nisi fraudes. Lucrum esca est; fraus laqueus est, quo capiaris, si fraudem feceris. Quem ergo vicit desiderium, cadit in laqueum, sed estum desiderii, contemperat umbraculum Dei, et nusquam est locus diabolo, nisi ex tuo desiderio. Ideo iste ait: Non tradas me, Domine, a desiderio meo peccatori, id est non sinas me tradi per meum desiderium diabolo. [CASSIODORUS.] Taliter dicitur hic tradere qualiter Apostolus dicit: Tradidit illos Deus in desideria cordis eorum (Rm. 1). Tradidit quidem relinquendo, {191.1231C} sinendo tradi, non malitiam impertiendo. Hoc autem ne fiat, scilicet ne tradatur a desiderio suo peccatori, probabilis res sequitur, ut sicut illi faciunt in malum consilium, ita virtus Dei det auxilium. Cogitaverunt inimici contra me, et tu, o Domine, ne derelinquas me, ne forte illi exaltentur [AUGUSTINUS.] id est ne de me victo triumphent et gaudeant. Seducto enim homine, gaudet et triumphat diabolus et sui. Unde alibi: Exsultabunt, si motus fuero (Ps. 12).K
K ¶Codd. : PL191
prol.| PARS 3 Διάψαλμα. L
L ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 139,10 
X
prol.|
marg.| 301 Caput circuitus. [AUGUSTINUS.] Tertia pars ubi dicit {191.1231D} que sint mala inimicorum, quasi3 : Me tegit umbra tua in die belli, sed illos tegit caput circuitus eorum, id est superbia, mali eunt in gyrum erroris, ubi est iter sine fine. Huius circuitus superbia est caput, quia initium omnis peccati superbia est. Et quia omnis superbus fictus est, et omnis fictus mendax, ideo subdit: Labor labiorum ipsorum, id est mendacium, operiet eos, id est proteget eos et defendet. Mendacium recte dicitur labor; laborat enim qui fingit quid dicat: veritas autem facile dicitur. Vel labor labiorum ipsorum, id est falsa et mendax assertio eorum, operiet eos [CASSIODORUS.] quia de sua falsa assertione superantur.
3 quasi] + dicat PL
marg.| Vel ita: Tu, Domine, es mihi umbraculum, sed caput eorum, scilicet qui cogitant contra me mala, est circuitus, id est {191.1232A} diabolus qui numquam recte incedit, et error et temporalia. Et, labor labiorum ipsorum operiet eos: hoc non mutatur, et pretereaM
M ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 139,11 
XI
prol.|
marg.| Cadent super eos. [Haimo.] Hic in terra, antequam veniat ignis eternus carbones, scilicet ignis concupiscentie, ire et luxurie. Et in ignem, id est in illos carbones, deiicies eos, id est permittes deiici. Et dicit idem carbones et ignem. [AUGUSTINUS.] Vel secundum aliam litteram, cadent super eos carbones ignis in terra, et deiicies eos, id est in hac vita, antequam veniat ignis eternus. Cadent super eos carbones ignis, scilicet sancti qui ex mortuis revixerunt: qui cum essent tenebre aliquando, nunc sunt autem {191.1232B} lux in Domino (Eph. 5); qui cum alios accendunt, alios deiiciunt. Et deiicies eos, scilicet malos. Cum enim vident mali sanctos lucere invident eis, et sic sancti super eos cadunt, quia ex bona vita et predicatione ipsorum, mali ruinas incurrunt. Unde Apostolus: Aliis sumus odor vite in vitam, aliis odor mortis in mortem (2Cor. 2). Et hi tales in miseriis huius seculi non subsistent, quia in his miseriis impatientes cadunt, id est deficiunt, quas boni patienter transeunt. Vere non subsistent, quiaN
N ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 139,12 
XII
prol.|
