Glossa magna

Psalmus 78

Numérotation du verset Ps. 78,1 

¶Psalmus
¶Codd. : (Ps. 78) D30 Rusch Ps-G
Asaph1.
1 Psalmus Asaph] Intellectus Asaph. Vox Christi de Iudeis D30
Numérotation du verset Ps. 78,I 

Deus venerunt gentes
in hereditatem tuam †
polluerunt
templum sanctum tuum ¦ posuerunt Hierusalem in pomorum custodiam.
Numérotation du verset Ps. 78,2 II

Posuerunt
morticina servorum tuorum
escas
volatilibus celi ¦ carnes sanctorum tuorum
bestiis terre.
Numérotation du verset Ps. 78,3 III

Effuderunt sanguinem eorum2
2 eorumD30 (in ras.) ] ipsorum Ps-G
tamquam aquam
in circuitu Hierusalem ¦
et non erat qui sepeliret.
Numérotation du verset Ps. 78,4 IV

Facti sumus opprobrium vicinis nostris ¦ subsannatio
et illusio his qui
in circuitu nostro sunt3.
3 in circuitu nostro] circum nos Ps-G
Numérotation du verset Ps. 78,5 V

Usquequo
Domine
irasceris
in finem ¦
accendetur velut ignis
zelus tuus ?
Numérotation du verset Ps. 78,6 VI

Effunde
iram tuam
in gentes
que te non noverunt ¦
et in regna
que nomen tuum
non invocaverunt.
Numérotation du verset Ps. 78,7 VII

Quia comederunt
Iacob ¦
et locum eius desolaverunt.
Numérotation du verset Ps. 78,8 VIII

Ne memineris iniquitatum
nostrarum antiquarum †
cito
anticipent nos
misericordie tue ¦ quia pauperes
facti sumus nimis.
Numérotation du verset Ps. 78,9 IX

Adiuva nos
Deus salutaris noster †
et4 propter gloriam nominis tui Domine libera nos ¦
4 et Ps-G (V D) Ω Rusch Clementina ] om. Ps-G
et propitius esto peccatis nostris propter nomen tuum.
Numérotation du verset Ps. 78,10 X

Ne forte dicant in gentibus
ubi est Deus eorum ¦ et innotescat
in nationibus coram
oculis nostris.
Numérotation du verset Ps. 78,XI 

Ultio sanguinis servorum tuorum
qui effusus est ¦
Numérotation du verset Ps. 78,11 

introeat
in conspectu tuo
gemitus compeditorum.
Numérotation du verset Ps. 78,XII 

Secundum magnitudinem
brachii tui ¦
posside
filios
mortificatorum.
Numérotation du verset Ps. 78,12 XIII

Et redde
vicinis nostris
septuplum
in sinu eorum ¦
improperium ipsorum quod exprobraverunt tibi Domine.
Numérotation du verset Ps. 78,13 XIV

Nos autem
populus tuus
et oves pascue tue ¦
confitebimur tibi in seculum.
Numérotation du verset Ps. 78,XV 

In generatione et generationem5 ¦
5 generatione et generationem Ps-G (V ΨB) D30 ΩS Rusch ] generatione et generatione D14 Ps-G (D) ΩM , generationem et generationem Ps-G
annuntiabimus
laudem tuam.

