Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa magna

Biblia communis

Psalmus 77

Numérotation du verset Ps. 77,1

¶Intellectus Asaph¹.

¶Codd. : (Ps. 77) D30 Rusch Ps-G

¹ Intellectus Asaph Ps-G Rusch ] In finem pro Idithun psalmus Asaph D30 (hapax)

Numérotation du verset Ps. 77,I

Attendite

popule² meus legem meam ¦ inclinate

² popule Ψ^B V D Hi D30 Ω ... Clementina cum γ] populus D14 Ps-G

aurem vestram

in verba oris mei.

Numérotation du verset Ps. 77,2 II

Aperiam in parabolis³

³ parabolis D30 Rusch ] parabola D14 Ps-G

os meum ¦ loquar⁴

⁴ loquar D14 D30 Rusch ] eloquar Ps-G

propositiones

ab initio.

Numérotation du verset Ps. 77,3 III

Quanta

audivimus et cognovimus ea ¦

patres nostri

narraverunt nobis.

Numérotation du verset Ps. 77,4 IV

Non sunt occultata a filiis

eorum ¦ in generatione altera⁵.

⁵ generatione altera D30 Rusch ] generationem alteram Ps-G

Numérotation du verset Ps. 77,V

Narrantes laudes

Domini et virtutes eius ¦

et mirabilia eius

que fecit.

Numérotation du verset Ps. 77,5 VI

suscitavit testimonium in Iacob ¦

et legem

posuit in Israel.

Numérotation du verset Ps. 77,VII

Quanta

mandavit patribus nostris

nota facere⁶ ea filiis suis ¦

⁶ facere D14 D30 Hi Ω (fat’e) Ps-G ] facite Rusch (hapax)

Numérotation du verset Ps. 77,6

ut cognoscat

generatio altera.

Numérotation du verset Ps. 77,VIII

Filii

qui nascentur

et⁷ exsurgent ¦

⁷ et D30 Rusch Ps-G ] om. Ω^S

et narrabunt⁸ filiis suis.

⁸ et narrabunt D14 Ω^S Ps-G ] enarrabunt Hi Ω ^M Rusch

Numérotation du verset Ps. 77,7 IX

Ut ponant in Deo⁹

⁹ Ut D14 Rusch Ps-G ] Et Ω ^M

spem suam ^† et non obliviscantur

operum Dei¹⁰ ¦

¹⁰ operum Dei D14 D30 Rusch cum Ps-R ] opera Dei Ps-G

et mandata eius

exquirant.

Numérotation du verset Ps. 77,8 X

Ne fiant sicut patres eorum ¦

generatio prava

et exasperans.

Numérotation du verset Ps. 77,XI

Generatio

que non direxit

cor suum ¦

et non est

creditus

cum Deo spiritus eius.

Numérotation du verset Ps. 77,9 XII

Filii Ephrem¹¹

¹¹ Ephrem Ω ^M Clementina ] Effrem Rusch

intendentes

et mittentes arcum¹² ¦ conversi sunt

¹² arcum] arcus Ps-G

in die belli.

Numérotation du verset Ps. 77,10 XIII

Non custodierunt testamentum Dei ¦

et in lege eius noluerunt ambulare.

Numérotation du verset Ps. 77,11 XIV

Et obliti sunt benefactorum¹³ eius ¦ et mirabilium eius que ostendit eis.

¹³ benefactorum Hi D14 Ω Ps-G ] beneficiorum Rusch (hapax)

Numérotation du verset Ps. 77,12 XV

Coram

patribus eorum¹⁴

¹⁴ eorum] + que Ps-G

fecit mirabilia in terra Egypti ¦

in campo Thaneos.

Numérotation du verset Ps. 77,13 XVI

Interrupit mare

et perduxit

eos¹⁵ ¦ et¹⁶* statuit aquas

¹⁵ eos] om. C |

¹⁶ et U G K V D D30 Cor2 (hebr. et Hieron. et grecus) Ω^S edd. cum hebr. Ps-R Ps-H ] om. Cor2 (anti. quidam non ponunt ET coniunctionem) Rusch Ps-G |

quasi in utre¹⁷.

¹⁷ in utre D14 D30 Hi Ω Ps-G ] utrem Ps-G

Numérotation du verset Ps. 77,14 XVII

deduxit eos in nube diei ¦ et tota nocte in illuminatione ignis.

Numérotation du verset Ps. 77,15 XVIII

Interrupit

petram

in eremo ¦

et adaquavit eos velut¹⁸ in abysso multa.

¹⁸ velut D14 ] quasi Rusch (hapax)

Numérotation du verset Ps. 77,16 XIX

Et eduxit aquam

de petra ¦

et deduxit¹⁹

¹⁹ deduxit Hi D14 Ps-G ] eduxit Ψ^B V Rusch cum Ps-R

tamquam

flumina aquas.

Numérotation du verset Ps. 77,17 XX

apposuerunt

adhuc peccare ei ¦

in ira excitaverunt²⁰ Excelsum

²⁰ ira excitaverunt D14 D30 Hi Ps-G ] iram concitaverunt Ω^S Rusch

in inaquoso.

Numérotation du verset Ps. 77,18 XXI

temptaverunt Deum in cordibus suis ¦

ut peterent escas animabus suis.

Numérotation du verset Ps. 77,19 XXII

Et male

locuti sunt de Deo ¦ dixerunt : Numquid poterit Deus

parare mensam in deserto ?

Numérotation du verset Ps. 77,20 XXIII

Quoniam percussit petram

et fluxerunt aque ¦ et torrentes inundaverunt.

Numérotation du verset Ps. 77,XXIV

Numquid et panem poterit²¹ dare ¦ aut parare mensam

²¹ poterit Hi D14 D30 Rusch Ps-G ] potest Ps-G

populo suo ?

Numérotation du verset Ps. 77,21 XXV

Ideo

audivit Dominus²²

²² Dominus om. D14, sec. compl.; D30 Ps-G

et distulit ¦

et ignis accensus est in Iacob et ira ascendit

in Israel.

Numérotation du verset Ps. 77,22 XXVI

Quia non crediderunt in Deo ¦ nec speraverunt

in salutari eius²³.

²³ salutari D14 D30 Rusch Ps-G ] salutare Ps-G

Numérotation du verset Ps. 77,23 XXVII

mandavit nubibus

desuper ¦ et ianuas celi aperuit.

Numérotation du verset Ps. 77,24 XXVIII

Et pluit illis manna ad manducandum ¦

et panem celi

dedit eis.

Numérotation du verset Ps. 77,25 XXIX

Panem angelorum

manducavit homo ¦ cibaria

misit eis in abundantia²⁴.

²⁴ abundantia Φ V D D14 D30 Ω^S Clementina ] abundantiam Hi Ω ^M Rusch Ps-G

Numérotation du verset Ps. 77,26 XXX

Transtulit

austrum de celo ¦

et induxit in virtute sua

africum.

Numérotation du verset Ps. 77,27 XXXI

Et pluit super eos sicut pulverem

carnes ¦

et sicut arenam maris volatilia pennata.

Numérotation du verset Ps. 77,28 XXXII

Et ceciderunt in medio castrorum eorum ¦

circa tabernacula eorum.

Numérotation du verset Ps. 77,29 XXXIII

Et manducaverunt et saturati sunt nimis ^†

et desiderium eorum attulit eis ¦

Numérotation du verset Ps. 77,30

non sunt fraudati a desiderio suo.

Numérotation du verset Ps. 77,XXXIV

Adhuc

esce

eorum erant²⁵ in ore ipsorum ¦

²⁵ esce eorum erant D14 D30 Rusch Ps-G ] esca eorum(ipsorum Q) erat Edmaior. (C I Q) cum Ps-R

Numérotation du verset Ps. 77,31

et ira Dei ascendit super eos²⁶*.

²⁶ super eos plerique codd. et edd. D30 Rusch cum Ps-R Ps-H ] in eos Ps-G (R F) cum Ps-δ Ps-Moz Ps-Med., in eis C I cum Ps-α

Numérotation du verset Ps. 77,XXXV

Et occidit pingues eorum ¦

et electos

Israel impedivit.

Numérotation du verset Ps. 77,32 XXXVI

In omnibus

his peccaverunt adhuc ¦

et non crediderunt in²⁷ mirabilibus eius.

²⁷ in plerique codd. et edd. R Ps-G Ψ^B²Ω Rusch cum Ps-R iuxta LXX] om. Ps-G (F C I Q² G K Φ^GPΨ^B*) cum Ps-α Ps-δ Ps-H; cf. LXX (B) ; Cor2 (grecus et hebr. et anti et Hieron. non habent)

Numérotation du verset Ps. 77,33 XXXVII

Et defecerunt

in vanitate

dies eorum ¦ et anni eorum cum festinatione.

Numérotation du verset Ps. 77,34 XXXVIII

Cum

occideret²⁸ eos querebant eum ¦

²⁸ occideret D14 D30 Ps-G ] occiderit Edmaior. (Q²) Rusch

revertebantur et diluculo

veniebant ad eum²⁹.

²⁹ eum V D D14 D30 Ψ^B Ω Ed1530 Rusch Clementina cum Ps-R ] Deum Ps-G

Numérotation du verset Ps. 77,35 XXXIX

Et rememorati sunt quia Deus adiutor est eorum ¦

et Deus excelsus redemptor eorum est.

Numérotation du verset Ps. 77,36 XL

Et³⁰ dilexerunt eum in ore suo ¦

³⁰ Et] sup. ras.| divisio praem. al. m. marg. D30

et lingua sua mentiti sunt ei.

Numérotation du verset Ps. 77,37 XLI

Cor autem eorum³¹*

³¹ eorum plerique codd. et edd. , M² (in ras.) D30 Rusch cum Ps-R Ps-H ] ipsorum Ps-G (R F C I W U G K Φ^P Ψ^B)

non erat rectum

cum eo ¦ nec fideles habiti sunt in testamento³² eius.

³² testamento] testamentum R Q² W* cum Ps-γ Ps-δ² Ps-ζ

Numérotation du verset Ps. 77,38 XLII

Ipse autem est³³ misericors^†

³³ autem est D30 Rusch Ps-G ] autem D14*, est autem D14² (al. m.)

et propitius fiet peccatis eorum ¦

et non disperdet³⁴ eos.

³⁴ disperdet D14 D30 Rusch Ps-G cum Ps-R] perdet Edmaior.

Numérotation du verset Ps. 77,XLIII

Et abundavit³⁵

³⁵ abundavit Rusch Ps-G cum Ps-R ] abundabit Edmaior.

ut averteret³⁶ iram suam ¦

³⁶ averteret D30 Rusch Ps-G cum Ps-R ] avertat Ps-G

et non accendit³⁷ omnem iram suam.

³⁷ accendit Rusch Ps-G cum Ps-R ] accendet Ps-G

Numérotation du verset Ps. 77,39 XLIV

Et recordatus est quia caro sunt ¦

spiritus

vadens

et non rediens.

Numérotation du verset Ps. 77,40 XLV

Quotiens

exacerbaverunt eum

in deserto ¦ in iram³⁸ concitaverunt eum

³⁸ iram] ira Ps-G

in inaquoso.

Numérotation du verset Ps. 77,41 XLVI

Et conversi sunt

et temptaverunt Deum ¦ et Sanctum Israel

exacerbaverunt.

