Psalmus 118
Numérotation du verset
Ps. 118,1 (1-א)
¶ Alleluia.1
ALEPH.
2
¶Codd. : (Ps. 118-1)
Bari1
Rusch
Ps-G
1 Alleluia]
ALLELUIA
ad
CXVII
pertinet finem
in calce Ps. 118 Stut23 (hebr. et graec. diff.)
¶Nota : De notis criticis Psalterio adiunctis in psalterio
Stut23
(Ps. 40, 71, 88, 105, 111, 112, 113 [
mutil.
], 114, 115, 116, 117 Hieronymo industria tributis
,
Donatiano De Bruyne
,
vide
DE BRUYNE
, «Le Psautier de Stuttgart (Landesbibliothek n° 23)»,
Speculum
3 (1932), 365. [MM2023]
|
2 Litteras hebraicas omittunt Hi Δ | Aleph D30] Alleluia praem.
Fi179
|
Numérotation du verset
Ps. 118,(1.I)
Beati immaculati
in via ¦
qui
ambulant in lege
Domini.
Numérotation du verset
Ps. 118,2 (1.II)
Beati
qui scrutantur testimonia eius ¦
in toto corde
exquirunt3 eum.
3 exquirunt
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
)
D30
ω1 Bari1
Rusch cum Ps-R
] exquirent
Ps-G
, exquir’t
Hi
Numérotation du verset
Ps. 118,3 (1.III)
Non enim qui operantur iniquitatem ¦
in viis eius ambulaverunt.
Numérotation du verset
Ps. 118,4 (1.IV)
Tu mandasti ¦ mandata tua
custodire4
4 custodire
Ps-G
(
R M Q
ΦV*
W U G K
ΦV² ΨB* )
Rusch cum Ps-R
] custodiri
Ps-G
(ΦV² ΨB²
reliqui codd. et edd.
)
Hi D30 ω
1
ω
2
Bari1 cum
Ps-αγδ
nimis.
Numérotation du verset
Ps. 118,5 (1.V)
Utinam
dirigantur vie mee ¦
ad custodiendas iustificationes tuas.
Numérotation du verset
Ps. 118,6 (1.VI)
Tunc
non confundar ¦
cum perspexero
in omnibus mandatis tuis.
Numérotation du verset
Ps. 118,7 (1.VII)
Confitebor tibi
in directione cordis ¦
in eo quod didici iudicia iustitie tue.
Numérotation du verset
Ps. 118,8 (1.VIII)
Iustificationes tuas custodiam ¦
non me derelinquas
usquequaque.
Numérotation du verset
Ps. 118,9 (2-ב)
Beth5.
5 Beth] Beph domus vox novelli populi
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(2.I)
In quo corrigit6
6 corrigit
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
) D30 ω1
Ω
2 Rusch
cum Ps-R
] corriget
Ps-G
adolescentior
viam suam ¦
in custodiendo sermones tuos.
Numérotation du verset
Ps. 118,10 (2.II)
In toto corde meo
exquisivi te ¦
ne7 repellas me
7 ne
Ps-G
(
M
² Q* ΦP ΨB V D)
D30
Ω
ω
1
Ω
2
e dd. Rusch cum Ps-R
] non
Ps-G
a mandatis tuis.
Numérotation du verset
Ps. 118,11 (2.III)
In corde meo
abscondi
eloquia tua ¦
ut non peccem tibi.
Numérotation du verset
Ps. 118,12 (2.IV)
Benedictus es Domine ¦
doce me
iustificationes tuas.
Numérotation du verset
Ps. 118,13 (2.V)
In labiis meis ¦
pronuntiavi
omnia iudicia oris tui.
Numérotation du verset
Ps. 118,14 (2.VI)
In via
testimoniorum tuorum delectatus sum ¦
sicut in omnibus divitiis.
Numérotation du verset
Ps. 118,15 (2.VII)
In mandatis tuis
exercebor ¦
et considerabo
vias tuas.
Numérotation du verset
Ps. 118,16 (2.VIII)
In iustificationibus tuis meditabor ¦
non obliviscar sermones tuos.
Numérotation du verset
Ps. 118,17 (3-ג)
Gimel8.
8 Gimel
D14 D30
ΩS
Rusch
]
om. Ps-G
(
R* K
ΨB)
Hi
Ω
M Δ , + plenitudo vel tribulatio. Vox confessoris
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(3.I)
Retribue servo tuo ¦
vivifica me9
10
9 vivifica me] vivam
Ps-G
(I ΨB)
cum hebr.
LXX
Ps-R
Ps-H
|
10
<divisio.> tuo ¦ ... me
D30²
Δ] tuo... me ¦
D14 D30* Hi
|
et11 custodiam sermones tuos.
11 et
Ps-G D14 D30
Hi
ω
1] ut
Ps-G
(Q) Ω
2
Numérotation du verset
Ps. 118,18 (3.II)
Revela
oculos meos ¦
et considerabo mirabilia de lege tua.12
13
12 tua
ω
1]
om.
Ω
2
|
13
<divisio.> meos ¦ et considerabo
D30 ω
1] meos et considerabo ¦ Ω
2
|
Numérotation du verset
Ps. 118,19 (3.III)
Incola
ego sum in terra ¦
non
abscondas a me
mandata tua.
Numérotation du verset
Ps. 118,20 (3.IV)
Concupivit anima mea desiderare
iustificationes tuas ¦ 14
14
<divisio.> mea... tuas ¦
D30 ω
1
Ω
2] mea... tuas
D14,
mea ¦ ... tuas
Hi
in omni tempore.
Numérotation du verset
Ps. 118,21 (3.V)
Increpasti
superbos ¦
maledicti
qui declinant
a mandatis tuis.15
15
<divisio.> superbos ¦ maledicti
D30 Hi
Ω
2] superbos maledicti ¦
D14
Numérotation du verset
Ps. 118,22 (3.VI)
Aufer
a me opprobrium et contemptum ¦
quia
testimonia tua
exquisivi.
Numérotation du verset
Ps. 118,23 (3.VII)
Etenim
sederunt
principes† et16
17 adversum me loquebantur ¦
16 et
Ps-G D30
Hi²]
om. Ps-G
(ΨB) Hi* ΩS*
|
17
<divisio.> principes+
D14² D30² ω
1] principes
D14 D30
Ω
2
|
servus autem tuus
exercebatur
in iustificationibus tuis.
Numérotation du verset
Ps. 118,24 (3.VIII)
Nam
et testimonia tua
meditatio mea est18 ¦
18 meditatio]
om. cacogr.
ΩS | est
Ps-G
(ΦR K² ΨB V D)
D30
Ω
ω
1
Ed1530
...
Clementina Rusch cum LXX Ps-R
]
om. Ps-G Cor2
(antiq. non interponunt)
et consilium meum
iustificationes tue.
Numérotation du verset
Ps. 118,25 (4-ד)
Deleth.19
19 Deleth] + pauper vel tabule sive ianua
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(4.I)
Adhesit
pavimento anima mea ¦
vivifica me
secundum verbum tuum.
Numérotation du verset
Ps. 118,26 (4.II)
Vias meas enuntiavi
et exaudisti me ¦
doce me iustificationes tuas.
Numérotation du verset
Ps. 118,27 (4.III)
Viam iustificationum tuarum
instrue me ¦
et exercebor in mirabilibus tuis.
Numérotation du verset
Ps. 118,28 (4.IV)
Dormitavit anima mea
pre tedio ¦
confirma me
in verbis tuis.
Numérotation du verset
Ps. 118,29 (4.V)
Viam iniquitatis amove a me ¦
et de20 lege tua miserere mei.
20 et
D14 Cor2
(hebr. et antiq. neque
DE
neque
IN
sed neque Ieron. neque grecus)
ω
1
Ps-G
] + de
Ps-G
(ΨB) Hi Ω
Clementina Rusch cum Ps-R
, + in
Ps-G
(V D)
D30
cum Ps-γ
Numérotation du verset
Ps. 118,30 (4.VI)
Viam
veritatis elegi ¦
iudicia21 tua non sum oblitus.
21 iudicia
D14 D30
ω
1
Ps-G
] et
praem.
ΩS
Numérotation du verset
Ps. 118,31 (4.VII)
Adhesi testimoniis tuis Domine ¦
noli me confundere.
Numérotation du verset
Ps. 118,32 (4.VIII)
Viam mandatorum tuorum
cucurri ¦
cum dilatasti cor meum.
Numérotation du verset
Ps. 118,33 (5-ה)
He22.
22 He] + Ipsa vel suscipiens. Vox monachorum
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(5.I)
Legem pone mihi Domine viam iustificationum tuarum ¦
et exquiram eam semper.
Numérotation du verset
Ps. 118,34 (5.II)
Da mihi intellectum
et scrutabor legem tuam ¦
et custodiam illam in toto corde meo.
Numérotation du verset
Ps. 118,35 (5.III)
Deduc me in semita mandatorum tuorum ¦
quia ipsam volui.
Numérotation du verset
Ps. 118,36 (5.IV)
Inclina cor meum in testimonia tua ¦
et non in avaritiam.
Numérotation du verset
Ps. 118,37 (5.V)
Averte
oculos meos
ne videant
vanitatem ¦
in via tua vivifica me.
Numérotation du verset
Ps. 118,38 (5.VI)
Statue servo tuo eloquium tuum ¦
in timore tuo.
Numérotation du verset
Ps. 118,39 (5.VII)
Amputa opprobrium meum
quod suspicatus sum ¦
quia iudicia tua iocunda.
Numérotation du verset
Ps. 118,40 (5.VIII)
Ecce concupivi
mandata tua ¦
in equitate tua
vivifica me.
Numérotation du verset
Ps. 118,41 (6-ו)
Vav23.
23 Vav] + et ipse vox sacerdotum
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(6.I)
Et veniat super me
misericordia tua
Domine ¦ salutare tuum
secundum eloquium tuum.
Numérotation du verset
Ps. 118,42 (6.II)
Et respondebo exprobrantibus24
24 exprobrantibus ΩX] exprobantibus
D30*
mihi verbum ¦
quia25 speravi
25 quia] qui
D30*
in sermonibus tuis.
Numérotation du verset
Ps. 118,43 (6.III)
Et ne auferas
de ore meo verbum veritatis
usquequaque ¦
quia in iudiciis tuis supersperavi.
Numérotation du verset
Ps. 118,44 (6.IV)
Et custodiam
legem tuam
semper ¦ in seculum
et in seculum seculi.
Numérotation du verset
Ps. 118,45 (6.V)
Et ambulabam in latitudine ¦ quia mandata tua exquisivi.
Numérotation du verset
Ps. 118,46 (6.VI)
Et loquebar in26 testimoniis tuis
26 in D30
Clementina
(1592) ω1
Ps-G Rusch
] de Hi (in ras. ?) Ω
M
Clementina
(1593 1598*)
cum Ps-R
in conspectu
regum ¦
et non confundebar.
Numérotation du verset
Ps. 118,47 (6.VII)
Et meditabar in mandatis tuis ¦
que dilexi.27
27
<divisio.> meditabar... tuis ¦
D30 ω
1] meditabar ¦... tuis
Hi
Numérotation du verset
Ps. 118,48 (6.VIII)
Et levavi
manus meas
ad mandata que dilexi ¦
et exercebar28
28 exercebar
Ps-G D14 Rusch Clementina
] exercebor
Ps-G
(Q ΦRGP
G*
K ΨB V)
D30
Hi Ω
ω
1
Ed1530 cum Ps-R
in iustificationibus tuis.
Numérotation du verset
Ps. 118,49 (7-ז)
Zai29.
29 Zai] + Oliva vel fornicatio. Vox viri sancti
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(7.I)
Memor esto verbi tui servo tuo ¦
in quo mihi spem dedisti.
Numérotation du verset
Ps. 118,50 (7.II)
Hec me consolata est in humilitate mea ¦
quia eloquium tuum vivificavit me.
Numérotation du verset
Ps. 118,51 (7.III)
Superbi inique agebant
usquequaque ¦
a lege autem tua
non declinavi.
Numérotation du verset
Ps. 118,52 (7.IV)
Memor fui
iudiciorum tuorum
a seculo Domine ¦
et consolatus sum.
Numérotation du verset
Ps. 118,53 (7.V)
Defectio tenuit me ¦
pro peccatoribus30
30 pro
Ps-G
(I
M
K ΨB* V D
edd.
) Hi²
D30
Ω
ω
1
Rusch
cum Ps-Med] pre
Ps-G
(R F L Q Φ U
G
ΨB²) Hi*
cum Ps-R
derelinquentibus legem tuam.
Numérotation du verset
Ps. 118,54 (7.VI)
Cantabiles mihi
erant iustificationes tue ¦ in loco peregrinationis mee.
Numérotation du verset
Ps. 118,55 (7.VII)
Memor fui nocte31*
31 nocte
Ps-G
(W ΨB* V D)
D14 D30
Hi ΩS
ω
1
Ed1530
...
Clementina
] in nocte
Cor2
(hebr. et antiq. et Ieron. et grecus) Ω
M
Ps-G Rusch
nominis tui Domine ¦
et custodivi
legem tuam.
Numérotation du verset
Ps. 118,56 (7.VIII)
Hec
facta est mihi ¦
quia iustificationes tuas exquisivi.
Numérotation du verset
Ps. 118,57 (8-ח)
Heth32.
32 Heth] Eth. Vita vox doctorum
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(8.I)
Portio mea Domine33 :
33 Domine
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
) Hi
D14 D30
Ω
D ω1
Rusch cum Ps-R
; cf. Corpus antiphonalium officii officii (n° 4316)] Dominus
Ps-G
(R F I L)
dixi custodire legem tuam.
Numérotation du verset
Ps. 118,58 (8.II)
Deprecatus sum faciem tuam
in toto corde meo ¦ miserere mei secundum eloquium tuum.
Numérotation du verset
Ps. 118,59 (8.III)
Cogitavi vias meas ¦
et converti34 pedes meos in testimonia tua.
34 converti
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
) Hi D30 Ω
D ω1
Rusch cum Ps-R
] avertisti
Ps-G
(F I L)
Numérotation du verset
Ps. 118,60 (8.IV)
Paratus sum
et non sum turbatus ¦ ut custodiam mandata tua.
Numérotation du verset
Ps. 118,61 (8.V)
Funes peccatorum circumplexi sunt me ¦
et legem tuam non sum oblitus.
Numérotation du verset
Ps. 118,62 (8.VI)
Media nocte
surgebam ad confitendum tibi ¦
super iudicia iustificationis tue.
Numérotation du verset
Ps. 118,63 (8.VII)
Particeps
ego sum
omnium timentium te ¦
et custodientium
mandata tua.
Numérotation du verset
Ps. 118,64 (8.VIII)
Misericordia tua Domine35
35 tua Domine
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
) Hi D30 Ω
D ω1 Rusch
cum Ps-R
] Domini
Ps-G
plena est terra ¦ iustificationes tuas
doce me.
Numérotation du verset
Ps. 118,65 (9-ט)
Teth36.
36 Teth] + bonum. Vox sanctorum
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(9.I)
Bonitatem fecisti
cum servo tuo Domine37 ¦
37 Domine
Ps-G
Hi
D30 Rusch
] + vivificame
D14
cum Ps-δ
secundum verbum tuum.
Numérotation du verset
Ps. 118,66 (9.II)
Bonitatem
et disciplinam
et scientiam
doce me ¦
quia mandatis38 tuis credidi.
38 mandatis
Ps-G D14 D30 ω
1
Rusch
] in
praem. Ps-G
(I D) Hi Ω
cum Ps-R
Numérotation du verset
Ps. 118,67 (9.III)
Priusquam
humiliarer
ego deliqui ¦ propterea eloquium tuum custodivi.
Numérotation du verset
Ps. 118,68 (9.IV)
Bonus es tu ¦ et in bonitate tua doce me iustificationes tuas.
Numérotation du verset
Ps. 118,69 (9.V)
Multiplicata est
super me iniquitas superborum ¦
ego autem
in toto corde meo39
39 meo
Ps-G
(I Q² W ΦP U K² ΨB² V* D*)
D14 D30
* Hi* ΩS
ω
1
Rusch Clementina cum Ps-R
]
om. D30
² (
in ras.
) Hi²
Ps-G
scrutabor mandata tua.
Numérotation du verset
Ps. 118,70 (9.VI)
Coagulatum est
sicut lac cor eorum ¦
ego vero
legem tuam meditatus sum.
Numérotation du verset
Ps. 118,71 (9.VII)
Bonum
mihi quia humiliasti me ¦
ut discam
iustificationes tuas.
Numérotation du verset
Ps. 118,72 (9.VIII)
Bonum mihi lex oris tui ¦
super millia auri et argenti.
Numérotation du verset
Ps. 118,73 (10-י)
Ioth40.
40 I + Scientia vel principium. Vox propositorum et confessorum ac virginum
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(10.I)
Manus tue fecerunt me
et41 plasmaverunt me ¦
41 me et] et
ω
1 (
in ras.
#)
(hapax)
da mihi
intellectum ut42 discam mandata tua.43
42 ut
Ps-G
(R
M
Q* W ΦP U
G
² ΨB V D)
D30
Ω
ω
1
Rusch Ed1530
...
cum Ps-R
] et
Clementina Ps-G
|
43 discam mandata usque intellectum et sciam (Ps. 118, 73-125 cum glossa)]
def. Lunel
|
Numérotation du verset
Ps. 118,74 (10.II)
Qui timent te
videbunt me
et letabuntur ¦ quia
in verba tua44
44 verba tua
D14
Hi
ω
1
Rusch Ps-G
] verbo tuo
D30 (hapax)
supersperavi.
Numérotation du verset
Ps. 118,75 (10.III)
Cognovi
Domine quia equitas
iudicia tua ¦
et
in veritate tua45
45 in veritate tua
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
) D30 ω1 Rusch
cum Ps-R
] veritate
Ps-G
humiliasti me.
Numérotation du verset
Ps. 118,76 (10.IV)
Fiat misericordia tua
ut consoletur me ¦
secundum eloquium tuum servo tuo.
Numérotation du verset
Ps. 118,77 (10.V)
Veniant mihi miserationes tue et vivam ¦
quia lex tua meditatio mea est.
Numérotation du verset
Ps. 118,78 (10.VI)
Confundantur superbi
quia iniuste
iniquitatem fecerunt in me ¦ ego autem
exercebor
in mandatis tuis.
Numérotation du verset
Ps. 118,79 (10.VII)
Convertantur mihi
timentes te ¦ et qui
noverunt testimonia tua.
Numérotation du verset
Ps. 118,80 (10.VIII)
Fiat
cor meum immaculatum ¦
in iustificationibus tuis
ut non confundar.
Numérotation du verset
Ps. 118,81 (11-ך)
Caph46.
46 C + Manus. Vox penitentium hominum
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(11.I )
Defecit
in salutari tuo47 anima mea ¦
47 salutari tuo
Ps-G
(
M
* Q W U ΨB )
Rusch Ed1530 cum Ps-R
] salutare tuum
Ps-G Tr511 D14 D30 ω
1
in verbum tuum
supersperavi.
Numérotation du verset
Ps. 118,82 (11.II)
Defecerunt
oculi mei
in eloquium tuum ¦ dicentes : quando consolaberis me ?
Numérotation du verset
Ps. 118,83 (11.III)
Quia factus sum sicut uter
in pruina ¦
iustificationes tuas
non sum oblitus.
Numérotation du verset
Ps. 118,84 (11.IV)
Quot sunt dies servi tui48 :
48 servi tui
Ps-G
(
M
Q² W ΦP U
G
K ΨB V D)
D30 Tr511 P106
Ω
ω
1
Rusch edd. cum Ps-R
hebr. LXX] servo tuo
Ps-G
quando
facies
de persequentibus me iudicium ?
Numérotation du verset
Ps. 118,85 (11.V)
Narraverunt
mihi iniqui fabulationes ¦
sed non ut lex tua.
Numérotation du verset
Ps. 118,86 (11.VI)
Omnia mandata tua veritas ¦
iniqui49
49 iniqui
Tr511 P106
D30 ω1
Rusch cum Ps-R
] inique Clementina
Ps-G
persecuti sunt me
adiuva me.
Numérotation du verset
Ps. 118,87 (11.VII)
Paulominus
consummaverunt me in terra ¦
ego autem non dereliqui mandata tua.
Numérotation du verset
Ps. 118,88 (11.VIII)
Secundum
misericordiam tuam
vivifica me ¦
et
custodiam testimonia oris tui.
Numérotation du verset
Ps. 118,89 (12-ל)
Lamed.
¶Codd. : (
Ps.
118-12
)
Hi
D14
D30
ω
1
Rusch
Ps-G
| lamed
Ps-G
] lameth disciplina. Vox clericorum in gradum novum introeuntium
D30,
lameth
D14,
lamech
Rusch,
om.
Hi
ω
1
Numérotation du verset
Ps. 118,(12.I)
In eternum Domine ¦
verbum tuum
permanet in celo.
Numérotation du verset
Ps. 118,90 (12.II)
In generatione
et generationem50
50 generatione et generationem
Ps-G
(
M Q* W
ΦGP²
U K V
)
D14 D30
ΩS
ω
1
Ed1530 Rusch
] generationem et generationem
Ps-G
, generatione et generatione
Ps-G
(
I
² ΦRV
D
)
Hi ω
1
cum Ps-α
veritas tua ¦
fundasti
terram
et permanet.
Numérotation du verset
Ps. 118,91 (12.III)
Ordinatione tua
perseverat51
51 perseverat
Hi D14 D30 ω
1
Ps-G
] perseverant
Ps-G
(F² ΨB*)
Rusch Ed1530 cum Ps-R
dies ¦
quoniam
omnia
serviunt tibi.
Numérotation du verset
Ps. 118,92 (12.IV)
Nisi quod
lex tua
meditatio mea
est ¦
tunc
forte periissem in humilitate mea52.
52 periissem
Rusch
] perissem
Hi D30 ω
1
Ps-G
Numérotation du verset
Ps. 118,93 (12.V)
In eternum non obliviscar
iustificationes tuas ¦
quia
in ipsis vivificasti me.
Numérotation du verset
Ps. 118,94 (12.VI)
Tuus sum ego
salvum me fac ¦ quoniam
iustificationes tuas
exquisivi.
Numérotation du verset
Ps. 118,95 (12.VII)
Me
exspectaverunt peccatores
ut perderent me ¦
testimonia tua
intellexi.
Numérotation du verset
Ps. 118,96 (12.VIII)
Omnis consummationis53 vidi finem ¦
53 omnis consummationis
Ps-G
(
M
² ΦP ΨB V D) Hi
D30
² Ω
ω
1
Rusch edd.
cum Ps-αζ
Ps-R
(B² D* Q² R U a b)] omni consummationi
D14 D30
*
Ps-G cum Ps-R
latum mandatum tuum nimis.
Numérotation du verset
Ps. 118,97 (13-מ)
Mem.54
54
M
+ Ex quo vel ex ipsis
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(13.I)
Quomodo
dilexi
legem tuam Domine55 : tota die
55 Domine
Ps-G
(
M
Q² W ΦP U K V D)
D14 D30
Hi Ω
ω
1
Ed1530 Rusch cum Ps-R
]
om. Ps-G
meditatio mea est.
Numérotation du verset
Ps. 118,98 (13.II)
Super inimicos meos56
56 meos]
om. ω
1 tantum
prudentem me fecisti mandato tuo ¦
quia in eternum mihi est.
Numérotation du verset
Ps. 118,99 (13.III)
Super omnes docentes
me intellexi ¦
quia testimonia tua
meditatio mea est.
Numérotation du verset
Ps. 118,100 (13.IV)
Super senes intellexi ¦
quia mandata tua
quesivi.
Numérotation du verset
Ps. 118,101 (13.V)
Ab omni via mala
prohibui
pedes meos ¦
ut custodiam verba tua.
Numérotation du verset
Ps. 118,102 (13.VI)
A iudiciis tuis
non declinavi ¦
quia tu legem posuisti mihi.
Numérotation du verset
Ps. 118,103 (13.VII)
Quam dulcia faucibus meis
eloquia tua ¦
super mel ori meo.
Numérotation du verset
Ps. 118,104 (13.VIII)
A mandatis tuis intellexi ¦ propterea odivi omnem viam iniquitatis.
Numérotation du verset
Ps. 118,105 (14-נ)
Nun57.
57 N + Sempiternum sive piscis
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(14.I)
Lucerna
pedibus meis
verbum tuum ¦
et lumen
semitis meis.
Numérotation du verset
Ps. 118,106 (14.II)
Iuravi
et statui ¦
custodire iudicia iustitie tue.
Numérotation du verset
Ps. 118,107 (14.III)
Humiliatus sum
usquequaque
Domine ¦ vivifica me
secundum verbum tuum.58
58
<divisio.> usquequaque Domine ¦
D30,
usquequaque ¦ Domine
ω
1
Numérotation du verset
Ps. 118,108 (14.IV)
Voluntaria oris mei beneplacita fac Domine ¦
et iudicia tua doce me.
Numérotation du verset
Ps. 118,109 (14.V)
Anima mea
in manibus
meis
semper ¦ et legem tuam non sum oblitus.
Numérotation du verset
Ps. 118,110 (14.VI)
Posuerunt peccatores laqueum mihi ¦
et de mandatis tuis non erravi.
Numérotation du verset
Ps. 118,111 (14.VII)
Hereditate
acquisivi
testimonia tua
in eternum ¦ quia exultatio cordis mei sunt.
Numérotation du verset
Ps. 118,112 (14.VIII)
Inclinavi cor meum
ad faciendas iustificationes tuas in eternum ¦
propter retributionem.
Numérotation du verset
Ps. 118,113 (15-ס)
Samech59.
59 S + Adiutorium
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(15.I)
Iniquos
odio habui ¦
et
legem tuam dilexi.
Numérotation du verset
Ps. 118,114 (15.II)
Adiutor60
60 Adiutor
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
)
D14 D30
Hi ω1
Rusch
] + meus
Ps-G
et susceptor meus
es tu ¦ et in verbum tuum61
61 et
Ps-G
(Q* ΨB V D )
D30
Ω
ω
1 Ed155
Rusch Ed1530
...
Clementina cum Ps-R
]
om. Ps-G
| in verbum tuum
Ps-G D30
Ω
ω
1
Rusch
] in verbo tuo (
M
* Q² W U ΨB*)
cum Ps-R
supersperavi.
Numérotation du verset
Ps. 118,115 (15.III)
Declinate a me
maligni ¦
et scrutabor mandata Dei mei.
Numérotation du verset
Ps. 118,116 (15.IV)
Suscipe me
secundum eloquium tuum
et vivam ¦ et non confundas me
ab exspectatione mea.
Numérotation du verset
Ps. 118,117 (15.V)
Adiuva me
et salvus ero ¦ et meditabor
in iustificationibus tuis semper.
Numérotation du verset
Ps. 118,118 (15.VI)
Sprevisti
omnes discedentes
a iudiciis tuis62 :
62 iudiciis
Ps-G
(
M
Q ΨB² D) Hi² Ω
Rusch Ed1530
...
Clementina
] iustitiis
Ps-G D14 D30
Hi*
ω
1 cum Ps-δη, iustificationibus ΨB*
cum Ps-R
quia iniusta cogitatio eorum.
Numérotation du verset
Ps. 118,119 (15.VII)
Prevaricantes reputavi omnes peccatores terre ¦ ideo
dilexi testimonia tua.
Numérotation du verset
Ps. 118,120 (15.VIII)
Confige timore tuo
carnes meas ¦
a iudiciis enim tuis timui.
Numérotation du verset
Ps. 118,121 (16-ע)
Ain63.
63 A + fons sive oculus
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(16.I)
Feci iudicium
et iustitiam ¦
non tradas me
calumniantibus me64.
64 calumniantibus
D14 D30
Hi
ω
1
Rusch Ps-G
] a
praem. Ps-G
(F* Q* W)
D30
* (eras.)
cum Ps-R
(
A PERSEQUENTIBUS
: A T R V)
Numérotation du verset
Ps. 118,122 (16.II)
Suscipe
servum
tuum
in bonum ¦
non calumnientur me superbi.
Numérotation du verset
Ps. 118,123 (16.III)
Oculi mei
defecerunt
in salutare tuum ¦
et in eloquium
iustitie tue.
Numérotation du verset
Ps. 118,124 (16.IV)
Fac cum servo tuo
secundum misericordiam tuam ¦
et iustificationes tuas doce me.
Numérotation du verset
Ps. 118,125 (16.V)
Servus
tuus
sum ego ¦
da
mihi intellectum ut65 sciam testimonia tua.
65 discam mandata tua (Ps. 118, 73)… ut sciam]
def. Lunel
| ut
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
)
D30
² Hi
ω
1
Rusch cum Ps-R
] et
Ps-G D14 D30
* (eras.)
Numérotation du verset
Ps. 118,126 (16.VI)
Tempus
faciendi
Domine66 ¦
66 Domine
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
) D30 Hi ω1 Rusch
cum Ps-R
] Domino
Ps-G
dissipaverunt legem tuam.
Numérotation du verset
Ps. 118,127 (16.VII)
Ideo dilexi mandata tua67 :
67 mandata tua
D30 Hi ω
1
T79
²] legem tuam
T79*
(
eras.
)
super aurum et topazion68.
68 topazion] thopacion
T79
Numérotation du verset
Ps. 118,128 (16.VIII)
Propterea
ad omnia mandata tua
dirigebar ¦
omnem viam iniquam odio habui.
Numérotation du verset
Ps. 118,129 (17-ף)
PHE
69.
69 P Fe. Os ab ore non ab osse
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(17.I)
Mirabilia testimonia tua ¦ ideo scrutata est ea anima mea.
Numérotation du verset
Ps. 118,130 (17.II)
Declaratio sermonum tuorum
illuminat ¦
et intellectum
dat parvulis.
Numérotation du verset
Ps. 118,131 (17.III)
Os meum aperui
et attraxi spiritum ¦
quia mandata tua desiderabam.
Numérotation du verset
Ps. 118,132 (17.IV)
Aspice in me
et miserere mei ¦
secundum iudicium diligentium nomen tuum.
Numérotation du verset
Ps. 118,133 (17.V)
Gressus meos
dirige secundum eloquium tuum ¦ et non dominetur mei omnis iniustitia.