Psalmus 78

Numérotation du verset Ps. 78,1 
prol.|
marg.| Deus, venerunt gentes. Titulus: Psalmus Asaph. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Iste psalmus {191.750D} est secundus de lamentatione ubi precatur Asaph studio pietatis, Christum subvenire sue genti, pro duritia sua graviter affligende, et agitur hic vel {191.751A} de captivitate per Babylonios facta (4Rg. 25), vel potius de vastatione quam tempore Machabeorum Antiochus Epiphanes fecit, qui in templo idola posuit, et legem Dei polluit, populumque vastavit (I Mach. 1). Sed civitatem non evertit, vel templum per que signatur persecutio Ecclesie inter manus gentilium, laborantis, sed non deficientis: que in quibusdam deficientibus polluta est. Et est sensus: Psalmus iste attribuitur Asaph, id est fideli Synagoge, que hic loquitur.
marg.| Intentio: Monet bonis proximorum letari, et calamitatibus affligi. Modus: Tripartitus est psalmus. Prima pars est conquestio, ubi enumerantur quanta tulerit Hierusalem temporibus Antiochi, ut non destructa fuit, per que significatur Ecclesie persecutio. Secunda pars est, deprecatio {191.751B} pro parte sua, contra inimicos, ibi Usquequo, Domine. Tertia pars est exsultativa conclusio lamentationis, ibi nos autem. Asaph ergo condolens sue genti, ipsius mala Deo exponit sic dicens:A
A ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 78,1 
I
prol.|
marg.| Deus, gentes venerunt in hereditatem tuam [AUGUSTINUS.] Non dicit hec Deo quasi nescienti, a quo ipse scit, quidquid scit; sed loquitur cum eo pietatis affectu, et transfigurans in se omnes qui futuri erant, quando hec fierent. Loquitur enim in persona eorum quibus hec acciderunt. Est autem hec deploratio eorum que fecit Deus vindicans, et adiungitur deprecatio. {191.751C} quasi1 : Utinam iam misereatur et parcat. Ita hec ergo dicuntur a quo predicit cur tamquam ab eis dicantur, quibus acciderunt, et ipsa deploratio prophetatio est. Quod autem ait, In hereditatem tuam, sciendum est quia de populo Israel, hereditas Dei sunt electi, sed non excecati. Non ergo possunt hec accipi de temporibus post ascensionem Christi, quando vastati sunt per Romanos. Tunc enim ille populus quiremanserat in Hierusalem, hereditas Dei non erat . Omnes enim reprobi excecati erant, omnesque fideles adventantibus Romanis, monitu angeli in regnum Agrippe secesserant. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Sed potius accipiendum est de tempore quod fuit antequam Christus venisset; et tunc enim populus ille hereditas Dei erat, ubi {191.751D} erant prophete et sancti, quando ducti fuerunt in Babylonem, vel maxime sub Antiocho, sub quo passi Machabei horrenda, gloriosissime sunt coronati. Devastatione ergo facta ab Antiocho agit dicens; Deus, venerunt gentes in hereditatem tuam, id est in Hierusalem, ubi aliqui boni erant, dicendo; tuam, movet iudicem cuius res leditur. Et polluerunt templum sanctum tuum per simulacra, que ibi posuerunt. sed non destruxerunt. Primo occurrit iniuria templi: in quo est contumelia Dei. Hic arguit eos de sacrilegio. Et nota quod nondum erat templum, quando hec Propheta dicebat; et narrat quasi preterita, que in spiritu vidit futura; iam vero evidenter sunt impleta. Sequitur: {191.752A} Posuerunt Hierusalem in pomorum custodiam , id est in desertionem, ut collectis pomis, custodie deseruntur. Unde Isaias: Relinquetur filia Sion sicut umbraculum in vinea, et sicut tugurium in cucumerarioa deinde post sacrilegium, homicidia addit dicens:B
a Is. 1.
B ¶Codd. : PL191
1 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 78,2 
II
prol.|