Numérotation du verset Ps. 77,42 XLVII

Non sunt recordati manus

eius ¦ die

qua redemit eos de manu tribulantis.

Numérotation du verset Ps. 77,43 XLVIII

Sicut

posuit in Egypto signa sua ¦

et prodigia sua

in campo Thaneos³⁹.

³⁹ Thaneos D30² Ps-G (U) Ω^S Rusch ] Taneos D14² D30* Ps-G , Thapneos D, Thapnneos D14*

Numérotation du verset Ps. 77,44 XLIX

convertit in sanguinem⁴⁰ flumina eorum ¦ et imbres eorum ne biberent.

⁴⁰ sanguinem D30 Ω Ruch Ps-G cum Ps-R ] sanguine D14 Edmaior. (Φ Ψ^B)

Numérotation du verset Ps. 77,45 L

Misit in eos cynomiam

et comedit eos ¦ et ranam et disperdidit⁴¹ eos.

⁴¹ disperdidit plerique codd. et edd. , M² D30 Ω Ed1455 Ed1530 Ed1532 Rusch Clementina] disperdit PsG (R F M* Q W Ψ^B)

Numérotation du verset Ps. 77,46 LI

Et dedit erugini

fructus eorum ¦

et labores

eorum locuste.

Numérotation du verset Ps. 77,47 LII

Et occidit in grandine vineas⁴² eorum ¦

⁴² vineas D14 D30 Ω Ruch Ps-G cum Ps-R ] vineam Ps-G

et moros eorum in pruina.

Numérotation du verset Ps. 77,48 LIII

Et tradidit grandini

iumenta eorum ¦ et possessionem eorum igni.

Numérotation du verset Ps. 77,49 LIV

Misit

in eos iram indignationis sue ^†

indignationem⁴³

⁴³ indignationem] et praem. Ω^S

et iram

et tribulationem ¦ immissiones⁴⁴

⁴⁴ immissiones D D14² D30² (in ras.) ... Clementina cum Ps-R ] immissionem D14* D30* Rusch Ps-G

per angelos malos.

Numérotation du verset Ps. 77,50 LV

Viam

fecit semite ire sue ^†

non⁴⁵ pepercit a morte animarum eorum ¦

⁴⁵ non] et praem. Ps-G (F*) G Ω^S ; cf. divisionem vel pausam psalmodiae in D30 sue ⁺

et iumenta eorum in morte conclusit.

Numérotation du verset Ps. 77,51 LVI

Et percussit omne

primogenitum⁴⁶ in terra Egypti⁴⁷* ¦

⁴⁶ primogenitum plerique codd. et edd. D30 Rusch Ps-G cum Ps-R Ps-H] primitivum Ps-G (R F) cum Aug. in loc. cit., primitium C I |

⁴⁷ terra Egypti Q² V D D14 D30 Ψ^BΩ Ed1455 Ps-G ] Egypto C Q* Q³ G K I Rusch cum hebr. LXX Ps-δ cum Ps-H |

primitias

omnis laboris⁴⁸* eorum

⁴⁸ omnis laboris Cor2 (alia littera) plerique codd. et edd. M² D30 Ω Ed1455 Clementina cum Ps-R , cf. LXX (R et lucian.)] laborum Ps-G (R C I M* Φ U G K) Cor2 (hebr. et anti. et Hieron. sic habent) cum LXX Ps-α Ps-γ Ps-δ Ps-Moz^C, cf. hebr.

in tabernaculis Cham.

Numérotation du verset Ps. 77,52 LVII

Et abstulit sicut oves populum suum ¦

et perduxit eos tamquam gregem in deserto.

Numérotation du verset Ps. 77,53 LVIII

Et deduxit⁴⁹* eos in⁵⁰ spe

⁴⁹ deduxit plerique codd. et edd. D14 D30 Ω^S Ps-G Ed1530] eduxit V C Ω ^M Rusch Ed1532 Clementina cum Ps-R , duxit Ψ^B*cum Ps-H |

⁵⁰ in Rusch Ps-G ] cum Ω^M cum Ps-H |

et non timuerunt ¦ et inimicos eorum operuit mare.

Numérotation du verset Ps. 77,54 LIX

Et induxit eos⁵¹ in montem

⁵¹ eos] es cacogr. D30

sanctificationis sue ¦

montem

quem acquisivit

dextera eius.

Numérotation du verset Ps. 77, LX

Et eiecit

a facie

eorum

gentes ¦

et sorte divisit eis terram in funiculo⁵² distributionis.

⁵² funiculo] funiculum Q* W

Numérotation du verset Ps. 77,55 LXI

Et habitare fecit in tabernaculis eorum ¦

tribus Israel.

Numérotation du verset Ps. 77,56 LXII

temptaverunt

et exacerbaverunt Deum excelsum ¦

et testimonia eius non custodierunt.

Numérotation du verset Ps. 77,57 LXIII

Et averterunt se

et non servaverunt⁵³ pactum ¦

⁵³ servaverunt D30 Ps-G ] conservaverunt Rusch (hapax)

quemadmodum patres eorum

conversi sunt in arcum pravum.

Numérotation du verset Ps. 77,58 LXIV

In iram⁵⁴ concitaverunt eum in collibus suis ¦

⁵⁴ In iram D14 D30 Rusch Ps-G (D) Clementina ] Et in ira D30 Edmaior.

in sculptilibus suis ad emulationem

eum provocaverunt.

Numérotation du verset Ps. 77,59 LXV

Audivit Deus

et sprevit⁵⁵* ¦

⁵⁵ sprevit Ps-G Hi D14 D30 et cett + eos Rusch cum Ps-med ; cf. Ps. 52, 6

et ad nihilum redegit⁵⁶ valde Israel.

⁵⁶ redegit F* I Q G* K D* ] redigit Cor2 (antiqui.)

Numérotation du verset Ps. 77,60 LXVI

Et repulit

tabernaculum Silo⁵⁷ ¦

⁵⁷ Silo Ps-G (D plerique codd. ) D30 Ω Rusch ] Selo Ps-G

tabernaculum suum ubi habitavit in hominibus.

Numérotation du verset Ps. 77,61 LXVII

Et tradidit

in captivitatem virtutem eorum ¦

et pulchritudinem eorum in manus inimici.

Numérotation du verset Ps. 77,62 LXVIII

Et conclusit

in gladio

populum suum ¦

et hereditatem suam sprevit.

Numérotation du verset Ps. 77,63 LXIX

Iuvenes

eorum comedit ignis ¦

et virgines eorum non sunt lamentate.

Numérotation du verset Ps. 77,64 LXX

Sacerdotes eorum in gladio ceciderunt ¦

et vidue eorum

non plorabuntur.

Numérotation du verset Ps. 77,65 LXXI

Et excitatus est

tamquam dormiens Dominus ¦

tamquam potens crapulatus a vino.

Numérotation du verset Ps. 77,66 LXXII

Et percussit inimicos suos in posteriora ¦

opprobrium sempiternum dedit illis.

Numérotation du verset Ps. 77,67 LXXIII

repulit tabernaculum

Ioseph ¦

et tribum Ephrem⁵⁸

⁵⁸ Ephrem] scrips. , Effrem Ps-G (V D) Rusch , Effraim Ω, Ephraim Clementina

non elegit.

Numérotation du verset Ps. 77,68 LXXIV

Sed elegit tribum⁵⁹ Iuda ¦

⁵⁹ Sed elegit tribum plerique codd. et edd. D30 Ed1455 Rusch Clementina cum Ps-R ] Et el. tr. Ps-G (F C I) cum hebr. LXX Ps-Ps-α Ps-γ Ps-δ, el. tr. et R*, eleg. trib. R²

montem Sion

quem dilexit.

Numérotation du verset Ps. 77,69 LXXV

Et edificavit⁶⁰

⁶⁰ edificavit] + sibi R

sicut unicornium⁶¹ sanctificium suum ¦ in terra

⁶¹ unicornium Cor2 (hebr. et anti. habent UNICORNIUM in plurali) D30 Ω^S Ps-G; cf. Ps-R (unicornuorum) ] unicornuum F, unicornis Rusch Cor2 (grecus in singulari) M² Q² W U Ψ^B D Ω ^M) Ed1530, cf. LXX (codd. lucian.)

quam fundavit in secula.

Numérotation du verset Ps. 77,70 LXXVI

elegit David servum suum ^†

et sustulit eum de gregibus ovium ¦ de post fetantes accepit eum.

Numérotation du verset Ps. 77,71 LXXVII

Pascere

Iacob servum suum ¦ et Israel hereditatem suam.

Numérotation du verset Ps. 77,72 LXXVIII

Et pavit eos in innocentia cordis sui ¦

et in intellectibus

manuum suarum

deduxit eos.

Psalmus 77

Numérotation du verset Ps. 77,1

^prol.|

^marg.| {191.723B} Attendite, popule meus. Titulus. Intellectus Asaph. [AUGUSTINUS.] In hoc psalmo narrantur que in Veteri Testamento populo divinitus acta sunt, scilicet que beneficia contulit ei Deus, et quas penas ingratis incusserit . Dum autem in hoc psalmo historia Veteris Testamenti refertur, Novi Testamenti gratia declaratur. {191.723C} Sic enim Iudeos pro suis delictis dicit expulsos; et Christianos asserit intromissos, ut utriusque legis intentionem in unum faceret pendere ad humilitatem monentis. Et quia omnia in figura nostri contingebant illis, sicut ait Apostolus (1Cor. 10), ideo que de illis historialiter referuntur, eadem de nobis spiritualiter intelligenda sunt. Unde psalmus pretitulatur intellectus. Et est sensus [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] hic est intellectus Asaph, id est fidelis congregationis, quia hic narrata interius intelligenda sunt, non modo in figura. Intellectus ergo Asaph est quod intellexit Synagoga fidelis; vel quod spiritualiter debet intelligere. Que enim tunc mystice, id est figuraliter illis contigerunt, eadem modo in re nobis fiunt. Et sicut tunc non in omnibus illis non bene {191.723D} placuit Deo, sic nec istis, et ideo monendi sunt.

^marg.| Vel ita potest legi titulus, ut intellectus sit genitivi casus, quod in Greco apertum est et subauditur psalmus, vel verba, sic: Hic est psalmus, vel verba, intellectus, id est intelligentie, que data est ipsi Asaph: sic ex Greco determinatur.

^marg.| Intentio talis est: Per acta in veteri populo, intendit monere novum populum, ne sint ingrati beneficiis Dei, et eius iram in se provocent.