Numérotation du verset
Ps. 118,134 (17.VI)
Redime me
a calumniis hominum ¦ ut70 custodiam mandata tua.
70 ut
Ps-G
(W ΨB D) D30 ΩS ω1 Rusch
cum Ps-R
] et
Ps-G
Numérotation du verset
Ps. 118,135 (17.VII)
Faciem tuam
illumina super servum tuum ¦
et doce me iustificationes tuas.
Numérotation du verset
Ps. 118,136 (17.VIII)
Exitus
aquarum deduxerunt
oculi mei ¦
quia non custodierunt legem tuam.
Numérotation du verset
Ps. 118,137 (18-צ)
Sade71.
71 S + iustitia
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(18.I)
Iustus es Domine ¦
et rectum iudicium tuum.
Numérotation du verset
Ps. 118,138 (18.II)
Mandasti
iustitiam testimonia tua ¦ et veritatem tuam nimis.
Numérotation du verset
Ps. 118,139 (18.III)
Tabescere me
fecit zelus
meus ¦
quia obliti sunt verba tua inimici mei.
Numérotation du verset
Ps. 118,140 (18.IV)
Ignitum eloquium tuum
vehementer ¦
et
servus tuus
dilexit illud.
Numérotation du verset
Ps. 118,141 (18.V)
et contemptus ¦
iustificationes tuas
non sum oblitus.
Numérotation du verset
Ps. 118,142 (18.VI)
Iustitia tua iustitia72 in eternum ¦ et lex tua veritas.
72 iustitia
D14 D30
Hi
ω
1] + tua
Ps-G
Numérotation du verset
Ps. 118,143 (18.VII)
Tribulatio
et angustia
invenerunt me ¦
mandata tua meditatio mea est73.
73 est
Ps-G
(I ΦR²
G
ΨB V D)
D30
Ω
ω
1
Rusch Ed1530
...
Clementina cum Ps-R
]
om. Ps-G
Numérotation du verset
Ps. 118,144 (18.VIII)
Equitas testimonia tua in eternum ¦
intellectum74 da mihi
74 intellectum] et
praem. I
ΩS
et vivam.
Numérotation du verset
Ps. 118,145 (19-ק)
Coph75.
75 C + Vocatio
D30, om.
ΨB ΩM
Ed1455
Numérotation du verset
Ps. 118,(19.I)
Clamavi
in toto corde76
76 corde] + meo R* M² W² ΦP U ΨB* Clementina cum LXX Ps-R
exaudi me Domine ¦ iustificationes tuas
requiram.
Numérotation du verset
Ps. 118,146 (19.II)
Clamavi ad77 te
77 ad
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
) D30 ω1
Rusch cum Ps-R
]
om. Ps-G
salvum me fac ¦
ut78 custodiam mandata tua.
78 ut
Ps-G (R W
ΨB*
V D) D30
Ω
ω
1
Rusch Clementina cum Ps-R
] et
Ps-G
Numérotation du verset
Ps. 118,147 (19.III)
Preveni in maturitate et clamavi ¦
quia in verba
tua
supersperavi.
Numérotation du verset
Ps. 118,148 (19.IV)
Prevenerunt
oculi mei ad
te diluculo ¦
ut meditarer eloquia tua.
Numérotation du verset
Ps. 118,149 (19.V)
Vocem meam audi secundum misericordiam tuam Domine79 ¦ et80 secundum iudicium tuum vivifica me.
79 Domine]
om. I²
ΨB* ΩM
|
80 et
Ps-G
(ΨB V D) D30² Hi² ΩS ω1
Rusch Ed1530 Clementina
cum Ps-R
, cf. LXX (R)]
om.
Hi D14 D30* Cor2 (hebr. et anti et Ieron. non interponunt
ET
)
|
Numérotation du verset
Ps. 118,150 (19.VI)
Appropinquaverunt persequentes me
iniquitati81 ¦
81 iniquitati
Ps-G (F² I M Q² K²
ΨB)
D14
²
D30
Ω
G
²
ω
1
Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R
] iniquitate
Ps-G D14
*
a lege autem tua longe facti sunt.
Numérotation du verset
Ps. 118,151 (19.VII)
Prope
es tu Domine ¦
et omnes vie tue veritas.
Numérotation du verset
Ps. 118,152 (19.VIII)
Initio
cognovi de testimoniis tuis ¦ quia in eternum fundasti ea.
Numérotation du verset
Ps. 118,153 (20-ר)
Res82.
82 R + Caput
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(20.I)
Vide humilitatem meam
et eripe me ¦ quia legem tuam
non sum oblitus.
Numérotation du verset
Ps. 118,154 (20.II)
Iudica
iudicium meum
et redime me ¦
propter eloquium tuum
vivifica me.
Numérotation du verset
Ps. 118,155 (20.III)
Longe a peccatoribus salus ¦
quia iustificationes tuas
non exquisierunt.
Numérotation du verset
Ps. 118,156 (20.IV)
Misericordie tue multe Domine ¦
secundum iudicium tuum vivifica me83.
83 iudicium tuum
Ps-G
(
plerique codd. et edd.
) D30 ω1 Rusch
cum Ps-R
] iudicia tua
Ps-G
Numérotation du verset
Ps. 118,157 (20.V)
Multi
qui persequuntur me et tribulant me ¦ a testimoniis tuis
non declinavi.
Numérotation du verset
Ps. 118,158 (20.VI)
Vidi
prevaricantes
et tabescebam ¦
quia eloquia tua
non custodierunt.
Numérotation du verset
Ps. 118,159 (20.VII)
Vide
quoniam mandata tua dilexi Domine ¦
in misericordia tua
vivifica me.
Numérotation du verset
Ps. 118,160 (20.VIII)
Principium verborum tuorum veritas84 : in eternum omnia iudicia iustitie tue.
84 veritas
Ps-G
(
G
² ΨB V D )
D30
² Ω
ω
1
Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R
] + et
Ps-G D30
* (eras.)
Numérotation du verset
Ps. 118,161 (21-ש)
Syn85.
85 Syn] Sen
Rusch D30,
+ iustitia
D30
Numérotation du verset
Ps. 118,(21. I)
Principes
persecuti sunt me
gratis ¦
et a verbis tuis
formidavit cor meum.
Numérotation du verset
Ps. 118,162 (21.II)
Letabor ego
super eloquia tua ¦
sicut qui invenit spolia multa.
Numérotation du verset
Ps. 118,163 (21.III)
Iniquitatem
odio habui et abominatus sum ¦
legem autem tuam dilexi.
Numérotation du verset
Ps. 118,164 (21.IV)
Septies in die
laudem dixi tibi ¦
super iudicia
iustitie tue.
Numérotation du verset
Ps. 118,165 (21.V)
Pax multa
diligentibus legem tuam ¦
et non est illis
scandalum.
Numérotation du verset
Ps. 118,166 (21.VI)
Exspectabam
salutare tuum
Domine ¦
et mandata tua dilexi.
Numérotation du verset
Ps. 118,167 (21.VII)
Custodivit
anima mea testimonia tua ¦ et dilexi ea vehementer.
Numérotation du verset
Ps. 118,168 (21.VIII)
Servavi mandata tua et testimonia tua ¦
quia omnes vie mee in conspectu tuo.
Numérotation du verset
Ps. 118,169 (22-ת)
Thau86.
86 Syn] Sen
Rusch D30,
+ i
Numérotation du verset
Ps. 118,(22.I)
Appropinquet
deprecatio mea
in conspectu tuo Domine ¦
iuxta
eloquium tuum
da mihi intellectum.
Numérotation du verset
Ps. 118,170 (22.II)
Intret
postulatio mea in conspectu tuo ¦
secundum eloquium tuum
eripe me.
Numérotation du verset
Ps. 118,171 (22.III)
Eructabunt labia mea
hymnum ¦
cum docueris me
iustificationes tuas.
Numérotation du verset
Ps. 118,172 (22.IV)
Pronuntiabit lingua mea eloquium tuum ¦
quia omnia mandata tua equitas.
Numérotation du verset
Ps. 118,173 (22.V)
Fiat manus tua
ut salvet me ¦ quoniam mandata tua
elegi.
Numérotation du verset
Ps. 118,174 (22.VI)
Concupivi
salutare tuum
Domine ¦ et lex tua meditatio mea est87
88.
87tia D30
|
88
-G
(F² I
M
W ΦP U ΨB V D)
D30
Ω
ω
1
edd. Rusch
]
om. Ps-G
|
Numérotation du verset
Ps. 118,175 (22.VII)
Vivet anima mea et laudabit te ¦
et iudicia tua
adiuvabunt me.
Numérotation du verset
Ps. 118,176 (22.VIII)
Erravi sicut ovis que periit ¦
quere89
89 quere
Ps-G D30 ω
1] require
Rusch cum Ps-R
: cf.
Corpus antiphonalium officii officii
(n° 7639 : responsorium parvum “Septies in die”)
servum tuum Domine90 quia mandata tua non sum oblitus.
90 Domine
Ps-G
(ΨB D*) Ω
D ΩS
ω
1
Rusch
]
om. Ps-G D30
Psalmus 118
Numérotation du verset
Ps. 118,1
(1-א)
(1-א)
prol.|
marg.|
a
{191.1043C}
Beati immaculati
. Titulus:
Alleluia aleph.
Psalmus institutor est fidelium, paradisus omnium pomorum,
apotheca Spiritus sancti: qui
quanto in superficie videtur apertior, tanto
mysteriorum altitudine est
profundior [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Ibi generaliter
iustus loquitur, modo profitendo quod accepit, modo
tantum
sperando
quod
meruit. Et est hic psalmus
similibus verbis contextus; nulla
tamen
confusione
permistus
sed novitate rerum litteris mutatis
explicatus, totus morali doctrina insignis. [AMBROSIUS] Omnis
autem
moralis doctrina suavis est, in qua hic psalmus eminet.
Alii namque psalmi tamquam stelle minores, aliquantulum lucent; iste
{191.1043D}
vero
quasi sol, pleni luminis meridiano calore fervens,
totus morali dulcedine splendet. Et est
per litteras Hebrei alphabeti digestus, ut sicut pueri in primis litteris usum discendi sumunt, ita
et
nos huiusmodi elementis usum vivendi usque ad maturitatem
addiscamus. Singulis
autem
litteris versus octoni subiiciuntur,
ita ut ab una littera octo versus incipiant, ut unitatem Deitatis, que omnia regit,
et
doceret purgationem legitime sanctificationis; octava enim die et circumcisio fit ex lege, et in Christi resurrectione sumus ei convivificati. [HIERONYMUS.] In hoc
autem
psalmo tot sunt octonarii quot elementa apud Hebreos, id est viginti duo, et singuli
{191.1044C}
octonarii
per omnes versus
suos
incipiunt a singulis elementis per ordinem,
quod
in translatione servari non potuit, per quod innuit quod
hic
sunt elementa scole Christi [CASSIODORUS.] et commoda
doctrina
et perfecta
ad beatitudinem, cuius doctrine partes congruis interpretationibus nominum elementorum designantur. Omnia
sunt hic elementa, profecto
numero iustorum
designando.
Partes
vero huius psalmi
sunt secundum numerum litterarum.
Quot enim littere sunt, tot sunt partitiones, ut in singulis octonariis sint partitionum distinctiones.
Octonarius
vero
ipse in singulis distinctionibus innuit [ALCUINUS.] quod unaqueque pars perfecta est et sufficit, ut si quis eam servet in vita septem dierum,
{191.1044D}
perveniat ad octavam resurrectionis, vel circumcisionem cordis
habeat, quam octonarius significat. Singule autem littere sunt quasi tituli suorum versuum continentiam eorum declarantes.
Huius autem octonarii
titulus est
:
Alleluia. Aleph. Alleluia
[AMBROSIUS] id est laus Dei, quia in his vere Deus laudatur, in quibus est remissio peccatorum,
que nobis perfecta est facta per adventum Christi, de quo in superiori psalmo egit, qui hunc mundum diluit, ut dignus fieret immaculato corde Deum laudare.
Aleph
,
que est prima littera, interpretatur doctrina
.
Plenos ergo doctrine sequentes versus
sollicite
attende. Congrue autem huic octonario prescribitur.
{191.1045A}
Aleph
,
id est doctrina, quod est commune toti psalmo
doctrinam moralem redolenti [ALCUINUS.] quia iste octonarius est
quasi prologus
totius psalmi, breviter tangens que in sequentibus continentur octonariis, quia cum constet quod omnes volunt esse beati etiam mali [AUGUSTINUS.] his que desiderant adeptis, docet quod plurimi nesciunt
scilicet
quomodo vere beati
sint, ne quis iam erret de via beatitudinis.
Et hic
chorus sanctorum loquitur
totus, a primo
usque
ad ultimum [AUGUSTINUS.] quasi1 : Diversi diversa querunt, quibus
sint
beati
.
Sed hec est via
ad beatitudinem. Illi
qui volunt esse
A
a
¶Nota La comparaison du Ps. 118 de la Magna Glossatura (ed. 1541) avec le Ps. 118 de la Glose ordinaire (ed. A. Rusch, Strasbourg, 1481) a été effectuée par Wojciech Baran (Paris, EPHE, 2021). Les passages en rouge sont communs aux deux Gloses, l’italique correspond à l’apport propre du Glossateur (Pierre Lombard). Il faut cependant noter que Rusch a inséré au sein de la Glose ordinaire, principalement sous forme de gloses marginales, des sentences extraites de l’édition princeps de la Magna Glossatura de Pierre Lombard (Nürnberg 1475/1476). Par conséquent, l’apport personnel de Pierre Lombard à la rédaction de la Magna Glossatura sur les Psaumes est plus importante que ne le donne à voir la comparaison matérielle des deux éditions modernes. La collation du texte de l’édition Rusch avec celui des manuscrits de la Glose ordinaire du 12e s. permet d’écarter ces interpolations et de mettre en évidence la part réelle du travail rédactionnel de Pierre Lombard. [Martin Morard 2022]
A
¶Codd. :
PL191
1 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,1
(1.I)
(1.I)
prol.|
marg.|
Beati
sint
immaculati
[HIERONYMUS, AUGUSTINUS] id est sine
{191.1045B}
crimine:
quod sunt
, si
in via
, id est in Christo sunt, qui
via est, veritas et vita
b. Vel
in via
, id est
in lege Domini
,
que est via ad vitam
.
Pluraliter
autem dicit
immaculati
,
ut de fidelibus non de Christo accipiatur.
b Io. 14, 6
marg.|
Vel ita continuat [CASSIODORUS] quasi2 : Olim homo miser et pollutus fuit [Amb.] nunc
autem e
contra
,
beati
sunt homines, et per remissionem peccatorum
immaculati
. Sed tamen hac conditione dico, si
in via
sint,
id est in Christo, vel
in lege
Dei; et si
ambulant
. Et hoc est quod dicit qui deinde
ambulant
[CASSIODORUS.] non otiosi
,
in lege
, non carnis, sed
Domini
, illi qui
ambulant
, non peccant
mortaliter, vel si peccant penitent
:
proficiunt
hi
et perseverant [AMBROSIUS] sed
hoc non possunt perficere nisi scrutentur, et cognoscant legem
{191.1045C}
Dei. Unde subdit: B
B
¶Codd. :
PL191
2 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,2
(1.II)
(1.II)
prol.|
marg.|
Beati qui scrutantur testimonia eius
[CASSIODORUS. Ambrosius, ALCUINUS., Ambrosius] id est sacras Scripturas. Et est hic
definitio,
beati
per actus.
Beatus enim est
qui
est in via, id est
in Christo sine macula ambulans in lege, et sic scrutans ut provehatur. Aliter
enim
non est dignus perquirere, nisi sit probabilis vite
. Et nota quod prius dixit:
Beati immaculati in via
, post:
Beati qui scrutantur
. Quam pulcher ordo, plenus doctrine et gratie! Ante est vita quam doctrina. Ideoque de Christo dicitur:
Cepit Iesus facere et docere
c
. Et Apostolus describens
{191.10
45D}
pontificem eligendum [(163)] prius dicit de vita:
Oportet episcopum irreprehensibilem esse, sobrium, pudicum, que pertinent ad bonam vitam
d
. Deinde adiungit de doctrina, scilicet doctorem, ut prius consuescat bona agere quam presumat docere; inde etiam legalis sacerdos prius induebat superhumerale, inde rationale. [Ambrosius] Bona
enim
vita etiam sola gratiam habet, doctrina sine vita non est integra, quia in malevolam animam, non
introibit sapientia.
Unde dicitur: «Querent me mali, et non invenient.»
Prius ergo corrigenda est vita; inde querenda cognitio.
Prima ergo sunt moralia, secunda mystica. In illis est vita, in his cognitio
.
{191.1046A}
Sine utraque vero non est perfectio
. [164] Ideoque in lege sacerdos assumebat de hostia
pectusculum elevationis, et armum separationis
e
; in pectore sapientia, in armo opere. Inde etiam in extremis oris hyacinthine tunice summi sacerdotis dependebant tintinnabula, et mala punica
f
, ut sit sonus predicationis cum exsecutione bone actionis. [165] Idem ordo est in primo psalmo, qui et in isto. Prius enim dicitur
beatus qui non recessit a via iustitie;
deinde subdit, in
lege meditatur
in toto corde. [Ambrosius] quasi3 :
Beati
sunt
qui scrutantur
, si tamen exquirunt eum, non aliud. [AUGUSTINUS.] Propter hoc enim scrutanda erant testimonia, ut Deus inveniretur. Aliter non valuit, ut qui volunt esse docti, non iusti. Unde gloria illis apud homines,
{191.1046B}
non apud Deum exquirunt. [Hilarius. CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] Et hoc in toto corde
,
non diviso, ut heretici, et amici huius mundi, quibus dicitur:
Non potestis Deo servire et mammone
g
,
qui non toto corde que runt Deum. Mirum autem videtur quod ait, scilicet
beati
sunt
qui s
crutantur, et
exquirunt
. [AUGUSTINUS.] Hoc enim possunt etiam et impii, ut Scribe et Pharisei
super cathedram Moysi sedentes, qui dicunt et non faciunt
h
, et heretici scrutantur, et exquirunt; nec tamen
beati
sunt, quia non sunt immaculati, sed iusti iam spe
beati
sunt quia sunt inventuri quod querunt
.
Non enim quia scrutantur et querunt, ideo
beati
sunt
;
sed propter hoc quod aderit, ut in Evangelio
dicitur:
Beati qui persecutionem patiuntur, et qui esuriunt
{191.1046C}
,
non
tamen
quia hoc
patiuntur
beati
sunt, sed propter hoc quod sequitur:
Quia ipsorum est regnum celorum
i, et
saturabuntur
j
, cui simile est istud quod hic dicitur:C
c Act. 1, 1
d 1Tim. 3, 2
e Lv. 7, 34
f Cf. Ex. 28, 31-35
g Mt. 6, 24
h Mt. 23, 2
i Mt. 5, 10
j Mt. 5, 6
C
¶Codd. :
PL191
3 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,3
(1.III)
(1.III)
prol.|
marg.|
Non enim
. [AUGUSTINUS.] quasi4 : Hi
sunt
beati qui ambulant in lege, qui enim operantur
iniqua nondum
immaculata,
ambulant in lege
, ac per hoc nondum
beati
sunt. Et hoc est quod dicit,
non enim qui operantur iniquitatem ambulaverunt in viis eius
, id est in fide, quamplurali numero significat, quia
omnes vias fides una complectitur, qua vivit iustus. [HIERONYMUS. Hilarius] Vel sicut supra
via
singulariter accipitur
{191.10
46D}
Christus
, ita hic
vie
pluraliter
accipiuntur prophete, apostoli et omnes predicatores
. De iis viis Ieremias ait:
State in viis et interrogate vias Domini eternales, et querite que sit via bona
k
. In his ergo non ambulaverunt, qui operantur iniquitatem. Ita hoc dicit [ALCUINUS., CASSIODORUS. ALCUINUS.] quasi5 : Qui peccatum habet, non ambulet
in viis
,
vel qui ambulant in viis
sine peccato sint. Sed non dicuntur illi operari iniquitatem, qui et si quotidie fragilitate carnis leviter peccant, non tamen amant, sed
Dominica
oratione et signo crucis destruunt. [AUGUSTINUS.] Peccatum
quidem
iniquitas est
l, sicut Ioannes dicit,
non tamen sine peccato est, qui
{191.10
47A} in viis ambulat; sed non ipse operatur illud; sed quod habitat in eo peccatum, cum non vult quod agit. Fomes
enim
qui est languor nature, commovet illicita desideria; et ita sine peccato
non sumus. Unde idem Ioannes dicit:
Si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus
m
,
sed non operatur qui desideriis carnis non obedit; qui vero obedit a viis deviat. Si vero confitetur, et
hoc
ad vias pertinet, et propter vias peccatum non imputatur. Non ergo
ambulant in viis qui operantur iniquitatem
, scilicet
ex dilectione, non inviti, ut
ille
qui
ait:
Quod odi facio
n
.
D
k Ier. 6, 16
l Cf. 1Io. 3, 4
m 1Io. 1, 8
n Rm 7, 15
D
¶Codd. :
PL191
4 quasi] + dicat
PL
5 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,4
(1.IV)
(1.IV)
prol.|
marg.|
{191.1047B}
Tu mandasti
. quasi6 : Hi non ambulant in viis qui operantur iniqua. [GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. Hilarius, CASSIODORUS. Hilarius] Et vere, quia
tu mandasti,
etc.
6 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita iunge: illi non ambulant in viis, sed
tu mandasti
ut ambularent, id est ut mandata custodirent, et ideo ambulandum.
marg.|
Vel ita continua: Beati sunt qui sic et sic agunt, et ne hec contemnantur, subdit iussionem Domini dicens:
tu mandasti
nimis
mandata tua custodiri
, vel
tu mandasti mandata tua nimis custodiri
. Nimis aliquando
significat
plus quam oportet, quod non hic, sed pro valde
accipitur. Et est:
Tu mandasti
nimis, id est valde
per prophetas, et per eosdem sepe,
mandata tua custodiri
. Vel
mandata tua custodiri mandasti
, ut nec unum iota pretereatur. Vel
custodiri nimis
, {191.1047C} id est plusquam patitur natura carnis. Distingue nomina,
et predictorum nota differentias: memoravit enim tria, legem, testimonia, et mandata. [254]
Lex est umbra futurorum
o
, que spiritualiter debet custodiri, ut de sacrificiis et huiusmodi
figurativis. Testimonium vero est evidens res que commonet
alicuius. Unde Iacob ait:
Lapis iste erit testimonium
p
,
et Dominus curato leproso ait:
Offer munus tuum in testimonium
q
, sic precepta
Dei
dicuntur testimonia, que monent ne peccemus. Mandata sunt sine umbra, que presentem habent operationem: ut
diliges Deum ex toto corde
r
. [ALCUINUS.] Et nota quia testimonia accipit in prohibendo, et mandata in iubendo.E
o Hbr. 10, 1
p Gn. 28, 22
q Mt. 8, 4
r Mt. 22, 37
E
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,5
(1.V)
(1.V)
prol.|
marg.|
{191.1047D}
Utinam
. [AUGUSTINUS.] Vita beati expressa optat eam, et
optat contra superbiam liberi arbitrii, cui non est satis doceri, nisi prius dirigatur. Ergo si optat homo quod precepit Deus, ut det ipse quod precepit, rogandus est, quasi7 : Te mandante legem accepi, sed nisi adiuves, fit mihi mors. Ad hoc enim sine gratia mihi
non
sufficio. Et ideo precor,
utinam dirigantur
, etc. [Hilarius]
7 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita continua: quia mandasti.
Utinam
ergo
dirigantur vie mee
, id est actus huius vite
,
qui per se tortuosi
sunt.
Dirigantur
dico
ad custodiendas iustificationes tuas
. Aliter
enim
non possunt custodiri
iustificationes, {191.1048A}
nisi nostre
vie
sint
directe. Iustificationes autem multe prisco populo fuerunt, scilicet ut famulus Hebreus sex annis
tantum
serviat et pater reverenter habeatur, filius disciplinetur, Deus timeatur, et
sacerdos honoretur, et his similia. [CASSIODORUS.] He
autem
possunt custodiri, si pre oculis semper habeantur mandata, ut prava mox emendentur per ea
.
Unde subdit:F
F
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,6
(1.VI)
(1.VI)
prol.|
marg.|
Cum perspexero
. [ALCUINUS. Ambrosius] quasi8 : Has iustificationes custodiam
cum perspexero
, quasi in speculo, in mandatis, vel mandata, tuis vel tua, et addit omnibus vel omnia, hoc ideo dicit
ne peccando contra unum sit omnium reus
.
Unius
namque
{191.1048B}
peccati
reus punitur
eternaliter.
Unde Iacobus: Si quis
totam legem servaverit, offendat autem in uno, factus est omnium reus
s
.
Quod evitat qui perspicit in mandatis. [CASSIODORUS. Ambrosius] Qui
autem
non perspicit
in eis,
in quo erret nescit
. Et
tunc
, scilicet
cum perspexero, non confundar
. Ante enim in Adam confusus es, et nudus factus, cum operuisti te foliis fici
t
, quia confundebaris abscondisti te a conspectu Dei, quia erubescebas. Nunc autem venis in conspectu Dei per gratiam liberatus.
s Iac. 2, 10
t Cf. Gn. 3, 9-11
8 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita, ideo peto iustificationes custodire, quia
tunc
cum custodiero,
non confundar cum perspexero
[AUGUSTINUS.] quasi in speculo,
in omnibus
, vel omnia,
mandatis
, vel mandata,
tuis
, vel tua, quia non auditor obliviosus est, sed factor operis. {191.1048C}
Confunditur
enim
qui inspicit
mandata, sed
non facit
.
Unde Iacobus ait: Si quis auditor est verbi et non factor,
hic comparatur viro conspicienti vultum nativitatis sue in speculo
u. Consideravit enim se, et abiit, et statim oblitus est qualis fuerit. Et
tunc
, scilicet
cum
custodiero, et
perspexero
mandata.G
u Iac. 1, 23
G
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,7
(1.VII)
(1.VII)
prol.|
marg.|
Confitebor tibi.
[GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Non ero ingratus, sed laudabo
in directione cordis
, quia tu fecisti cor meum directum, ideoque laudabo, quod distortus non potest.
Laudabo
in eo
, id est pro eo
quod didici
a patribus, {191.1048D
} non per me inveni,
iudicia, que sunt abyssus multa. Iudicia dico iustitie tue. Iudicia iustitie dicit, quibus nunc et in fine iudicatur mundus. Hec autem iudicia iustitie
sunt, quia
per ea
famulos liberat persecutione diaboli laborantes.
marg.|
Vel ita ordina litteram:
Confitebor tibi
id est laudabo te
, in eo quod didici iudicia iustitie tue
, si tamen
in directione cordis
, id est
si dirigitur cor ad custodiendum, quia aliter non inde letarer, sed accusarer. Nam quid mihi proderit quod ea didicerim, si corde perverso vias
habeo pravas?
H
H
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,8
(1.VIII)
(1.VIII)
prol.|
marg.|
Iustificationes tuas custodiam
, id est
opera iustitie faciam
. Non me derelinquas
. [Haimo. CASSIODORUS.
{191.1049A}
Ambrosius, AUGUSTINUS.] Iustificationibus concessis, petit a Deo custodiri, quia scit diabolum circuire
. quasi9 : Et
ut
custodiam, non me derelinquas, usquequaque
, vel valde, quod idem est; et si relinquis ad probationem
idem est,
ut Iob. Et si
derelinquas
aliquando, ut infirmus mihi videar. Et ne de me glorier,
non
tamen
derelinquas me usquequaque
.
Vel valde, id est
ut peream;
et sic gloriabor in te, non in me.
9 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita precatur Christi adventum, ante quem reliquerat mundum Deus pro peccato, sed orat ne, iam, usquequaque,
vel
valde relinquat, quod iam impletum est, in Christi adventu, quia « Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi »v.I
v 2Cor 5, 19
I
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,9
(2-ב)
(2-ב)
prol.|
marg.|
In quo corrigit
. In prima littera partes beatitudinis
exposuit [CASSIODORUS.] in quibus precatur se custodiri. In hac secunda tempus conversionis aperit. [Ambrosius]
In quo
potissimum a lapsu et confusione fluxe etatis, ad Deum quis converti debet, unde
{191.1049C}
congrue huic octonario premittitur, littera
Beth
, que interpretatur confusio, quia
hic ostendit precepta Dei liberare hominem de confusione, id est de lapsu peccati. quasi10 :
Iustificationes tuas custodiam
, que sunt custodiende, quia in custodiendo sermones tuos, o Domine,
corrigit adolescentior viam suam
. Sed ad hoc
premittit interrogationem, cum deliberatione
dicens:J
J
¶Codd. :
PL191
10 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,(2.I)
prol.|
marg.|
In quo corrigit
. [Ambrosius, AUGUSTINUS.] Iste enim
quasi confusus de errore et lascivia fluxe etatis, iam iuvenis
sobria mente
deliberat quomodo viam corrigat, quomodo erubescenda deponat, et plenam probitatis viam assumat, dicens
: In quo corrigit adolescentior
{191.1049D}
viam suam
, id est
pravam consuetudinem;
adolescentior
ad litteram potest accipi, quia hac etate potissimum fieri debet, in qua homo pronior est ad peccandum. Unde: Fili,
a iuventute tua excipe doctrinam, et usque ad canos invenies sapientiam
w. Vel
adolescentior
accipitur, iunior
ille
filius qui in Evangelio legitur
viam suam
depravasse, id est
gentilis populus. Vel potius,
adolescentior
, hic accipitur
spiritualis populus, qui
portat imaginem novi hominis, non veteris. Hec est spiritualis adolescentia, etas novi non veteris hominis. Ecce premisit
interrogationem cum deliberatione. Et quia post meditationem videntur meliora
et salubriora
{191.1050A}
consilia, subdit Propheta quasi simul deliberans
consilium converso sermone ad Deum, dicens: O Domine, ecce in quo corrigit
adolescentior in custodiendo sermones tuos
fidei. Hic est finis deliberantis, et bene
conversus
ad Deum, hoc respondit, quasi prece ad
Deum
delata, hoc
consilium Dei inspiratione percepit, non humana presumptione
. Et revera in hac etate criminum nescia potissimum est viam corrigere. [Ambrosius] Melius est enim prevenire iuventutem correctione, quam post lapsuum recordationem et deflere, et dicere:
delicta iuventutis mee et ignorantias meas ne memineris
x, Domine. Hoc est enim debilitatis remedium: illud, robur salutis. Hic
res est in periculo, quia grave est consueta
pellere. Magnum enim in se
{191.1050B}
consuetudo vinculum habet, ibi in bono. Unde
dicitur: Bonum est viro cum tollit iugum ab adolescentia sua
y. [Hilarius, AUGUSTINUS.] Facilius enim est retrahi ab ingressu, quam arrepto itinere prave consuetudinis revocari. Attende etiam quod
non ait in legendo vel memorando
sermones
, sed
in custodiendo
, scilicet
opere. Et ita est senior mente, ut Daniel, aliter non potest corrigere, quia frustra custodit memoria, si non custodit et
vita. In perversa enim vita non est correcta via. Nam quidam verba Dei tenendo agunt, ne obliviscantur; nec agunt vivendo ut corrigantur.