marg.| Posuerunt morticina [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] id est cadavera servorum tuorum qui noluerunt immundis uti, escas volatilibus celi. quasi2 : Non modo in viventes seviunt, sed in mortuos. Sepelire pietatis est, abiicere crudelitatis est. Ita hec ad litteram de vastatione facta sub Antiocho accipiuntur. Sed si {191.752B} quis accepit hec, post resurrectionem et ascensionem Christi facta: de his que idololatre martyribus intulerunt accipiantur, quando Ecclesia inter tantam martyrum numerositatem multa perpessa est, quia Asaph, etsi de Iudeis proprie dicatur, tamen et Ecclesia congregatio dicitur, que est etiam hereditas, in quam venerunt gentes, non credendo, sed persequendo, id est eam invaserunt in voluntate delendi, et penitus perdendi; ipsa est etiam templum Dei, quod polluitur in deficientibus, quos persecutores ad negandum Christum, terrendo vel excruciando coegerunt, atque ut ad idola applicarent, vehementer instando fecerunt. Unde hic dicit, polluerunt templum sanctum tuum. Unde Apostolus: {191.752C} Templum Dei sanctum est, quod estis vos (1Cor. 2). Ipsa eadem Ecclesia est etiam Hierusalem, libera mater nostra (Gal. 4), de qua Isaias: Letare, sterilis que non paris; erumpe et clama, que non parturis, quoniam multi filii deserte magis quam eius que habet virum (Is. 54). Unde hic dicit, posuerunt Hierusalem, id est Ecclesiam, in pomorum custodiam, id est in desertionem. Quando enim gentibus persequentibus in celestem mensam, spiritus martyrum, tamquam de Dominico horto multa et suavia poma transierunt, Ecclesia deserta est vIs. Posuerunt morticina servorum tuorum, id est sanctorum martyrum resurrectionem, escas volatilibus celi, quasi quidquam eorum deperiret, cum ille ex occultis nature sinibus totum redintegret, cui et capilli nostri {191.752D} numerati sunt. Deinde exponit quod dixerat, carnes sanctorum tuorum. Hec sunt morticina bestiis terre.C
C ¶Codd. : PL191
2 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 78,3 
III
prol.|
marg.| Effuderunt sanguinem eorum. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Exaggerat ut iudicem moveat. Tamquam aquam, id est abundanter et viriliter, quasi ita liceret de sanguine, sicut de aqua, sine culpa et hec non tantum intra muros, sed etiam in circuitu Hierusalem, cum extra invenirentur occidendi. Copia cedis notatur in urbe et extra, ita ut non vacaret {191.753A} eis sepelire, dum omnibus periculum immineret. Unde subdit, et non erat qui sepeliret. Potest hoc et de Ecclesia accipi, que et per totum mundum passa est, cuius circuitus est per totum orbem ubi persecutio fit.D
D ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 78,4 
IV
prol.|
marg.| Facti sumus opprobrium. [CASSIODORUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] Gloriam enim Hierusalem olim toto orbe mirabilis. Unde Ieremias: Hec est civitas que dicebatur corona glorie versa est in opprobrium vicinis (Thren. 2). Quod gravius est, quam si remotis, quia hi sunt assidui. Vel martyres hoc dicunt, facti sumus opprobrium vicinis nostris, id est affectione propinquis, {191.753B} iam volentibus credere; subsannatio et illusio sumus his, auget scelus his qui in circuitu nostro sunt, id est gentibus que circa Hierusalem sunt. Vel martyres hoc dicunt, subsannatio et illusio sumus his qui in circuitu nostro sunt, id est inimicis Ecclesie qui sunt toto orbe, quia non eis, sed in conspectu Domini pretiosa est mors sanctorum eius (Ps. CXV).E
E ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 78,5 
V
prol.|