^marg.| Modus : Novem sunt partitiones: Primo attentos facit, quia que videntur aperta parabole sunt et enigmata, secundo summatim dicit que Deus Iudeis fecit, tamen ingratis sibi quanta audivimus. Tertio dicit que ab exitu de Egypto fecit {191.724B} eis, nec tamen resipuerunt, ibi coram patribus eorum etc. Alias partitiones suis locis exsequemur. Etiam loquitur in hoc psalmo fidelis Synagoga, que malis exprobrat. Ut autem maior reverentia et auctoritas verbis suis addatur, primo inducit, ipsum Dominum loquentem sic: O^A

^A ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,1
I

^prol.|

^marg.| Popule meus [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] qui mihi, scilicet obedis. Vel o vos qui estis populus meus. Nos, scilicet sumus populus ille qui et congregatio Christi sumus, attendite corde legem meam, id est veritatem rei, que in figuris tegitur; hoc dicit Deus, qui legem dedit. Et qualiter subdit, inclinate per humilitatem aurem vestram, cordis, et sic bene attendetis . Timor enim infusa repellit, unde preceptum fuit in veteri lege altare Domini concavum fieri, et quadrangulum, ut mens nostra quatuor munita virtutibus, per humilitatem sit concava ad receptaculum divini verbi. Inclinate dico in verba oris mei, id est ad intelligendum verba Asaph: [CASSIODORUS.] os {191.724D} namque Dei est Asaph, qui inferius locuturus est ista, Quanta etc. Ideo attendite, quia^B

^B ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,2
II

^prol.|

^marg.| Aperiam in parabolis os meum [GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS.] que aperte sunt, quia parabole sunt rerum similitudines, cum per rerum adductam similitudinem, quod de illis dicitur, de aliis intelligitur. Et loquar per Asaph propositiones [AUGUSTINUS.] id est egnimata, ab initio Veteris Testamenti, ex quo de Egypto exierunt. Sunt autem propositiones, que Grece appellantur problemata. Questiones aliquid disputatione solvendum habentes. His ergo vigilantia adhibenda est, {191.725A} ut earum fructus intelligendo percipiatur, que Hebraice dicuntur enigmata.^C

^C ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,3
III

^prol.|

^marg.| Quanta audivimus. [HIERONYMUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Secunda pars, ubi summatim dicit, que Iudeis Deus fecit, tamen ingratis sibi et sic si non eis prodest, tamen filiis ne fiant sicut patres. Et notandum quod prius in homine Deus locutus est. Nam verba Dei fuerunt predicta; iam homo ipse loquitur. Verba enim hominis sunt ista: Quanta audivimus. Illud predictum dixit Deus ex se, ne eius locutio in homine post eum loquente contemneretur, admirative ergo dicit: Quanta propter multitudinem, audivimus, in Veteri Testamento predicta, et cognovimus ea in {191.725B} Novo Testamento impleta. Et a quibus audivimus? ecce, patres nostri narraverunt nobis, sicut Moyses et prophete, quod etiam iste previdet, scilicet quod patres narraverunt filiis. Narraverunt dico:^D

^D ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,4
IV

^prol.|

^marg.| Non sunt hec occultata a filiis eorum spiritualibus [CASSIODORUS.] quod postea exponit in altera generatione et gentium, que ex aqua et Spiritu sancto generatur in qua data est regeneratio.^E

^E ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,V

^prol.|

^marg.| Narrantes laudes Domini. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Talis est ordo verborum. Laudatur Dominus ut ametur, et virtutes, vel potentias eius, id est liberationes, {191.725C} quibus populum liberavit sepe, et mirabilia eius, scilicet quod pavit populum in deserto, quod hostes eius vicit; que fecit, non modo promisit.^F

^F ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,5
VI

^prol.|

^marg.| Et suscitavit testimonium. [AUGUSTINUS.] Hoc testimonium est initium, de quo supra dixit: Loquar propositiones ab initio. Initium est ergo Vetus Testamentum, quia ibi timor est, qui est initium sapientie. (Sir. 1). Finis vero est Novum Testamentum, quia hic est Christus, qui est finis legis ad iustitiam omni credenti (Rm. 10), qui dat spiritum quo caritas diffunditur in cordibus nostris (Rm. 5), que consummata foras mittit timorem (Io. 4). Huius {191.725D} autem Novi Testamenti testimonium dicitur vetus lex, quia Novum Testamentum habet testimonium a lege et prophetis. Unde tabernaculum Domini testimonii dicebatur illud quod tot mystica figurabat (Ex. 26). Testimonium ergo dicitur Vetus Testamentum inquantum probat, lex inquantum iubet. Idem ergo significatur per testimonium et per legem. Sed alia et alia ratione. Ita idem intelligitur per Iacob et per Israel, scilicet populus Iudaicus. Ait ergo: et suscitavit in Iacob [AUGUSTINUS.] in populo Iudaico, testimonium, id est legem. Suscitavit dico, quia per illud testimonium peccatum quod latebat apparuit et revixit. Unde Apostolus: Peccatum ut appareat peccatum, per bonum operatum est mihi mortem (Rm. 7). Deinde repetit, Et legem, hoc {191.726A} est testimonium posuit in Israel, hoc est in Iacob. Posuit dicit, quasi iugum, ne vaga voluntate errarent. Interest ergo aliquid inter suscitavit, et posuit. Aliud enim notat suscitavit, aliud posuit, sicut diximus. Lex ergo, et bene utentibus, testimonium est, quo fugiant peccata; et male utentibus, quo convincantur puniendi et peccatores, sicut Christus credentibus est lapis in caput anguli, non credentibus est lapis offensionis (1Pt. 2).

^marg.| Vel ita, suscitavit testimonium, id est legem in Adam, quasi mortuam et sopitam, in Iacob [ALCUINUS. CASSIODORUS.] id est in populo Iudeorum, reformando scriptis quod mentibus obcecatis obsoleverat. Vel forsan testimonium dicit illud quod accidit Iacob, quando cum angelo luctatus tacto femore claudicavit (Gn. XXXII). Quod {191.726B} significat Iudeos; partim fide constare, partim a salute discedere. Et ita huius rei testimonium fuit, quod Iacob accidit. Ecce parabola. Hoc autem testimonium suscitatur, dum lex scribitur, quia prius ignorantia sopitum erat, sed ex tunc, et ipsum signum in memoria fuit, et res figurata ex tunc cepit. Et hoc est, Et sucitavit testimonium in Iacob, id est illud quod accidit Iacob in signum, prius sopitum ignorantia. Et quando suscitavit? quando legem posuit in Israel, in qua lege,^G

^G ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,VII

^prol.|

^marg.| Quanta mandavit patribus nostris. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Hi sunt antiquus populus, qui accepit mandatum a {191.726C} Deo, et tamen non novit vel fecit. Ad quid ergo mandavit? nota facere ea filiis suis. Filii sunt novus populus Novi Testamenti, qui mandata novit et fecit, quod quasi exponendo subdit.

Numérotation du verset Ps. 77,6

^prol.|

^marg.| Ad hoc acceperunt, ut generatio altera, scilicet de gentibus collecta, cognoscat spiritualiter quod ipsi patres non noverunt. Et sunt idem filii et generatio altera, scilicet populus gratie et cognoscentes.^H

^H ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,VIII

^prol.|

^marg.| Filii [CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] id est Christiani, qui nascentur postea secundo, ex aqua et Spiritu sancto, exsurgent, sursum habentes cor. Qui vero nati sunt et non renati, non surrexerunt, id est non sursum {191.726D} est cor eorum, sed in terra fuit. Et narrabunt filiis suis, id est posteris, per generationes transmissa sunt mandata Dei, ne quis putaret uni data. Ad quid?^I

^I ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,7
IX

^prol.|

^marg.| Ut ponant in Deo spem suam. [CASSIODORUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] Hec est utilitas paterne predicationis. In Deo, non in lege que punit ne suam iustitiam constituant, et non obliviscantur operum Dei, iactando opera sua, que nulla sunt, nisi a Deo vel colendo idola, ut fecerunt Iudei idola colentes. Deinde ostendens que sit vera Dei recordatio subdit: Et mandata eius exquirant, operando, qui dicti sunt supra cognovisse, modo dicitur ut exquirant ut sperantes {191.727A} in Deo, ab eo adiuventur ad implendum opere mandata. Dico, exquirant,^J

^J ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,8
X

^prol.|

^marg.| Ne fiant sicut patres eorum [CASSIODORUS. ALCUINUS.] scilicet Iudei, scilicet generatio prava, que veritatem non recepit, et exasperans Deum, adeo ut in Salvatorem armarentur, quod fuit super omnes acerbitates. Unde per Ezechielem Dominus dicit: Vade, et dic domui exasperanti etc. (Ez. II, 12). Et quia prava, ideo est^K

^K ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,XI

^prol.|

^marg.| Generatio que non direxit cor suum [GLOSSA INTERLINEARIS. {191.727B} CASSIODORUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] id est distorta.

^marg.| Vel ita continua: Ideo prava est generatio, quia est generatio que non direxit cor suum, et si manum ad divina, ut se corrigeret. Distortum enim cor habet, qui prave intellecta non corrigit, et que natura docet, non perficit. Cur talis est illa generatio? et, id est quia, non est creditus cum Deo spiritus eius, id est si ratio quandoque bene suasit, non acquievit ei.

^marg.| Vel ita: Ideo talis est generatio, quia, non est creditus cum Deo spiritus eius, quia non habebant fidem, que impetraret quod lex imperat, sed quasi ex operibus iustitiam querebant. Quando autem cum spiritu Dei operante, spiritus hominis cooperatus, tunc fit quod Deus iubet. Et hoc non sit nisi credendo in eum qui iustificat impium: quam fidem {191.727C} non habuit generatio prava et amaricans. Et ideo dictum est: Non est creditus cum Deo spiritus eius. Multo enim hoc expressius dicit ut significet gratiam Dei, que non solum facit remissionem peccatorum, sed et cooperari facit sibi spiritum hominis in bonis operibus, quasi diceret, non credidit Deo spiritus eius. Habere enim cum Deo spiritum creditum, est non credere spiritum suum sine Deo posse facere iustitiam, vel aliquid boni, sed cum Deo, quod est credere in Deum: quod utique plus est quam credere Deo. Nam credimus etiam homini, sed non in hominem. In Deum credere est ei credendo adherere ad bene operandum. Unde Apostolus: Qui adheret Deo, unus spiritus est cum illo (1Cor. 6). Illa autem generatio, cuius exemplum cavendum {191.727D} est. Et si credidit Deo, non tamen in Deum, quia non fide adhesit Deo, ut ab eo sanata cooperaretur, cooperante in se Deo.^L

^L ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,9
XII

^prol.|

^marg.| Filii Ephrem. [Haimo. AUGUSTINUS.] quasi¹ : Vere prava et distorta, quia etiam, filii Ephrem, de quibus minus videretur, intendentes et mittentes arcum, id est promittentes servare mandata in die auditionis, scilicet quando Deus de aliqua adversitate eos clamantes audiebat, quasi preludentes armis, conversi sunt in die belli, id est defecerunt in die tentationis. Nihil enim est aliud tendere arcum, et mittere et converti in die belli, nisi attendere et {191.728A} promittere in die auditionis, et deserere in die tentationis. Et hoc est quasi preludere armis, et ad horam certaminis nolle pugnare. Quod vero ait, intendentes et mittentes arcum, cum potius videatur debere dixisse, intendentes arcum et mittentes sagittas. Non enim arcus mittitur, sed ab arcu aliquid mittitur. Figurate dictum accipiamus, mittentes arcum, quia aliquid mittunt arcu.