K
w Sir. 6, 18
x Ps. 24, 7
y Lam. 3.
K
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,10
(2.II)
(2.II)
prol.|
marg.|
{191.1050C}
In toto corde
. [AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. Ambrosius] quasi11 : Quia in his correctio est, ideo
exquisivi te
, quod est ex dono Dei
in toto corde meo
, qui non
toto corde
exquirit, negligens est et repellitur. Et ideo,
ne repellas
, non adiuvando me, quasi indignum, cum
toto corde
quero.
Ne repellas
dico
a mandatis tuis
, id est
ab intelligentia legis, a qua repellitur qui a Deo non adiuvatur.
Mandatis
quippe eius rectis atque arduis humana non contemperatur infirmitas, nisi preveniens eius adiuvet charitas. Qui
ergo
non adiuvatur a Deo, quasi flammeo gladio prohibetur ab arbore vite, quasi
indignus. Vel de prelatione ecclesiastica agit, quam qui negligenter administrat, a Deo repellitur, quod ne sibi fiat iste precatur dicens:
Ne repellas me a
{191.1050D}
mandatis tuis
, docendis et annuntiandis in Ecclesia, a quibus negligens repellitur, ne tollat locum meliori. Et ne sibi plus contrahat offensionis ipse est tepidus, qui nec calidus est fervore fidei, nec frigidus algore infidelitatis, qui non rapitur de manu
Domini, sed eiicitur ut peior frigido, id est penitus infideli: unde in Apocalypsi
angelo Laodicie dicitur:
Utinam frigidus esses aut calidus! sed quia tepidus es, incipiam te evomere ex ore meo
z
Aperte hic negligentiam graviori damnat iudicio quam imprudentiam, et quantum amittit quem evomuerit de ore suo Dominus Iesus, et ex suis visceribus reiecerit; sed quam propitius est qui et iustos
{191.1051A}
in ore suo tenet, et iniustos non ante evomit quam denuntiet evomendos. L
z Apc. 3, 16
L
¶Codd. :
PL191
11 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,11
(2.III)
(2.III)
prol.|
marg.|
In corde meo abscondi
. [Haimo, CASSIODORUS. Ambrosius] quasi12 : Exquisivi
mandata, et etiam memorie commendavi. Et hoc est,
in corde meo eloquia tua
recondita
abscondi
, porcis
scilicet
et canibus; genus
enim
peccati
est
obstinatis predicare, ideo
abscondi ut non peccem tibi
qui dicis:
Nolite sanctum dare canibus, et margaritas ante porcos ponere
aa. Vitium
enim
est secreta mysteria indignis vulgare, et quasi Babylonis thesauros domus Dei ostendere. Quod ab aliquo fit, vel adulatione ut placeat et cui vulgat; vel avaritia, ut aliquid lucretur: {191.1051B}
vel iactantia, ut plura scire videatur; vel loquacitate incauta, dum sine iudicio volat irrevocabile verbum. Assumenda ergo est disciplina silentii, ut prius quis taceat quam loquatur. Unde:
Sit omnis homo velox ad audiendum, tardus ad loquendum
ab
. Ideoque Isaias cum audisset a Domino,
clama
, non prius clamavit quam audiret quid clamare deberet, respondens,
quid clamabo
?
ac
Dominus
etiam in Evangelio, comparat
regnum celorum thesauro abscondit
o 255
in agro
ad. Hic est thesaurus sapientie et cognitionis
quem cum invenerit homo abscondit in corde suo, non divulgat, sicut Maria, que
conservabat omnia verba
Domini conferens
ea in corde suo
ae. M
aa Mt. 7, 6
ab Iac. 1, 19
ac Is. 40, 6
ad Mt 13, 44
ae Lc 2, 51
M
¶Codd. :
PL191
12 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,12
(2.IV)
(2.IV)
prol.|
marg.|
{191.1051C}
Benedictus es
[CASSIODORUS.] Ne quis sanctam eruditionem suis viribus daret, premittit,
benedictus
. [Ambrosius, AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] quasi13 : Quia habeo eloquia, gratias ago
dicens:
Benedictus
, id est
laudatus,
es, Domine
, qui gratis das. Et de reliquo,
doce me
facere, id est presta me facere,
iustificationes tuas
, id est
opera sanctorum, que imperat Deus, ut factis ostendam
que
didici
verbis. Frustra
enim abscondit
in corde
eloquia, nisi sequantur opera iustitie.
13 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita: [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS., AUGUSTINUS. Ambrosius] Supra dixit datam sibi legem. Hic petit sibi dari benedictionem, qua lex impleatur. quasi14 : Qui dedit legem, dabit et benedictionem. Et, o
Domine
,
benedictus es
, in natura, {191.1051D}
vel in tuis quos benedicis, et ideo
doce me iustificationes tuas
. quasi15 : Quia abscondi in corde meo eloquia tua, dedisti legem, da
etiam
benedictionem gratie, scilicet
doce me iustificationes tuas
, ut faciendo discam, vel
ut
secreta legis
sciam, et his edoctus.
N
N
¶Codd. :
PL191
14 quasi] + dicat
PL
15 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,13
(2.V)
(2.V)
prol.|
marg.|
In labiis meis
. [GLOSSA INTERLINEARIS., AUGUSTINUS.] Vel ita continua: Abscondi
eloquia tua in corde; et cum
tempus
gratie vidi,
pronuntiavi
aliis
in labiis meis
cordi concinnis,
omnia iudicia oris tui
; non dicit
omnia iudicia tua
, sed
omnia oris
, id est que per eloquia tua mihi dixisti.
Iudicia
ergo
oris
, id est
que per prophetas et apostolos locutus es,
qui sunt os Dei,
pronuntiavi
{191.1052A}
omnia
, non universaliter, sed que scripta vel dicta sunt.
Iudicia
porro sunt, quibus et nunc et in fine iudicatur mundus, que
sunt abyssus multa, et inscrutabilia: sed nihil eorum tacui, que per eloquia tua mihi innotescere voluisti; et
O
O
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,14
(2.VI)
(2.VI)
prol.|
marg.|
Delectatus sum
, in hac vita,
in via testimoniorum tuorum
. [AUGUSTINUS.] Testimonia
Dei
sunt, quibus quantum nos diligat ostendit, ut nativitas, passio. Et est delectatus sum
in via testimoniorum tuorum
, id est
in humilitate nativitatis, passionis, quibus
etiam
futura speramus; et ideo bene dicuntur testimonia. Vel
in via testimoniorum tuorum
, id est
Christo, « in quo
sunt
omnes thesauri
sapientie et scientie absconditi »af
{191.1052B}. [CASSIODORUS. Ambrosius] Et ideo dicitur
via testimoniorum
, vel
via testimoniorum
dicitur Christus, quoniam
de ipso loquentia ad ipsum ducunt, in quo et impleta
sunt. Et accipit testimonia, eloquia Scripturarum.
Sicut in omnibus divitiis
spirituales
accipit divitias, terrenis enim
divitiis
quas sordes computat, non comparat. Vel
delectatus sum
,
sicut in omnibus divitiis
temporalibus delectantur homines. He autem divitie temporales
non comparantur spiritualibus in gratia; sed quia
sunt
hominibus suaves.P
af Col. 2, 3
P
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,15
(2.VII)
(2.VII)
prol.|
marg.|
In mandatis tuis
. [ALCUINUS. Hilarius. AUGUSTINUS.] quasi16 : Pronuntiavi et delectatus sum
in testimoniis
{191.1052C}
tuis et
adhuc immorabor. Et hoc est,
in mandatis tuis exercebor
usu boni operis; et sic merito boni operis
considerabo
, id est
cognoscam
vias tuas
. Nemo enim ad penetralia intellectus pervenit, nisi vita pura prius proximus fuerit.
16 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita dico: Doce me iustificationes, et si amplius docueris,
in mandatis tuis
garriam, alia littera, id est
contra omnes inimicos
Christiane
fidei
atque catholice
copiosis rationibus
garrulus
disputabo. Tunc autem
sunt
utiles disputationes, si ibi non considerentur, nisi vie Domini. Unde subdit:
et considerabo vias tuas
, que sunt misericordia et veritas, quorum duorum plenitudo invenitur in Christo. Et
per hanc exercitationem fit etiam
istud quod sequitur.Q
Q
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,16
(2.VIII)
(2.VIII)
prol.|
marg.|
{191.1052D}
In iustificationibus tuis meditabor
. [CASSIODORUS. Hilarius, CASSIODORUS.] Oblivioni que ex infirmitate originalis peccati venit, opposita est meditatio. Noverat
iste
vitium humanitatis. Et contra illud auxilium reperit
.
Iustificationes sunt sicut quod Hebreus puer in lege non plus quam sex annis servit
.
In
septimo liber egreditur, quia fidelis in mundo, qui sex etatibus distinguitur, tantum servit, in resurrectione liber erit. Et his et huiusmodi que in enigmate dicta sunt convenit meditatio. Mandatis autem moralibus, que sunt:
Non moechaberis
ag
, et huiusmodi, tantum convenit
operatio. Congrue ergo distinxit verba dicens:
in mandatis tuis exercebor
, et
{191.1053A}
in iustificationibus tuis meditabor
. Ideo
meditabor
ut
non obliviscar sermones tuos
, id est, ne possim oblivisci quod expedit retineri.R
ag Ex. 20, 14
R
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,17
(3-ג)
(3-ג)
prol.|
marg.|
Retribue servo tuo
. [CASSIODORUS.] In
hac
tertia littera humanam indigentiam ostendit, et gratiam Dei
contra eam poscit; humana vero indigentia multiplex est, scilicet infirmitas, ignorantia, exsilium, hostes: {191.1053B}
contra quam auxilium multiplicis gratie querit. Unde bene huic octonario premittitur littera ghimel, que interpretatur retributio, quia sibi multipliciter gratia tribui petit. Dixerat
enim supra:
In quo corrigit adolescentior viam suam
. Deinde subiunxit;
In custodiendo sermones tuos
, nunc ut id fiat petit auxilium, dicens: S
S
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,(3.I)
prol.|
marg.|
Retribue
[CASSIODORUS.] non
utique pro
meritis
bonis, que nulla precesserunt
redde, sed
retribue
, id est iterum et
iterum da. Vel pro malis meis
retribue
bonum [AUGUSTINUS.] quoniam ante fidem non homini debentur nisi mala pro malis. Retribuit autem Deus
{191.1053C}
per indebitam gratiam bona pro malis. Nisi enim Deus retribueret bona pro malis, nullo modo essent quibus retribueret bona pro bonis. Utique iustus est retribuendo bona pro bonis, quia misericors prius fuit retribuendo bona pro malis, quamvis et ipsa iustitia qua retribuuntur bona pro nobis, non est sine misericordia. Et nota quod quatuor sunt retributiones. Retribuuntur
enim
mala pro malis, aut
bona pro bonis, vel bona pro malis, vel mala pro bonis. Due priores pertinent ad iustitiam, tertia ad misericordiam. Quartam nescit Deus. Retribuit ergo Deus bonum pro malo, quam retributionem iste rogat, dicens:
Retribue servo tuo
[CASSIODORUS. AUGUSTINUS. Ambrosius] qui nihil meritis, sed totum gratie deputat. Quid? hoc scilicet,
vivifica me
per fidem ex qua vivit iustus. {191.1053D}
Non est iste penitus mortuus, sed iam habet initium bone concupiscentie, qui hoc potest orare:
Vivifica me
, prius mortuum et impotentem scire vel operari, sed
per fidem
vivifica
, per quam
custodiam sermones tuos
. Vivus
enim
custodit, et custodiendo vivit. Vel non hic est vox peccatoris, sed iam correcti et iusti, in processu virtutum positi, qui bene sibi conscius premia boni operis exposcit. Ideoque convenienter prescribitur littera Ghimel, que interpretatur
retributio, quia hic dicitur impletio, et cognitio legis
iam
correcto retribui, quasi17 : Quia sic
correctus sum ut supra ostendi,
retribue
mihi
servo tuo
. Iam in processu virtutum positus precatur
{191.1054A}
sibi retribui,
secundum fidei operisque meritum, quod non debet arrogans vel alienum videri, si remunerationem a Deo pro egregiis laboribus postulet; prerogativa enim fidei atque iustitie est de Domini favore mercedem sperare.
ah
Reprehenditur enim Petrus, qui
supra fluctus ambulans, ut homo dubitavit, non ut apostolus presumpsit. Iubemur
quoque
in Evangelio fidem habere et non hesitare de his que supra hominem
sunt gerendis, Apostolus etiam qui ante dixerat:
Non sum dignus vocari apotolus
ai, postea dixit:
Reposita est mihi corona iustitie, quam reddet mihi Dominus
aj. Innocentis ergo conscientie est, non insolentis arrogantie, ab eo cui servit
quis mercedem
petere, quia desperare segnitie materia est; sperare autem
{191.1054B}
incentivum laboris est. Pete ergo confidenter, si merita suffragantur. Et dic
: Retribue servo tuo
, hoc scilicet,
vivifica me
[AUGUSTINUS.] in presenti et in futuro,
et custodiam
servos tuos
. Sed
quia non possunt custodiri per obedientiam, nisi prius videantur per intelligentiam, addit:T
ah Mt. 14.
ai 1Cor. 15, 9
aj 2Tim. 4, 8
T
¶Codd. :
PL191
17 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,18
(3.II)
(3.II)
prol.|
marg.|
Revela oculos meos
, interiores [AMBROSIUS CASSIODORUS.] quorum velamen in Christo evacuatur. Vide humanam infirmitatem et misericordiam Dei. Homo velo ignorantie tegitur; Deus tollit ut videas, quod iste petit, eo se gravari intelligens. Dico
revela
,
et considerabo mirabilia
, que?
de lege tua
. Lex est ubi umbra est, ut de agno paschali, et huiusmodi. {191.1054C} [ALCUINUS. AUGUSTINUS.] Rogat ergo ut in his tecta videat, vel
novam
legem accipe, scilicet
Evangelium, in
qua
mirabilia
considerantur, ut
hic
ak:"
Nisi quis renuntiaverit omnibus que possidet, non potest meus esse discipulus
». Et illud
al: «
Diligite inimicos vestros
». Nihil enim est mirabilius in mandatis quam diligere inimicos, hoc est dare bona pro malis.U
ak Lc. 14, 33 (Vetus latina).
al Mt.5, 44 ; Lc. 6, 27 ; Lc. 6, 35.
U
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,19
(3.III)
(3.III)
prol.|
marg.|
Incola ego sum
. [CASSIODORUS. Haimo, AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Ecce exsilium, quasi18 : Retribue, revela,
et debes, quia
incola ego sum in terra
, vel inquilinus. Non
sum
civis Babylonie, cor, et si non corpus, {191.1054D}
habens in celo. Hoc iustorum
tantum
est, quibus promissa est eterna patria. Unde
alibi:
Peregrinus
sum,
non sicut omnes homines; sed
sicut omnes patres mei
am, id est iusti. Et ideo
, quia
incola sum
,
non abscondas a me
, id est
non subtrahas
mihi
mandata tua
; eius votum
scire potes cui famularis. Absconduntur mandata his qui terrena sapiunt, et si ea audiunt et norunt.
Mandata
dicit,
per que ab incolatu liberabitur, in quibus dilectio precipitur, vel sola vel maxime
. [AUGUSTINUS.] Sed quia nihil diligendum diligitur, si ipsa dilectio non diligitur, ipsius dilectionis dilectionem iste volens habere, proclamat
:V
am Ps. 38, 13
V
¶Codd. :
PL191
18 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,20
(3.IV)
(3.IV)
prol.|
marg.|
{191.1055A}
Concupivit anima mea desiderare iustificationes tuas
[AUGUSTINUS.] id est
opera iustitie, hoc olim
concupivit
non modo, quia iam
quando incola terre erat, non cupiebat
desiderare
, sed
desiderabat. Olim vero
nondum desiderabat
eas, sed fastidio languebat. Ita
vero
amanda est dilectio qua diligenda diliguntur, sicut
illa est
odienda
qua non diligenda diliguntur. Et nota quod
concupiscentia est desiderium, sed non omnis, quia concupiscentia est et eorum que habentur, et eorum que non habentur. Desiderium
vero
absentium tantum
est in hac vita. Nota etiam quod ait:
Concupivit desiderare
, non ait desideravit. Videmus
enim
ratione
nonnumquam
quam
{191.1055B}
utiles sunt iustificationes
Dei, id est
opera iustitie, sed infirmitate aliquando non desideramus; prevolat ergo intellectus, sequitur tardus, vel nullus affectus; scimus bonum, nec delectat agere, et cupimus ut delectet. Ita iste olim
desiderare
concupiscebat que bona esse cernebat, cupiens habere eorum delectationem quorum potuit videre rationem. Ostendit itaque quibus quasi gradibus perveniatur ad eas,
prius est enim ut videatur
que
sint utiles et honeste. Deinde ut earum desiderium concupiscatur. Postremo ut proficiente lumine atque sanitate delectet earum operatio, quarum sola ratio delectabat. Has ergo
concupivit
iste.
Desiderare in omni tempore
, non ad tempus ut mali, sed semper
{191.1055C}
etiam in adversis. Ideo utique
concupivi desiderare
, quiaW
W
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,21
(3.V)
(3.V)
prol.|
marg.|
Increpasti superbos
[AUGUSTINUS.] primos homines, quos delectavit illud:
Eritis sicut dii
an. Hos
increpasti
, dicens:
Ubi es Adam?
ao
Non ignorabat
Dominus, sed superbum increpabat, quod ad tantam miseriam
devenisset, et tota etiam erumna mortalium hereditaria est increpatio superborum, et per hanc superbiam declinaverunt. [Ambrosius, AUGUSTINUS.] Et
maledicti
sunt omnes, non illi soli
qui a mandatis tuis declinant
, quasi a directis ad prava. Vide quod non ait, qui declinaverunt, tamquam illorum primitivorum hominum peccatum in mentem reduceret; {191.1055D}
sed ait,
qui declinant
, per quod non soli illi increpantur, sed omnes eorum exemplo terrentur, ne
per
superbiam declinent, sed in omni tempore iustitiam diligant, ut hic recipiant quod illi in paradiso perdiderunt. Nota etiam quod non ait,
maledicti
qui non implent mandata, sed
qui declinant
. Aliud est
enim
declinare per superbiam, aliud non implere per infirmitatem vel ignorantiam, sed quia superbi, nec in tanta increpatione humiliantur, orat pro eis chorus martyrum
, dicens: X
an Gn. 3, 5
ao Gn. 3, 9
X
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,22
(3.VI)
(3.VI)
prol.|
marg.|
Aufer
. [AUGUSTINUS.] quasi19 : Et quia maledicti
sunt
qui declinant, oro,
aufer a me opprobrium
{191.1056A}
quod audio,
et contemptum
quo contemnor. Ideo mihi est
opprobrium
et contemptus,
quia exquisivi
testamenta tua, quasi
de hac re
est mihi
opprobrium
et contemptus,
quia exquisivi testimonia tua
, que
Grece
dicuntur
μαρτύρια pro his patitur iste. Unde illos qui pro veritate humiliati usque ad mortem certaverunt, non testes, quod Latine utique possemus; sed Grece martyres appellamus.
Hec
ergo
martyres
dicunt
qui sunt opprobrio et derisui contemnentibus
Christi
crucem. Et totam Christianam humilitatem que sola superbia sanatur, que rogant, non quasi mala auferri sibi
cum inde perveniant ad coronam; sed quia noxium est illis qui inferunt, ut
etiam
illi conversi martyria ament quod factum est; et iam non est
{191.1056B}
illud
opprobrium
, sed honor. Non est enim dignus opprobrio qui testimonia exquisivit; sed qui talia precabantur, illa patiebantur. Unde subdit: Y
Y
¶Codd. :
PL191
19 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,23
(3.VII)
(3.VII)
prol.|
marg.|
Etenim
. Ecce hostes. [ALCUINUS., CASSIODORUS. Ambrosius, GLOSSA INTERLINEARIS.] quasi20 : Aufer
opprobrium;
illud autem multi inferre volunt.
Etenim sederunt principes
more iudiciario, quasi
ex mora machinantes,
et
ipsi
aperte
adversum me loquebantur
: iidem
accusatores
erant, qui et iudices, quod gravius
est. Et sicut isti manifeste, sic et demones occulte nocere cogitant. Illi ita,
servus autem tuus
, scilicet
ego,
exercebatur
{191.1056C}
non pro crimine, sed
in iustificationibus tuis
, quasi21 : In his cogitat, vincit, quia ab his retrahere laborat per bella inimicus. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] quasi22 : Inter pericula non erat mihi cruciatus, sed provectus. Qualiter vero
exercebatu
r, subdit: Z
Z
¶Codd. :
PL191
20 quasi] + dicat
PL
21 quasi] + dicat
PL
22 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,24
(3.VIII)
(3.VIII)
prol.|
marg.|
Nam et meditatio mea est testimonia tua
[AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] id est
martyria, que meditata dolores mitigant, sic exercebatur
iste
martyria, scilicet
meditatur et amat, respiciens ad coronam; et inimicos diligit. Unde sequitur:
Et consilium meum est iustificationes tue
. quasi23 :
Consilium
{191.1056D}
meum
est servare iustificationes
in quibus est diligere inimicos. Ecce
consilium
contra consilium.
Consilium
sedentium
principum
fuit inventos
martyres perdere; martyrum
patientium fuit c
onsilium
illos
perditos
acquirere.AA
AA
¶Codd. :
PL191
23 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,25
(4-ד)
(4-ד)
prol.|
marg.|
{191.1057B}
Adhesit pavimento anima mea
. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] In hac quarta littera dicit se corporali necessitate
esse
constrictum, ita ut tedeat eum orare, vel operari.
Corpus enim quod corrumpitur, aggravat animam, et terrena inhabitatio deprimit sensum multa cogitantem
ap. [CASSIODORUS. ALCUINUS.] Sed sola Dei pietate
se
salvandum
dicit, et quia in hac necessitate positus, semper timet relabi, ideo congrue huic octonario premittitur littera
daleth
que interpretatur
timor. Hic
enim
docetur quod lex fidei timentem relabi confortat; et ad omnia ei sufficit, Interpretatur etiam daleth, non tantum
timor, sed etiam
nativitas; quod bene convenit. Nativitas enim intelligitur hic, non spiritualis sed temporalis, que
scilicet est eorum que in seculo generantur [Ambrosius] {191.1057C}
et sunt
corporalia et
caduca, ex qua nativitate est timor, quod hic deplorat homo deiectus in terram de celo, qui ante beatissimus auram carpebat etheream. Curas huius vite et tedii nesciebat. [Haimo] quasi24 : Modo consilium meum
est, iustificationes tue. Modo
me
ita
habeo, sed olim.
AB
ap Sap. 9, 15
AB
¶Codd. :
PL191
24 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,(4.I)
prol.|
marg.|
Anima mea adhesit
[CASSIODORUS. AUGUSTINUS. Haimo, AUGUSTINUS. ALCUINUS., CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] consensu,
pavimento
, id est
corpori, unde mors est.
Caro enim concupiscit adversus spiritum
aq, cui olim non repugnavit anima.
Vel
adhesit pavimento
, id est
terrenis, {191.1057D}
ut hec curet que sunt calcanda pedibus, velut pavimentum: terra ergo pavimentum est. In mundo
enim universo tamquam in quadam domo, celum est camera, terra vero pavimentum, que teritur feriendo, ut fiat quasi leve, et nitens, et solidum pavimentum. Corpus etiam humanum pavimento comparatur, eo quod simili nitore levigatur. Huic
pavimento
, id est corpori, vel terrenis dicit hic animam edhesisse, quod non est contrarium superioribus, ubi dicit se delectatum in testimoniis, et exercitatum in iustificationibus. Quantumcunque
enim hic aliquis
proficiat, habet tamen mortalis carnis affectum circa hec terrena, et ab hac morte quotidie reviviscit. Unde subdit, sed tu, Domine,
vivificabis me
, ut in celo sit mens mea. Et hoc,
secundum
{191.1058A}
verbum tuum
[CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] id est per
Christum, qui est Verbum Patris. Vel
secundum verbum tuum
, id est secundum
promissionem
tuam, ut sim filius promissionis, non
filius
elationis. Quod non arroganter petit, quia quod per se erat, hic confitetur, dicens:AC
aq Gal. 5, 17
AC
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,26
(4.II)
(4.II)
prol.|
marg.|
Vias meas
. [AUGUSTINUS. Ambrosius] quasi25 : Vivifica; et debes. Nam,
vias meas enuntiavi
, id est
peccata mea confessus sum.
Et exaudisti me
dimittendo ea.
Doce me
. quasi26 : Delevisti
vias meas
, et
doce tuas. Et hoc est,
doce me iustificationes tuas
, hoc dicit volens proficere, qui iam in illis exercetur
. Ab istis ergo ad alias proficiendo, velut crescendo
{191.1058B}
desiderat pervenire, ut illas agat, non modo sciat. Vere
quippe
novit
iustificationes
qui
eas fecit,
sicut
econtra de Domino dicitur:
Non novit Dominus peccatum
ar, id est non fecit. Vel
doce me iustificationes tuas
, id est
secundum spiritualem intellectum figurativas observantias fac advertere. Et
nota quia pulchro ordine
ad iustificationes Dei
perveniendum putat, ut
primum peccata sua fateatur
. Ita enim et
alibi
dicitur:
Dic iniquitates tuas ut iustificeris
as, Et
alibi:
Iustus in principio sermonis accusator est sui
at. Si enim accusaverit se iustus, vocem parati accusatoris excludit, qui solet
accusare
peccata, et
cuiusque exaggerare supplicia; obstruit os eius, qui ipse de se fuerit confessus. Verecundia
enim
{191.1058C}
excusat reum, pudor suum accusat actorem, Et, o Domine, AD
ar 2Cor. 5, 21
as Is. 43, 26
at Prv. 18, 17
AD
¶Codd. :
PL191
25 quasi] + dicat
PL
26 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,27
(4.III)
(4.III)
prol.|
marg.|
Instrue me viam iustificationum tuarum
[CASSIODORUS. AUGUSTINUS. Ambrosius] quia vias
meas damno, ideoque
instrue me
viam tuam
ut intelligam mystica. Alii
codices habent, insinua mihi, quod ex Greco
Συνἕλισον
expressius dicitur, fac me intelligere.
Viam iustificationum tuarum
. Vide ordinem: Prius enim est discere iustificationes, quod hic ante petiit. Deinde gradus quosdam et ordinem earum quid prius, quid post esse debeat. Peccat enim qui prepostere
{191.1058D}
agit. Nam scire quid faciat, et ordinem faciendi nescire, non est perfecte cognitionis. Ordinis namque ignorantia conturbat negotiorum naturam formamque meritorum. Notis
vero
mysteriis, et eorum ordine, ego etiam exercebor usu
operis, et
spirituali sensu
, sicut
qui in palestra exercetur ut roboretur. Et hoc etiam,
in mirabilibus tuis
, que in figuris latent. [AUGUSTINUS.] Mirabilia Dei vocat iustificationes ipsas, quarum quedam ita sunt mirabiles, ut inexperti credant ad eas non posse perveniri
intelligendas vel faciendas. Unde iste
laborans, et earum difficultate
fatigatus, addit:AE
AE
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,28
(4.IV)
(4.IV)
prol.|
marg.|
Dormitavit
. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quasi27 : {191.1059A}
Dico, doce, instrue; sed quia est
petitio dilata, dormitavi ut fessus exspectator. Et hoc est,
anima mea dormitavit
, id est refriguit
a spe comprehendendi eas. Et hoc,
pre tedio
dilationis. Nota quod
non
ait
dormivit, sed
dormitavit. Dormire
enim
est obliviosi et
socordis: dormitatio est fessi exspectatoris, que dicitur acedia. Sed tu
confirma me in verbis tuis
, ut si adhuc
petitio
differtur, firmus stem in meditatione legis tue.
27 quasi] + dicat
PL
marg.|
[Haimo] Vel ita dico, quod exercebor in mirabilibus; tamen olim
anima mea dormitavit
pre timore, parum vel nihil
boni
operans, et ideo doce me. Et quia olim dormitavi, nunc cum ad ea perveni,
confirma me in verbis tuis
[AUGUSTINUS. ALCUINUS., AUGUSTINUS.] que iam teneo ne decidam ab eis, sed inde ad alia tendam. {191.1059B}
Ecce contra duo pericula orat iste in hoc octonario, primo contra necessitates
carnis, dicens: Vivifica me; hic contra tedium. quasi28 : oro ut
vivifices me
contuitu primi periculi. Unde me liberasti. Oro etiam ut confirmes consideratione alterius
periculi, scilicet tedii, quod per te evasi. Deinde quasi quereret: Quid enim impedit? subdit:AF
AF
¶Codd. :
PL191
28 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,29
(4.V)
(4.V)
prol.|
marg.|
Viam iniquitatis
, etc. [Haimo, Ambrosius, CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Vel ut possim confirmari, o Domine,
viam iniquitatis
que a Patribus trita est, que et imminet.