marg.| Usquequo, Domine. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. ALCUINUS.] Secunda pars, deprecatio est hic pro parte sua contra inimicos, et insultantes vicinos. quasi3 : Illi ita seviunt in nos, sed o Domine, usquequo irasceris nobis usque in finem. Quasi dicat. Noli irasci {191.753C} in finem. Rogat ne usque in finem irascatur, id est ne illa vastatio perseveret, sed temperet correctionem. Iam ergo precatur, qui supra deplorabat et orat quod futurum sit, et tunc aliqui boni erant inter eos; et zelus tuus, usquequo scilicet, accendetur velut ignis, accendetur usque in finem. Noli irasci. Ira et zelus Dei non sunt perturbationes eius qui cum tranquillitate iudicat; sed nomine ire, vindicta iniquitatis accipitur, quando pro commisso nostro punit. Nomine zeli exactio castitatis intelligitur, ne anima legem Dei sui contemnat, et a Deo suo fornicando dispereat, ut in Iob fuit. Et nota hec pro peccatis, hominibus evenire, licet iustis. Sicut Machabei inter seva tormenta, et tres pueri inter {191.753D} noxias flammas, et sancti prophete in captivitate testantur. Unde bene ait, velut ignis. Zelus quippe Dei, et ira vere ardet velut ignis. Tamdiu enim ardet, donec aurum, id est virtutum perfectio purgetur, et ligna cinerentur.F
F ¶Codd. : PL191
3 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 78,6 
VI
prol.|
marg.| Effunde. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quasi4 : Ne irascaris, sed potius effunde, ut multam, iram tuam. Non est hoc dicere malevolentia, sed previsa dicuntur. Figura enim optandi futura predicit. Effunde, dico, in gentes, ut sicut nos opprimunt, ita illi tuis virtutibus opprimantur, que te non noverunt, nec scire voluerunt, nec timere. Culpa Iudeorum, {191.754A} horum comparatione levigatur; et in regna que nomen tuum non invocaverunt. Sed demonia, vel quamlibet creaturam, non Creatorem qui est benedictus in secula. Nota quia per gentes accipit subditos, per regna ipsos reges.G
G ¶Codd. : PL191
4 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 78,7 
VII
prol.|
marg.| Quia comederunt Iacob. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] Dico non invocaverunt, sed insuper oppugnaverunt, quia comederunt Iacob, id est Iudaicum populum. Hec est predicta hereditas ferarum dentibus tradendo. Ecce more oratorum pro homine homo ponitur, scilicet pro gente que offendit, gratus patriarcha, ut eius memoria populi peccata mitiget. Et locum eius desolaverunt, eversione civitatis, {191.754B} que civibus suis nudata est, vel quia occiderunt substitutos loco civium occisorum. Locus enim est civitas, ubi erat templum, quo congregabantur ad festa. De Ecclesia quoque bene hoc accipitur, quia comederunt, alios incorporando sibi vel occidendo. Iacob, id est Ecclesiam, que est iunior, cui serviet maior: Et locum eius desolaverunt, repetitio est,H
H ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 78,8 
VIII
prol.|
marg.| Ne memineris. [GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quasi5 : Ita fac in gentes, que te non noverunt, sed ne memineris etc.
5 quasi] + dicat PL
marg.| Vel ita continua: Hec mala nobis inferunt, sed quia scio te pro peccatis nos flagellare et per eos precor. Ne memineris iniquitatum nostrarum. {191.754C} Hec confessio delictorum veniam provocat. Antiquarum, non dicit hoc de preteritis tantum, cum et hoc tempore quidam Iudei idola sequerentur, sed, antiquarum, id est similium antiquis, quibus innumeris annis peccaverunt idola sequendo. Et misericordie tue cito anticipent nos, scilicet ante iudicium quod timet omnis homo, quia nisi indulgentia preveniat in iudicio, non absolvitur reus; ideo obtendo misericordias, quia pauperes a meritis facti sumus nimis. Ne quis de actibus suis presumat. Dico, ne memineris iniquitatum, sedI
I ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 78,9 
IX
prol.|