¹ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel obscurus est ordo verborum, ut iste sit ordo: Intendentes arcum et mittentes, subaudis sagittas. Nonnulli tamen Greci codices habent, intendentes et mittentes arcubus, ut sine dubitatione subaudiamus sagittas. Per filios vero Ephrem, qui dictus est et Ephraim totam illam gentem amaricantem intelligi voluit: a parte totum significans. Quod ideo est, quia ab {191.728B} his potissimum aliquid boni exspectandum fuit. Sunt enim de illo filio Ioseph nati, cui Iacob benedicens dexteram imposuit, quamvis ad sinistram constituto, et Manasse maiori filio Ioseph preposuit, quando cancellatis manibus utrique benedixit, dexteram super Ephraim, et sinistram super Manassem statutum, ad dexteram ponendo^a. Cum autem hec tribus hic culpatur, nec apparuisse in ea ostenditur quod illa benedictio promittebat. Patet Iacob tunc figurasse, quod novissimi essent primi, et primi novissimi (Mt. 20), per adventum Salvatoris. De quo Ioannes ait: Qui post me venit ante me factus est ^b. Sic et Abel maiori fratri prelatus fuit (Gn. 4), Isaac Ismeli (Gn. 21), Iacob Esau congemino suo. Prius tamen nato (Gn. {191.728C} 27), et Phares Zaram, qui prius manum emisit^c. Et David fratribus suis maioribus (1Rg. 16): sic populo Iudeorum, prelatus est populus Christianus. Totam itaque gentem pravam a parte esse significans, ait: Etiam filii Ephrem intendentes et mittentes arcum, id est arcu aliquid mittentes.

^a Gn. 48.

^b Io. 1.

^c Gn. 38.

^marg.| Vel intendentes arcum et mittentes sagittas, id est promittentes servare legem, aperte dicentes: Omnia quecumque dixerit nobis Dominus faciemus et audiemus (Ex. 24). Conversi sunt, id est defecerunt, in die belli, scilicet tentationis. Unde Osee propheta ait: Ephraim factus est quasi columba insipiens (Ose. 7) [HIERONYMUS. AUGUSTINUS.] quia promissionem obedientie non auditio, sed tentatio probat. {191.728D} Ita conversi sunt, quia^M

^M ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,10
XIII

^prol.|

^marg.| Non custodierunt testamentum Dei [AUGUSTINUS.] non quod non possent, sed quia noluerunt. Unde subdit: Et in lege eius noluerunt ambulare, et si quandoque ambulent, tamen nolunt, quia non ex corde faciunt. Agunt enim que mallent non precipi sibi ex corde autem nullo modo fit, quod fit ex formidine pene, non dilectione iustitie. Pares sunt manu, sed non corde, qui non furantur, timore pene, et amore iustitie.^N

^N ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,11
XIV

^prol.|

^marg.| Coram patribus eorum. [CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS.] Tertia pars, ubi iam incipit narrare que ab eductione de Egypto fecit eis Deus, non tamen destiterunt a murmure et a tentatione. quasi² : Obliti sunt mirabilium eius. Quorum mirabilium, et ubi factorum? facta fuerunt illa in terra Egypti.

² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 77,12
XV

^prol.|

^marg.| Que sunt quod interrupit mare, et eduxit eos etc. ? Et hoc est: Coram patribus eorum fecit mirabilia in terra Egypti. Qui sunt patres huius prave generationis a qua supra filios dissuasit, ne sint his patribus, scilicet prave generationi similes. Unde supra^d: Ne fiant sicut patres eorum, generatio prava et exasperans. Alii sunt isti patres, alii illi. Sed qui sunt {191.729B} isti patres coram quibus hec facta sunt? Si Abraham, Isaac, Iacob, accipis istos patres, non coram eis fecit mirabilia in Egypto, quia iam defuncti erant, nisi forte spiritu dicas eos esse presentes. quos Dominus in Evangelio vivere dicit (Lc. 20).

^d Ps. 77, 8.

^marg.| Vel accommodatius Moyses et Aaron, et alii seniores, qui de spiritu Moysi acceperunt (Nm. 2). Patres istorum sunt, coram quibus fecit. Et est, coram patribus, quibus credendum erat, scilicet coram Moyse et ceteris intelligentibus. Fecit mirabilia in terra Egypti, in campo Taneos. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Ut omnem dubitationem tollat, et provinciam dicit Egyptum, et locum factorum, scilicet Tanis, que est civitas Egypti.

^marg.| Notandum vero quod ea que ibi facta sunt bona vel mala mystice fiunt et in nobis. {191.729C} Sed bona, gratia Dei; mala ex iudicio, propter quod supra monuit attendere parabolas et propositiones, et spem in Deo ponere, ne simus similes illis. (GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.) Egyptus ergo que interpretatur tenebre vel tribulatio, mundus est. Tanis vero, interpretatur humile mandatum. Campus vero Taneos est planities humilis mandati. Sicut ergo tunc Deus coram patribus illis mira fecit, sic Christus in terra positus coram patribus Novi Testamenti, humile mandatum docuit dicens: Discite a me, quia mitis sum et humilis corde (Mt. 2). In mundo ergo humile mandatum accipimus a Christo, ut in futuro exaltemur.^O

^O ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,13
XVI

^prol.|

^marg.| Interrupit mare [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] quasi non esset liquidum, et perduxit eos ad terram, et statuit aquas, quasi clausas in utre. Mystice qui tunc stare fecit aquas, et traiecit eos, cohibet fluida concupiscentiarum, cum renuntiatur seculo, ut peccatis omnibus deletis populus fidelis traiiciatur ad terram promissionis per baptismum.^P

^P ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,14
XVII

^prol.|

^marg.| Et post deduxit eos [GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. ALCUINUS.] priusquam poneret in patriam in nube diei, et tota nocte in illuminatione ignis. Sic et fideles post baptismum ducit spirituali itinere antequam ponat in patria, sacramento eius manifestato, in hoc seculo, {191.730A} quasi in die per nubem, id est carnem. In iudicio vero quasi in nocte, in illuminatione ignis, quia tunc magna tribulatio tamquam ignis lucebit iustis et ardebit iniustis.

^marg.| Vel ita secundum allegoricum sensum: Et deduxit eos etc. Hoc futurum indicabant. Dies enim Christus est, tamen nube carnis celatur perfidis. Et sicut columna nubis erat eis vel illis umbraculum contra calorem solis; sic per Incarnationem dat nobis refrigerium contra estum vitiorum. Et tota nocte, id est toto tempore vite, in illuminatione ignis, id est in claritate sui luminis, que illuminatio est ignis Spiritus sancti.^Q

^Q ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,15
XVIII

^prol.|

^marg.| Interrupit petram. [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS.] Prius {191.730B} aqua maris stetit, quasi petra, modo petra fit fons. Et hoc in eremo, ubi necesse est ut gratius sit munus; et adaquavit eos, quasi pecora, non homines, quia non egerunt gratias, velut in abysso multa: per hoc copiam notat. Mystice de petra etiam que est Christus, qui dicit: Si quis sitit, veniat ad me, et bibat (Io. 7): cuius latus in cruce ruptum fuit. Et hoc, in eremo huius seculi, educit Deus sitienti fidei fluenta Spiritus sancti, accedente ligno crucis cum virga Moysi, ut gratia manaret credentibus.^R

^R ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,16
XIX

^prol.|

^marg.| Et eduxit de petra [CASSIODORUS. Haimo. CASSIODORUS.] {191.730C} quod mirum est, aquam, que sequebatur eos quocumque ibant; et deduxit aquas, non parum, sed tamquam flumina, id est copiose. Mystice, sic et aqua que de Christo prodit, nulla minutione deficit, ut sit fons aque vive salientis in vitam eternam (Io. 4).^S

^S ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,17
XX

^prol.|

^marg.| Et apposuerunt. [Haimo. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quasi³ : Hec fecit illis Deus. Et tamen illi, scilicet prava generatio, apposuerunt adhuc peccare ei, id est non credere, id est adiecerunt ut inter tot beneficia non crederent, quod ut maximum intelligeretur peccatum, cum Dominus dixisset in Evangelio: {191.730D} Spiritus arguet mundum de peccato (Io. 16), continuo exponendo subiunxit, de peccato quidem, quie non crediderunt in me (ibid.). Sicut ergo peccatum dicit ibi non credere, ita et hic peccare dicit, non credere. [ALCUINUS. AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] In iram concitaverunt excelsum, non credentes Deum, sibi difficilia posse facere, quod gravissimum est apud Deum mystice, sic nos absoluti per baptismum, quandoque provocamus ad iram Deum. Et hoc in inaquoso, vel in siccitate, alia littera, scilicet, vel in aliqua eremo, ad litteram, vel potius in seipsis, ab humore gratie siccis, quia licet pleni essent ventres aqua de petra, tamen erant aride mentes. Ergo hoc debet intelligi plus de siccitate cordis quam corporis vel loci. Quomodo concitaverunt Excelsum in iram? ecce:^T

^T ¶Codd. : PL191

³ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 77,18
XXI

^prol.|

^marg.| {731A} Et [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] id est quia, tentaverunt Deum in cordibus suis, ut peterent escas animabus suis, id est peterent vite sue carnales escas, non spirituales. Et est sensus: Non credendo petierunt escas, quod est tentare Deum: tentare enim est dolose postulare, ut in verbis sit simplicitas, cum in corde sit malitia. Mystice, sic et multi hodie cum tentatione querunt a Deo sapientiam.^U

^U ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,19
XXII

^prol.|

^marg.| Et tunc male, id est falsa locuti sunt de Deo: dixerunt, Numquid poterit Deus parare mensam in {191.731B} deserto? [CASSIODORUS. ALCUINUS.] quasi⁴ : Non. Hec diffidentia Deo iniuria est. Mystice, mensa, refectionem sapientie vel corpus Christi significat. Unde: Multi diffidunt.^V

^V ¶Codd. : PL191

⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 77,20
XXIII

^prol.|

^marg.| Quoniam percussit. [CASSIODORUS. Haimo.] quasi⁵ : Poterit Deus illud, quia et hoc aliud potuit. Quoniam percussit petram et fluxerunt aque, et torrentes inundaverunt. Ecce exemplum potentie Dei dant, et de simili desperant. Unde et ex eorumdem persona subditur:^W

^W ¶Codd. : PL191

⁵ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 77,XXIV

^prol.|

^marg.| Numquid sic et panem poterit dare, aut parare {191.731C} mensam? id est copiosam refectionem populo suo, scilicet tot hominibus. quasi⁶ : non.^X

^X ¶Codd. : PL191

⁶ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 77,21
XXV

^prol.|

^marg.| Ideo audivit. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Quarta pars, ubi dicit quod dilata vindicta Deus dedit prius que petebant, ne videretur non posse. quasi⁷ : Petierunt hoc, et ne videretur non posse, ideo audivit Dominus, dando eis rogata, Et distulit penam dans prius quod petebant, licet tentando, ne videretur non posse; et postquam dedit, ignis, id est ira Dei, accensus est in Iacob. Deinde exponit, dicens: Et ira Dei ascendit in Israel? cur?^Y

^Y ¶Codd. : PL191

⁷ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 77,22
XXVI

^prol.|

^marg.| {731D} Quia non crediderunt in Deo [CASSIODORUS.] vel Deum, nec speraverunt in salutari eius, Christo quod posset dare.^Z

^Z ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,23
XXVII

^prol.|

^marg.| Et mandavit. [AUGUSTINUS.] Utrumque breviter positum, scilicet et quod audivit, et quod ira ascendit aperte hic incipit narrare. Et prius quomodo audivit exsequitur; postea in sequenti parte, quomodo vindicavit. quasi⁸ : Ita audivit, et, id est quia, mandavit nubibus desuper, et ianuas celi aperuit.^AA