Amove a me
, hoc in hoc seculo necessarium
est. Et quia lex factorum subintravit, ut abundaret delictum, {191.1059C}
subdit:
Et de lege tua miserere mei
, scilicet
lege fidei, lege misericordie et gratie, qua implemus quod per nos non possumus. In lege
enim
factorum Dei iubentis, est iustitia; in lege fidei subvenientis, misericordia. Per fidem iste petit, qui ait:
Viam iniquitatis amove a me, et de lege tua miserere mei
. [ALCUINUS., CASSIODORUS.] Ac si diceret: Mala remove, bona indulge. Petit
vero
misericordiam, quia per legem nemo iustificatur, sed per fidem Christi.AG
AG
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,30
(4.VI)
(4.VI)
prol.|
marg.|
Viam veritatis
. [AUGUSTINUS.] Cum dixerat, de lege tua miserere mei, de beneficiis que consecutus est, prescribit, ut impetret cetera. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] {191.1059D} quasi29 : Miserere, quia iam elegi
viam veritatis
, ubi currerem, id est Christum cuius cultum elegit, qui est
via, veritas et vita
au. Et
iudicia tua non sum oblitus
, ut
currerem. Et cum currerem : AH
au Io. 14, 6
AH
¶Codd. :
PL191
29 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,31
(4.VII)
(4.VII)
prol.|
marg.|
Adhesi
o
Domine testimoniis tuis
[CASSIODORUS. AMBROSIUS ALCUINUS. AUGUSTINUS. AMBROSIUS CASSIODORUS.] qui prius
adheseram
pavimento: Adheret autem
testimoniis
, qui mundo renuntiat, qui curas huius vite et
tedia
spernit, qui luxurie studio ac pecunie cupiditate, non curvatur. Et ideo
noli me confundere, sed fac ut quo curro pertendam, et quo tendo perveniam. Unde
Apostolus:
Sic currite ut comprehendatis
av ({191.1060A}). Et nota quod
non est iste securus, sed humiliter se petit servari.AI
av 1Cor. 9, 24
AI
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,32
(4.VIII)
(4.VIII)
prol.|
marg.|
Viam mandatorum
[Ambrosius, AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] que est angusta,
cucurri
, ut bonus equus. Habet enim equos suos Christus, de quibus dicit propheta:
Ascendisti equos tuos, et equitatus tuus salus
aw. Et hoc feci, cum, id est quia,
dilatasti cor meum
. Non enim currerem nisi dilatasses: cordis autem dilatatio est iustitie delectatio, ut non timore, sed delectatione agatur, quod est donum Dei. Vel dilatatio est scientie latitudo, sine qua non
possum
currere. He sunt aque de quibus dicitur:
Et in plateis tuis discurrunt aque tue
ax. De
{191.1060B}
quibus Dominus clamat:
Si quis sitit, veniat ad me et bibat
ay; et:
Qui crediderit in me, flumina aque vive fluent de ventre eius
az. Et nota quia
hic versus exponit, quomodo
superius
dictum sit, elegi, non sum oblitus. Dum ait, cum
dilatasti cor meum
, id est non per me, sed tuo dono
hec predicta feci.AJ
aw Hab. 3, 8
ax Prv. 5, 16
ay Io. 7, 37
az Io. 7, 38
AJ
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,33
(5-ה)
(5-ה)
prol.|
marg.|
Legem pone
. In
hac
quinta littera precatur Christo veniente sibi qui veterem tenuit, novam legem constituit, quae semper exquiretur, cum tam ardenter desideretur. Et quia per eam verum esse habet, ideo huic octonario congrue premittitur littera
he
{191.1060D} quae interpretatur ‘esse’ quia
per legem novam
confortatus, iam verum esse precatur. [Ambrosius] Interpretatur etiam
he
‘est’ vel ‘vivo’
, quod bene convenit. Qui
enim
est, vivit, et
qui vivit, vere est, quod esse vel vivere habetur in Christo, qui « heri et hodie ipse est et in secula »ba. Loquitur ergo
hic
qui vivit in Christo, dicens quomodo vivat, id est velit vivere. quasi30 : Noli me confundere sed
ba Hbr. 13, 8.
30 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,(5.I)
prol.|
marg.|
Pone mihi, o Domine, legem
[AUGUSTINUS. Ambrosius] non veterem, ut olim subditis; sed novam, ut filiis Spiritu sancto scriptam in cordibus, ut intelligant, et ex
{191.1061A}
amore compleant. Qui enim invitus facit, nollet
sibi
iuberi; et immundus voluntate, non est mundus opere. Hec
autem
lex est via iustificationum
. Unde subdit,
viam iustificationum tuarum
, scilicet
pone
. quasi31 : Lex eundi sit mihi via iustificationum tuarum, ut nusquam divertar, sicut imperator prescribit militibus
suis, quo et qua eant, ne pro suo arbitrio viam carpant, nec voluntaria captent compendia, nec a signis recedant, declinantes ad dexteram vel ad sinistram,
ut et Dominus
legem viandi
filiis Israel
commeantibus dedit, precedens eos
in columna nubis
in die,
et ignis
in nocte, que cum anteibat, ipsi sequebantur; et cum stabat vel evanescebat, ipsi morabantur in castris
bb. Lex ergo viandi erat eis columna ignis et nubis. Et
{191.1061B}
exquiram
. [AUGUSTINUS.] quasi32 :
Pone mihi legem
. Et ego
exquiram eam
. Habitam
legem exquirit, proficiendo
in ea. Et hoc
semper
, scilicet
quamdiu vivit hic, quia tamdiu proficitur. Post hanc, enim vitam qui hic proficiebat, ibi perficitur; ubi perfectus sine fine consistit. Legem ergo quam habet agendo, exquirit proficiendo. Vel
semper
exquiritur tenendo
hic et in futuro sicut dicitur:
Spiritus scrutatur omnia
bc, non ut quod nescit inveniat, sed quia nihil relinquit quod nesciat, ita hic
semper
legem exquirit, qui numquam relinquit aliquid de lege. Vel de vetere lege dicit
legem pone
, quia
veterem etiam
legem
vult
iste
scire,
quam sibi poni petit, non ut secundum litteram sciat, sed ut intelligat, scilicet
quid habet utilitatis, et quare data, {191.1061C} scilicet
ut abundaret delictum. Unde subdit: AK
bb Cf. Ex. 13, 21-22
bc 1Cor. 2, 10
AK
¶Codd. :
PL191
31 quasi] + dicat
PL
32 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,34
(5.II)
(5.II)
prol.|
marg.|
Da mihi intellectum
. [AUGUSTINUS.] quasi33 : Dico, exquiram. Et, ad inquirendum,
da mihi intellectum
, quia non satis est querere, nisi intelligas quod requiris.
Da
ergo
mihi intellectum
, ut ad eius alta perveniam, in quibus tota lex pendet. Et habito intellectu,
scrutabor legem tuam
, quia aliter nequit scrutari;
et custodiam illam in toto corde meo
, id est diligam Deum toto corde, tota anima, et tota mente, et proximum sicut meipsum
bd
.
Et quia hoc minus valeo meis viribus.AL
bd Cf. Mt. 22, 37-39; Mc. 12, 30-31
AL
¶Codd. :
PL191
33 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,35
(5.III)
(5.III)
prol.|
marg.|
{191.1061D}
Deduc me in semitam
[AUGUSTINUS.] quia arcta est via,
mandatorum tuorum
, que tamen dilatato corde curritur, et cur petierit, subdit,
quia ipsam volui
. Ipsa
enim
nova gratia per se placet que ducit ad celum. Ideo iste ait
volui
; sed
parum est mihi voluntas mea, nisi in eo quod volo ducas. Sed quia ipsa voluntas a te est,
oro. AM
AM
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,36
(5.IV)
(5.IV)
prol.|
marg.|
Inclina cor meum
[CASSIODORUS.] ut plus velim. Et bene ait,
inclina
, inclinati enim per humilitatem melius vident quam vanitate supini. Ecce ostendit per universas et subtiles minutias omne bonum a
{191.1062A}
Deo tribui, et per eum servari, et eius gratia semper augeri.
Inclina
dico,
in testimonia tua
. [AUGUSTINUS.] Testimoniis aliquid probatur, et Deus iustificationes suas, et mandata suis testimoniis, id est preceptis et exemplis, persuadet, et probat nobis, scilicet ut gratis colatur. Testimoniis quippe suis agit hoc nobiscum, ut eum gratis colamus,
quod impedit radix omnium malorum avaritia
be, de qua subdit, et
non avaritiam
, ut gratis, scilicet
pro se, Deum colat, sicut
Iob, non pro terrenis
bf. Omnis enim a nobis circumciditur avaritia, si gratis colatur Deus. Et quia omnia sub sole vanitas suntbg, ideo addit generaliter et
AN
be 1Tim. 6, 10 (vetus latina)
bf Cf. Iob. 1, 20-22
bg Cf. Qo 1, 1-3
AN
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,37
(5.V)
(5.V)
prol.|
marg.|
{191.1062B}
Averte oculos meos
corporis [CASSIODORUS.] quia his visis ambimus,
ne videant
, vel videam vanitatem, per oculos enim peccamus, dum conspecta ambimus. Mors enim intrat per fenestras nostrorum sensuum
bh, quod hic notatur. [Ambrosius, AUGUSTINUS.] Hoc ergo nobis magis est in spe quod hic petitur, quam in re, quia et multi sub vanitate nunc sumus. Precatur ergo quod non hic, sed in futuro implebitur, cum
liberabitur creatura a servitute corruptionis
bi, et ipsi veritati adheserit, veniens in libertatem glorie filiorum Dei, ubi iam non
videat vanitatem
seculi. Et hic est alius sensus, quem mihi fateor plus placere, ut oculos interiores accipiamus, quibus contemplemur quare faciamus. Quia ergo officium nostrum, id est opus, non officio, sed
{191.1062C}
fine pensatur, ut scilicet non tantum si bonum est quod facimus, sed precipue si bonum est propter quod facimus cogitetur, precatur iste, ut cum aliquid facit, oculi interiores qui vident quare fit, non videant vanitatem ut propter eam bonum faciat, in qua vanitate precipuum locum amor laudis humane habet, quam ubique Dominus prohibet in Evangelio, et ad gloriam Dei tantum precipit bona fieri
bj. Ille ergo non videt vana, qui fixus est in illo mente, qui est super omnia, cuius mens sursum est. Qui vero hec cogitat, sub sole vivit, ubi vanitas. Ideo iste ait,
averte oculos meos
mysticos oculos mentis dicit,
ne videant vanitatem
[Ambrosius, AUGUSTINUS.] id est vana seculi. Christus vero est veritas, qui {191.1062D}
est via in qua petit vivificari, dicens:
In via tua vivifica me
, id est in Christo, qui
est vita. Deinde per quid a vanitate avertatur, docet subdens: Et
AO
bh Cf. Ier. 6, 21
bi Rm. 8, 21
bj Cf. Mt. 6, 1-18
AO
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,38
(5.VI)
(5.VI)
prol.|
marg.|
Statue servo tuo eloquium tuum, in timore
[AUGUSTINUS.] id est da facere, quod eloqueris. Statuitur enim non nisi facienti,
statue
ergo
eloquium
immobiliter ne labatur. Ad quod valet timor. Unde subdit,
in timore tuo
ubi nec culpa est nec desidia. [CASSIODORUS. Hilarius, Ambrosius] Hoc ideo dicit, quia multi eloquia Dei, et negligenter suscipiunt, et tamquam a fabulis declinant; sed timor Dei sanctus, quasi
basis est in qua verbum statuitur; et ipsum verbum disciplina timoris est, ne sit zelus Dei, et
non secundum scientiam
bk
{191.1063A}. [AUGUSTINUS.] Non est autem iste timor servilis, quo tantum pena timetur; sed castus, quo timetur offensa. Aliter enim timet adultera virum, aliter casta; adultera, ne veniat; casta, ne deserat. Hic est
timor Domini
, qui
permanet in seculum seculi
bl [Ambrosius] hic avertit a vanitate.
In hoc ergo precatur sibi statui eloquium, ne veniant volucres
bm
, et auferant illud de incuriosi et simulantis affectu.
AP
bk Rm. 10, 2.
bl Ps. 18, 10.
bm Cf. Mt. 13, 4 ; Mt. 13, 32 ; Mc. 4, 4 ; Lc. 8, 5.
AP
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,39
(5.VII)
(5.VII)
prol.|
marg.|
Amputa
. [AUGUSTINUS.] Hic sensus de superiori dicitur, quia cuius oculus videt vanitatem, hoc et de aliis suspicatur, ut propter quod bona agit, credat alterum
{191.1063B}
facere. Quia enim occulta hominum non videntur, datus est locus suspicionibus, ut audeat homo plerumque falsa, et si vera, tamen incognita suspicari: ideoque Dominus cum de fine operum precepisset hominibus, ne scilicet iustitiam suam facerent, propter laudes hominum, vel pecuniam, vel etiam victum et vestitum; quia poteramus alios propter hec bona operatos suspicari, subdit:
Nolite iudicare
bn, quod iste orat a se amputari. Deinde subiunxit:
Et non iudicabimini
. Unde et hic dico:
Amputa opprobrium meum quod suspicatus sum
, addit,
quia iudicia tua iucunda
. quasi34 : Averte oculos, et
amputa opprobrium quod suspicatus sum
. Suum opprobrium dicit, quod de aliis suspicatur, quia facilius in alio putat,
{191.1063C}
quod in se sentit. Precatur ergo auferri opprobrium quod in se sentit, et in aliis suspicatur. [CASSIODORUS.] Maximum enim vitium humanitatis, est suspicio: que aliter putat quam sit veritas, ut de malis bona, de bonis mala dicamus, que ducit in opprobrium, aliter putantes quam sit res. Quam culpam a se optat removeri iste amator veritatis, cui placent iudicia Dei, cuius verbum verum est et firma sententia. Unde subdit: Quia iudicia tua iucunda. [AUGUSTINUS. Ambrosius] quasi35 : Ego suspicor, sed tu vere omnia iudicas.
Quia iudicia tua sunt iucunda
, id est vera. Vera enim sunt et suavia amatori veritatis; sed iudicia hominum de occultis non sunt suavia, quia temeraria.
Vel nomine opprobrii
{191.1063D} peccatum accipitur, ex quo sequitur opprobrium. Et est sensus:
Amputa opprobrium
meum, id est
peccatum meum, suspicatus sum, quia
et si non habeo, nescio, quod
melius
tu
nosti quam ego ipse. Unde Apostolus:
Nihil mihi conscius sum, sed non in hoc iustificatus sum
bo. Tibi iudici audeo fateri.
Quia iudicia tua sunt iucunda
, id est dulcia confitenti, non severa. Et quia dulcia sunt iudicia.
bn Mt. 7, 1.
bo 1Cor 4, 4.
34 quasi] + dicat
PL
35 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,40
(5.VIII)
(5.VIII)
prol.|
marg.|
Ecce
ego
concupivi mandata tua
[Ambrosius, AUGUSTINUS.] ut dilector diligentis me.
Vel secundum primam lectionem sic iunge.
quasi36 :
Amputa opprobrium quod suspicatus sum
. Quia autem invidorum
{191.1064A}
est libenter suspicari opprobrium alterius, cum
nequeant
rodere opus quod eminet, ut et diabolus in Iob, quod non gratis Deum coleret
bp. Contra hoc charitas est habenda, que non emulatur
bq
. Unde subdit:
Ecce concupivi mandata tua
br, que omnia in duobus mandatis charitatis colliguntur, id est
concupivi
ex toto corde, ex tota anima, ex tota mente diligere te, et proximum. Et tu, non in mea, sed in tua
equitate
vel iustitia,
vivifica me
, id est charitate quam
concupivi
imple
me, qui in me morior
Vel
vivifica me in equitate tua
, vel in iustitia, id est in Christo, qui est Deus. Et quia est homo, meus proximus est. Ipse enim est Verbum Deus,
et Verbum caro factum est
bs, ut esset proximus
{191.1064B}
meus.AQ
bp Cf. Iob. 1, 20-22.
bq Cf. 1Cor. 13.
br Cf. Mt. 22, 34-40
bs Io. 1, 14
AQ
¶Codd. :
PL191
36 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,(6-ו)
prol.|
marg.|
{191.1064C}
Et veniat
. [CASSIODORUS. Amb.] In sexta littera precatur ut Salvator veniat, qui est misericordia peccatorum, et
vita fidelium, ut inimicos confundat, et in lege proficiat, id est proficere suos faciat. Et quia digne petentibus semper presens adest Christus, quibus adhuc loquentibus dicit: Ecce adsum. Ideo huic octonario premittitur
Vav
, que interpretatur ipse, vel
ille, id est salvator Christus, qui adhuc loquentibus nobis dicit: Ecce adsum. quasi37 :
In equitate tua vivifica me
. AR
AR
¶Codd. :
PL191
37 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,41
(6.I)
(6.I)
prol.|
marg.|
Et, o Domine,
veniat misericordia tua
, id est
Christus. [AUGUSTINUS. Haimo, AUGUSTINUS.] Nec
est iustitia quam
{191.1064D}
dixerat, in qua vivificari petierat.
Super me
, id est
fiat mihi caput Filius
tuus
, assumendo carnem,
secundum
quod erit caput. Deinde
exponit misericordiam, subdens: Et
salutare tuum
, id est Christus, veniat
secundum eloquium tuum
, id est secundum
promissionem, quia totum est gratie. Vel in hac littera, petit ut mandata
Dei, que
supra
concipivit, per misericordiam faciat. [Ambrosius, ALCUINUS., AUGUSTINUS.] Que quia facere non potest, nisi per auxilium gratie Spiritus sancti, congrue prescribitur littera var, que interpretatur ipse vel ille, quasi
notabilis spiritus, scilicet
cuius auxilium petit contra
inimicos et
hereticos, qui
a custodia mandatorum et
a
vero
esse retrahunt. quasi38 :
Concupivi mandata tua
, et ut ea perficiam,
veniat super
{191.1065A}
me misericordia tua, Domine
, id est auxilium gratie tue, quam ut consequar, veniat
salutare tuum
, id est Christus,
secundum eloquium tuum
. Hoc non mutatur.AS
AS
¶Codd. :
PL191
38 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,42
(6.II)
(6.II)
prol.|
marg.|
Et respondebo
. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] quasi39 : Dico,
veniat super me misericordia tua
bt, et, si erit super me, ut protector, non conterens,
respondebo exprobrantibus mihi verbum
. Bene ait,
respondebo
, quia
parum est Christum habere in corde, nisi
exterius
confiteatur ore. Corde enim creditur ad iustitiam:
ore autem confessio fit ad salutem
bu
. Et
nota non esse nobis tacendum contra malos, qui tamen possunt recipere rationem, ne
{191.1065B}
videantur superiores
: ambiguum tamen est utrum dicatur,
respondebo exprobrantibus mihi verbum
; vel dicatur sic,
respondebo verbum exprobrantibus mihi
; sed quodlibet eorum dicatur, Christum significat. Ipsum enim nobis exprobrant illi, a quibus crucifixus est, vel quibus scandalum est, vel stultitia
bv, quia
Verbum caro factum est, quod in principio erat apud Deum
bw. Sed si illud ignorant, qui crucem improperant, quia Divinitas ab eis non cognoscitur, cuius infirmitas in cruce contemnitur, melius dicitur,
respondebo verbum
, scilicet quod erat in principio apud Deum,
de quo vivitur
, exprobrantibus mihi, exprobratione eorum, nec territus, nec confusus.
Sed quia non ipse est qui loquitur, sed Spiritus
Dei, addit:
Quia speravi, {191.1065C}
quasi40 : Ideo
respondebo
,
quia speravi in sermonibus tuis
, id est in
promissis, que dicunt:
Nolite cogitare quid loquamini, non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis
bx
,
id est
ideo
respondebo
, quia hoc promisisti
. Sed
quia multi urgentibus malis negant, subdit::AT
bt Ps. 118, 41
bu Rm. 10, 10
bv Cf. 1Cor. 1, 23
bw Io. 1, 2-3
bx Mt. 10, 19-20
AT
¶Codd. :
PL191
39 quasi] + dicat
PL
40 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,43
(6.III)
(6.III)
prol.|
marg.|
Et ne auferas
[AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] id est
auferri sinas
de ore meo verbum veritatis
;
de ore
tollitur etiam per malam conscientiam. Manentem enim in peccato prohibet Dominus a predicationis officio, {191.1065D}
dicens:
Quare tu enarras iustitias meas
by?. In ipsa enim obmutescit facundia, si egra sit conscientia. Caveat ergo ne verbis non congruant facta, et ne deforment iniquitatis opera magisterium discipline.
Tollitur etiam
de ore
ab avibus celi, et multis modis, sed non de corde, si ei infixum est
. Et ideo non ait de corde, sed
de ore
.
Ne auferas
dico, et hoc,
usquequaque
: id est semper, et si ad tempus
auferas
ut Petro
, qui, etsi ad horam timore turbatus negavit, tamen flendo est reparatus
bz
. Vel usque valde, sicut quidam codices habent. Hoc orat corpus Christi, id est Ecclesia, et hoc impetrat ut non
usque valde, id est ex toto
deficiat, q
uia et si aliqui de Ecclesia negant, fortes tamen remanent. Vel eidem reparantur,
{191.1066A}
quia in iudiciis
, quasi41 :
non auferas
, ideo
quia in iudiciis tuis
, id est flagellis, quibus corripis,
supersperavi
. Hoc
verbum
etsi minus usitate compositum est, tamen implet
veritatis
interpretande necessitatem. Attentius ergo loci huius rimandus est sensus. Qui enim ante dixerat,
speravi in sermonibus
, hic quasi augmentum facit, dicens:
In iudiciis tuis supersperavi
, id est flagella quibus corripis non auferunt spem, sed augent. Vel
supersperavi
, dicit [ALCUINUS., Ambrosius] quia
premium maius merito, et supra quam petimus
, speramus. Unde:
Non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam
ca, etc. Vel
in iudiciis tuis
, id est
metu iudiciorum tuorum,
supersperavi
. Qui enim veretur penam, custodit
{191.1066B}
gratiam, ideoque ait :AU
by Ps. 49, 16
bz Cf. Lc. 22, 55-62
ca Rm. 8, 18
AU
¶Codd. :
PL191
41 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,44
(6.IV)
(6.IV)
prol.|
marg.|
Et custodiam
. [AUGUSTINUS.] quasi42 :
Ne auferas verbum de ore meo
cb, et si non abstuleris,
custodiam legem tuam
, non precepta legis Mosaice, sed charitatem. Et hoc,
semper
. Deinde
determinat semper
, scilicet
in seculum
, id est
in presenti
, et
in seculum seculi
, id est
in futuro.
Plenitudo enim legis charitas
cc
est [Hilarius] que et in hoc seculo a sanctis custoditur, et
in futuro
ubi angeli et sancti suas habent leges laudandi Deum.AV
cb Ps. 118, 43
cc Rm. 13, 10 (vetus latina)
AV
¶Codd. :
PL191
42 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,45
(6.V)
(6.V)
prol.|
marg.|
Et ambulabam
. [AUGUSTINUS.] Hactenus
fuerunt
verba
{191.1066C}
orantis, nunc narrantis, nunc petentis qui, quasi impetratis
peccatis
omnibus, confitetur in laude Dei, qualem illum fecit Deus.
Et
nota, et, coniunctionem inusitatam, et quasi in consequentem. Non enim ait secundum priorum verborum formam, et custodiam, et ambulabo. Vel non ait optative
, et ut
ambulem
sicut dixerat, et veniat, et ne auferas, sed ait,
et ambulabam
sic volens
intelligi quod non dixit, id est se auditum, et subdit, qualis factus sit. quasi43 : Hec predicta
cum orarem exaudisti me, et exauditus,
ambulabam in latitudine
, id est
in charitate, in
qua tota lex pendet et prophete
cd
: que et
diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum
. Et ideo, latitudo
{191.1066D}
dicitur.
In
hac
latitudine
, ambulabat ille qui dicebat:
Os nostrum ad vos patet, Corinthii, cor nostrum dilatatum est
ce. Et hoc ideo,
quia mandata tua exquisivi
. Dico
ambulabam in latitudine
. Causam
hic
subdit,
quia mandata tua exquisivi
, petendo, querendo, pulsando, et Deus dat
spiritum, quo charitas Dei diffusa est in cordibus nostris
, ut inde bene agatur.
cd Mt. 22, 40
ce 2Cor. 6, 11
43 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita,
et ambulabam
. quasi44 : Ita modo fiat
ut precor, quia
et [ALCUINUS., CASSIODORUS.] id est
etiam, iam olim
ambulabam
, ne quis modo me cepisse putet; sed sicut cepi, ita modo facere da.
Ambulabam
dico,
in latitudine
scientie, quam querendo
consecutus
est. Patulum
enim
oportet esse cor, quod recepit illum qui celum et terram implet.AW
AW
¶Codd. :
PL191
44 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,46
(6.VI)
(6.VI)
prol.|
marg.|
{191.1067A}
Et loquebar
. quasi45 : Supra
petebat, ut responderet verbum exprobrantibus. Et ne tolleretur verbum de ore Dei, nunc pro eo certat usque ad mortem, dicens:
Et loquebar in testimoniis tuis
Grece martyriis, quo verbo utimur pro Latino [Hilarius, Ambrosius] Et hoc
etiam
in conspectu regum
qui poterant terrere. Unde:
Ante reges et presides ducemini
cf. Et
non confundebar
pro scandalo crucis, que mihi est gloria. Vel
non confundebar
, ita ut cederem. Suavis est vox que in divinis testimoniis loquebatur; decora facies, que
in conspectu regum non confundebatur
, que non erubescit auctorem, que non confunditur redemptore.AX
cf Mt. 10, 18.
AX
¶Codd. :
PL191
45 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,47
(6.VII)
(6.VII)
prol.|
marg.|
{191.1067B}
Et meditabar in mandatis tuis
; [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] cogitando quid loquerer. Ecce virtus
inspectiva, cur
in mandatis? Ecce,
que dilexi
, per spiritum datus est mihi.AY
AY
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,48
(6.VIII)
(6.VIII)
prol.|
marg.|
Et levavi
operando,
manus meas ad mandata tua
[AUGUSTINUS.
Ambrosius, Cassiod, AUGUSTINUS.] id est operibus quod docebam ostendi. Pulcherrimus ordo est iste, ut primo meditetur: postea operetur. Ex meditatione namque mandatorum celestium, boni operis usus
{191.1067C} mollescit. Et notatur hic actualis virtus. Ideo autem dicit,
levavi manus
, quia supernum est quo levantur, cum pro ipso Deo fiunt opera; cum autem pro terrenis, deponuntur manus. Unde manus Mosi graves leguntur fuisse, quas sustentabant Ur et Aaron
cg, quia [(168)] finis operum legalium erat merces temporalium. Sed Christus et Spiritus sanctus in spiritualem usum convertit.
Que dilexi
[AUGUSTINUS.] Hic
item
eadem
causa
repetitur, que supra posita est. Utrique enim addit congrue, que dilexi, quia
finis precepti est charitas
ch, quando eius intuitu fit mandatum; et tunc vere est opus bonum.
Et exercebor
, quasi46 :
meditabor
.
Levavi
,
et exercebor
frequentando [Ambrosius, AUGUSTINUS.] sollicite mentis affectu revolvendo,
in iustificationibus
{191.1067D}
tuis
, id est
in utroque, scilicet
cogitandi et operandi delectatione.AZ
cg Cf. Ex. 17, 12.
ch 1Tim. 1, 5.
AZ
¶Codd. :
PL191
46 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,49
(7-ז)
(7-ז)
prol.|
marg.|
In
hac
septima littera
agit
de spe promissionum Dei, que facit omnia
pacifice
{191.1068A}
tolerari
, per quam mens humana elevatur ab his visibilibus et temporalibus, ad invisibilia et futura bona, ubi requies vera est [(169)]. Unde iste octonarius merito septimus ponitur. Septenarius enim requiem significat propter Sabbatum, in quo requievit Dominus. Inde est etiam quod septimus dies pro mortuis observatur, quia tunc vera requies optatur eis atque oratur, et quia spes non est de presentibus, sed de futuris. Ideo congrue hic octonarius pretitulatur littera
Zain
, que interpretatur
huc, vel duc te, quia hic agit de spe, que non est de presentibus, sed ad futura tendit. quasi47 : huc tende, huc dirige iter tuum, tamquam tui ductor et rector, quo vocat te verbum Dei, scilicet ad gratiam, et ad eternitatem, cum ait:
Venite ad me omnes qui
{191.1068B}
laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos
ci
. Festinans
ergo in illam requiem ingredi
cj, iste petit eam, dicens:BA
ci Mt. 11, 28.
cj Hbr. 4, 11.
BA
¶Codd. :
PL191
47 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,(7.I)
prol.|
marg.|
Memor esto verbi tui
. [Ambrosius, AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Ambrosius] quasi48 : Ideo sic et sic ago, quia Deo promittente eterna spero, et auxilium in tribulatione. Et, tu Domine,
memor esto verbi tui
, facti
servo tuo
, id est
promissionis, qua sepe me vocas ad te, qui numquam fallis. [(170)] Et nota quod
morali et consueta locutione qua humanus moveatur affectus, ait,
memor esto
. Non enim oblivio cadit in Deum, sed sicut dicitur Deus penitere, quando preter hominum
{191.1068C}
spem mutat res, consilio non mutato: ita dicitur et oblivisci quando tardat, et
memor
esse cum cito dat. Hoc tamen Deus facit certa dispositione, non deficiente memoria, nec obscura intelligentia, nec voluntate mutata. Et est sensus;
Memor esto verbi tui
, id est
cito da quod promisisti,
servo tuo
, cuius oculi
sunt
in manu Domini
sui.