marg.| Vir linguosus [AUGUSTINUS.] cui voluptas est loqui, nec attendit quid dicat: non dirigetur in terra hac, id est in hac vita. Vir linguosus namque amat mendacia, {191.1232C} non cavens quid loquatur. Ideoque non potest fieri ut dirigatur. Quisquis ergo vult dirigi, magis oportet audire quam loqui, sicut Iacobus ait: Sit omnis homo velox ad audiendum, tardus autem ad loquendum (Iac. 1). Nam si quis vera dicat, sed preter necessitatem, vir linguosus est. Perfectius igitur esset omnes audire sponsum, ut Ioannes qui non tantum gaudebat quod docebat, quantum quia audiebat, ait: Amicus sponsi stat, et audit, et gaudio gaudet propter vocem sponsi (Io. 3). Sed propter imperitos necesse est loqui aliquando ut doceantur. Qui ergo semper vult docere, semper vult imperitos habere quos doceat. [AUGUSTINUS.] Gaudium ergo sit taciturnitatis, et sponsum audiendi in voluntate vox doctrine {191.1232D} sit in necessitate, et ita non erit vir linguosus, qui numquam dirigitur. Intus audiendum est a veritate, ut intremus in gaudium Domini, sicut dictum est servo fideli: Intra in gaudium Domini tui (Mt. 25). Quem vero delectat loquendo foras exire tumidus est: et quia foris est quod amat, mittetur in tenebras exteriores. De interioribus ergo sit gaudium, de exterioribus necessitas, non voluntas. Virum iniustum; quasi4 : Non modo non dirigetur vir linguosus, sed et mala capiet virum iniustum etiam et iustum. Sed iniustum capient in interitu; quasi5 : Omnes volunt se abscondere a malo, quod etiam et boni fugiunt; sed malum capit omnes bonos, non ad interitum, quia modo et anima coronatur, et in posterum caro reparabitur. {191.1233A} Malos vero capit ad interitum, quia in miseriis non subsistent; quod non fit inopi, qui etsi capitur malis, non tamen in interitum. Flagellat enim Deus omnem filium quem recipit (Hbr. 12). Hec mala modo sunt malis, sed et de futuro.O
O ¶Codd. : PL191
4 quasi] + dicat PL
5 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 139,13 
XIII
prol.|
marg.| Cognovi ego quod illi non prevident [CASSIODORUS.] scilicet quia Dominus tandem faciet, etsi non modo facit. Faciet dico iudicium inopis qui esurit iustitiam, querit et pulsat; et faciet vindictam [AUGUSTINUS.] vel causas, alia littera, pauperum spiritu.P
P ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 139,14 
XIV
prol.|
marg.| Verumtamen iusti. [AUGUSTINUS.] Hic est conclusio psalmi, {191.1233B} ubi dicit, quod si boni liberati sunt, et de inimicis vindicati, non sibi dant, sed Deo. Unde et habitabunt cum eo; [CASSIODORUS.] quasi6 : Et licet boni modo sint afflicti, verumtamen iusti confitebuntur, hic inter gravia, quod laudabilius est; et maxime in futuro, dum et causas eorum et iudicium facies. Confitebuntur, dico, nomini tuo [AUGUSTINUS.] quia meritis suis nihil tribuent, sed tue misericordie.
6 quasi] + dicat PL
marg.| Vel ita sunt, recti: qui enim ad se flectit cor, torquet; qui vero intendit in Duem, dirigit. Et ideo ibi in eis requies, ubi cor habent. Unde addit: Et habitabunt. Hi quibus male erat in vultu suo, in cuius sudore pacem ederunt. Habitabunt cum vultu tuo, quia Deum trinum, prout est, videbunt, et tunc deterso sudore finitisque laboribus, perenni {191.1233C} letitia implebuntur. Et ideo nihil timetur ab eis in mundo.Q
Q ¶Codd. : PL191


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Petrus Lombardus, Magna Glossatura (Ps. Psalmus 139 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 07/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=magna&numLivre=26&chapitre=26_139)
Signaler un complément d'information

Notes :