^AA ¶Codd. : PL191

⁸ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 77,24
XXVIII

^prol.|

^marg.| {191.732A} Et pluit illis manna ad manducandum. [Haimo. GLOSSA INTERLINEARIS.] Quid dixerit manna supra ponit; et panem celi, id est manna, id est non labore humano paratum dedit eis^AB

^AB ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,25
XXIX

^prol.|

^marg.| Panem angelorum manducavit homo. [AUGUSTINUS. Haimo. CASSIODORUS. ALCUINUS.] Nomine significati intelligitur significans, id est manna, quo significatur panis angelicus, scilicet Christus. Et cibaria misit in abundantia scilicet que ab avidis non poterant consumi. Mystice hec omnia, ut sub historia Veteris Testamenti gratia evangelica declaretur. Et mandavit nubibus desuper, id est predicatoribus; et ianuas celi aperuit: ianue celi sunt predicatores, quibus intratur {191.732B} in celum, vel Scripture sacre: [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. ALCUINUS.] aperuit autem has ianuas, quia suis dedit spiritum ut intelligerent Scripturas eorum (Lc. 24). Et pluit illis manna ad manducandum. Manna interpretatur, quid est hoc? (Ex. 26), et significat panem qui de celo descendit, id est Christum, vel corpus Christi, qui est vere cibus angelorum, quo incorruptibiles incorruptibiliter pascuntur. Quem ut manducaret homo, Verbum caro factum est, qui per nubes evangelicas pluitur toti mundo, et apertis cordibus eorum, quasi celestibus ianuis credenti Ecclesie predicatur, non tentanti Synagoge. Bene autem dicitur manna, quid est hoc? quia hic cibus admirando perquiritur, et tamen esse corpus Christi scitur. Panem celi dedit eis, panem {191.732C} angelorum manducavit homo, panis celi non alter est quam Christus, de quo celestes, id est angeli reficiuntur eius contemplatione. Et hunc panem, id est verbum, quo grandi cibo pascuntur angeli, per carnem factum lac edit homo.^AC

^AC ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,26
XXX

^prol.|

^marg.| Transtulit. [Haimo. ALCUINUS.] quasi⁹ : Quomodo misit? ecce, transtulit austrum de celo, ut inferius flaret; et induxit in virtute sua africum illum alium ventum, quia ibi sunt coturnices (Nm. 21).^AD

^AD ¶Codd. : PL191

⁹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 77,27
XXXI

^prol.|

^marg.| {191.732D} Et pluit super eos carnes [Haimo. REMIGIUS] scilicet coturnices, sicut pulverem, hoc est abunde. Carnes quas dedit, subdit, Et sicut arenam maris volatilia pennata. Ideo mirum fuit quod cum essent volatilia pennata, pro voluntate ea capiebant. Sed quare hoc esset, subdit:^AE

^AE ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,28
XXXII

^prol.|

^marg.| Et ceciderunt in medio castrorum eorum. [GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] duobus cubitis super terram volantia, ut nec difficultas capiendi esset eis, circa tabernacula eorum, itinere unius diei, ex omni parte coturnices erant. Hec omnia mystice; per austrum et africum intelliguntur predicatores, quos transfert Deus de celo ad terras, quando descendentes a maioribus, {191.733A} minoribus minora indicant. Et est, transtulit austrum, id est predicatores de celo ad terras. Unde apostolus: Non potui vobis loqui quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus (1Cor. 3). Et induxit africum, id est ferventes et lucentes predicatores, in virtute sua. Ne ergo sibi det africus quod ex Deo habet. Et pluit super eos carnes. Sic et parvulam fidem non tentantium, sed credentium pascit Deus signis vocum carne editis, et per erem transcurrentibus quasi volatilibus. Non tamen ab aquilone venientibus, ubi frigus et caligo, id est ab eloquentia seculi. Sed austro translato ad terras, ut parvuli audiendo terrestria nutriantur ad celestia capienda. Unde Dominus: Si terrena dixi vobis et non creditis, quomodo si dixero vobis celestia credetis? {191.733B} (Io. 3) Vel per carnes intelligitur fides parvula. Et est, Pluit super eos carnes, id est super infirmos pluit parvulam fidem, carneis vocibus editam, sicut pulverem: pulvis significat hic intelligentie subtilitatem, que ad superna conscendit, Et est, pluit ista sicut pulverem, id est a minoribus provehendo nos ad magna et altiora. Et pluit volatilia pennata, sicut arenam maris. Arena innumeram prudentie copiam salis sapore conditam significat. Volatilia pennata celestia sunt desideria, quibus anima pasta pinguescit. Hec confert nobis Deus, sed non possumus hec accipere, nisi intra septa Ecclesie, id est nisi in conformitate fidelium. Unde subdit: Et ceciderunt in medio castrorum eorum, circa tabernacula eorum. {191.733C} [AUGUSTINUS. ALCUINUS.] Vel per hoc significat quod venti, id est predicatores sponte veniunt ad homines, et portant eis verba divinitus missa, ut in suis sedibus, et circa tabernacula ea homines audiant, quia in omnem terram exivit sonus eorum (Ps. 18), ad litteram tantum.^AF

^AF ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,29
XXXIII

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 77,30

^prol.|

^marg.| Et manducaverunt et saturati sunt nimis, ventre, non mente. [CASSIODORUS.] Ecce convicti sunt qui hoc Deo impossibile putaverunt: Et desiderium eorum attulit eis, licet eis non profuerit. Conceduntur enim interdum que non prosunt; et non sunt fraudati a desiderio suo, quia multi sunt usi illis carnibus. {191.733D} Quod ideo factum est eis, ne impotentia in Deo videretur.^AG

^AG ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,XXXIV

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 77,31

^prol.|

^marg.| Adhuc. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Quinta pars, ubi agit de vindictis et simulatis reversionibus eorum, factis timore penarum, et tamen sententia Dei per misericordiam est temperata. Et notandum quod supra exposuit qualiter eos audivit; hic autem dicit quomodo iram quam distulerat, ascendit, dicens; Adhuc esce vel esca, scilicet manna, et coturnices, eorum, id est prave et infidelis generationis, erant vel erat in ore ipsorum; et ira Dei ascendit super eos. Ecce quid supra distulit.^AH

^AH ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,XXXV

^prol.|

^marg.| {734A} Et occidit pingues eorum. [AUGUSTINUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] id est superbos, de quibus alibi dicitur^e: « Prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum ». Et electos Israel, id est bonos, impedivit, vel compedivit, sed alios, murmur eorum, ut Moysen, qui pro illorum murmurationibus dubitando dixit: Numquid poterimus de petra aquam vobis eiicere? (Ex. XVII.) Vel murmur eorum impedivit electos, ne illis prodessent quibus paterno affectu consulere cupiebant. Vel potius, compedivit eos, ut cum eis qui patiebantur ad exemplum iustitie Dei, electi quoque sustinerent molestiam ad exemplum patientie sue. Illorum ergo communis punitio fiebat ad exemplum, non iustitie {191.734B} Dei tantum, sed et patientie bonorum. Qui sensus apertior est ex Greco, ubi non legitur, impedivit, sed compedivit. Sed tamen,^AI

^e Ps. 72, 7.

^AI ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,32
XXXVI

^prol.|

^marg.| In omnibus his correcti, peccaverunt adhuc [ALCUINUS. CASSIODORUS.] id est peccavit illa prava generatio. Post hec omnia graviora sunt peccata, que semper accrescunt; Et non crediderunt in mirabilibus eius Dei.^AJ

^AJ ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,33
XXXVII

^prol.|

^marg.| Et ideo, Dies eorum defecerunt [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] quasi languidi tabe, cum possent credendo in veritate {191.734C} dies sine defectu habere. Et hoc, in vanitate, id est pro vanitate, pro qua citius perierunt. Et dies eorum defecerunt, existentes, in vanitate [CASSIODORUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] a simili illius qui in ortu moritur, in vanum natus. Et anni eorum cum festinatione, id est vita, etiam que videtur prolixior, cito preteriit. Unde dicitur alibi; Viri impii non dimidiabunt dies suos (Ps. 54). Sed^AK

^AK ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,34
XXXVIII

^prol.|

^marg.| Cum occideret eos querebant eum. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] Non ipsi occisi querebant, sed reliqui. Sed sic loquitur, quia unus populus sunt, quasi de uno corpore loquitur. Querebant autem Deum, non propter eternam vitam, sed timentes {191.734D} occidi, exemplo iam occisorum. Boni vero etiam sine necessitate querunt. Ecce hic agit de simulatis Iudeorum reversionibus. Unde subditur: Et revertebantur ad eum, et veniebant ad eum diluculo, id est sedulo, vel ante lucem, alia littera, id est in nocte manentes, non in luce; unde alibi: Vanum est vobis surgere ante lucem (Ps. CXXVI), pius in luce; impius ante lucem rogat. Hec autem omnia faciebant propter temporalia bona acquirenda et vitanda mala. Et ita non Deus, sed illa colebantur. Hoc enim colitur, quod diligitur^AL

^AL ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,35
XXXIX

^prol.|

^marg.| Et rememorati sunt, quia Deus adiutor est eorum, {191.735A} ¹⁰ in bonis, et Deus excelsus redemptor eorum est, a malis.^AM

^AM ¶Codd. : PL191

¹⁰ + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

Numérotation du verset Ps. 77,36
XL

^prol.|

^marg.| Et dilexerunt eum in ore suo [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] non in corde, cum tamen ei omnia secreta nuda et aperta sunt, et sine ullo obstaculo, quid potius amarent, videbat. Et lingua sua mentiti sunt ei: sic contingit his, qui solo timore credunt, non amore.^AN

^AN ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,37
XLI

^prol.|

^marg.| Cor autem eorum [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. HIERONYMUS. AUGUSTINUS.] Quasi Deus non nosceret corda humana, non erat rectum cum eo, quia non Deum propter Deum querebant {191.735B} nec fideles habiti sunt in testamento eius, quia nec precepta observabant, sicut promiserant, et terrena volebant, non eterna, non hereditatem Novi Testamenti, cuius fides, etiam tunc quando velabatur, in electis erat, modo vero, quando est revelata, non est in multis vocatis. Multi enim vocati, pauci vero electi (Mt. 20). [ALCUINUS. CASSIODORUS.] Isti autem non erant fideles, quia non faciebant opera. Qui enim vere credit, opera facit. Unde et fides dicitur eo quod fiant dicta. Ante dicit: Nec fideles habiti sunt in testamento eius, id est in preceptis. Illi tales,^AO

^AO ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,38
XLII

^prol.|

^marg.| {191.735C} Ipse autem, Deus est misericors, et propitius fiet peccatis eorum. [AUGUSTINUS.] Ex his verbis mali sibi impunitatem promittunt. Sed sciendum quod misericordia est etiam malis, sed ante iudicium, quia facit solem suum oriri super bonos et malos. Hec est misericordia sinistre, non dextere; temporalis, non spiritualis, que communis est bonis et malis. Sic ergo et illi genti prave pepercit Deus, ne penitus eam eradicaret; sed manet in successione posterorum, sicut Cain accepto signo, ne quis eum occideret, ideoque cum dicit: Propitius fiet peccatis eorum, non tantum de Patribus dicit, sed populi successionem attendit. Unde sequitur: Et non disperdet eos, omnino.^AP

^AP ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,XLIII

^prol.|

^marg.| {735D} Et abundavit, misericordia Dei [AUGUSTINUS.] ut iram suam, id est penam quam inceperat, averteret, orante Moyse, eum diceret ei Deus: Dimitte me ut deleam eos, et faciam te crescere in gentem magnam. Cui Moyses respondit^f: Aut dimitte eis hanc noxam, aut dele me de libro vite. Et non accendit omnem iram suam, ut penitus exstirparet eos, id est non punivit eos quantum digni erant, vel potest hoc maxime de bonis accipi, quibus Dominus factus est misericors, quando in hoc tempore gratie reliquie salve facte sunt. Et est, ipse autem est {191.736A} misericors, bonis, sed ita scilicet, et propitius fiet peccatis eorum, id est populi, qui idem est in successione filiorum, sicut postea dicit, et abstulit eos de Egypto, et induxit in montem sanctificationis, cum tamen non eos quos de Egypto eduxit in montem sanctificationis induxerit, nisi in successione filiorum, sic et hic cum dicitur, propitius fiet peccatis eorum, intelligimus etiam in illis impletum quod dicitur de quibus ait Apostolus: Reliquie salve fient (Rm. 11), que credent in Christum, quod hic previdit, unde subdit, et non disperdet eos, eterna morte; et abundavit, misericordia, ut averteret iram suam, quia reliquie salvate sunt, et non accendit omnem iram suam, quia etiam illud peccatum remisit, quod filium occiderunt.^AQ

^f Ex. 32.