Verecunde se dignum ostendit, quasi49 : Non usurpative spero et peto. Servus sum, exspecto alimentum a Domino; miles sum, exigo ab imperatore stipendium
. In quo, scilicet in verbo promissionis,
mihi spem dedisti
. Qui enim
promisisti, sperare fecisti eterna, et presentia despicere. Et nota quod in hoc octonario distinguitur septiforme
propositum sancti viri. Propositum namque
{191.1068D}
sancti viri est premium, ut sit
memor
promissionis, secundum quam viventi merces debetur. Secundum est, ut et in adversis spe consoletur
se. De quo consequenter subiungit:BB
BB
¶Codd. :
PL191
48 quasi] + dicat
PL
49 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,50
(7.II)
(7.II)
prol.|
marg.|
Hec
spes [AUGUSTINUS.] que humilibus convenit, que verbo tuo mihi obvenit,
consolata est me in humilitate mea
. Humilitatem dicit
quam sibi facit
quisque,
confitendo peccata
, non sibi arrogando iustitiam. Vel etiam dicit humilitatem, aliquam tribulationem, vel defectionem,
quam sustinet
a diabolo, quam meruit eius superbia, aut exercetur probaturque
{191.1069A}
patientia. Vel etiam humilitatem dicit,
quod proiectus est in mortem
pro
peccato Ade
, quod valde infeliciter in paradisi felicitate commissum est. Ideo vero spes
consolata
est
me
,
quia eloquium tuum vivificavit me
. [CASSIODORUS. AMBROSIUS CASSIODORUS.] Promissio
enim
tanti iudicis firmat animum, et vivificat afflictum, tempore
namque
tentationis de verbo Dei vivitur, quo eterna promittuntur. Quisquis enim meliora sperat, numquam levioribus frangitur. Humiliatur enim anima nostra, dum traditur tentatori duris
examinanda
laboribus
, et
luctetur et certet, congressum contrarie potestatis experiens, sed in his tentationibus vivificatur alloquio Dei
. Hec est enim anime nostre vitalis substantia, quia alitur, et pascitur, et gubernatur. Sicut ergo augetur sermo
{191.1069B}
Dei in anima dum suscipitur, dum intelligitur, dum comprehenditur, ita etiam vita eius augetur, ideoque in Dominica oratione petimus:
Panem nostrum quotidianum da nobis hodie
ck
. Hoc pane sustentatus est Moses quadraginta diebus, quibus commoratus est cum Domino in monte ad accipiendam legem
cl
. Deinde prosequitur humilitatem, in qua spes est eum
consolata
, subdens:
BC
ck Lc. 11, 3.
cl Cf. Ex. 24, 9-18.
BC
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,51
(7.III)
(7.III)
prol.|
marg.|
Superbi
[AUGUSTINUS.Ambrosius] id est persecutores, quos nec mortalitas ista domuit,
inique agebant usquequaque
, vel usque valde. Magna vis est mali in superbis. Non
enim
satis est
eis
quod impii
sunt,
nisi
{191.1069C}
etiam
impios faciant.
Inique
ergo
agebant
usque valde, quia non solum impii erant, sed etiam pios persequendo impios esse cogebant. Maximum peccatum in homine superbia est, quia inde manavit nostri origo delicti. Hoc telo nos primum diabolus vulneravit et perculit. Nisi enim homo persuasione serpentis deceptus, sicut Deus esse voluisset, et suis non contentus finibus interdicta temerasset, numquam feralis culpe ad nos transisset hereditas. Denique hoc peccato ipse cecidit diabolus. Dum enim dicit: Ponam sedem meam ad aquilonem, et ero similis Altissimi
cm
, a consortio cecidit angelico, cuius criminis digna mercede damnatus, hominem sibi participem requisivit, in quem consortium sue
{191.1069D}
transfunderetur offense. Hoc ergo peccato nihil potest esse deterius.
Superbia enim a Dei cepit iniuria
, que natione celestis sublimium mentes inhabitat, sub cinere latitans et cilicio, contra
quam
specialiter
congressus est Dominus
fortitudine humilitatis precinctus.
A lege autem
, quasi50 : Ita superbi instabant, sed frustra [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Ambrosius] quia
a lege tua non declinavi
: Quod cogebant superbi
. Lex enim Dei est remedium Ecclesie, ita ut non curetur prosperitas superborum, non timeatur deiectio sanctorum. Lex igitur Dei sola potest superbie virus evitare. Et notatur hic
tertium
propositum viri sancti, quod tale est,
ut si videt impios prosperari, non ideo declinet
a lege
; sed contagia eorum fugiat.BD
cm Cf. Is. 14, 13.
BD
¶Codd. :
PL191
50 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,52
(7.IV)
(7.IV)
prol.|
marg.|
{191.1070A}
Memor fui
. [Ambrosius, AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quasi51 : Non declinavi
a lege, sed
memor fui
, o
Domine
,
iudiciorum tuorum
que semper vera, que
et
in vasa ire
exercuisti, quod prodest memoriter tenere, quia
metus penarum revocat a malis. Ego dico existens,
a seculo
, id est
ex quo homo cepit, ex quo mundus cepit administrari, quod convenit dicere generali iusto. Dico,
memor fui iudiciorum
, que facis in vasa ire,
et consolatus sum
quia per hec quoque
ostendis
divitias glorie in vasa misericordie, quia numquam vidi iustos deseri.
51 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita:
Memor fui iudiciorum tuorum
, que fuerunt
a seculo
, id est
que a domo tuo in primo iusto ceperunt,
et consolatus sum
. {191.1070B} [Ambrosius, AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Ambrosius] Vel sicut alii codices habent: Exhortatus,
id est exhortationem accepi, intelligens eum castigare quos amat. Et notatur hic
quartum
propositum, quod est tale,
ut
memor
sit
iudiciorum
celestium; que quia vera sunt ab Adam in omnibus temporibus consolantur, aliter declinaret a lege. Mali timent iudicia humana, nedum divina; sed boni desiderant.BE
BE
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,53
(7.V)
(7.V)
prol.|
marg.|
Defectio
. [AUGUSTINUS. Ambrosius] quasi52 : In me consolatus
sum, sed
defectio
, vel tedium, alia littera,
tenuit me pro peccatoribus derelinquentibus legem tuam
. Tedet enim eum, quia
cum his conversatur, {191.1070C}
donec area ventiletur. Vel tedium
et defectus est ei pro excessibus peccantium
, quia plus gravat sanctum
virum
culpa tyrannorum, quam sua pena, quorum
dolore
iste
deficit, tanta est
virtus pietatis. Hic notatur
quintum
propositum, quod
est dolere alienam culpam, non suam contumeliam, imo et pro eis orat.BF
BF
¶Codd. :
PL191
52 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,54
(7.VI)
(7.VI)
prol.|
marg.|
Cantabiles
. [Ambrosius, AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] quasi53 : Defectio tenuit me, et quamvis hoc sit, tamen
cantabiles
, etc.
53 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita continua;
ideo predicta omnia mihi
sunt, quia
iustificationes tue cantabiles mihi erant
assidue tractando sine cura
et amore
terrenorum
. Et
hoc per misericordiam medicantis Samaritani
,
{191.1070D}
qui vulnerati a latronibus egit curam
cn
. Et ideo bene dicit:
Cantabiles
, quia
cantus relevat labores et tollit tedium
; ideoque determinans ubi sint
cantabiles
,
in loco peregrinationis mee
, id est
in hac misera vita
, que dicitur locus peregrinationis, eo quod deiectus est homo
de paradiso
, ubi regali honore donatus fuerat in has miserias, penam sue improbitatis fleat.
Hec est illa humilitas, de qua supra dixit
. [Ambrosius, AUGUSTINUS.] Hic notatur
sextum
propositum,
quod tale est, quod
cantabiles
sunt ei
iustificationes
. Possunt autem isti duo versus ad singulas partes unius superioris aptari, ut ad hoc quod ait, memor fui iudiciorum, referatur, tedium, vel defectio tenuit me: ad illud
{191.1071A}
vero quod ait, consolatus sum, referatur
cantabiles mihi erant iustificationes tue
, etc. BG
cn Cf. Lc. 10, 29-37.
BG
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,55
(7.VII)
(7.VII)
prol.|
marg.|
Memor fui
, o
Domine
,
nominis tui
. [AUGUSTINUS. Ambrosius] Ut
qui gloriatur, in Domino glorietur
co
. Et hoc etiam in nocte.
Nox est de mortalitate et
miseria, et de
superborum iniquitate, et
de
tedio peccatorum, et
de
loco peregrinationis.
Memor
260 ergo
fui nominis tui in nocte
, id est
in presenti erumna, undecunque sit,
ubi
magis quam in prosperis gratie sunt agende, et magis Deo adherendum est. Non est enim magnum si hoc agas in prosperis
. Vel
memor fui
in
nocte
, ad litteram,
non solum in die, {191.1071B}
et hoc est
septimum
propositum sancti viri,
quod non solum die, sed
etiam
nocte
, id est omni tempore laudibus Dei intendit,
quod et omnibus faciendum est.
Nocte
quippe
Iudas
tradidit Dominum,
Petrus negavit
cp. Illo ergo tempore, magis instandum
est orationi.
Ideo
autem
memor fui
, quia ex Deo est, quod
etiam
custodivi legem tuam
, aliter non
memor
essem.
co 2Cor. 10, 17.
cp Cf. Mt. 26, 69-75.
marg.|
Vel ita continua; [AUGUSTINUS.]
Memor fui, et
sic
custodivi legem tuam
, quam non custodisset si in virtute sua confideret.BH
BH
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,56
(7.VIII)
(7.VIII)
prol.|
marg.|
Hec facta est mihi
[AUGUSTINUS.] Ambiguum est an dicatur, hec lex, an hec nox, quia utrumque premissum est; sed Greca locutio est, unde hec translata
{191.1071C}
est, satis indicat non de lege dictum esse.
Hec facta est mihi
. Hec enim
pronomen
feminine dicitur apud Grecos [(171)] apud quos lex masculini
generis
est; et ita constat non dici hec lex, sed hec nox: hec est nox; in qua bestie
silve
exeunt, et querunt a Deo escam sibi in qua Satanas petivit apostolos
vexare
sicut triticum
. Hec nox mortalitatis et peregrinationis huius humilitas non absurde intelligitur: ubi invicem latent corda mortalium, ubi innumerabiles et graves oriuntur tentationes. Et est, merito fui memor, Et custodivi legem tuam, quia hec
nox in qua multe tentationes oriuntur,
facta est mihi
, id est pro me, ut prodessem, ut sic discam non superbire, quo vitio cecidit homo
{191.1071D}
in hanc noctem. Unde post
dicit:
Bonum est mihi quod humiliasti me, ut discam iustificationes tuas;
sed quare hoc?
Quia iustificationes tuas exquisivi
, non meas. Iustificatus
sum gratis per gratiam
cq
.
Vel
hoc pronomen quod est,
hec
accipitur,
quasi
diceretur hoc
, ut et ibi femininum
accipiatur
pro neutro
, ubi dicitur quod:
Unam petii a Domino
cr, quod usitatius
dicitur
per neutrum
. Ita ergo et hic eo modo dici potuit,
hec facta est mihi
: tamquam dictum esset, hoc factum
est mihi
. Et est sensus hoc quod supra dixi, scilicet quod memor fui et
custodivi legem
tuam, factum
est mihi
, id est quod custodivi legem,
non per me feci,
{191.1072A}
sed factum
est mihi
a te,
quia, iustificationes tuas
, non meas
exquisivi.
BI
cq Rm. 3, 24.
cr Ps. 26, 4.
BI
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,57
(8-ח)
(8-ח)
prol.|
marg.|
Portio mea, Domine
[CASSIODORUS.
Ambrosius
, ALCUINUS.] In hac octava littera, faciem Domini videre optat, quia mandatis
eius
est obsecutus
. Et quia quod desiderat
{191.1072C}
habere, sollicite satagit. Ideo congrue premittitur littera
heth
que interpretatur
pavor, et intelligitur pavor recidendi, sed sollicitudo acquirendi illud bonum quod sperat, quod quia in octava resurrectionis prestabitur, ideo
iste
octonarius ponitur
, quasi54 :
Iustificationes tuas exquisivi
cs
, quia : o
BJ
cs Ps. 118, 56.
BJ
¶Codd. :
PL191
54 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,(8.I)
prol.|
marg.|
Domine, tu es
portio mea
. [Ambrosius, AUGUSTINUS.]
Portio
a parte
dicitur;
unde
quidam libri
habent, Pars
mea,
Domine
. quasi55 : Alii hoc, alii illud eligunt, unde vivant
; sed
portio
mea, vel
pars mea, Deus
est,
unde semper vivam
sine fine. Quam alienus est a vitiis; quam segregatus ab omni labe peccati,
{191.1072D}
quam rarus in terris, qui hoc dicere possit!
Nihil
enim
mundi vel vitii amans. Hoc dicit
tamquam
Levi,
cui
non est sors inter fratres
, in quo non est corporalium portionum cupiditas, quam non inflammat libido, non stimulat avaritia, non effeminat lascivia, non decolorat luxuria, non sternit ambitio, non macerat invidia, non aliqua negotiorum secularium cura sollicitat. Et hic est vere levi,
id est assumptus, ut mihi sit advocatus, et ad Deum precator
. Talis erat ille qui dicebat:
Aurum et argentum non est mihi, quod autem habeo hoc tibi do: In nomine Iesu Christi, surge et ambula
ct
.
Vel de presenti
potest accipi:
Portio mea, Domine
, {191.1073A}
id est
particeps eius sum ei
per fidem, spem, et charitatem inherendo. Unde:
Mihi autem adherere Deo bonum est
cu
.
Non enim natura existendo fiunt homines dii, sed participando illius unius, qui verus est Deus: per hoc est pars mea, quia
Dixi custodire
.
ct Act. 3, 6.
cu Ps. 72, 38.
55 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita continua: Quia est pars mea, ideo
dixi custodire legem tuam
, sed quia non custodio nisi spiritus adiuvet, quem littera occidit.
BK
BK
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,58
(8.II)
(8.II)
prol.|
marg.|
Deprecatus sum in corde meo
videre
faciem tuam
[CASSIODORUS. AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] id est
Christum, quem desiderabat aspicere, et precatur misericordiam
{191.1073B}
primi adventus impleri, sicut per prophetas promissum est, ut gratia Evangelii abundet, ubi
fides impetrat, quod lex imperat. Hoc modo precatus sum:
Miserere mei secundum eloquium tuum
, id est secundum
promissionem tuam, cuius filius sum; et quasi auditus et adiutus, subdit :
BL
BL
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,59
(8.III)
(8.III)
prol.|
marg.|
Cogitavi vias meas
[Ambrosius, AUGUSTINUS.] priores malas, vel futuras vias precogitavi, scilicet quid
agendum
sit,
et quomodo et quid non? Unde,
paratus sum
; quod post sequitur;
Et converti pedes meos
a viis meis, que male erant,
in testimonia tua
que non sinunt errare. Denique, hoc beneficio gratie impetrato, BM
BM
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,60
(8.IV)
(8.IV)
prol.|
marg.|
{191.1073C}
Paratus sum, ut custodiam mandata tua
[CASSIODORUS.] id est
deliberavi pro mandatis
tuis custodiendis
pati.
Et
ideo
non sum turbatus
. Improvisa turbant, integre custodit, qui adversa non metuit, et tam
paratus sum
, quod
BN
BN
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,61
(8.V)
(8.V)
prol.|
marg.|
Funes peccatorum
[AUGUSTINUS.] id est impedimenta inimicorum carnalium vel spiritualium
,
circumplexi sunt me
, qui
carne servio legi peccati, mente servio legi Dei. Peccata sunt quasi longa restis, quam trahunt, qui implicare sanctos volunt; sed non possunt eos
{191.1073D}
qui legis non sunt obliti. Unde
iste
subdit:
Et legem tuam non sum oblitus
. Dico non sum oblitus, sed
BO
BO
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,62
(8.VI)
(8.VI)
prol.|
marg.|
Media nocte
[AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] id est graviori tribulatione non deiiciebar, sed
surgebam
fortius
ad confitendum tibi
. Gratie
namque
sunt agende
Deo de
omnibus que accidunt nobis, et
sic potest teneri Dominus.
Ad confitendum
, dico,
super iudicia iustitie tue
, id est
confitebor tibi
sciens quia et hoc quod funes circumplectuntur me iusto iudicio Dei, est, quod incipit a domo eius. Quia vero hec
predicta bona
fiunt gratia Dei per
Iesum
Christum, vox ipsius
Salvatoris
hic suis
membris
adiungitur
. Hoc
{191.1074A}
enim
proprie ad caput pertinet
, quod sequitur ita:
BP
BP
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,63
(8.VII)
(8.VII)
prol.|
marg.|
Ego [AUGUSTINUS.] scilicet Christus, sum
particeps
humana natura et divina gratia omnium, etc. Ita hoc dicit, ut Apostolus ait
ad Hebreos
cv
: « Qui sanctificat et sanctificantur, ex uno sunt omnes ; propter quod non confunditur eos vocare fratres ».
Et iste ipse communicavit eisdem. Non enim essemus participes eius divinitatis, nisi ipse esset
particeps
nostre mortalitatis. Per hanc vero participationem eius, datur nobis gratia, ut caste timeamus, et custodiamus
mandata tua
. Unde subdit,
timentium
te
corde,
et custodientium
opere,
mandata tua
. Et est sensus:
{191.1074B} [Ambrosius, AUGUSTINUS.]
Particeps sum omnium
, ut per hoc timeant et custodiant, que duo congrue iungit, quia
qui timet, custodit. Et quia per hoc quod
factus est
particeps
fratrum,
multum fructum fecit granum frumenti
cw. Ideo de ipso fructu subdit
:Ego [AUGUSTINUS.] scilicet Christus, sum particeps humana natura et divina gratia omnium etc. Ita hoc dicit, ut Apostolus ait ad Hebreos Qui sanctificat et sanctificantur, ex uno sunt omnes; propter quod non confunditur eos vocare fratres
cx
. Et iste ipse communicavit eisdem. Non enim essemus participes eius divinitatis, nisi ipse esset particeps nostre mortalitatis. Per hanc vero participationem eius, datur nobis gratia, ut caste timeamus, et custodiamus mandata tua. Unde subdit, timentium te corde, et custodientium opere, mandata tua. Et est sensus:
{191.1074B} [AMBROSIUS AUGUSTINUS.] Particeps sum omnium, ut per hoc timeant et custodiant, que duo congrue iungit, quia qui timet, custodit. Et quia per hoc quod factus est particeps fratrum, multum fructum fecit granum frumenti
cy
. Ideo de ipso fructu subdit:
BQ
cv Hbr. 2, 11 : « Qui enim sanctificat, et qui sanctificantur, ex uno omnes. Propter quam causam non confunditur fratres eos vocare, dicens : »
cw Io. 12, 24.
cx Hbr. 2.
cy Io. 12.
BQ
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,64
(8.VIII)
(8.VIII)
prol.|
marg.|
Misericordia tua, Domine, plena est terra
[AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quia impius iustificatur, in cuius gratie scientia ut proficiatur, adiungit, iustificationes tuas
, quia
terra plena est
gratia et
misericordia
,
ideo iustificationes tuas doce me
. [CASSIODORUS.] Aliter ab illo loco:
Deprecatus sum
Et agit de secundo adventu, ubi Christum in maiestate
{191.1074C}
videre cupit. quasi56 : Quia
portio mea
es,
Domine
, ideo
deprecatus sum in corde meo
, videre
faciem tuam
, id est
maiestatem divinitatis
: hanc faciem
petit videre
, non hic, sed
in futura resurrectione
, unde dicit Dominus Mosi:
Non videbit me homo et vivet
cz: Sed quia peccator est
iste,
petit ut per misericordiam habeat quod meritis non potest: unde subdit:
Miserere mei secundum eloquium tuum
,
quo promittis sanctis visionem deitatis; et debes misereri, quia, cogitavi, etc.
cz Ex. 33, 20
56 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita continua:
dixi, custodire legem
. Et ideo
cogitavi vias meas
, id est
que essent vie mee, et habita visione
converti pedes meos in testimonia tua
. Hic est ordo conversionis
. Et
paratus sum et non sum
{191.1074D}
turbatus ut custodiam mandata tua
, hoc non mutatur.
Non sum turbatus
, etsi
funes peccatorum circumplexi sunt me
. Tot
sunt
laquei, quod
sunt
peccata. Hec secundum corpus
, quo servimus legi peccati, nos circumplectuntur, si
animus reluctans legem non obliviscitur
. Unde subdit:
Et legem tuam non solum oblitus
; sed
media nocte surgebam
. [AMBROSIUS CASSIODORUS.] Non satis est dies ad predicandum, imo
et in nocte orandum est ne somno lentus capiatur. Tunc
enim
fervet carnis illecebra, tunc tentator illudit
, et ipse Dominus pernoctavit in oratione
da
, ut te proprio ad precandum invitaret exemplo, tunc enim tentator retia tendit, vel iacit, quibus mentem turbare possit improvidam.
Tunc
enim
spirituales nequitie omne nefas suadere
{191.1075A}
contendunt, quando nullus culpe arbiter, nullus criminis conscius, nullus potest esse testis erroris. Tunc varias discrepationes peccatori dormienti infundunt. Providendum est ergo ut eo tempore quo potes vincere, nequaquam vincendi tempus amittas. Surge
igitur
ad predicandum Deum ea hora qua tentator consuevit irruere, qua solet adversus tentationes graves remedium venire celeste
, scilicet
media nocte
, quo tempore primogenita Egypti, {261}
percussa sunt
db: quando etiam sponsus venturus est. Ideo tunc
surge,
ne inter virgines fatuas remaneas
dc.
Ad confitendum
, quasi57 :
Surgebam
ad hoc, utique,
ad confitendum tibi super iudicia iustificationis tue
[Haimo, GLOSSA INTERLINEARIS., Ambrosius CASSIODORUS
.] id est ad
laudandum te, {191.1075B}
de iudiciis iustitie
tue, quibus flagellas filios quos recipis.
da Cf. Lc. 6, 12
db Cf. Ex. 12, 29-30
dc Cf. Mt. 25, 1-13
57 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita:
Surgebam ad confitendum
, ego dico
inhians in illud bonum, quod est
super iudicia iustitie tue
, id est
quod non possunt mereri flagella quibus iustificas
; et
ut breviter superiora concludam;
particeps ego sum omnium
.
marg.|
Vel ita continua:
Et cum sim talis, non superbio, sed,
Particeps ego sum omnium
. Membrum enim particeps est totius corporis. Ita
enim
portio
eius est
Dominus, ut particeps sit, non unius, sed omnium Ecclesiarum. Tanta est virtus unitatis, cum sit particeps Christi. Humiliter dicitur particeps famulorum, quod est et Christi esse participem. Unde Apostolus: Particeps Christi facti sumus
dd
.
Timentium
{191.1075C}
te
. [Ambrosius
,
GLOSSA INTERLINEARIS.
,
CASSIODORUS.
Ambrosius] Ecce
inter rudes humiliter se constituit.
Initium enim sapientie est timor Domini
de, qui tamen non sunt otiosi.
Et custodientium mandata tua
, et
hoc
totum est
misericordia tua
, sicut omnia, quia, o
Domine, terra est plena
iustitia
tua
, spirituali, et temporali,
quia fidem ubique dilatavit
, et
solem suum oriri facit super bonos et malos
df
. Et
quia ego
sum
particeps, et omne bonum
est
a te, ergo,
iustificationes tuas doce me
. Iam se
custodisse dixit, sed et hic petit amplius doceri, quia semper querende
sunt
ad provectum
. Numquam enim
est bone rei satietas
. Ideo autem ait,
doce
, quia non est alius qui doceat. Ipse enim solus est magister, sicut ipse ait:
Unus est magister vester
dg. BR
dd Cf. Hbr. 3, 1
de Ps. 110, 10
df Mt. 5, 45
dg Mt. 23, 10
BR
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,65
(9-ט)
(9-ט)
prol.|
marg.|
Bonitatem fecisti
. [AMBROSIUS CASSIODORUS.] In
hac
nona littera, gratias agit
Deo
de humiliatione et patientia sua, per quam venit ad iustitiam
. Et quia bonum est humiliari, et patientiam habere, et prestat etiam in tribulationibus iocunditatem, ideo congrue huic octonario prescribitur littera Teth, que interpretatur
bonum, vel exclusio, quia hic de patientia
agit
quae excludit tristitiam de adversis, et facit bonum et iocundum pati. [AMBROSIUS ALCUINUS] Martyres qui vere militant Christo, persecutiones, gladios, incendia non timentes, infestis etiam regibus se obtulerunt, atque impatientiae affectum excluserunt. quasi58 : Doce me iustificationes tuas, quia iam :
58 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,65
(9.I)
(9.I)
prol.|
marg.|
{191.1076B}
Fecisti
, o
Domine
,
bonitatem
, vel iocunditatem vel suavitatem,
cum servo tuo
[AUGUSTINUS.] id est
fecisti
ut bonum delectet, faciendo filium, qui servus fuit
: et est magnum Dei donum, ut bonum opus non timore pene fiat, sed amore iustitie, non serviliter sed liberaliter
. Servus
enim quod prius erat,
non manet in domo in eternum; filius manet
dh
, quod modo est; de servo enim factus est filius.
dh Io. 8, 35
marg.|
[GLOSSA INTERLINEARIS., AUGUSTINUS.] Vel ita ut etiam modo intelligatur servus, scilicet humilis, non superbus. Et est
Fecisti bonitatem
, hoc non mutatur.
Cum servo tuo
, quod modo
sum,
qui prius cum liberto amare egisti
, cum homo volens se a Dei servitute emancipare,
{191.1076C}
factus est liber suus malam adeptus libertatem. Est enim libertas bona et mala, sicut et servitus.
Fecisti dico, secundum verbum tuum
, id est secundum promissionem tuam, que secundum fidem firma est omni semini. Deinde quod se accepisse confessus est,
petit augeri
et perfici, dicens:BS
BS
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,66
(9.II)
(9.II)
prol.|
marg.|
Bonitatem et disciplinam et scientiam doce me
. [AUGUSTINUS.] Qui iam dixerat
bonitatem
fecisti, quomodo dicit,
bonitatem doce me
nisi ut gratia Dei magis magisque ei augeatur?
hanc
vero
docet, cum charitatem inspirat, ut non ex timore operetur, sed ex
{191.1076D}
amore, et sit ei boni delectatio
. Et est
: Doce me bonitatem
, id est
charitatem inspira
;
et disciplinam doce
, id est
patientiam da
, quasi a
Deo sit dulcedo boni, ut amore Dei et proximi quaslibet feram passiones;
et scientiam doce me
, id est
mentem illumina. Cum
enim
tanta est charitas, ut tribulatione non possit extingui, tunc scientia, que ante inflarat, utilis est: qua sibi homo innotescit, quia scit quid meruit, et accepit quid possit; vel non
. Et nota quod ait, doce; aliud est docere, aliud est dicere.
Non est docere
vel
dicere, ubi nemo discit,
nisi doceatur. Ideoque si discipulus non capit que audit, non potest doctor dicere: Ego eum docui, sed, ego ei dixi.
Et ideo Deus, quando vult docere, {191.1077A}
prius dat intellectum, sine quo nemo disceret. Unde dicitur
; Et
aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas
di
:
Docet ergo
bonitatem
inspirando dilectionem. Hec enim non docetur, si non detur.
Docet
disciplinam
, temperando tribulationem emendatoriam
, que non audiendo vel legendo, vel cogitando discitur, sed experiendo docet
scientiam
insinuando cognitionem
: hec enim docendo datur. Quid enim aliud est docere, nisi scientiam dare? Docet autem Deus
et scire scienda,
inspirando
veritatem; et facere facienda, inspirando suavitatem
. Docet ergo
illa facere, hec scire
. Ideo docet,
quia, mandatis tuis credidi
. Convenientius videretur dixisse,
mandatis
obedivi.
Mandatis
enim
convenit obedire
, quia mandata facienda suscepimus;
promissis
{191.1077B}
convenit
credere; sed congrue ait
,
mandatis tuis credidi
,
scilicet quod tu illa mandaveris, non aliquis homo, licet per hominem
ministrata sint.
Et est sensus; Fides qua credidi ista, tua esse mandata, impetret a te gratiam, qua faciam ista que tu mandas. [ALCUINUS., HIERONYMUS., Ambrosius, ALCUINUS., Ambrosius] Hominis
enim
non est, sed Dei mandare, et unde fiat dare
.
di Lc. 24, 45
marg.|
Vel ita; Bonitatem fecisti, dico,
doce me
iustificationes: quas
? non alias quero, sed quas aliis fecisti. Iucunditatem enim fecisti cum servo tuo, Domine, scilicet alio quolibet. quasi59 : Iucundasti aliis. Et hoc secundum verbum tuum, id est per Filium tuum. Nihil enim vere iucundum, nisi secundum verbum Dei. Multa enim videntur in hoc seculo iucunda, que non sunt multo suavia, que
{191.1077C}
usui nobis sunt; sed eadem nihil possunt prodesse defunctis. Et quia
aliis iucundasti, iucunda etiam et mihi, ne fatiger
. Et hoc est quod dicit,
bonitatem
vel iucunditatem
, et disciplinam, et scientiam doce me
, hoc merito,
quia mandatis tuis credidi
. Qui
enim
credit
mandatis
,
scientiam
eorum que in
mandatis
docentur, potest habere
. Ecce per fidem
habetur scientia, que vera cognitio
est
eorum que sunt. Unde Salomon:
Deus dedit mihi eorum que sunt cognitionem veram
dj; per
scientiam
vere
assumitur
vel accipitur
disciplina
. Quod enim scimus placere Deo posse, in eo nos ipsa conversatio delectat, que disciplina.
Etsi sit amara carni, debet esse iucunda menti, quia suavis est Dominus
qui dicit;
Tollite
{191.1077D}
iugum meum, quia leve; et onus meum, quia suave est
dk
. Per fidem enim mandatorum, scientia eorum assumitur; per
scientiam
disciplina, per quam fit bona et iucunda. Ideoque ad illa tria, unum hoc retulit, scilicet,
quia mandatis tuis credidi
.BT
dj Sap. 7, 17
dk Mt. 11, 30
BT
¶Codd. :
PL191
59 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,67
(9.III)
(9.III)
prol.|
marg.|
Priusquam humiliarer
. [GLOSSA INTERLINEARIS., AUGUSTINUS. Ambrosius] quasi60 : Fecisti iam bonitatem, et item
dixi:
doce
bonitatem; ad quod prodest humiliatio correctionis et discipline, quam
peto, sed p
riusquam humiliarer ego deliqui
in Adam, in quo omnis homo
tamquam in radice vitiatus
est,
et vanitati subiectus, quod prodest experiri ut deiecta superbia, diligatur
{191.1078A}
obedientia, et pereat non reditura miseria. Unde subdit:
Propterea
, scilicet
ne rursus
humiliarer
,
eloquium tuum custodivi
. Ecce humiliatio est correctio. Dico custodivi, et
BU
BU
¶Codd. :
PL191
60 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,68
(9.IV)
(9.IV)
prol.|
marg.|
Tu bonus es
[Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius] id est suavis. Laudat iudicem ut impetret
, dicens:
Bonus es
, proprie est bonus in se, et ex se; et bonus, quia dat bona data
petentibus se
dl.