marg.| Adiuva nos [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] in bello defensionis legum contra Antiochum, quia non in suis, sed in virtutibus Dei confidunt. Unde subdit: Deus salutaris noster, quod necesse est quia nos infirmi sumus, et, o Domine; libera nos propter gloriam nominis tui, non nostrum meritum, sed ut nos erepti, tuo nomini honorem reddamus, et propitius esto peccatis nostris propter nomen tuum, non propter nos, id est pietate nominis tui tribuatur nobis quod actibus nostris non potest haberi, vel in persona martyrum possunt hec accipi. Ne memineris iniquitatum nostrarum antiquarum, id est a parentibus antiquis venientium, vel propagatione vel imitatione. Cito anticipent nos misericordie tue, ne ad iudicium {191.755A} damnandi veniamus, quia pauperes facti sumus nimis, ad bonum faciendum; sed, adiuva nos, Deus, quasi paupertas, id est infirmitas nostra te miserante adiuvetur ad bona facienda. quasi6 : Gratia adiuvet liberum arbitrium. Cum enim ait, adiuva nos, nec ingratus est gratie, nec tollit liberum arbitrium. Qui enim adiuvatur, etiam per seipsum aliquid agit, Salutaris noster, qui necessarius es infirmitati nostre; et propter gloriam nominis tui, ut qui gloriatur, in Domino glorietur, non in se (1Cor. 10). Domine, libera nos. Liberat nos, id est eruit a malis Deus, cum et adiuvat ad faciendam iustitiam, et propitius est peccatis, sine quibus hic non vivitur, unde subdit: Et propitius esto peccatis nobis propter nomen tuum, hec fac nobis,J
J ¶Codd. : PL191
6 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 78,10 
X
prol.|
marg.| {755B} Ne forte dicant in gentibus. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quasi7 : Hoc pro gentibus magis peto que pereunt desperando de Deo, quid dicant, illud usitatum a perfidis, scilicet ubi est Deus eorum? quasi8 : Vel non est, vel non potest suos adiuvare; hec est insultatio, non ferenda.K
K ¶Codd. : PL191
7 quasi] + dicat PL
8 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 78,XI 
prol.|
Numérotation du verset Ps. 78,11 
prol.|
marg.| Ultio sanguinis servorum tuorum qui effusus est. Ultio temporalis, scilicet ut eternam evadant. Innotescant {191.755C} in nationibus coram oculis nostris, scilicet cito fiat ut videamus illos conversos, qui modo persequuntur, et accipiatur hoc in bono de ultione presenti, vel de pena eterna potest accipi sic: Ultio sanguinis servorum tuorum qui effusus est introeat. Innotescat in nationibus coram oculis nostris [AUGUSTINUS.] id est sume vindictam de malis, qui fuderunt sanguinem tuorum, et in fine ita fiet, quia vel hic in conversis perimitur iniquitas, quod ante optaverat. Vel in fine pereunt: quod hic dicit non optando, sed prophetando, quia iustus non delectatur de pena inimici, quia non eum odit; sed de divina iustitia, quia Deum diligit. Econtra, iniustus facit, malis ita fiat, introeat autem in conspectu tuo, vel tuum gemitus compeditorum corruptibilitate {191.755D} carnis, que aggravat animam, per quam prevalet aliquando persecutor. Has compedes non sentiunt, nisi illi qui ingemiscunt gravati; ab his cupiebat"dissolvi Apostolus, et esse cum Christo »b. Vel compedes sunt precepta Dei, quibus colligantur sancti: que patientur subtentata in ornamenta vertuntur. Unde dicitur: Iniice pedem tuum in compedes eius (Sir. 6). Vel ad litteram, compeditos dicit eos [CASSIODORUS.] quos gentiles vinxerint, qui cum gemitu orant ut Ecclesia in fratribus non deficiat, etsi eos pena consumit. Deinde quid gemitus compeditorum petat ostendit; hoc enim petebat gemitus illorum.L
b Cupio dissolvi et esse cum Christo] : sententia ex Phil. 1, 23-24 : « Coarctor autem e duobus : desiderium habens dissolvi et esse cum Christo, multo magis melius | permanere autem in carne, necessarium propter vos », ut ref. Augustinus, Ambrosius, Hieronymus et passim ; cf. Sabatier, t. 3, p. 815. [MM2022]
L ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 78,XII 
prol.|