^AQ ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,39
XLIV

^prol.|

^marg.| {736B} Et recordatus est quia caro sunt [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] id est fragiles, movit pium iudicem fragilitas peccantium; Et spiritus, hominis est, vadens, per se in peccatum, et non rediens, per se a peccato. Ideo Deus per gratiam revocat homines, quia per se redire non possunt. Unde in Proverbiis de via iniquitatis dicitur: Omnes qui in ea ambulant, non revertentur^g, scilicet per se, sed per gratiam Dei revocabuntur. Hec est ovis errabunda, que humeris pii pastoris reducta est ad gregem,

^g Cf. Prv. 2; Lc. 15.

^marg.| Vel ita: Et recordatus est quia spiritus, hominis est, vadens, de hoc mundo, et non rediens, ad corpus in hoc mundo. Et est hic brevis definitio {191.736C} mortis.^AR

^AR ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,40
XLV

^prol.|

^marg.| Quoties [CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] Sexta pars, dicturus plagas Egypti propter eos factas, comparando mala eorum beneficiis Dei, dicit eos oblitos, et tentasse Deum. quasi¹¹ : Pepercit eis. Et licet parceret, quoties exacerbaverunt.

¹¹ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita continua: Quia homo est caro, et spiritus vadens, quoties, ergo quasi multoties, non solum supradictis modis, exacerbaverunt eum in deserto, ut bona tolleret, in ira concitaverunt eum, ut mala faceret, in inaquoso, ubi potius timere deberent. Repetit eorum infidelitatem, quam predixerat, quod {191.736D} ideo repetit, ut memorent, quas plagas intulit Deus Egyptiis propter eos, unde deberent esse non ingrati. Deinde exponit quomodo exacerbaverunt.^AS

^AS ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,41
XLVI

^prol.|

^marg.| Et conversi sunt [GLOSSA INTERLINEARIS. Haimo.] quia pepigerunt: Quecumque preceperit nobis Deus faciemus (Ex. 24). Et tentaverunt Deum, et sanctum Israel, id est qui sanctificat Israel, exacerbaverunt, et sic:^AT

^AT ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,42
XLVII

^prol.|

^marg.| Non sunt recordati manus eius, id est potentie {191.737A} ostense, in die qua redemit eos de manu tribulantis, id est Pharaonis. Tribulatio solet esse in memoria, sed eis non fuit. [CASSIODORUS. Haimo.] Pulchre autem opponit manum Dei manui Pharaonis, dicens, manus eius, et de manu tribulantis, quia eorum operationes multum differunt. Deinde ostendit quid non sunt recordati, scilicet non sunt recordati:^AU

^AU ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,43
XLVIII

^prol.|

^marg.| Sicut, qualiter, posuit in Egypto signa sua. [CASSIODORUS.] Signa sunt duris cordibus, quasi characteris impressa vestigia. Et, qualiter posuit, prodigia sua, in campo Taneos, prodigia sunt que signabant aliqua futura. Tanis est civitas, et interpretatur humile mandatum, quod hic nobis necessarium est, {191.737B} ut in futuro erigamur.^AV

^AV ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,44
XLIX

^prol.|

^marg.| Et convertit. [AUGUSTINUS.] Hic incipit exponere plagas propter Iudeorum liberationem, in Egypto factas. Et ponit hic decem plagas sicut in Exodo ponuntur decem. Aliqua tamen hic addit, que non in Exodo continentur, que non interpretari possumus, nisi figurate, id est spiritualiter, ubi etiam que facta fuerunt, parabole dicuntur, sicut sepe solet Scriptura, non seriem sequi historie, in multis locis, sed alia addere, et quedam mutare pro significatione. Pretermittit autem tria, que in Exodo leguntur, scilicet sciniphes, ulcera, tenebras, et ponit alia tria que ibi non leguntur, scilicet rubiginem, {191.737C} pruinam, ignem. Omnia ergo allegorica interpretatione exponenda sunt. Historialiter autem ea tantum, que in Exodo leguntur (Ex. 7). [Haimo. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quasi¹² : Posuit in Egypto signa sua et prodigia hec; scilicet et, id est quia, convertit flumina eorum in sanguinem, ad litteram, et imbres eorum, id est cisternas, ne biberent; ubi habemus imbres, alii habent melius, manationes aquarum, que dicuntur scaturigines, id est aque ab imo ebullientes, quia foderunt Egyptii, et sanguinem pro aquis invenerunt. Mystice hoc quoque intelligendum est. Aqua ergo in sanguinem versa, significat illos de rerum causis carnaliter sentire. Sicut enim alibi aqua mutatur in vinum (Io. 2), {191.737D} per quod significatur mutatio populi in melius; ita hic mutatur in sanguinem, per quem caro accipitur, ut significetur, quia spiritualia carnaliter sentiunt. Sequitur secunda plaga (Ex. 8).^AW

^AW ¶Codd. : PL191

¹² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 77,45
L

^prol.|

^marg.| Misit in eos coenomyiam et comedit eos [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.]: que dicitur musca canina. Mystice coenomyia canini mores sunt, quia canes nec parentes, quando nascuntur videre dicuntur. Misit ergo in eos caninos mores, ut non honorarent parentes vel prelatos; et misit ranam, et disperdidit eos. Mystice rana est loquax vanitas, et significat garrulitatem hereticorum, que est in coenosis sensibus, ut rana in coeno versatur^AX

^AX ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,46
LI

^prol.|

^marg.| {738A} Et dedit erugini, vel rubigini fructus eorum [Haimo. AUGUSTINUS.] per fructus intelligit ea que per se nascuntur: hoc autem non in Exodo legitur. Mystica ergo interpretatione tantum hic ponitur. Rubigo enim quam alii eruginem interpretantur, occulte nocet: que comparatur vitio quod difficile apparet, ut est multum fidere de se. Aura enim noxia hec in fructibus operatur latenter, sicut in moribus superbia occulta est, cum se putat aliquid esse, qui nihil est [Haimo. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] et labores eorum, id est sata que labore hominum fiunt, dedit, locuste. Mystice locusta est malitia, ore ledens, scilicet infideli testimonio. {191.738B} Locuste enim se invicem comedentes, significant detractores, qui alienos fructus invide rodunt.^AY

^AY ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,47
LII

^prol.|

^marg.| Et occidit in grandine vineas eorum, id est bona eorum. [AUGUSTINUS.] Mystice grando est iniquitas, res alienas auferens, unde furta, rapine predeque; nascuntur, plus autem suo vitio vastatur ipse vastator. In Exodo prius ponitur grando, deinde locusta. (Ex. 9, 10) Que enim grando non potuit ledere, id est mollia, post dicit Exodus a locustis comesta. Sequitur: Et moros eorum in pruina, que multum distat a grandine, sed et hoc in Exodo non legitur. Mystice ergo exponitur. Pruina est vitium {191.738C} quo caritas proximi stultitie tenebris, quasi nocturno frigore congelascit.^AZ

^AZ ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,48
LIII

^prol.|

^marg.| Et tradidit grandini iumenta eorum. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Mystice morte pecorum damnum pudicitie signatur. Concupiscentia quippe qua fetus oritur, communis est nobis cum pecoribus, hanc habere domitam et ordinatam pudicitie virtus est; hanc autem laxare ad omnes motus, mors anime est. Morte igitur pecudum stultorum occasus ostenditur, qui velut bestialiter viventes motus illicitos continentie freno non cohibent: Et possessiones eorum igni. Nec hoc in Exodo legitur, sed mystice {191.738D} tantum intelligere cogimur. Ignis ergo qui non in Exodo, nisi cum grandine in fulgoribus ut fructus lederet accipitur: qui tamen non legitur possessionem incendisse, significat immanitatem iracundie, que etiam fit homicidium. [CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] Vel ignis est cupiditas, que possessionem id est statum mentis, et quidquid boni est, ex dote nature vastat.^BA

^BA ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,49
LIV

^prol.|

^marg.| Misit in eos. [CASSIODORUS.] Novem plagas enumeravit: ante vero quam decimam exponat, ad exaggerationem ipsius decime plage, hoc ponit, quibus ministris. Et tunc ille figurales, et nunc iste spirituales {191.739A} plage contingant interserit, ostendens ordinem vindicte, cum subdit, misit in eos iram, non utique; ad correctionem, sed, iram indignationis sue. Exponit quod dixerat, ascendendo, scilicet misit indignationem, et postea iram et deinde tribulationem. Ecce ordo vindicte, prius enim peccatis irascitur, quando non compungimur. Inde malitiam hominis in sua indignatione, ira, et tribulatione derelinquit, ut suis perversitatibus affligantur, qui Deo non obediunt, ut ibi dicitur^h: « Propterea tradidit illos Deus in passiones ignominie ». Indignatio hominis pertinet ad tumidam superbiam; ira ad nefandam audaciam; tribulatio ad confusam desperationem. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Hec autem misit Deus in eos, non impartiendo malitiam, sed gratie subtractione {191.739B} in hec cadere permittendo. Unde subdit: Et misit in eos immissionem, vel immissiones, per angelos malos. Cum enim his predictis vitiis corrupti fuerint, tunc per diabolos ad immissiones illicitas precipitantur nudati defensione Dei. Vel misit in eos indignationem et iram, et tribulationem, scilicet immissionem et indignationem dico, et iram et tribulationem immissam per angelos malos. Iudicio itaque Dei hec facta sunt in illis per angelos malos, fiuntque in malis hominibus in hoc seculo malo, quasi in Egypto et campo Taneos, ubi humiles esse debemus, donec veniat seculum quo exaltemur.

^h Rm. 1, 26.