Et in bonitate tua
, id est in tua suavitate
doce me iustificationes tuas
. Vere vult facere iustificationes, quando eas in eius suavitate vult discere. Infirmus ergo homo, non vult acerbitate legis
iudicari, non asperitatem medicamentorum sibi adhiberi, non ferro incidi vulnerum
{191.1078B}
fibras;
sed bonitate Dei
curari vult,
ut et si acrioribus opus est, moderate fiat et mitiget Deus vim doloris. Iustificatio est opus iustitie, quo melius docemur in Evangelii bonitate, quam in legis severitate. Ibi damnatio, hic remissio..BV
dl Lc. 11, 13
BV
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,69
(9.V)
(9.V)
prol.|
marg.|
quasi61 : Doce, et opus est, quia
adest
colluctatio, ubi ostendam re, quod didici. Et hoc est:
Multiplicata est
, vi et numero,
super me iniquitas superborum
, quos humiliatio tua nondum humiliavit.
Iniquitas
est
multiplicata
in me, tamen non
{191.1078C}
refrigescit
charitas, quia
in suavitate didici iustificationes. Et hoc est:
Ego autem scrutabor
, vel scrutabar,
mandata tua
sicut amans. Ad hoc enim scrutatur, ut cognita faciat, et
faciendo
perfectius cognoscat, quia perfectius cognoscuntur cum fiunt.
Scrutabor
dico,
in toto corde meo
, ut tantum heream mandatis, quantum illi superbi volunt seducere. Et etiam
BW
BW
¶Codd. :
PL191
61 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,70
(9.VI)
(9.VI)
prol.|
marg.|
Cor eorum
superborum
coagulatum est sicut lac
[Ambrosius, AUGUSTINUS.] id est
induratum vitio accessit. Ut enim
lac
natura sui speciosum, ac sincerum est, sed corruptione coacescit, sic humani cordis et
{191.1078D}
mentis natura sincera est, et perspicua, priusquam vitiorum commistione coacescat. Ergo
coagulatum est cor eorum
, per invidiam, et superbiam, que puritatem nature corruptione malitie vitiarunt.
Ego vero
, quasi62 : Illi ita.
Ego vero legem tuam meditatus sum
. Hoc opponit duritie illorum, quia
contra obstinationem eorum refrigerium est meditatio legis,
ergo
BX
BX
¶Codd. :
PL191
62 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,71
(9.VII)
(9.VII)
prol.|
marg.|
Bonum est mihi quia humiliasti me
[Ambrosius AUGUSTINUS.] quia in
penam
vertisti
eruditionem. Unde Apostolus:
Placeo mihi in infirmitatibus meis
dm
. Et est:
Humiliasti me
, id est diversis tentationibus exercuisti,
ut discam
facere
iustificationes tuas
, id
{191.1079A}
est
opera iustitie. Sed quia hoc non fit nisi per dilectionem, ubi suavitas
est.
BY
dm 2Cor. 12, 10
BY
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,72
(9.VIII)
(9.VIII)
prol.|
marg.|
Bonum mihi
. [CASSIODORUS. Hilarius CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Hic frequenter iterat bonum, quia semper magis dulcescit. quasi63 : bona est humiliatio, quia bonum est quod inde acquiritur.
Bonum
est etiam
lex oris tui
. Lex
est
evangelium
ore
Christi prolatum.
Bonum
dico
super millia auri et argenti
;
super millia
dicit infinite, quia bonitas comparationem similem non poterat invenire. Hoc autem premisit,
et postea adiunxit,
auri et argenti
, ut comparatio
auri et argenti
vilesceret, que sunt precipua cupidis. Ideo ergo dicit, super, quia
amplius diligit charitas legem
{191.1079B}
Dei, quam cupiditas
millia auri et argenti
.BZ
BZ
¶Codd. :
PL191
63 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,73
(10-י)
(10-י)
prol.|
marg.|
Manus tue
. [CASSIODORUS. Ambrosius, ALCUINUS.] In hac decima littera intellectum mandatorum
Dei dari sibi
petit, ut vera vita fruatur. Quam quia nemo habere valet, nisi peccata confiteatur, quod maxime fit in adversis, ideo prescribitur littera Iod que interpretatur
confessio vel desolatio, quod
bene
convenit. Citius enim confitentur
qui
desolati
sunt
in adversis. {191.1079D}
In secundis
quippe
solet homo extolli.
Cum enim urgetur adversis, tunc divinum implorat auxilium. Cum ante succedunt prospera, fit animus elatior [(173)] . Interpretatur etiam
Iod
scientia vel principium
propter quod etiam recte huic octonario prescribitur, quia hic docetur homo creatus esse impassibilis et immortalis, et in plenitudine scientie, ad quam bonus homo desiderat reverti, cuius in hac vita initium habet intellectum. quasi64 : Lex tua est mihi bonum super millia. Et merito, quia
CA
CA
¶Codd. :
PL191
64 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,(10.I)
prol.|
marg.|
{191.1080A}
Manus tue fecerunt me
[AUGUSTINUS. Ambrosius] secundum
animam ad imaginem et similitudinem tuam,
et plasmaverunt me
, vel paraverunt,
vel finxerunt,
secundum corpus, secundum quod omnes
in Adam fecit.
marg.|
Vel in
singulorum
generatione omnes facit
. Manus vero Dei, accipitur
virtus operationis
; vel quia
pluraliter
dicit,
manus tue
, accipiuntur
virtus et sapientia, quod utrumque Christus est.
marg.|
Vel manus Dei
Patris, sunt
Filius et Spiritus
sanctus
qui cooperantur
. Non est itaque hoc contrarium illi quod in Evangelio dicitur de Verbo Dei:
Omnia per ipsum facta sunt
dn
. Idem enim est verbum Dei, et manus Dei. Notandum quippe quod magne commendationis usus est exordio, cum opus Dei se esse dicit, sed utramque sui naturam, quo facilius circa
{191.1080B}
operis sui gratiam favor inclinaretur auctoris, et grandis etiam hominis prerogativa monstraretur.
Pretiosum
quippe
opus
Dei est
homo
; de aliis namque operibus legitur:
Dixit, et facta sunt
do; hominem vero manibus figuravit, quasi studiosius operans
in hominis creatione,
de
qua quasi quodam consilio ante tractat, quam fiat,
et specialis hortatus
precessit:
Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram
dp. Quasi hic laboret Deus, ut studiosa operatio in hoc notetur. Tanta denique est hominis dignitas, quod homo legatur sedere ad dexteram Dei, non angelus, qui ab angelis honoratur
. Ipse est
unigenitus
Dei, qui est
imago Dei
genita, non creata secundum quod Deus. Nam
{191.1080C}
secundum quod homo ad imaginem Dei creatus est, sed iuxta deitatis naturam, genita imago est
. Homo
vero
non; sed
tantum
ad imaginem
factus,
habens aliquid de imagine secundum immateriale
. At
secundum
hoc
quod plasmatus est, de materia pulvere
est. Disce ergo, homo, ubi grandis et pretiosus sis. Vilem quippe de terra demonstrat, sed gloriosum virtus; pretiosum te facit imago. Quid enim tam pretiosum quam imago est Dei? Quam retinens homo iure vocaris, hominis nomen non amittis; cum vero, eadem neglecta, in vitia cadis, non hominem, sed aut serpentem, aut vulpeculam, aut iumentum et huiusmodi, te consuevit Scriptura vocare.
dn Io. 1, 3
do Ps. 148, 5
dp Gn. 1, 26
marg.|
Unde:
Nolite fieri sicut equus et mulus
dq
. Et de Herode ait:
Dicite vulpi illi
dr
. Ideoque
{191.1080D}
in Ezechiele dicitur nomine geminato:
O homo, homo
ds
, ut qui exterius formam hominis habet, intus imaginem Dei servet. Vindicat enim Deus imaginem suam de eo, qui imagini illi fecit iniuriam, ut per malitiam homo quod erat esse desineret, et fieret mulus ex homine. Postquam enim peccasti, aliud esse cepisti; illud quod eras esse desiisti. Exutus autem celestis imaginis ornamento, etiam nomen hominis amittis, qui gratiam hominis non tenes. Magnum opus Dei, es homo, magnum est quod tibi Deus dedit.
dq Ps. 31, 9
dr Lc. 13, 32
ds Ez. 14, 4
marg.|
Hanc hominis dignitatem commemorat hic dicens:
Manus tue fecerunt me
, {191.1081A}
et plasmaverunt me
. [GLOSSA INTERLINEARIS., AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS., CASSIODORUS.] quasi65 : Operatio tua te moveat, que in homine egregia est
commemorata sue originis dignitate, intellectum qui per peccatum obscuratus est, petit restitui, dicens;
da mihi intellectum
; ab alio non quero
, nisi a te, tu
qui fecisti refice.
Intellectum da mihi
purum; etsi
enim
omnibus
est purus
intellectus per naturam
, quo discernitur homo a pecore,
tamen
a
peccando deformatus est, et quotidie renovatur
. Unde apostolus:
Renovamini spiritu mentis vestre
dt [AUGUSTINUS. ALCUINUS., AUGUSTINUS.] Dari ergo sibi intellectum petit,
ut magis serenentur oculi interiores
: quod fit per fidem, qua
mundantur corda, quia licet nemo possit credere in Deum, nisi aliquid intelligat, cum
fides sit ex
{191.1081B}
auditu
du
predicationis, tamen fide sanatur, ut ampliora intelligat. Alia enim sunt que nisi intelligamus, non credimus; alia que nisi credamus, non intelligemus,
ideoque subdit: ut discam, ad hoc da intellectum
ut discam
mandata tua
; Si non possum deitatem
videre, saltem mandata discam.
Vide quam alte intelligenda sunt mandata, ad que petit iste intellectum, qui iam custodivit ea
, cuius non omnimodo iste expers est, dum a Deo petit.
Ipse enim solus dat intellectum, et si aliquando ministro angelo, ut Danieli dedit, cui dixit angelus:
Veni intellectum tibi dare
dv
. Deus tamen per seipsum, qui lux est illuminat pias mentes, etsi aliquando utatur angeli ministerio.
Ita enim dicitur
{191.1081C} angelus intellectum dare homini, ut quisquam dicitur dare lumen domui cui fenestram facit, cum eam sua luce non penetret et illustret.CB
dt Eph. 4, 23
du Rm. 10, 17
dv Dn. 10, 14
CB
¶Codd. :
PL191
65 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,74
(10.II)
(10.II)
prol.|
marg.|
Qui timent te
. [Ambrosius, AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Ambrosius] quasi66 :
Da intellectum
, quia si dederis, omnes
qui timent te videbunt me
, intus non extra tantum
hic, et maxime in futuro,
et letabuntur
omnes
qui timent
;
letantur, si uni datur quod petit, et clemens Deus libenter facit, quod omnes delectet
.
Timentes
ergo
vident iustum et letantur; aliis invisus est iustus, et gravis ad videndum
, sicut legitur in Evangelio de plerisque qui Dominum videre non poterant, et alii quoque transitum ei denegabant
dw
{191.1081D}
. Ideoque timentes Deum dicit videre se et letari. Magna enim
virtus est in oculis
, quod in naturalibus apparet. Animal enim visum
prodest
dictericis,
prior videns lupus vocem aufert; basiliscus, si prior videt occidit; si prius videtur, occiditur
. Quare
ergo virtus est in oculis iusti, qui cum fide videtur? qui cum
sit
imago Dei ab
hominibus
honoratur
, eius utique oculorum radii virtutem quamdam videntur infundere iis qui fideliter eum videre desiderant.
Est
enim
insitum bonis ut virtutes suas in aliis ament. Perfectioribus ergo iusti aspectus letitia est, plerisque vero correctionis admonitio
est.
Sed quomodo
quis debet videre iustum?
non in corpore, non in vestimento, non in vultu tantum, sed intus videat. Non enim illum videt,
{191.1082A}
nisi eius viderit mentem, nisi eius intenderit sermonem. Tunc ergo letabitur, cum ista cognoverit. [AUGUSTINUS. ALCUINUS., AUGUSTINUS.] Et nota quod posuit,
timent
, verbum presentis temporis,
videbunt
, autem, et,
letabuntur
, futuri temporis,
quia
in presenti timor ubi est tentatio. Letari
vero
et videre in futuro
perfecte. Ideo
letabuntur quia in verba tua
, id est
in ea que promisisti,
supersperavi
, ut sim filius promissionis
. Et nota quod non ait, simpliciter speravi, sed
supersperavi
,
quia
enim
Deus potest facere supra quam intelligitur: parum est ea sperare que intelligimus, vel petimus, sed debemus
semper sperare.
Vel de angelis
potest accipi;
qui timent te videbunt me, et letabuntur, quia in verba tua supersperavi
. Angeli
enim
{191.1082B}
letantur de hominibus, si sperant in verbis Dei. Considerans autem Ecclesia, que adhuc timet huius vite misericordiam, et quod
caro cupit contra spiritum
, inquit :CC
dw Cf. Lc. 8, 19
CC
¶Codd. :
PL191
66 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,75
(10.III)
(10.III)
prol.|
marg.|
Cognovi, Domine
[Haimo, CASSIODORUS.] quasi67 : Ideo da intellectum, quia
iam
cognovi, Domine
,
quia iudicia tua
sunt
equitas
, id est
iusta est animadversio Ade. Summa enim equitas est, ut qui per superbiam delinquunt, purgentur humilitate. Unde subdit:
Et in veritate tua
, id est, iusto iudicio
humiliasti me
, in mortem; sed nunc,CD
CD
¶Codd. :
PL191
67 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,76
(10.IV)
(10.IV)
prol.|
marg.|
{191.1082C}
Fiat misericordia
, etc. [AUGUSTINUS. Ambrosius et AUGUSTINUS. Ambrosius] Primo
veritas humiliavit in mortem. Deinde
misericordia instaurat ad vitam, promittente hoc Deo. Hec autem
misericordia
est
regeneratio, fides, spes, charitas, que de
misericordia
Dei veniunt. Et hec
sunt solatia in hac miseria, non gaudia beatorum
ut consoletur me
, non petit auferri erumnas que sunt ad purgationem, sed consolari.
Fiat
, dico,
secundum eloquium tuum
, factum
servo tuo
, id est
secundum
quod promisisti
servo tuo
.
marg.|
Vel ita:
Cognovi Domine
. quasi68 : Ideo opus est intellectu
, quia
ex dato intellectu
,
cognovi, Domine, quia iudicia tua sunt equitas
,
in omnibus que fiunt
, etiam cum filios flagellas,
quia per labores premia
dantur.
{191.1082D}
Et nota quod ait cognovi, non ait credidi. Aliud est enim credere, aliud agnoscere;
fides timentis est, agnitio sapientis. Qui enim timet, rationem non querit
.
Ubi fides est, non statim cognitio; ubi cognitio est, fides precedit. Ita ergo perfecte cognovit iste ut humiliaretur
in veritate
,
quod est ad salutem humiliari. Sciebat enim prospera vel adversa ad tentandum data
. Unde subdit:
Et in veritate
. quasi69 :
Cognovi. Et
ideo
humiliasti me in veritate tua
,
ut bene feram prospera vel adversa
.
Erectus non videt vera iudicia
, sed nunc
fiat misericordia tua servo tuo
. Non mutatur sensus; sed ordo littere:
Ut consoletur me
. In labore
enim
perfectus
vir, non finem
laboris, sed verbum consolationis petit, ut bene
perferat.
Fiat
, dico,
secundum eloquium
{191.1083A}
tuum
, id est sicut promisisti. Sed post hec, et per hec,CE
CE
¶Codd. :
PL191
68 quasi] + dicat
PL
69 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,77
(10.V)
(10.V)
prol.|
marg.|
Veniant mihi
[AUGUSTINUS.] in futuro, miserationes
tue, et
per illas
vivam
vere, exprimit quid per misericordiam detur, scilicet vita eterna, que sola est vita sine additamento. Quo merito
quia lex tua meditatio mea est
. Hec
meditatio
, cogitatio amantis est, qua cogitat, ut
per dilectionem operetur
, nec refrigescat iniquitate superborum. Hec ergo
meditatio est
in fide,
que per dilectionem operatur
dx
CF
dx Gal. 5, 6.
CF
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,78
(10.VI)
(10.VI)
prol.|
marg.|
{191.1083B}
Confundantur superbi
. [Ambrosius, CASSIODORUS.] quasi70 :
Mihi veniant miserationes
, sed
superbi confundantur
, id est pudeat eos,
quia fecerunt iniuste iniquitatem
, id est,
sine iudicio,
ego autem exercebor
vel exercebar
in mandatis tuis
ut benefaciam etiam inimicis. Hoc est
remedium contra
inimicos
bacchantes. Ecce quod
supra
dixit,
lex tua meditatio mea est
.CG
CG
¶Codd. :
PL191
.
70 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,79
(10.VII)
(10.VII)
prol.|
marg.|
Convertantur
. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Hoc proprie caput nostrum, id est Christus dicit, ipse enim est ad quem convertuntur
timentes
: quasi71 : Superbi
confundantur
; sed
timentes te
, id est
incipientes
convertantur mihi et qui noverunt
, quos iam lectio
{191.1083C}
imbuit, et si nondum operatio
testimonia tua
de Christo per prophetas predicta, et in eo monstrata per miracula.CH
CH
¶Codd. :
PL191
.
71 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,80
(10.VIII)
(10.VIII)
prol.|
marg.|
Fiat cor meum
. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Post omnia non audet dicere quod
fit, sed petit fieri immaculatus. Et loquitur hic vir iustus. quasi72 :
Fiat
misericordia et vivam, quod ut impetrem,
fiat cor meum immaculatum
, non in viribus meis, sed
in iustificationibus tuis
, donata
enim
regeneratione, adiuncta confessione, fusa oratione, hoc sit. Ita
fiat immaculatum, ut non confundar
. quasi73 : Confundantur superbi, ad correctionem: ego autem non
{191.1083D}
ad penam. (In Iod nihil annotandum ponderis deprehendimus).
CI
CI
¶Codd. :
PL191
72 quasi] + dicat
PL
73 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,81
(11-ך)
(11-ך)
prol.|
marg.|
Defecit in salutare tuum
[CASSIODORUS. ALCUINUS., Amb., ALCUINUS.] In
hac
undecima littera peregrinus huius mundi adventum Domini nimis desiderat
primum, secundum antiquos patres; secundum, quantum ad modernos, dicens: Quanta
in hac exspectatione tulerit
a superbis, appetens
ut in mandatis Dei perseveret; et quia in hac exspectatione lassatus est ex desiderii dilatione, ideo premittitur huic octonario littera
caph
, que interpretatur
incurvatus, quia fessus longa militia, cupit dissolvi, et reverti ad principium, {191.1084A}
cuius
paulo
ante meminit; sed tamen non recusat laborem
si necessarium est manere in carne. quasi74 :
Veniant mihi miserationes tue, et vivam
, quia CJ
CJ
¶Codd. :
PL191
74 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,(11.I)
prol.|
marg.|
Defecit in salutare tuum, anima mea
. [AUGUSTINUS. ALCUINUS., AUGUSTINUS. Ambrosius] Est defectus laudabilis et optabilis. Et est defectus culpabilis, et damnabilis. Defectus a bono in malum, malus est; a malo in bonum bonus est.
Defectus
autem
simpliciter
sine adiectione
solet accipi in malo, sicut profectus in bono, nisi addatur
aliquid, ut cum
dicitur: Proficiunt in peius. Et hic dicitur
in salutare
, non a salutari
. Bonus est ergo defectus iste.
Talis enim defectus
{191.1084B}
indicat nimium desiderium boni nondum adepti
, sed avidissime concupiti,
ut Simeon et antiqui
qui
Christum venire desideraverunt. Unde sunt ille sacramentales septem antiphone, ante natale, O Adonai! O radix David! etc. quibus Salvatoris adventus petitur,
que omnes secundi toni sunt, quia ille invocatur, qui est Deus et homo. Et sunt septem, quia in eo septiformis gratie plenitudo est. Et nunc omnes iusti
eumdem
venturum desiderant
dy
. Neque hoc Ecclesie desiderium ab initio seculi requievit aliquantulum, nisi quamdiu hic cum discipulis in carne conversatus est, ut totius corporis Christi vox sit hec:
Anima mea defecit
, id est lassata est diutina exspectatione
, tenens affectu et desiderio,
in salutare tuum
, id est
Iesum Hebraice: {191.1084C}
quod enim vehementer est desiderabile, quasi ipsam animam illius deponit, qui desiderat; si tamen spes propior assurgat, dat vires. Itaque quanto longius est illud quod desideratur, tanto magis
deficit
ille qui desiderat. Id est ergo deficere
in salutare
, in id totis desideriis migrare, etiam quadam anime defectione transfundi.
Ecce curvatio humilitatis
.
dy 1Cor. 6.
marg.|
Vel ita,
Anima mea defecit
a se
, id est
ab animalitatis sue appetitu, tendens
in salutare tuum
, id est in Hierusalem.
marg.|
Vel ita
fit unus spiritus cum Deo. Quoniam qui adheret Domino, unus spiritus est cum eo
Spiritui ergo adherens
anima
,
deficit
ab eo quod est
anima
, et fit unus spiritus. Itaque quanto magis desiderat adherere salutari: tanto
{191.1084D}
magis
a se
deficit
. Ista ergo defectio imminutionem quidem fragilitatis, sed assumptionem virtutis operatur. [AMBROSIUS, AUGUSTINUS.] Et nota quod hic
practicus
esse
ostenditur
, quia sicut
anima
corpus vivificat, ita hic extra agit bona;
et ne dubites
quid dixit salutare,
addit
: et
in
verbum tuum
,
id est
in
filium
.
Vel in
verbum tuum
,
id est in promissum
tuum supersperavi
.
Hec spes facit per patientiam exspectare, quod non videtur
; nec simpliciter dicit speravi, sed
supersperavi
, quia plus futurum est, quam dici potest.CK
CK
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,82
(11.II)
(11.II)
prol.|
marg.|
{191.1085A}
Defecerunt oculi mei
. [Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] quasi75 : Anima mea defecit. Et etiam:
oculi mei
interiores,
quibus prophete dicuntur videntes, qui interius possunt loqui Deo. Item non ex infirmitate, sed ex fortitudine desiderii,
defecerunt
a contuitu temporalium tendentes,
in eloquium tuum
, id est in promissum
tuum. Et attende quod pluraliter dicitur,
oculi
, cum tamen unus sit oculus, interior scilicet mentis intellectus, quo videtur Deus; sed quia ille unus duobus modis videt Deum, per scilicet mystica et moralia, ideo duos oculos habere dicitur Ecclesia.
75 quasi] + dicat
PL
marg.|
Duo
ergo
sunt
oculi
Ecclesie mysticus et moralis.
Mysticus
est
acutior, moralis dulcior
.
Ideoque sponsus ad sponsam dicit: Corde nos cepisti, uno ex oculis tuis
dz
, quia mystico
{191.1085B}
oculo plus videt sponsa Christum, quam morali. Et fortasse isti sunt
oculi
, quibus Paulus videbat eterna, ubi cepit corporalia non videre. Vidit enim qui dixit: Quis es Domine? Videbat utique Christum, quem etiam Dominum fatebatur. Istis etiam oculis prophete dicebantur videntes, quia per revelationem ea que erant abscondita, mente cernebant. Hi ergo
oculi defecerunt in eloquium
nimio desiderio et cupiditate vehementi, tamquam opere lassati
.
Non est
enim
otiosus qui tantum verbo Dei studet; nec pluris est qui extra operatur quam qui studium cognoscende divinitatis exercet. Ipsa etiam sapientia maximum opus est et antefertur
,
Maria que audiebat, Marthe que
ministrabat
ea
.
dz Cf. Ct. 4, 9
ea Cf. Lc. 10, 38-42
marg.|
Et nota quia hic
iam theoricus demonstratur
, cuius
oculi
{191.1085C}
in verbum Dei
defecerunt
.
Oculi
dico
dicentes: Quando consolaberis me
? quasi76 : Moras patior. Quod fit ut res dilata dulcior veniat
. Et nota quod ait,
dicentes
. Lingua enim solet, non oculi loqui, sed
vox eorum, est gemitus et oratio. Dum autem ardent spiritualia desideria, frigescunt carnalia. Unde subdit:CL
CL
¶Codd. :
PL191
76 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,83
(11.III)
(11.III)
prol.|
marg.|
Quia factus sum sicut uter in pruina
. [AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS. REMIGIUS] Ut
est caro huius mortis
pruina
celeste beneficium, quo quasi gelu concupiscentia carnis torpet et contrahitur
. quasi77 : Ideo consolare
quia factus sum sicut uter in pruina
, id est divino
{191.1085D}
beneficio scilicet gelu continentie omnem calorem corporeum, et carnalis concupiscentie
ardorem
restinxi. Hec
pruina
refrigerat, non adurit: fecundat sata, non internecat. Ideoque forte in transformationem cum Dominus gloriam resurrectionis demonstraret in monte,
vestimenta eius facta sunt alba sicut nix
eb
, quia non ipse solus erit a contagione peccati alienus, sed quicumque resuscitatur congelatis cupiditatibus resurget frigidus. Unde:
In resurrectione neque nubent neque nubentur
ec
. Boni ergo sunt utres frigidi, id est in gelicidio constricti pruinis, non libidinis calore soluti, et sic
iustificationes
Dei
a memoria non labuntur
. Unde subdit,
iustificationes tuas non sum oblitus
, dum aliunde non cogitatur, quia torpet cupiditas, {191.1086A}
fervet charitas.
eb Mt. 17, 2
ec Mt. 22, 30
77 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel
ita;
Ideo desidero hoc,
quia factus sum
, comparatione futuri,
sicut uter in pruina
, id est vilis et
nulli liquori idoneus: et tamen
iustificationes tuas non sum oblitus.
[Haimo, Ambrosius, CASSIODORUS.] Vel per pruinam intelliguntur mali, qui non fervent charitate, sed algent infidelitate. Et est, ideo consolare
,
quia, factus sum sicut uter in pruina
, id est
inter malos
, mihi
commissa retinens,
iustificationes tuas
, quibus plenus
est
uter
.
non sum oblitus
, vel quia
uter
de exuviis fit mortui animalis, per ipsum iustus intelligitur
, qui castigat
corpus cum vitiis et concupiscentiis,
qui ut pellis mortui non sentit frigus peccati, qui
etiam
non frangitur necessitatibus, qui mollis est anime imperiis
. Et est:
Ideo consolare,
quia factus sum sicut uter in
{191.1086B}
pruina
.
Pruina
sunt
peccata seculi que
uter
non sentit
, id est carnalia desideria in me extinxi, ut ea iam non sentiam tamquam extincta. Et ideo;
iustificationes tuas non sum oblitus.
Quia
vero
scit tentationes non
esse
finiendas ante finem seculi, de ipso querit
subdens:
CM
CM
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,84
(11.IV)
(11.IV)
prol.|
marg.|
Quot sunt dies
. quasi78 : Ita desidero videre salutare
, sed
quot sunt
in hoc seculo
dies servi tui
,
dies
ait, non anni, quia
non sint annue more in hac vita;
quando facies de persequentibus me iudicium
[Ambrosius] id est
quando fiet ultio.
De persequentibus me
, id est diabolo
et
ministris. Hoc
de iudicio
addit
, cum quesisset de diebus,
ne quis Ecclesiam
{191.1086C}
aliquo tempore ante
iudicium
, non futuram putet. Non enim finietur ante
iudicium
, sed cur de eo querit cum dicatur
in Evangelio:
Non est vestrum scire tempora vel momenta
ed [ALCUINUS., Ambrosius, ALCUINUS.] Prophetat autem hic illam interrogationem apostolorum futuram, in qua, scilicet hec prophetia impleta est
. Ideo autem ait
de persequentibus
, ut
quasi
per hoc notet quod
vult dies suos claudi, ut ab his liberentur
. Vel de presenti accipitur illud:
Quando facies de persequentibus me
, id est demonibus,
iudicium
, id est vindictam
ee. Hic
enim
conterit Deus Satanam sub pedibus nostris
.
ed Act. 1, 7
ee Rm. 16?
78 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita, ut alterum ad bonos referatur, alterum ad malos.
Quot sunt dies servi tui
? id est
{191.1086D}
quamdiu differs facere servis tuis, quod expedit. quasi79 : Fac servis pro misericordia, quando necesse est;
et
quando facies de persequentibus me iudicium
. quasi80 : Facias et impiis pro iustitia. Nam ad hoc ut persequantur
CN
CN
¶Codd. :
PL191
79 quasi] + dicat
PL
80 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,85
(11.V)
(11.V)
prol.|
marg.|
Narraverunt mihi iniqui
, ut fidem impediant
fabulationes [Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius] scilicet que
in
verba
delectant
tantum, unde alii ponunt delectationes, quod, id est, que delectatio
est in secularibus litteris et in Iudeis, et hereticis, id est diversis sectis Iudeorum et hereticorum, qui quasi cuiusdam fabule nenias narrant;
sed non
sunt mihi ista
ut lex tua
, quia
CO
CO
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,86
(11.VI)
(11.VI)
prol.|
marg.|
{191.1087A}
Omnia mandata tua sunt veritas
, non ut in illis
est
vanitas, me
ergo
in eis veritas
,
non verba delectant
, cuius est expers vana et errabunda 264 hereticorum loquacitas
iniqui
. quasi81 : Me veritas tua delectat, et propter hoc
iniqui persecuti sunt me
[AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] vel
iniuste, quia in me, non nisi veritatem persequuntur. Ergo
adiuva me
.