marg.| {191.756A} Posside [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] ne aliquo errore maculentur, vel recipe in adoptionem, alia littera, filios, id est posteros, mortificatorum. Hoc semper oravere sancti martyres, ne infructuosus esset posteris sanguis eorum, ut inde cresceret seges, unde putabatur peritura. Et est ista pia precatio, ne filios eorum proiiciat, qui pro eo puniti sunt, sed multiplicet. Et hoc secundum magnitudinem brachii tui, id est potentie tue. Res enim tam magna in Christianis secuta est, quam numquam crederent inimici.M
M ¶Codd. : PL191
Numérotation du verset Ps. 78,12 
XIII
prol.|
marg.| Et redde. [AUGUSTINUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] Item non optat, {191.756B} sed vera prophetat, dicens: Redde vicinis, de quibus supra dixit, inter quos est Ecclesia, usque ad separationem futuram, septuplum. Septenario numero, id est septupla retributione, perfectionem pene significat, quia hoc numero plenitudo significari solet, sicut et de bonis, cum dicitur centuplum accipiet in hoc seculo (Mc. 10), quod positum est pro omnibus: quasi9 : Nihil habentes sunt, et omnia possidentes (1Cor. 6). Et hoc, in sinu eorum, id est in occultis nunc in hac vita, ut postea innotescat in nationibus coram oculis nostris. Homo namque cum datur in reprobum sensum in interiori sensu accipit suppliciorum meritum futurorum. Vel septuplum ponit pro infinito, Improperium {191.756C} ipsorum quod exprobraverunt tibi Domine. quasi10 : Hoc eis redde, septuplum in sinu eorum, scilicet improperium ipsorum quod exprobraverunt tibi Domine, id est pro isto opprobrio, da eos in reprobum sensum. Ibi enim exprobraverunt nomen tuum in servis tuis arbitrantes delere nomen tuum de terra. [CASSIODORUS.] Vel potest hoc in bono accipi, et dicit optando, redde vicinis nostris. Etsi corporaliter reddit Deus, salus est tamen anime eorum, unde subdit, septuplum, per quod perfectionem doni celestis significat, quando Spiritu sancto complemur. Et hoc, in sinu eorum, id est in secreto animorum, ubi sit conversio. Et redde eis improperium quod exprobraverunt tibi Domine, id est fac ut pro iniuriis et opprobriis, que tibi fecerunt {191.756D} reddant laudes, que est gloriosa vindicatio, quando Deus inimicorum ore laudatur.N
N ¶Codd. : PL191
9 quasi] + dicat PL
10 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 78,13 
XIV
prol.|
marg.| Nos autem populus tuus. [CASSIODORUS. Haimo. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Tertia pars, ubi est exsultativa conclusio, non victorum parentium et suavis conclusio lamentationis. quasi11 : Illis ita; nos autem, quos putabant se perdere, qui sumus populus tuus fide, et oves pascue tue, id est doctrina tua pasti: he sunt reliquie Iudeorum a Mathathia congregate (I Mach. 2). Vel generaliter de omni genere piorum ac verorum Christianorum accipiendum est, ut etiam Christianus populus ibi sit mistus. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Hic est grex pro quo oravit ne {191.757A} diutius irasceretur. Nos, inquam, confitebimur tibi id est laudabimus te in nobis. Et hoc in seculum, quia usque in finem seculi non delebitur Ecclesia, ut putatur.O
O ¶Codd. : PL191
11 quasi] + dicat PL
Numérotation du verset Ps. 78,XV 
prol.|
marg.| In generatione et generationem [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] id est in omnem generationem, idem est quod dixerat in seculum annuntiabimus aliis laudem tuam, que ut taceretur, nos finire conati sunt. Vel de futuro illud accipi potest; in generatione et generationem, id est in futuro seculo, annuntiabimus laudem tuam, non pro aliorum instructione, sed pro debito honore.P
P ¶Codd. : PL191


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Petrus Lombardus, Magna Glossatura (Ps. Psalmus 78 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 07/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=magna&numLivre=26&chapitre=26_78)
Signaler un complément d'information

Notes :