^marg.| Quod autem in hoc psalmo de malis angelis dicitur, non transitorie pretereundum videtur. {191.739C} Sciendum itaque quod et malis angelis Deus utitur bene convenienter et iuste, quos quidem quantum ad substantiam ipse bonos fecit, malos vero ipse non fecit; sicut et homo bonis creaturis Dei male utitur. Utitur enim Deus malis angelis, non solum ad puniendos malos, sicut in rege Achab, quem fallacie spiritus seduxit ut caderet in bello (3Rg. 22); verum etiam ad probandos et manifestandos bonos, sicut fecit Iob (Iob 1). Nam sicut homo bonus et malus utitur visibili materia elementorum, scilicet terra, aqua, ere, igne, pro modo suo, non solum in necessariis, sed etiam superfluis et ludicris et artificiosis operibus; sic angeli boni et mali elementis utuntur eisdem, prout cuique potestas est, que est eis amplior quam hominibus; et maior {191.739D} est bonis, quam malis, tamen secundum nutum Dei, sed diverso modo. In malis namque; hominibus potest diabolus, ut in suo pecore ubi prohibeatur a maiori, scilicet a Deo. In bonis autem non potest, nisi permittatur ad probandum, non ad perdendum: sicut homo ut de pecore alieno faciat quod vult, potestatem exspectat sibi dari ab eo cuius est.

^marg.| Notandum etiam quia per bonos angelos punit Deus malos, sicut Sodomam. Sed iustos per eos probari non mihi occurrit, et obstinatio ergo in Egyptiis facta est per angelos malos, quibus amica sunt vitia et mala morum, significata per plagas eorum, per eosdem immissa sunt. Cum enim Deus {191.740A} tradidit illos in concupiscentiam, illi sunt ministri ut in materia sui operis. Possumus ergo sine dubitatione malis angelis attribuere mortes pecorum, mortes primitivorum et obdurationem Egyptiorum. Hanc enim iniquissimam et malignissimam obstinationem Deus facere dicitur, non instigando vel inspirando, sed deserendo facit, ut illi operentur in filiis diffidentie, quod Deus debite iusteque permittit. Ea vero que mirabiliter de creaturis facta sunt malis angelis tribuere non audemus. Nam si ideo attribuuntur demonibus, quia pene infligebantur, consequens est ut etiam Sodomam per angelos malos eversam esse credamus, et eosdem ab Abraham et Loth hospitio susceptos (quod absit!). Per angelos ergo malos punit Deus bonos et malos homines, sed {191.740B} bonos tantum corporalibus penis; malos autem corporalibus et spiritualibus; per bonos vero angelos, malos homines tantum punit, et corporalibus non spiritualibus penis.^BB

^BB ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,50
LV

^prol.|

^marg.| Viam fecit semite. Ostendit unde hec licentia sit malis angelis. [AUGUSTINUS. Haimo. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. Haimo.] quasi¹³ : His immissis, fecit viam, id est amplitudinem et manifestationem semite ire sue, id est occulte equitatis sue, qua Deus iratus erat Egyptiis. Aliter enim non liceret diabolo illa immittere. Qui dicitur semita ire, eo quod semita recta {191.740C} et occulta est. Erat enim semita ire Dei, que occulta equitate puniret Egyptiorum impietatem. Cui semite fecit viam, ut eos quasi ex abditis per angelos malos produceret in aperta scelera, et sic in evidentissimos impios evidentissime vindicaret. Et non pepercit a morte animarum eorum, vel animabus eorum, et iumenta eorum in morte conclusit. Iumenta cum dominis. quasi¹⁴ : Purificavit, quia similes erant iumentis, quod melius aperit, cum subdit:^BC

^BC ¶Codd. : PL191

¹³ quasi] + dicat PL

¹⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 77,51
LVI

^prol.|

^marg.| Et percussit omnem primogenitum in terra Egypti [GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS.] id est primogenita de omnibus, scilicet {191.740D} tam hominibus quam iumentis animalibus percussit. Hec est decima plaga, scilicet mors primitivorum. Mystice mors primitivorum, est amissio ipsius iustitie, qua quisque humano generi socialis est. Sed sive sic se habeant harum rerum figurate significationes, sive aliter . Sciendum quod decem plagis percussi sunt Egyptii contra decem precepta scripta in tabulis, quibus rigatur populus Dei, de quibus plagis et preceptis, per contrarium inter se comparandis, quoniam alibi diximus, expositionem psalmi huius in his onerare non est opus, tantum hoc admonemus, quia et hic decem plage, licet non eo ordine quo in Exodoⁱ ponuntur {191.741A}, sed pro tribus que in Exodo sunt, id est scyniphes, ulcera, tenebre, que non sunt hic. Alie tres sunt hic, que non ibi id est rubigo, pruina, ignis. Talia pro congrua intelligentia frequenter variantur. [CASSIODORUS.] Vel primogenitum, sunt summa mandata, ut, diliges Deum ex toto corde, et cetera huiusmodi (Dt. 6), quibus non servatis orbamur prole rationis. Et percussit primitias omnes laboris eorum, id est frumenti et huiusmodi, id est omnia que ad victum, vel ad solatium sunt hominum, vastata sunt. Et hoc, in tabernaculis Cham, ubi non erant Iudei.^BD

ⁱ Ex. 8, 9-10.

^BD ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,52
LVII

^prol.|

^marg.| {191.741B} Et abstulit. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS.] Septima pars, ubi dicit quod Iudeos de Egypto eductos, induxit in terram promissionis, et item offendunt. Et hoc est, et abstulit de Egypto populum suum sicut oves. Hoc fecit in decima plaga. Mystice hoc et in nobis intus fit, ubi eruti de potestate tenebrarum mente transferimur in regnum Dei, oves in spiritualibus pascuis. Et perduxit eos tamquam gregem in deserto, quod erat inter mare et Egyptum. Mystice et nos perducit in desertum huius seculi laborantes.^BE

^BE ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,53
LVIII

^prol.|

^marg.| Et deduxit eos in spe, et non timuerunt. [AUGUSTINUS.] Ita et nos spe salvi facti sumus, nec timere debemus. {191.741C} Et inimicos eorum operuit mare. Ita et in baptismo delentur peccata nostra.^BF

^BF ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,54
LIX

^prol.|

^marg.| Et induxit eos in montem sanctificationis sue. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Ad litteram, in montem Sion, non tamen eosdem, personaliter induxit quos de Egypto abstulit; sed eos nomine et gente significat, tamen multi ad sanctam Ecclesiam, quam mavult intelligi, conversi sunt. Ipsa enim est mons quem Christus acquisivit, scilicet in montem quem dextera eius acquisivit, ad litteram. Inde expellendo gentes, allegorice Christus Ecclesiam acquisivit.^BG

^BG ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,LX

^prol.|

^marg.| {741D} Et eiecit, a terra promissionis gentes a facie eorum [GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] id est a presentia eorum, id est Iudeorum. Mystice gentes sunt vitia et errores, vel maligni spiritus, que omnia Christus eiecit a facie fidelium. Et sorte divisit eis terram in funiculo distributionis. Historia patet. Mystice per hoc significatur quod in nobis omnia operatur unus et idem spiritus, dividens singulis prout vult^j. ^BH

^j 1Cor. 12.

^BH ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,55
LXI

^prol.|

^marg.| Et habitare fecit in tabernaculis eorum tribus {191.742A} Israel. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] Mystice in celestem gloriam, unde angeli eiecti sunt. Per gratiam Christi sublevamur, qui sumus tribus videntium Deum; vel in quibus prius regnabant peccata regnant virtutes. Hec beneficia fecit eis, et tamen prava generatio beneficiis male utens, tentavit adhuc. Et hoc est:^BI

^BI ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,56
LXII

^prol.|

^marg.| Et tentaverunt et exacerbaverunt Deum excelsum in terra promissionis. Et testimonia eius non custodierunt.^BJ

^BJ ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,57
LXIII

^prol.|

^marg.| Et averterunt se a Deo, et non servaverunt pactum quod fecerant [AUGUSTINUS. ALCUINUS. CASSIODORUS.] dicentes: Omnia que dixerit Dominus faciemus (Ex. 24). Quemadmodum patres eorum conversi sunt in arcum pravum. Arcus pravus est, qui facile remittitur, et ipsi facile retroibant. Et sciendum quia per totum psalmum loquitur quasi de eisdem personis, tamen nunc de his qui in terra promissionis, quorum fuerunt patres, qui in deserto amaricaverunt. Vel arcus pravus est, qui non eminus iaculatur, sed in se spicula convertit, id est malitia dolosorum, conversi sunt ergo in arcum pravum, vel perversum, id est in animi intentionem perversam, ut contra Deum agerent, idola colendo. Qui dixerat: {191.742C} Non erunt tibi dii alieni (Ex. 20). Quod planius aperit, dicens:^BK

^BK ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,58
LXIV

^prol.|

^marg.| In ira concitaverunt eum in collibus [CASSIODORUS.] id est in superbis cogitationibus suis quando colere idola presumunt. Unde, concitaverunt, et, id est quia in sculptilibus suis provocaverunt eum ad emulationem, id est in indignationem. Vel secundum aliam litteram, in sculptilibus suis emulati sunt eum, cum honorem Dei alii tradunt.^BL

^BL ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,59
LXV

^prol.|

^marg.| {191.742D} Audivit. [CASSIODORUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] Octava pars, ubi agit de ultione facta in terra promissionis, que etiam retorta est in ipsos, per quos punivit. quasi¹⁵ : Hec predicta audivit Deus, id est avertit et vindicavit; et sprevit Israel, quo spernente nihil sunt, qui per eum totum fuerunt. Et hoc est quod sequitur: Et ad nihilum redegit valde Israel.^BM

^BM ¶Codd. : PL191

¹⁵ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 77,60
LXVI

^prol.|

^marg.| Et repulit [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] pro idololatria eorum tabernaculum Silo. Silo est civitas, in qua erat arca. Hoc factum est tempore Heli sacerdotis, quando victi sunt ab Allophylis, et arca Domini capta est, et ipsi magna strage vastati sunt (1Rg. 4); sed cur repulit? ecce, repulit tabernaculum suum {191.743A} ubi habitavit in hominibus, id est inter homines. Eleganter exponit cur repulit tabernaculum, cum ait, ubi habitavit in hominibus. Cum ergo non essent digni in quibus habitaret, merito repulit illud quod non propter se, sed propter illos instituit, Mystice sic et pro peccatis deserit corpora nostra, quia non habitat in corpore subdito peccatis (Sap. 1), que Spiritus sanctus dum bene tractantur inhabitat.^BN

^BN ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,61
LXVII

^prol.|

^marg.| Et tradidit in captivitatem virtutem eorum, et pulchritudinem eorum in manus inimici. [AUGUSTINUS. ALCUINUS.] Virtutem et pulchritudinem eorum dicit arcam. Unde videbantur invicti, et sibi placebant honesti inter {191.743B} gentes. Mystice, sic et in malis arbitrii libertatem imminuit, et virtutes abstulit. Quod non fit in bonis, licet cum malis interdum corporaliter captiventur. Si enim cum peccantibus boni traduntur, captivitati exercitum est, non in mente captivi sunt, vel hosti traditi, ad liberi sunt, et Deo coniuncti.^BO