81 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita continua:
Iniqui
, quasi82 :
non modo, narraverunt
fabulationes,
sed
etiam
persecuti sunt me iniqui
, ut depravent veritatem; sed
adiuva me
, quasi contra belluam
, ut contra eos
pro veritate certem. Hoc
autem
cum facit Ecclesia patitur
tormenta. Quod et addit:CP
CP
¶Codd. :
PL191
82 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,87
(11.VII)
(11.VII)
prol.|
marg.|
{191.1087B}
Paulominus
. [AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] quasi83 : Ideo
adiuva
, quia
paulominus consummaverunt me in terra
, facta multa strage martyrum, adeo nimia persecutio contra carnalem infirmitatem. Sed quia non frustra dicitur,
adiuva me
, subdit:
ego autem non dereliqui mandata tua
. Sed
ut possit perseverare usque in finem, subdit:CQ
CQ
¶Codd. :
PL191
83 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,88
(11.VIII)
(11.VIII)
prol.|
marg.|
Secundum misericordiam tuam
[AMBROSIUS AUGUSTINUS.] non meritum meum,
vivifica me
, ne amando vitam temporalem negem; et sic perdam vitam spiritualem
.
{191.1087C}
Dico
vivifica me, et
sic
custodiam testimonia oris tui
, id est
martyria.CR
CR
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,89
(12-ל)
(12-ל)
prol.|
marg.|
In eternum Domine
. [AUGUSTINUS. Alcuinus, CASSIODORUS. Ambrosius] Fessus exspectator qui supra cupiebat dies suos claudi, « et esse cum Christo »ef, hic ostendit se “non recusare laborem”eg, imo est ardens ad serviendum ei, cui angeli serviunt et omnes boni et omnis creatura qui in hac duodecima littera virtutem Dei et facta describit, dicens temporalia finiri, sed non mandata eius, secundum illud; « Celum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt »eh. Et quia hec mandata intelligenda sunt diligenter et indaganda. Ideo congrue huic octonario premittitur littera,
lamed
, que interpretatur cor, vel sermo, vel cor servitutis, quia hec precepta prudenter sunt intelligenda, vel sollicite servanda. Celestia enim et {191.1088B} casta sunt eloquia Dei, nihil in eis adulterina opinione miscendum est, sed totum sincera atque spirituali veritate resplendeat. Levetur ergo cor circumcisum ad ea; decet enim in te manere, quod
in celo
perseverat et illud semper meditari.
CS
ef Cupio dissolvi et esse cum Christo] : sententia ex Phil. 1, 23-24 : « Coarctor autem e duobus : desiderium habens dissolvi et esse cum Christo, multo magis melius | permanere autem in carne, necessarium propter vos », ut ref. Augustinus, Ambrosius, Hieronymus et passim ; cf. Sabatier, t. 3, p. 815. [MM2022]
eg Cf.
Sulpicius Severus,
Vita Martini.
eh Lc. 21, 33
CS
¶Codd. :
PL191
marg.|
Unde in sequenti: Nisi quod
lex tua meditatio mea est
. Et illud: In eternum non obliviscar iustificationes tuas. Serva ergo verbum Dei, et serva illud diligenter in corde tuo. Littere huius sententia sic continuatur ad precedentia. Dixit supra: Paulominus consummaverunt me in terra; sed quia non permisit eum Deus consummari in terra, admiratus Dei potentiam exclamat:CT
CT
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,(12.I)
prol.|
marg.|
In eternum non obliviscar
. [CASSIODORUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] quasi84 : Nisi meditarer in lege
,
periissem
; sed quia per legem vivo, non potest a memoria elabi. Et hoc est,
in eternum
, id est
per totam vitam. Vel
in eternum
, id est
si semper viverem,
non obliviscar iustificationes tuas
, id est
legem que a peccato purgat.
84 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita: Sicut Israelite in terra promissionis
sue memores liberationis ab Egypto gratias agebant: ita et iste liberationis sue memor, de spirituali captivitate dicit,
in eternum
, id est in eterna vita
non obliviscar iustificationes tuas
, quasi
in vera terra promissionis erimus memores, unde liberasti
{191.1090D}
et agemus gratias. Ideo
non obliviscar iustificationes tuas quia in ipsis vivificasti me
, nihil extra te petentem, quem Adam perdidit. Ecce unde fit ne periret in humilitate, Deo scilicet
iustificante. Et
quia vivificasti me
CU
CU
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,90
(12.II)
(12.II)
prol.|
marg.|
In generatione et generationem
. [Hilarius, Ambrosius, AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] id est
in duobus populis, scilicet
legis et Evangelii,
permanet
veritas
tua
, id est Christus. Prius
enim fuit
in fidelibus Veteris Testamenti; postea
in fidelibus Novi
Testamenti. Et hoc ideo, quia
fundasti terram
, id est
Ecclesiam, scilicet
{191.1089B}
sanctos in fide, in qua
permanent
. Unde subdit, et prima
veritas tua
in ea, vel econverso, ipsa in veritate. Ad litteram enim terra movenda est..CV
CV
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,91
(12.III)
(12.III)
prol.|
marg.|
Ordinatione tua perseverat dies
. [Ambrosius, CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Singulariter ille unus dies eternus
intelligitur,
qui non habet noctem. Ille dies est cui
verus sol
Christus numquam occidit. Noster enim
dies
nocte clauditur, nec inde dubitandum
quin
in celo et generatione
permaneat verbum
, quoniam
omnia
, et
temporalia et eterna,
serviunt tibi
. Omnia enim
pro suo nutu disponit
, etsi
diverso modo
. Aliter, In eternum. Iustus qui supradixerat,
persecuti sunt
me,
et consummaverunt
me
in terra, quasi tederet eum
{191.1089C}
huius mutabilitatis et tentationum, inflammatus desiderio celestis Hierusalem, et in eam suspiciens dicit:
In eternum
, Domine,
veritas tua permanet in celo
, id est
in angelis custodientibus eternam militiam: post celum subdit de terra
dicens:
In generatione et generationem permanet veritas tua
. Invenit iste in terra generationes que non sunt in celo
, cum ait
in generatione et generationem
. Qua repetitione vel omnes successiones notat, a quibus numquam deest veritas Dei in sanctis, vel populum legis et Evangelii.
Deinde
subdit causam
, quare veritas permaneat, quia
fundasti terram et permanet
, id est in Christo fundamento morantes in terra
fundasti
; et hi permanent in domo in eternum, quod non filii
{191.1089D}
ancille
; et
ordinatione tua perseverat dies
, quia omnia ista sunt dies quam fecit Dominus. Bene dico
ordinatione tua
, quoniam
omnia serviunt tibi
scilicet omnia de quibus loquitur, que pertinent ad hunc diem: impii enim non serviunt
.
marg.|
Vel ita: in eternum: [Ambrosius, AUGUSTINUS. REMIGIUS] quasi85 : In verbum tuum, id est in Filium supersperavi: et merito, quia verbum tuum, o Domine, id est Filius tuus permanet in celo, id est in Ecclesia, scilicet in bonis, quod non in terra, id est in malis: scilicet
Ecclesia paradisus est dicta
, in quo erat lignum vite. Permanet dico, in eternum secundum illud:
Sedes tua, Deus, in seculum seculi
ei. [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS., Haimo, GLOSSA INTERLINEARIS., Ambrosius] Deinde quia quod dixerat exponit subdens:
In generatione et generationem
, hoc
{191.1090A}
ut supra,
permanet veritas tua
, id est Deus;
sed hoc non habet a se, sed a te, quia
fundasti terram, id est
animam vel corpus, ne diffluat
per concupiscentias. Et permanet in bono,
nec maiores etiam a se habet, quia dies
, scilicet maiores qui dicuntur dies, scientia,
ordinatione tua perseverat
, quicquid urgeat. Et merito dies
scientia
tue ordinationi subest
, quoniam
omnia serviunt tibi
. Hoc in futuro
implebitur cum omnia erunt
ei subiecta: modo multi sunt servi peccati.CW
ei Ps. 44, 7
CW
¶Codd. :
PL191
85 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,92
(12.IV)
(12.IV)
prol.|
marg.|
Nisi quod lex tua
[AUGUSTINUS. Ambrosius, ALCUINUS.] supradixit: fundasti terram et permanet.
Unde autem liberetur
{191.1090B}
terra, ut fundata permaneat
, subdit hic,
nisi
quia
lex tua
, quasi86 : Talis
es
tu, et
lex tua
est
tam valida cuius meditatio a tantis liberat.
Nisi
enim, etc.
86 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita iunge, omnia
tibi
serviunt, et merito, quia
nisi
hoc esset, quia
lex tua est meditatio mea
sciendi et faciendi, ut fuit Iob
tunc
quando paulominus consummaverunt. [GLOSSA INTERLINEARIS., Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius] Vel
tunc, id est ideo, quia non meditarer
forte periissem in humilitate mea
, id est in
deiectione et afflictione. Hec est
lex fidei, que per dilectionem operatur, qua impetratur gratia fortes faciens ne pereat in humilitate mortali. In hac iste iugiter meditatur, ne vincatur. Unde bene ait,
nisi
. Qui
enim
non ante exercetur
in meditatione legis, in bello ignarus est.CX
CX
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,93
(12.V)
(12.V)
prol.|
marg.|
{191.1090C}
In eternum non obliviscar
. [CASSIODORUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] quasi87 : Nisi meditarer in lege
,
periissem
; sed quia per legem vivo, non potest a memoria elabi. Et hoc est,
in eternum
, id est
per totam vitam. Vel
in eternum
, id est
si semper viverem,
non obliviscar iustificationes tuas
, id est
legem que a peccato purgat.
87 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita: Sicut Israelite in terra promissionis
sue memores liberationis ab Egypto gratias agebant: ita et iste liberationis sue memor, de spirituali captivitate dicit,
in eternum
, id est in eterna vita
non obliviscar iustificationes tuas
, quasi
in vera terra promissionis erimus memores, unde liberasti
{191.1090D}
et agemus gratias. Ideo
non obliviscar iustificationes tuas quia in ipsis vivificasti me
, nihil extra te petentem, quem Adam perdidit. Ecce unde fit ne periret in humilitate, Deo scilicet
iustificante. Et
quia vivificasti me.
CY
CY
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,94
(12.VI)
(12.VI)
prol.|
marg.|
Tuus sum ego
. [AMBROSIUS AUGUSTINUS.] Non vitiorum, non duorum dominorum, olim
meus esse volui, et perii; modo tuus
suum
, et ideo
salva,
salvum me fac
, et
debes,
quoniam iustificationes
, etc.
marg.|
Vel ita iunge, hoc modo
:
Tuus sum
, quoniam
non meas voluntates, quibus meus fui, sed
iustificationes tuas
, ut sim tuus,
exquisivi
. Alii alia querunt. Ego autem
exquisivi iustificationes tuas
. [Ambrosius, AUGUSTINUS.] I
ustificationes
{191.1091A}
dicit, que futura signabant, ut agnus paschalis
,
etc. que sunt primordia fidei sine quibus nemo perfecte novit gratiam. Nemo
ergo
putet significantias Veteris Testamenti
esse
negligendas, quas iste tam studiose exquirit. Ideo
salvum me fac
quia
CZ
CZ
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,95
(12.VII)
(12.VII)
prol.|
marg.|
Peccatores exspectaverunt me
[AUGUSTINUS.] quasi in insidiis
latitantes
exspectantes donec transiret, ut tunc
eum
occiderent.
Ut perderent me
, faciendo consentire ad malum; sed inde non perii, quia
testimonia tua
, id est
martyria
intellexi
. Nam
etsi confitentem urgebant, non cessi intuens finem sine fine, id est eternam beatitudinem.DA
DA
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,96
(12.VIII)
(12.VIII)
prol.|
marg.|
{191.1091B}
Omnis consummationis vidi finem
. [AUGUSTINUS. ALCUINUS., Ambrosius] Intraverat enim iste in sanctuarium Dei; viderat novissima, viderat alta Dei, que non possunt explicari. Sed brevi sententia dicenda concludit
, dicens;
vidi finem omnis consummationis
. Consummatio est omnium perfectio virtutum
, scilicet
pro summo bono omnia facere, usque ad mortem pro veritate certare, cuius finis est in regno Christi excellere, scilicet ipse Christus quem mente vidit venturum
. quasi88 : Intellexi testimonia
, et,
vidi consummationis omnis finem
, id est Christum, qui est retributio et beatitudo nostra. Et ideo mandatum
{191.1091C}
tuum, quod est nimis latum;
est mihi, latum, quasi facile factu
. Illud
latum mandatum
est
charitas, sine qua non valeret inter quecunque tormenta martyria confiteri, in qua mille angustie
sunt,
sed angusta via facit ire, in qua
tota lex pendet et prophete
ej.
Latum
est ergo
mandatum
charitatis. Quid enim latius quam ut ibi pendeat tota lex et prophete?
ej Mt. 22, 40
88 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita: dico, intellexi testimonia tua, et vere. Nam
omnis consummationis vidi finem
, id est, intellexi, in quo debeat consistere finis omnis bone actionis,
scilicet
ut
nemo in se, sed in Domino glorietur. Et ita hoc vidi, quod mandatum tuum est
nimis
latum, quia etiam inimicos diligo. Augusta namque via per gratiam est nimis lata, ut etiam inimicos diligere faciat. {191.1091D}
Vel
vidi finem omnis consummationis
, quia intellexi complenda esse precepta Dei, non obtentu terrenorum, sed eternorum
; latum mandatum tuum nimis.
marg.|
Vel ita est consummatio malitie, et est consummatio iustitie, sed utriusque finis est Christus, quia consumit malitiam, et consummat iustitiam: illam consumit dolendo, hanc consummat remunerando. In primo ergo adventu quando iam mundus in maligno positus consummaverat suam malitiam, fuit Christus finis consummate malitie. In secundo adventu erit finis consummate iustitie. Et ideo ait,
omnis consummationis vidi finem
, id est, intellexi Christum esse finem male et bone consummationis.
Consummata
enim
malitia seculi venit Agnus
Dei,
qui per crucem eam finiret
, et
{191.1092A}
consummate iustitie
finis est Christus, quia remunerat
; et vidi mandatum tuum charitatis, nimis latum, hoc ut ante intelligendum est.
marg.|
[CASSIODORUS. ALCUINUS.]Vel ita:
Vidi finem omnis consummationis
, quia
omnibus secularibus terminum videt impositum
spiritu prophetico;
sed mandata
tua
non habent finem, quia latissima
sunt. Et hoc est quod ait, mandatum tuum est latum nimis.
Et ideo illis
temporalibus
spretis, hec petantur: nimis, dicit pro charitate, que dicta prophetarum et totam legem concludit.
marg.|
Vel ita, et mutatur etiam ordo littere:
Mandatum tuum
, quod est nimis latum, id est dilectionem Dei et proximi
, vidi, id est
cognovi
esse finem
omnis consummationis
, quia omne bonum opus in charitate radicatur et formatur.
DB
DB
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,97
(13-מ)
(13-מ)
prol.|
marg.|
Quomodo dilexi
[CASSIODORUS.] In hac tertia decima littera, loquitur
vir iustus, qui meditatione prophetarum, et Evangelii profecit, dicens se super seniores intellexisse, et ideo esse Scripturas sibi dulces super mel [Ambrosius et HIERONYMUS. Ambrosius, ALCUINUS.]. Et quia hoc est ei per charitatem, ideo congrue huic octonario premittitur littera Men, quem interpretatur
{191.1093B}
viscera vel ex ipsis, quia
agit hic de
charitate que
est
ex ipsis medullis. Per hoc ergo intelligitur
multiplex dilectio, quia legem ex toto corde amat. Unde in ea Novum Testamentum invenit et superat
eos qui
tantum
veterem
predicant. quasi89 : Intellexi testimonia, vidi finem. Et merito, quia
DC
DC
¶Codd. :
PL191
89 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,(13.I)
prol.|
marg.|
Quomodo
, admirative dicit,
dilexi
, non timui,
legem tuam, Domine
. [GLOSSA INTERLINEARIS., Ambrosius] Ecce unde
sit ei latum
mandatum, ostendit. Dilectio
enim
est latitudo mandati. Qui
autem
diligit quod iubet Deus, et ipsam iussionem,
qua illud iubetur, que est lex diligit. Et nota quod dum ait:
Domine
, ipsum testem
{191.1093C}
invocat: quem diligit, qui
vere diligit
Deum legem eius diligit. Deinde exponens qualiter legem diligat, subdit,
tota die
, etc. [AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] quasi90 : Hoc modo
dilexi legem tuam
, quia lex tua meditatio mea est.
Tota die
, id est
continue, etsi caro impediat. Et bene ait, die, et non nocte, quia
semper est dies meditanti
in lege. Qui
autem
Novum Testamentum
in ea esse
nesciunt, illis
semper
est
nox. Bene etiam ait,
tota die
,
quicquid
enim
sancte agitur, meditari legem est. Talis pervenit in lege iustitie, quia querit iustificari ex fide, que per dilectionem operatur. Unde habet inimicos
, quos?
Iudeos, qui ex operibus gloriantur
, de quibus subdit:DD
DD
¶Codd. :
PL191
90 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,98
(13.II)
(13.II)
prol.|
marg.|
Super inimicos
. [Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] quasi91 :
Tota die
meditabor in lege. Et ideo
super inimicos meos
, scilicet
Iudeos, paganos, hereticos, qui vel non intelligunt, vel non operantur,
Prudentem me fecisti mandato tuo
, quia illi in signis, ego in veritate quiesco, quia illi zelum Dei habent, sed non secundum scientiam, quia suam iustitiam constituere volunt, sed iste iustitiam querit per fidem Christi, que est ex Deo
. Ita
prudentem me fecisti mandato tuo quia in eternum mihi est
, id est
sic interpretor, ut
ipsum mandatum
sit
in eternum
; et ad eternitatem mihi valeat. Illis vero tantum est in seculum. Illi enim temporalia
{191.1094A}
premia ut filii Agar servi ex mandato querunt, et ideo non es
t illis
in eternum
, sicut huic finito seculo. Secundum illos nullum potest esse legis mandatum, secundum istum in tabulis cordis erit dilectio Dei
in eternum
, et premium mandati custoditi; erit ipse Deus, qui mandavit
, quando erit Deus omnia in omnibus.DE
DE
¶Codd. :
PL191
91 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,99
(13.III)
(13.III)
prol.|
marg.|
Super omnes docentes
. [Ambrosius, CASSIODORUS.] quasi92 :
Super inimicos
prudentem me fecisti, quia etiam intellexi
super omnes docentes me
, qui, scilicet
erant de inimicis, id est
super
Scribas et Phariseos. Et hoc ideo,
quia testimonia tua meditatio mea est
in spiritu. Non
enim
in littera, sed in spiritu
{191.1094B}
quiesco, que
meditatio non
est
illorum qui falsa ibi sentiunt et docent.DF
DF
¶Codd. :
PL191
92 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,100
(13.IV)
(13.IV)
prol.|
marg.|
Super senes
. [Ambrosius, CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] quasi93 :
Super docentes intellexi
, quia
etiam
intellexi super senes
, id est
super seniores, corpore, non mente, quia
melius intelligit novus populus qui
hic loquitur, qui Christum accepit, quam ille senior Iudaicus qui precipuit benedictionem. Et hoc totum ideo,
quia mandata tua
, non hominum, sed Dei, que illi transgrediebatur,
quesivi
interius, non exterius accepi.DG
DG
¶Codd. :
PL191
93 quasi] + dicat
PL
marg.|
Potest etiam hoc totum accipi ex persona capitis ab illo loco:
Super omnes docentes me intellexi
. Hoc
{191.1094C}
enim
secundum caput
benedicitur, non tamen vox mutatur.
Unus
est
enim loquens Christus et Ecclesia propter illud sacramentum:
Erunt duo in carne una
ek
. Ita ergo, et in voce una, ait ergo,
super omnes docentes me intellexi
. Alius non
super omnes docentes
intellexit prophetas, sed Christus
super omnes
homines, quem Pater docuit
, de quo ipse ait:
Sicut docuit me Pater, hec loquor
el
, quod difficillime ex persona ipsius Verbi intelligitur. Nisi quis utcunque capere valeat idem esse Filium a Patre doctum esse quod genitum. Cui enim non est aliud esse, aliud doctum esse, quod illi est esse, hoc est ei doctum esse. A quo enim ei est esse, ab illo simul est ei
{191.1094D}
doctum esse. Ex persona vero hominis ubi formam servi
em
accepit, facilius intelligitur a Patre didicisse, que dixit. In qua forma servi constitutum maxime puerum potuerunt homines maioris etatis docendum putare.
ek Eph. 5, 31
el Io. 8, 28
em Cf. Phil. 2, 5-11
marg.|
Ideo
super omnes intellexi
,
quia testimonia tua meditatio mea est
[AUGUSTINUS.]
testimonia
meditabatur
que melius quam illi de se noverat. Doctores vero sunt seniores, de quibus
dicit,
super senes intellexi
, per hoc
nota
etatem
qua
puer inter senes sedebat
, et
super illos intelligebat, ut
fecit
in traditione seniorum de lavandis manibus.
Ideo ait;
Super senes intellexi
:
quia mandata tua quesivi
, quia
quem
Dominus
docet, facile doctores et senes superat. Hec
etiam
membris que ipse docuit conveniunt
, sicut ante legimus.
DH
DH
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,101
(13.V)
(13.V)
prol.|
marg.|
{191.1095A}
Ab omni via mala
[CASSIODORUS. Ambrosius, CASSIODORUS.]. quasi94 : Intellexi mandata et opere complevi, quia ab omni via ipsorum servorum et doctorum. Via dico
mala
, id est
criminali,
prohibui pedes meos
. id est
affectus
: quasi95 : Pronos et volentes ire
in malum. Sed iste prohibuit
ne perversitate eorum subverteretur
, id est
seniorum
. Ad hoc
prohibui
,
ut custodiam verba tua
quod aliter non poterat.DI
DI
¶Codd. :
PL191
94 quasi] + dicat
PL
95 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,102
(13.VI)
(13.VI)
prol.|
marg.|
A iudiciis tuis
sic
prohibui pedes meos
a via eorum, quod
non declinavi a iudiciis tuis
[CASSIODORUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] id est
ab his que constituisti ad regulam
{191.1095B}
vivendi
, a
semitis veteris vel nove legis; cuius
rei est
causa quia tu, non Moyses, legem, id est Evangelium posuisti mihi
.
marg.|
Vel ita: Ideo
prohibui pedes
, quia
a iudiciis tuis non declinavi
, id est,
semper timui iudicia tua
. Unde alibi:
A iudiciis enim tuis timui
en. Et semper eis credidi, quia tu, intus digito tuo,
legem posuisti mihi
, id est
scripsisti
in corde,
non ut sicut servus timerem, sed diligerem.DJ
en Ps. 118, 120
DJ
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,103
(13.VII)
(13.VII)
prol.|
marg.|
Quam dulcia faucibus
. [Ambrosius, ALCUINUS., CASSIODORUS.] quasi96 : Intellexi mente, implevi opere, et etiam annuntiavi aliis, et hoc est:
Quam dulcia
sunt
eloquia tua
in quibus remissio, et vita predicatur, {191.1095C}
faucibus meis
cordis, non carnis
ad deglutiendum: et ori meo ad loquendum.
Faucibus
namque deglutit, ore loquitur, et loquenti sunt
dulcia
, et hoc
super mel
. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Alii interpretes dicunt:
Super mel
et favum
ori meo
. Et nota quod
ubique in iis comparationibus non, sicut ponit, sed super, quia hec divinis non possunt comparari.
Me
l
est
Vetus Testamentum; favus Novum, id est melli comparantur
eloquia
Dei, quantum ad Vetus Testamentum: favo quantum ad Novum,
quod
est
dulcius
Veteri, sicut favus melle. Vel melli, quod expressum et eliquatum est, aperta doctrina similis est: favo
autem illa
que de obstrusis sacramentis, quasi cereis cellulis ore mandentis, id est
{191.1095D}
disserentis exprimitur. Congrue ergo illa dicuntur in comparatione eloquiorum divinorum, cum quibus
eloquia
ipsa similitudines et affinitatem habent.
DK
DK
¶Codd. :
PL191
96 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,104
(13.VIII)
(13.VIII)
prol.|
marg.|
A mandatis tuis intellexi
. AUGUSTINUS :
Non mandata ipsa dico me intellexisse, sed
a mandatis
quia faciendo venit
iste
ad altitudinem sapientie, quia nisi per obedientiam mandatorum non
venitur
ad sapientiam occultorum. Unde
in libro Sapientie
97
eo
: «Concupisti sapientiam, serva mandata et Dominus prebet illam tibi». Si aliter feceris, dicitur tibi in libro Iesu, filii Syrah
ep: "Altiora te non quesieris, vel fortiora te ne scrutatus fueris, {191.1096A} sed que precipit tibi Dominus illa cogita semper" quia
et
antequam percipiatur sapientia et post perceptam
sunt cogitanda.
Quanto
vero
magis inflammat eum dulcedo amplioris sapientie, tanto crescit amor iustitie. Unde necessario odit
omnem
iniquitatem
. Ideoque subdit:
propterea omnem viam iniquitatis
, etc. DL
eo Sir. 1, 33 (Vetus latina)
ep Sir. 3, 22.
DL
¶Codd. :
PL191
97 Sapientie] + Eccli. I iuxt. Grecum
Ed1541 PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,(14-נ)
prol.|
marg.|
Lucerna pedibus meis
[CASSIODORUS. ALCUINUS., Ambrosius, ALCUINUS.]. In
hac
decima quarta littera
, qui supra mandata intellexisse et servasse dixit,
lumen
verbi
pedibus
suis
radiare gaudet
,
ex desiderio retributionem petens, et animam de humilitate, commendans
.
{191.1096B}
Hic enim agit de humilitate, quia initium boni et perfectionem Christo tribuit
. Et quia eo illuminante et adiuvante, mandata intelliguntur et perficiuntur: ideo premittitur littera
nun
que interpretatur
unicus vel pascua
eorum, id est
Christus
, qui est
singularis adiutor, et pascua animarum
.
marg.|
Recte ergo dicitur
Nun
, unicus vel pascua eorum, quia
hic agitur
de Unigenito Dei et eterni luminis claritate, qui est etiam pascua fidelium. Ipse enim nos pascit et reficit. Bona est hec pascua, quia carpis illic novum florem, quia resurrectionis dedit bonum odorem; carpis illic lilium eternitatis, et rosam Dominici corporis et sanguinis. Docet autem humilitatem in hac pascua
,
id est in octonario isto, ubi agit de hac pascua, ipse etiam Christus qui est pascua nostra
{191.1096C}
humilitatem in se docuit. Ipse enim verus David humilis et manu fortis, Patri obediens, oves Patris sui divina predicatione pascebat, quibus secundum Scripturas certis indiciis suum probabat adventum
. Littera sic continuatur. quasi98 : Sic et sic mihi et aliis profeci, et hoc non a me
, sed,
Verbum tuum
, id est
Christus, qui est Verbum in principio apud Patrem
eq
DM
eq Cf. Io. 1, 1
DM
¶Codd. :
PL191
98 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,105
(14.I)
(14.I)
prol.|
marg.|
Lucerna pedibus meis, scilicet pedibus mentis
[Ambrosius, GLOSSA INTERLINEARIS.], quibus lucet in nocte huius seculi, ut lune radius
, et est
lumen semitis meis
, id est,
semitis
bonorum operum. Attende quod idem
verbum
, {191.1096D}
id est
Christus
et
lumen
est, et
lucerna
; sed
lucerna
est Christus, dum ore nostro recensetur. Lucet enim in nobis tamquam in vase fictili, unde Apostolus:
Habemus thesaurum istum in vasis fictilibus
er: in se vero,
lumen
est inesxtinguibile quod
illuminat omnem hominem venientem
es
, etc. Mitte ergo oleum, ne deficiat tibi
lumen
lucerne, oleum, inquam, misericordie celestis et gratie, quo ungebantur prophete, quo cervicis nostre dura mollescunt, quo etiam collisa scopulis peccatorum foventur corpora
. Nota etiam
congruam verborum distinctionem
, dum ait:
Lucerna pedibus, et lumen semitis
.
Lucerna
enim sufficit
pedibus
ad ambulandum.
Semitis
vero opus est luce expansa
{191.1097A}
ad illuminandum. Vel
Verbum
, id est Christus, dicitur
lucerna
secundum legem, ubi minus clare lucebat;
lumen
, secundum Evangelium, ubi aperte irradiat. [AUGUSTINUS.] Vel
verbum
intelligitur
verbum
omnis
sancte Scripture
, que
est nobis
lucerna
. Unde Petrus:
Habemus certiorem propheticum sermonem, cui intendentes benefacitis tamquam lucerne in obscuro loco
et
. Et est
verbum tuum
, id est omnis
sacre Scripture
, scilicet
verbum
quod a prophetis
, vel apostolis
seminatur
, est
lucerna pedibus meis
, mentis,
in nocte huius seculi
lucens,
ubi
sunt laquei,
fovee, que
homo
sua providentia non vitaret
. Et idem
verbum
est
lumen semitis meis
, operum.
Lumen
tamen
proprie quod ex se lucet, non
est
nisi Deus
eu
, qui
illuminat omnem hominem
{191.1097B}
venientem in hunc mundum
ev
. Unde: Ego sum lux mundi.
Lucerna
autem est
creatura, que participat lumine. Ideoque de Ioanne dicitur:
Paravi lucernam Christo meo
ew. Cum igitur unigenitum
Verbum
equale
lumen
gignenti dicatur, et homo ab illo illuminatus dicatur
lucerna
, et nec homo sit
Verbum
, quod est
lumen
, nec illud
Verbum
sit
lucerna
, manifestum est de hoc non hic agi, ubi idem
verbum lumen
et
lucerna
dicitur. [CASSIODORUS.] Et nota quod
prius dixit,
pedibus
, deinde
semitis
, ut
nec
prius clarificati corde, post rectis gressibus ambulemus.DN
er 2Cor. 4, 7
es Io. 1, 9
et 2Pt 1, 19 (Vetus latina)
eu Cf. 1Io. 1, 5
ev Io. 1, 9
ew Ps. 131, 17
DN
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,106
(14.II)
(14.II)
prol.|
marg.|
{191.1097C}
Iuravi et statui
. [Ambrosius] quasi99 : Verbum est mihi lumen. Et ideo preeunte hac luce, quasi in lumine ambulans,
iuravi
. Alioquin infirmus dicit Iesus non esse iurandum omnino
ex
. Nemo enim bene iurat, nisi qui potest scire quod iurat. Deinde
exponit iurare
et,
pro id est,
statui
quasi per sacramentum, quia ita fixus est in eo, ut statuere habeatur pro iuratione
. quasi100 : Ego
tamquam bene ambulans ad lucernam, et rectas semitas habens.
Iuravi et statui
, id est firmiter
statui
. Quid?
custodire iudicia iustitie tue
, inter quelibet pericula. Quod fit per fidem, dum sub Deo iusto iudice, nec bonum sine fructu, nec malum impunitum credatur. [Ambrosius, AUGUSTINUS.] Ideo, ait,
statui custodire iudicia iustitie tue
, ut credam, scilicet cuique retribuendum
{191.1097D}
esse
secundum merita, et
etiam que hic aguntur in bonis et in malis
iusto iudicio Dei fieri
ut a nullo moveatur perfectus, sed pro hac fide sustineat gravia..DO
ex Cf. Mt. 5, 33-37
DO
¶Codd. :
PL191
99 quasi] + dicat
PL
100 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,107
(14.III)
(14.III)
prol.|
marg.|
Humiliatus sum
. [AUGUSTINUS. Ambrosius] quasi101 : Et ideo quia custodio
humiliatus sum usquequaque
. Vel usque valde,
a persecutore, non dico humiliavi me, ut humilitatem que in precepto est, intelligi sit necesse; sed
humiliatus sum
vehementi persecutione; sed ne fides deficiat, o
Domine
,
vivifica me secundum verbum tuum
, id est
secundum promissum
tuum,
ut custodiam
iudicia iustitie tue. Aliter, et anima moritur in tribulatione, nisi vivifices. Vel de virtute humilitatis
{191.1098A}
agit, cum ait:
Humiliatus sum usquequaque
; hoc volebat, qui custodit iudicia iustitie
tue. Beatus qui gloriatur humilitate magis quam potestate: potestas enim decipit; humilitas non destituit. Ideo, o
Domine, vivifica me secundum verbum tuum
, ut
secundum verbum tuum
vivam, et omnia cum ratione faciam. Et
o
DP
DP
¶Codd. :
PL191
101 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,108
(14.IV)
(14.IV)
prol.|
marg.|
Domine, fac voluntaria oris mei beneplacita
[AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] id est
sacrificia laudis charitate non timore oblata, placeant tibi ne reprobes, sed approba sacrificia laudis confessione oblata charitatis, non alio modo. Et ideo bene ait,
voluntaria
.
Voluntaria
enim est
confessio laudis, quam
iste
inter
{191.1098B}
angustias offert; qua oblatione placatus,
Et iudicia tua
, Domine,
doce me
[AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] que fidelibus aperis, que sepe dixit se accepisse, ex ardore
charitatis
iterum petit. Iam
enim
noverat; sed querit addi. Ideo
doce
, quia
DQ
DQ
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,109
(14.V)
(14.V)
prol.|
marg.|
Anima mea
, est
in manibus meis semper
. [AUGUSTINUS.] Plures
libri
habent
in manibus tuis.
Unde nullus potest eam rapere. Unde:
Iustorum anime in manu Dei sunt
ey
, in manu cuius et nos sumus et sermones nostri. Et
tuis manibus adiutus
legem tuam non sum oblitus
. Inde potest videri anima in manibus Dei locata,
hoc quidem planum est, sed
{191.1098C}
nonnulli codices habent:
Anima mea in manibus meis semper
, quod quomodo intelligatur ignoro.
Videtur iunior
ille filius animam in manibus suis habuisse
, dum
dixit
Patri:
Da mihi portionem substantie que me contingit
ez, unde perierat
. Ideo mortuus erat, nisi dicatur:
Anima mea est in manibus meis semper
, id est
in operibus meis [Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius] quia
semper laboro pro anima
, eo quod
eam semper offero tibi vivificandam, ut alibi
dicitur:
Ad te levavi animam meam
fa.
Et legem tuam non sum oblitus
. Nota ordinem verborum, et vide qualiter iste profecit;
humiliatus
enim vivificatur,
secundum
promissionem
Dei vivificatus spiritu voluntarius est minister, non ex necessitate. {191.1098D}
Deinde
talis
factus
docetur iudicia Dei
quod
sunt inscrutabilia
. Hec autem sunt
ut non reddat mala pro malis. Hec
autem
doceri potest qui animam semper intendit ad Deum, et legis Dei non est oblitus. Unde iam letus et securus dicit::DR
ey Sap. 3, 1
ez Lc. 15, 12
fa Ps. 24, 1
DR
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,110
(14.VI)
(14.VI)
prol.|
marg.|
Posuerunt peccatores laqueum
[Ambrosius, CASSIODORUS.] quasi102 : Non sum oblitus legem tuam, sed
licet peccatores ponant laqueum, non erravi.
Et hoc est:
Posuerunt peccatores laqueum mihi, et de mandatis tuis non erravi
. Mandata Dei sunt
celeste antidotum contra laqueos et venena seculi, quibus non capitur qui a mandatis tuis non declinat; quia iuxta ipsa non in ipsis sunt insidie.DS
DS
¶Codd. :
PL191
102 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,111
(14.VII)
(14.VII)
prol.|
marg.|
{191.1099A}
Acquisivi hereditate
[Ambrosius] id est
firma possessione a Deo, cuius heres est
iste
qui prius fuit heres Ade. Quid?
testimonia tua
, scilicet
ut testis Dei, id est ut martyr essem. Et hoc est mihi
in eternum
; quia non est in eis gloria temporalis, vana querentium, sed eterna gloria ad tempus
patientium, et sine fine regnantium, quia
exsultatio cordis mei sunt
, etsi afflictio
corporis sunt.
Et cum sint
exsultatio
, letus
DT
DT
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,112
(14.VIII)
(14.VIII)
prol.|
marg.|
{191.1099B}
Inclinavi cor meum
. [Ambrosius, AUGUSTINUS.]
marg.|
Vel ita continua: per humilitatem; superba enim respuit Deus,
ad faciendas iustificationes tuas in eternum propter retributionem. Iustificationes
dicit
opera bona, que operamur circa
necessitates proximorum, que non erunt eterna. Quomodo ergo
in eternum
facturi sumus iustificationes? Sed ista sine dilectione facta, non sunt iustificationes. Ipsa autem dilectio eterna est, eique eterna parata est retributio; et
ipsa
in eternum
diligens,
in eternum
meretur habere quem diligit. Quod ergo ait,
in eternum
, ad utrumque referendum
est, scilicet ad meritum dilectionis eterne, et ad premium retributionis eterne
DU
DU
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,113
(15-ס)
(15-ס)
marg.|
Iniquos
autem,
vel ex lege
, alia littera
odio habui
, quicumque sint [Ambrosius] quia nec amici contra Deum audiendi sunt.
Hoc autem non otiosis auribus, sed attentis audiendum est.
Hoc enim videtur
consentire illi,
quod Dominus ait:
Qui non oderit patrem et matrem, et uxorem et filios et fratres propter me, non est me dignus
fb
. Dissentire autem
videtur ab eo quod alibi
idem
Dominus precipit
dicens:
Diligite inimicos vestros
fc
,
etc. Et ab eo quod in lege precipitur de honorandis parentibus
fd
, sed hec inter se contraria non esse intelligit, qui causas dilectionis et odii diligenter attendit.
Natura
enim
quam Deus creavit in omnibus est diligenda et adiuvanda, iniquitas
{191.1100C}
autem odienda et disperdenda. Sunt ergo diligendi qui persequuntur, in quantum homines; et odiendi, quia mali
. Aliquos enim pie amare et odisse possumus, ut quos dilexeris odisse, et quos oderis amare conveniat. Similiter
amici vitandi sunt, qui mala suadent: qui sepe flectunt quos ferrum non vincit, quod audiendum est et caute agendum. Amandi etiam sunt parentes et amici, sed non plus quam Deus.
Unde ipse ait:
Qui diligit patrem et matrem plus quam me, non est me dignus
fe. [Ambrosius, AUGUSTINUS.] Et
est:
Iniquos
, id est exsortes legis,
odio habui
, non quia homines, sed quia mali. Non enim David Saulem oderat hominem, sed persecutorem. Quare
odio habui
? Et, id est quia
legem tuam dilexi
. Ita iudicat quod non naturam
{191.1100D}
odit
in hominibus iniquis qua sunt homines;
sed
quod
legi
quam diligit,
contrarii
sunt. Et quia
legem dilexi
, ideo tu
fb Lc. 14, 26
fc Mt. 5, 44
fd Cf Dt. 5, 16
fe Mt. 10, 37
Numérotation du verset
Ps. 118,(15.I)
prol.|
marg.|
{191.1100B}
Iniquos
autem,
vel ex lege
, alia littera
odio habui
, quicumque sint [Ambrosius] quia nec amici contra Deum audiendi sunt.
Hoc autem non otiosis auribus, sed attentis audiendum est.
Hoc enim videtur
consentire illi,
quod Dominus ait:
Qui non oderit patrem et matrem, et uxorem et filios et fratres propter me, non est me dignus
ff
. Dissentire autem
videtur ab eo quod alibi
idem
Dominus precipit
dicens:
Diligite inimicos vestros
fg
,
etc. Et ab eo quod in lege precipitur de honorandis parentibus
fh
, sed hec inter se contraria non esse intelligit, qui causas dilectionis et odii diligenter attendit.
Natura
enim
quam Deus creavit in omnibus est diligenda et adiuvanda, iniquitas
{191.1100C}
autem odienda et disperdenda. Sunt ergo diligendi qui persequuntur, in quantum homines; et odiendi, quia mali
. Aliquos enim pie amare et odisse possumus, ut quos dilexeris odisse, et quos oderis amare conveniat. Similiter
amici vitandi sunt, qui mala suadent: qui sepe flectunt quos ferrum non vincit, quod audiendum est et caute agendum. Amandi etiam sunt parentes et amici, sed non plus quam Deus.
ff Lc. 14, 26
fg Mt. 5, 44
fh Cf Dt. 5, 16
marg.|
Unde ipse ait:
Qui diligit patrem et matrem plus quam me, non est me dignus
fi. [Ambrosius, AUGUSTINUS.] Et
est:
Iniquos
, id est exsortes legis,
odio habui
, non quia homines, sed quia mali. Non enim David Saulem oderat hominem, sed persecutorem. Quare
odio habui
? Et, id est quia
legem tuam dilexi
. Ita iudicat quod non naturam
{191.1100D}
odit
in hominibus iniquis qua sunt homines;
sed
quod
legi
quam diligit,
contrarii
sunt. Et quia
legem dilexi
, ideo tu
DV
fi Mt. 10, 37
DV
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,114
(15.II)
(15.II)
prol.|
marg.|
Adiutor meus
[AUGUSTINUS. Ambrosius, CASSIODORUS.] ad bona facienda, Et
susceptor meus
ad mala evadenda. Vel
tu es adiutor meus
, per legem, et
susceptor meus
, per Evangelium, per incarnationem, ne legi carnis
ulterius iste
subsit. De qua susceptione sequitur:
Et in verbum tuum
, non in legem, non in
prophetas, sed
in verbum tuum
, id est
deitatis presidium, in quo nullus decipitur, in quo a morte solvimur. [AUGUSTINUS. Ambrosius] Vel
in verbum tuum
, id est
{191.1101A}
in
promissionem tamquam filius promissionis
supersperavi
semper addens spei. Ergo
DW
DW
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,115
(15.III)
(15.III)
prol.|
marg.|
Declinate a me, maligni
. [Ambrosius, CASSIODORUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] Qui in Christum sperat a
perfidorum consortio
se
separare debet, sicut iste facit. Hoc autem dicit
de perstrepentibus, qui contentione Scripturas lacerant, quibus non est votum converti, quibus confligentibus non possumus
mandata
scrutari.
scrutabor mandata Dei mei
. Ubi
enim
est malignitas, non est mandatorum
celestium
custodia. In malevolam enim animam non
intrat sapientia, unde alibi: Querunt
me mali et non invenient. Simplicem mentem et defecatum animum diligit Christus.
{191.1101B}
Non potest immaculate virtuti ullum cum maculosis conturbernium esse flagitiis. Et nota quod ait,
scrutabor mandata
, et
non ait, faciam, quia mali ad facienda mandata
nos exercent; sed
a scrutandis avocant, modo persequendo, modo
litigando, vel honorando nos, ut tempora que legi Dei debemus terrenis eorum negotiis iuvandis impendamus; modo premendo infirmos, ut ad nos refugere necesse sit. Talium ergo turbulentorum tedio, et legis Dei desiderio, clamat
iste:
Declinate a me, maligni, et scrutabor
, quasi muscas irruentes ab oculis
abigit: quibus fugatis, ab adiutore suo precatur suscipi, dicens:DX
DX
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,116
(15.IV)
(15.IV)
prol.|
marg.|
Suscipe me
: [Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] illis
permistus
suscipi non poterat
. Et nota quod supra dixerat,
susceptor meus es tu
: hic dicit,
suscipe
, ac si dicat: Tu qui
susceptor
es,
magis
ac
magis
suscipe
, et hoc s
ecundum eloquium tuum
, id est promissum. Sicut promisit, fieri petit sibi et ideo non est temerarius, si hoc petit.
Suscipe
dico,
ut ad futura veniens, propter que omnia tolero, vere vivam.
Sic de futuro dictum est,
et vivam
quasi103 : Modo non iuvatur, quia
modo corpus mortuum est propter peccatum
; et ut
tunc vivam.
Non confundas me ab exspectatione mea
, id est
largius da
Spiritum sanctum, per
quem charitas diffusa est in
{191.1101D}
cordibus nostris
fj, qua diffusa spes non confundit
, ac si dicat:
Non vincantur adversis, qui in te sperant
; et
quasi responsum sit
ei
in silentio: Si non vis confundi
ab exspectatione
tu
a, non intermittas meditari iustificationes meas, sentiens istam meditationem plerumque impediri languoribus anime, inquit:DY
fj Rm. 5, 8
DY
¶Codd. :
PL191
103 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,117
(15.V)
(15.V)
prol.|
marg.|
Adiuva me
[Ambrosius] quasi104 :
Non confundas
, sed
adiuva me
. Qui sperat presumit de auxilio in quo certa salus. Supradixit:
Adiutor meus es
; hic iuvari petit, quia quamvis hic accipiamus, tamen semper est rogandum, nequando per negligentiam perdamus.
Adiuva
dico
et salvus ero
, et accepta
{191.1102A}
salute,
meditabor
. Hoc ideo dicit, ne aliqui adiuti in adversis, postea negligentes sint in seculis [f. secundis].
Meditabor
, dico,
in iustificationibus tuis
, hoc firmiter tenens, quod nemo iustus est nisi a te: et hoc faciam semper. Hoc ideo dicit, ut semper sit homo humilis, confitendo peccata, non se iustificans, ut Phariseus
fk. Ne hic tantum, sed in futuro etiam sit humilis; non sibi sed gratie Dei attribuens gloriam. Omnis enim creatura, quecunque bona habet, accepit a Christo, qui est auctor totius creature. Et est,
meditabor
, scilicet
in iustificationibus tuis semper
, vel quamdiu vivet, vel quando cum angelis laudes Dei cantabit. Ideo semper, quia
DZ
fk Cf. Lc 18, 9-14
DZ
¶Codd. :
PL191
104 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,118
(15.VI)
(15.VI)
prol.|
marg.|
Sprevisti omnes discedentes
. [AUGUSTINUS. Ambrosius Haimo] Vel ita continua:
Hoc ideo peto, scilicet ut adiuves, quia
sprevisti
, vel ad nihilum, deduxisti, quod ex Greco habetur,
omnes discedentes a iudiciis tuis
, scilicet qui non confitentur peccata. Et
merito, quia
iniusta
est
cogitatio eorum
, qua forsan se
excusant
per debilem naturam. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.]
marg.|
Vel ita, ideo discedunt,
quia iniusta
est
cogitatio eorum
.
Iniusta cogitatio
est, velle peccare, et iudici nolle satisfacere. Sufficientem causam discedendi apposuit cogitationem. Cogitatione
enim
acceditur
ad Deum, vel disceditur
ab eo, a quo omnia bona vel mala procedunt. Et ideo
sprevisti
, quia
EA
EA
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,119
(15.VII)
(15.VII)
prol.|
marg.|
Prevaricantes
sunt [AUGUSTINUS.] quales ego
reputavi
, vel existimavi, vel deputavi,
omnes peccatores terre
; quia et si prevaricatio non est ubi non est lex, et non omnes habent legem scriptam per Moysen, scilicet datam, habent tamen naturalem, dicentem: Quod tibi non vis
fieri,
alii non feceris
fl; [Ambrosius, AUGUSTINUS.] contra
quod
omnes faciunt
, et
parvuli sicut in patre
sunt
peccatores, sic et prevaricatores
. Omnis ergo peccator est prevaricator. Et nota quod ait,
Peccatores terre
, quia
sunt et peccatores celi, sicut ille qui ait:
Peccavi in celum et coram te
fm, et quicumque minuit gratiam quam accepit de celo, quam Spiritus sanctus infudit. Peccat
{191.1102D}
ergo
in celum, qui celi incola celum relinquit
. Peccator
est terre
, qui
terrenis involvitur delictis
. Ideo
dilexi
. quasi105 : Et
quia lex vel in paradiso data, vel naturaliter insita, vel litteris iterata, fecit omnes
prevaricantes
, ideo
dilexi testimonia
, que sunt in lege tua
, id est
de gratia tua, ut
non
sit in me iustitia mea, sed tua. Lex enim prodest, ut mittat ad gratiam, non solum attestando eam, sed timore prevaricationis quam fecit
. Ideo ergo, ait,
dilexi testimonia tua
, quia lex ad gratiam ducit, que sola liberat. Cognita
autem
gratia
Dei,
que sola liberat a prevaricatione legis, orat:EB
fl Cf Tb. 4, 16
fm Lc. 15, 21
EB
¶Codd. :
PL191
105 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,120
(15.VIII)
(15.VIII)
prol.|
marg.|
{191.1103A}
Confige
. [AUGUSTINUS. Ambrosius] quasi106 :
Dilexi testimonia tua
. Et tu
confige timore tuo
casto
, qui
foras mittit timorem
fn
servilem, quo pena timetur, non amatur iustitia;
carnes meas
, ut Christo confixus sim cruci,
timore
:
Timui enim a iudiciis tuis
. Ita imple me
timore
, et perfice
mihi
hunc timorem
quem habeo,
ut sufficiat crucifigendis carnibus
, id est ut velim et valeam patibulum crucis tue imitari, carnes pro tuo nomine martyrii clavis configendas tradendo
.
fn 1Io. 4, 18
106 quasi] + dicat
PL
marg.|
Vel ita
potius,
timore tuo
, casto, qui permanet in eternum,
confige carnes meas
, id est
comprime carnalia desideria, carnales concupiscentias
. Ideo dicit
carnes
, quia inde non sciebat prevaricationem provenire. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Et nota quod ait, confige, quasi107 : Non solum
{191.1103B}
religa ut latronem vel feram, sed confige. Qui diligit testimonia, configit carnes suas
. Ideo dico,
timore tuo
, quia timor legis hoc non valet efficere. Iam
enim timui a iudiciis tuis
, cum lex minaretur penam, id est timor legis
servilis
pedagogus in me precessit, qui ad castum ducit. Sed non crucifigit carnem, quia vivit peccandi voluntas, et sequeretur opus si speraretur impunitas
. Mallet enim licere, et dolet non licere, quia lex vetat, quia non spiritualiter delectatur eius bono, sed carnaliter malum metuit quod minatur: charitas autem peccare timet, etiam si sequatur impunitas. Et est sensus: Da mihi castum timorem, quo configantur carnalia vitia, ad quem petendum me quasi pedagogus, timor legis perduxit; quo
timore
,
a iudiciis
{191.1103C}
tuis timui
.EC
EC
¶Codd. :
PL191
107 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,121
(16-ע) )
(16-ע) )
marg.|
Feci iudicium.
[CASSIODORUS. ALCUINUS.] Qui supradixit se odio habere iniquos, in hac decima sexta littera petit adventum Christi, quia tempus est superbos destrui. Et quia tunc vigilandum est et sagaciter agendum contra fidei Christianae adversarios, ideo congrue huic octonario premittitur littera ain, quae interpretatur oculus. Et intelligitur spiritualis oculus qui previdet, quid tenendum sit vel non, quia hic sagax in discretione legis ostenditur contra haereticos {191.1104D} et perversores. [AMBROSIUS] Est et alter oculus, scilicet corporis, de quo si hoc accipiatur, convenit alia huius litterae interpretatio. Interpretatur enim Ain etiam fons, quod concurrit, quia inde oculis est origo, et quasi quidam fons peccati vel iustitiae. Si enim videns mulieris pulchritudinem, laudasti artificis opus, oculus tuus fuit fons iustitiae. Si etiam videns possessiones pupillorum, invasores eorum repulisti; sic quoque oculus tuus fuit fons iustitiae. Si autem aspiciens agrum pupilli vineis consitum, segetibus laetum, avaritiae facibus accensus, transisti patrum limites, atque in possessionem indefensam improbus irruisti, oculus tuus fons et origo peccati et mortis perpetuae fuit. Iste ergo spiritu prophetico previdens iudicium Dei, in quo bonus non perit, {191.1105A} malus non eludit, bona fretus conscientia, dicit:
Numérotation du verset
Ps. 118,(16.I)
prol.|
marg.|
Feci iudicium
, etc. [AMBROSIUS AUGUSTINUS. Ambrosius AUGUSTINUS.] quasi108 :
Confige carnes
, et
confixis carnibus,
feci iudicium
discernendo in iudiciis;
et iustitiam
in operibus. Ecce
qui petebat supra configi carnes, que impediunt iudicium, iam facit iudicium, quod et ipso nomine rectum indicatur, quamvis
solet dici quotidiano
usu nostri sermonis: Rectum
est
vel pravum iudicium. Iustitia
vero
est magis virtus animi, quam qui habet, recte iudicat; sed quia eam non facit in homine nisi Deus, hic non ipsa, sed opus eius signatur nomine iustitie: ideo intelligendum est sic, quod ait,
feci iustitiam
, id est opus iustitie. {191.1105B} Et nota quod hoc dicere
non est iactantia gloriosi
et insolentis, sed assertio vite innocentis
iure presumpta, ne videatur dignus qui detur nocentibus. Defensio
igitur
est, non arrogantia. Qui autem confixus facit
iudicium et iustitiam
, debet orare ne timendo pati mala cedat inimicis, ut faciat mala, quia qui dedit vincere carnem, ne voluptate trahatur, dat
etiam
patientiam, ne dolore frangatur.
Ne tradas me
. quasi109 :
Feci iudicium
, et ideo
ne tradas
, deserendo
me
secundum animam, et si secundum corpus,
calumniantibus me
, id est
illis qui propterea
adversantur, quia
feci iudicium et iustitiam
. [Ambrosius] Ut homo timet iste in bello diaboli,
sciens bellum impar sibi esse adversum spiritualia nequitie. Et ideo non fisus sibi humiliter
{191.1105C}
petit:ED
ED
¶Codd. :
PL191
108 quasi] + dicat
PL
109 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,122
(16.II)
(16.II)
prol.|
marg.|
Suscipe servum tuum in bonum
. [GLOSSA INTERLINEARIS., CASSIODORUS.] quasi110 :
Non tradas
, sed potius
suscipe
ut patronus,
servum tuum
, non alterius
. Bene nominat se
servum
, quod est liberationis indicium. Servus dicitur
a servando
, eo quod captus
ab
imminenti servatur
interitu. [AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.]
Suscipe,
dico,
in bonum
, quem
illi
impellunt in malum
, ac si dicat:
Prosit etiam mihi, quod servus tuus sum, non alterius
; pretiosa est hec servitus que virtutum constat expensis.
Ideo timeo tradi, quia calumniatores contra
meam
innocentiam se erigunt
et
superbi.
110 quasi] + dicat
PL
marg.|
{191.1105D}
Non calumnientur me superbi
. Quod ait,
non calumnientur
, Greca locutio
est,
minus usitata nobis
. Et est sensus:
Non calumnientur
, id est non capiant, calumniando. Calumniarum
autem
maxima est, quod superbi dicunt
, a nobis
mortuum coli. Superbi
vero
sunt Iudei et gentes, heretici, schismatici: quos omnes superbia de corpore Christi precidit. Habent autem quique proprias sibi calumnias contra humilitatem Christianam;
quarum maxima est illa quam diximus.
Calumniatur
etiam
diabolus
, dicens:
Nunquid Iob timet Deum frustra?
fo
Sed
horum omnium
calumnie tamquam colubrorum
venena vincuntur, si quis fide attendit crucifixum, pro similitudine carnis peccati, in eneo serpente prefiguratum
, quem Moses in deserto exaltavit, ut percussi a serpentibus
{191.1106A}
eius intuitu sanarentur
fp.EE
fo Iob. 1, 9
fp Cf. Nm. 21, 4-9; Io. 3, 14
EE
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,123
(16.III)
(16.III)
prol.|
marg.|
Oculi
[Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius]
mei
, interiores,
defecerunt
a se
sitienter et
ardenter intuendo
,
in salutare tuum
, id est in
Christum. Isti sunt
oculi
anime non corporis, qui in Christum deficiunt, previdentes futura supplicia, ut peccatorum gerendam annuntient penitentiam, vel videntes Christi gratiam, per quam regnum celorum certissime sperantibus datur. Et illi sunt
oculi
pene
, ista sunt
oculi
gratie: et imperfecte fortasse anime sunt
oculi
suppliciorum. Perfecte autem
oculi
gratiarum puriores, et sinceriores. Potest etiam una et eadem anima
{191.1106B}
habere oculum suppliciorum, et oculum gratie, et ille dexter, et ille levus est. Et ideo pluraliter dixit,
oculi
. Hi autem
oculi
istius
defecerunt
in Christum [AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] dum memor infirmitatis humane divinam in
Christum
desiderat gratiam, ut sit iustus
; et
defecerunt in eloquium iustitie tue
.
Eloquium iustitie
dicit
verba evangelica, que
Christus
dicturus erat
, ut nos iustificaret.
Nos
enim
sumus iustitia Dei in Christo Iesu, ut ait Apostolus
fq.EF
fq Cf. 1Cor. 5, 21
EF
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,124
(16.IV)
(16.IV)
prol.|
marg.|
Fac cum servo tuo
. [Ambrosius, CASSIODORUS. Hilarius, CASSIODORUS.] quasi111 : Non solum
non tradas
, sed
fac cum
{191.1106C}
servo tuo
, non secundum iustitiam meam
, sed
secundum misericordiam tuam
. Non est fastidium petendi, ubi largitas est datoris. Infinita petit, qui
secundum misericordiam
querit
. Et nota quod ait:
Fac cum servo tuo
. Ecce
in hoc
liberum arbitrium indicat, quod gratie comparatur
. Nota etiam quod ait tuo, quasi non alterius;
qui enim alterius
servus est,
statim cadit
. Et
quid?
Doce me iustificationes tuas
[AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quibus tu iustos facis, non homo se.
Iustificationes
quas iam accepit, semper petit, ut et ibi
fr: « Panem nostrum quotidianum » etc. EG
fr Lc. 11, 3
EG
¶Codd. :
PL191
111 quasi] + dicat
PL
Numérotation du verset
Ps. 118,125
(16.V)
(16.V)
prol.|
marg.|
{191.1106D}
Servus
enim
tuus,
non peccati,
sum ego
[Ambrosius, AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] quia non bene cessit, cum fui liber meus. Et quia
servus tuus sum
, ideo
da mihi intellectum
. Iam
habet intellectum, sed uberiorem querit, ut semper accipiat, et quodammodo
de fonte lucis eterne semper bibat. Dico
da
, ad hoc utique,
ut sciam testimonia tua
, quia opus est contra calumniantes
. Ideo
da intellectum
, quia modo est
EH
EH
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,126
(16.VI)
(16.VI)
prol.|
marg.|
Tempus
tibi o
Domine
, vel Domino,
faciendi
, non iam iubendi, quia legis iussa prodesse non potuerunt. [AUGUSTINUS. Ambrosius] Claudus enim erat mundus, et titubante vestigio fidei, fluctuabat omnem substantiam suam in medicis nihil proficientibus erogaverat
{191.1107A}
mulier illa evangelica.
Faciendi
ergo tempus, non iubendi. Est enim
tempus tacendi, et tempus loquendi
fs. Tempus
legis dicitur
tempus loquendi, ubi erat vox verborum sine operatione gratie; tempus vero Evangelii est tempus tacendi illa legalia, et operandi spiritualia. [AUGUSTINUS. Ambrosius AUGUSTINUS.]
Tempus
ergo
plenitudinis
est
dies salutis, est
tempus
Domino
faciendi
, hoc est ut pro nobis crucem ascendat, mortem subeat, peccatum et mortem tollat, vitam reparet. Ideo
tempus
, quia superbi Iudei de se presumentes, suam iustitiam constituere volentes,
dissipaverunt legem tuam
prevaricando, aliter agentes quam preceptum foret. Unde quilibet humiliati confugerunt ad gratiam subvenientem, et ita dissipata lege, tempus erat, ut per Christum misericordia
{191.1107B}
veniret, ut
ubi abundaret delictum, superabundaret et gratia
ft. EI
fs Qo. 3, 7
ft Rm. 5, 20
EI
¶Codd. :
PL191
Numérotation du verset
Ps. 118,127
(16.VII)
(16.VII)
prol.|
marg.|
Ideo
, scilicet
quia tempus est gratie,
dilexi mandata tua
. [ALCUINUS., CASSIODORUS.] Vel
ita: prophetico spiritu previdet iste tempora
Antichristi, vel Antiochi, quando erit tribulatio et multorum abundabit iniquitas. Et quia
videt
illis
temporibus legem
Dei esse
polluendam, clamat tempus esse subveniendi, ne salus populi pereat, dicens: O
Domine, tempus
est
faciendi
, id est adiuvandi, non differendi, quod expedit, quia
dissipaverunt legem tuam
. Et ideo, quia dissipant, quanto magis dissipant, tanto magis
dilexi mandata tua
. [AUGUSTINUS.] Id enim
gratia
fecit, ut ex
{191.1107C}