^BO ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,62
LXVIII

^prol.|

^marg.| Et conclusit in gladio populum suum. [CASSIODORUS. Haimo. CASSIODORUS.] quem inter multas gentes elegerat. Capta enim arca consequens est ut populus caderet, ita et malos in populo suo, in occisione anime concludi permittit. Idem repetit dicens, Et hereditatem suam sprevit.^BP

^BP ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,63
LXIX

^prol.|

^marg.| {743C} Iuvenes etiam eorum comedit ignis [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] id est ira bellantium. Legitur enim, in lib. Regum, quod tunc ceciderunt de populo triginta millia peditum (1Rg. 4). Et virgines eorum non sunt lamentate, quia hoc non vacabat in hostili metu.^BQ

^BQ ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,64
LXX

^prol.|

^marg.| Sacerdotes eorum in gladio ceciderunt [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] id est filii Heli, silicet Ophni et Phinees quorum unius uxor, id est Phinees viduata, et mox in partu mortua propter eamdem perturbationem, non potuit plangi honore funeris. Cum enim audisset quod Ophni et Phinees in prelio occubuissent et {191.743D} pro eo Heli pater eorum de sella corruens fractis cervicibus mortuus esset, uxor Phinees partui iam proxima incurvavit se dolore, et peperit, et sic mortua est. Et vidue eorum non plorabantur. Per quas mystice significantur, illi qui mundo abrenuntiaverunt.^BR

^BR ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,65
LXXI

^prol.|

^marg.| Et excitatus est [Haimo. CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS.]. Hic ostendit ultionem in ipsos adversarios detortam, et mores hominum Domino hic tribuit, propter res explanandas, id est ut melius explanet, quod dicturus est. Et est ἀνθρωπόπαθος, id est humana {191.744A} propassio, quando quod est creature attribuitur Creatori. Ait ergo: Et Deus qui prius erat tamquam dormiens, et tamquam crapulatus a vino. Hoc dicitur ex persona dementium, qui ita putant quando periclitantibus non subvenit. Visus est enim dormire, quando populum suum dedit in manus eorum quos odit, ubi eis dicitur^k: Ubi est Deus tuus? Putant etiam quasi vino esse crapulatum. Sic enim videtur impiis exsultantibus, quod velut ebrius dormiat, cum non tam cito subveniat. [CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS.] Et revera sic dementer putantibus dormit, et est alienus, et negligentibus et infidelibus, qui nulla voce laudis vel operis eum excitant. Dominus, inquam, excitatus est ad vindictam. Et tamquam potens. Excitatur autem Deus ad vindictam {191.744B} malis actibus, sicut hic excitatur peccatis eorum, qui arcam inter simulacra posuerunt. Excitatus autem dicitur, sicut solet excitari aliquis planctu familie, ita et Dominus cum peccatis hostium tum planctu suorum est excitatus. Et hoc, tamquam potens, quia tunc sunt homines ad iram faciles, et ad virtutem potentes, quando post crapulam de somno surgunt. quasi¹⁶ : Magnifice vindicavit in eos. Unde subdit:^BS

^k Ps. 41.

^BS ¶Codd. : PL191

¹⁶ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 77,66
LXXII

^prol.|

^marg.| Et percussit inimicos suo in posteriora [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. ALCUINUS. Haimo.] id est in secretiori parte natium, ubi mures de terra ebullientes, corrodebant {191.744C} preeminentes extales eorum, opprobrium sempiternum dedit illis, quia nullus alius ita punitus est. Percussi nunc enim in sedibus suis, quod eius pene signum videtur, qua cruciabitur quicumque in posteriora respexerit, que, ut ait Apostolus, debet putare ut stercora (Phil. 3), qui enim sic suscipit testamentum Dei, ut veteri vanitate se non exuat, similis est hostibus populi eius, qui arcam Domini iuxta idolum Dagon posuere. Sicut autem illis nolentibus corruit Dagon (1Rg. 5), ita illa vetera illis etiam nolentibus cadunt. Quia omnis caro fenum, et claritas hominis est ut flos feni. Fenum aruit, flos decidit; arca autem stat in eternum. Secretum, scilicet arce, quod est regnum celorum, ubi est eternum Verbum Dei. Sed qui posteriora {191.744D} diligunt, ex eis cruciabuntur. Opprobrium enim sempiternum dedit illis. Mystice, ita et Christus, vino passionis ebrius, excitatus est a morte, tamquam potens in resurrectione, et percussit inimicos suos, scilicet in posteriora, id est in gehennam mersos, quia opprobrium sempiternum dedit illis, id est eternam penam.^BT

^BT ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,67
LXXIII

^prol.|

^marg.| Et repulit [ALCUINUS. Haimo. AUGUSTINUS.]. Nona pars. Agit hic de rege David et loco regni, quasi¹⁷ : Inimicos ita percussit, sed suos reedificavit, quod ibi ostendit, elegit tribum Iuda. Et hoc est, Et repuli tabernaculum Ioseph, ad litteram, ne inde esset {191.745A} rex, Et tribum Ephrem non elegit, ut de ea fierent reges.^BU

^BU ¶Codd. : PL191

¹⁷ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 77,68
LXXIV

^prol.|

^marg.| Sed elegit tribum Iuda, ut inde fierent reges [AUGUSTINUS.]. Hec et cetera que sequuntur, ad litteram accipi possunt, sed melius in his verbis significatur Iudaicus populus a Deo repulsus, et novus populus Christianorum electus. Unde congrue non dixit, repulit Ruben, qui primogenitus fuit (Gn. 29), et ceteros qui fuerunt ante Iudam, qui merito videntur repulsi, cum Iacob peccata eorum detestetur. Vel non dixit, repulit Beniamin, ex quo Saul fuit, qui vicino tempore reprobatus fuerat. Unde ex ipsa vicinitate temporis, quando ille est repulsus atque reprobatus, {191.745B} et David electus convenienter posset hoc dici; nec tamen dictum est, sed potius eos nominavit, qui clarioribus meritis videbantur excellere, scilicet Ioseph, qui impie venditus pro iustitia sublimatus pavit patrem et fratres, de quo fuit Ephrem, qui maiori fratri benedictione avi sui Iacob prelatus est. Per hec ergo preclari meriti nomina, totum illum vetustum populum repulsum a Deo intelligimus: et electam tribum Iude, non pro meritis Iude, quo longe melior fuit Ioseph, sed per tribum Iude, quia de ea Christus natus exstitit, novum populum Christi prelatum veteri populo Scriptura testatur, aperiente Domino in parabolis os suum (Mt. 13). [ALCUINUS. CASSIODORUS.] Unde montem Sion Ecclesiam accipimus, que futura speculatur, non {191.745C} terrena: sic ab initio electionis Hebree gentis, usque ad Christum procedit. Unde subsequenter dicit: Et elegit David. Et est sensus: Et repulit tabernaculum Ioseph, et tribum Ephrem non elegit, id est Iudeos, qui in augmento terrenorum militant, et in fruge seculi presumunt. Ioseph enim interpretatur augmentum, Ephrem fructificatio. Sed elegit tribum Iuda, id est Christianum populum, scilicet montem Sion quem dilexit, id est Ecclesiam.^BV

^BV ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,69
LXXV

^prol.|

^marg.| Et edificavit sanctificium suum sicut unicornis [AUGUSTINUS.], vel unicornium, vel unicornuorum. Unicornis {191.745D} sunt, quorum firma est spes, in unum illud erigitur, de quo alibi dicitur: Unam petii a Domino, hanc requiram (Ps. 26). Sanctificium est plebs sancta regale sacerdotum, ut Petrus ait (1Pt. 2). [Cassiod, AUGUSTINUS.] Ubi edificavit? In terra, id est in Ecclesia presenti vel celesti, quam fundavit in secula; etsi enim Ecclesia presens mortaliter transit, tamen in eternum est fundata. Per quem hoc fecit? Ecce:^BW

^BW ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,70
LXXVI

^prol.|

^marg.| Et elegit David [AUGUSTINUS.] qui de Iuda fuit, qui Christum significat in hoc loco; addit, servum suum. Non dicit filium, quia forma servi ex David est non {191.746A} patri coeterna unigeniti substantia. Et sustulit eum de gregibus ovium. David ad litteram ex pastorali officio pecorum ad regnum hominum translatus est, et de eo ubi erat post fetantes accepit eum Christus vero ab hominibus ad homines, id est a Iudeis, ad gentes; tamen secundum parabolam ab ovibus ad oves; non enim modo sunt Ecclesie Iudee, que olim omnes fuerant, gemellis fetibus erant. Unde in Canticis: Dentes tui sicut grex tonsarum (Cant. 4), ascendens de lavacro, que omnes gemellos creant, et sterilis non est in eis. Dentes Ecclesie sunt illi per quos loquitur. Vel per quos in corpus suum, velut manducando, ceteros traiicit. Grex tonsarum dicitur quia onera seculi velut vellera deposuit, et ad pedes apostolorum, rerum suarum venditarum {191.746B} pretia apposuit, ascendens de lavacro, scilicet baptismi geminos creat opera, scilicet gemine caritatis. Unde sterilis non erat in eis. Ab his ergo translatus est Christus, sed pascit gregem in gentibus, que sunt in Iacob et Israel. Unde sequitur, et de loco ubi erat, post fetantes, id est post primitivam Ecclesiam, id est de illis qui fuerunt post primitivos, accepit eum. Ad quid?^BX

^BX ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,71
LXXVII

^prol.|

^marg.| Pascere, celesti pane, Iacob servum suum [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] id est Christianum populum. Non enim qui filii sunt carnis, sed permissionis, filii in semine existimantur (Rm. 9). [ALCUINUS.] Deinde repetit: Et Israel hereditatem suam, nisi forte dicatur, {191.746C} secundum hunc statum Iacob servus. Quando autem videbit facie ad faciem, dicatur Israel hereditas. Unde et nomen accepit. Israel enim dicitur ex contemplatione Dei. Transtulit eum ad hoc, ut pasceret, et ita fecit.^BY

^BY ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 77,72
LXXVIII

^prol.|

^marg.| Et pavit eos in innocentia cordis sui [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. ALCUINUS. AUGUSTINUS.] quia sine peccato fuit, et hoc docuit eos, quod ipse egit, Et in intellectibus manuum suarum, id est in operibus intellectualiter ab eo factis, deduxit eos ad vitam. Per hec verba actualem Christi sanctitatem significat.

^marg.| Vel ita, videtur {191.746D} forte alicui congruentius potuisse dici Innocentia manuum et intellectus cordis, quam innocentia cordis et intellectus manuum; sed sic maluit dicere, quia sunt aliqui qui non faciunt mala pro timore, hi videntur innocentes manibus, sed non corde. Et ideo dixit, pavit eos in innocentia cordis sui, scilicet hominum, id est faciens eos innocentes, etiam in cogitationibus cordis. Et deduxit eos, ad vitam, in intellectibus manuum suarum, scilicet Christi, id est intellectu, quem ipse facit in credentibus, quasi manibus, quod non potuit ille David qui est figura huius.^BZ

^BZ ¶Codd. : PL191

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Petrus Lombardus, Magna Glossatura (Ps. Psalmus 77 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 07/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=magna&numLivre=26&chapitre=26_77)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 77

<26. Glossa magna in Psalmos>

Psalmus 77