Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa magna

Biblia communis

Psalmus 118

Numérotation du verset Ps. 118,1 (1-א)

¶ Alleluia.¹ ALEPH. ²

¶Codd. : (Ps. 118-1) Bari1 Rusch Ps-G

¹ Alleluia] ALLELUIA ad CXVII pertinet finem in calce Ps. 118 Stut23 (hebr. et graec. diff.) ¶Nota : De notis criticis Psalterio adiunctis in psalterio Stut23 (Ps. 40, 71, 88, 105, 111, 112, 113 [ mutil. ], 114, 115, 116, 117 Hieronymo industria tributis , Donatiano De Bruyne , vide DE BRUYNE , «Le Psautier de Stuttgart (Landesbibliothek n° 23)», Speculum 3 (1932), 365. [MM2023] |

² Litteras hebraicas omittunt Hi Δ | Aleph D30] Alleluia praem. Fi179 |

Numérotation du verset Ps. 118,(1.I)

Beati immaculati

in via ¦

qui

ambulant in lege

Domini.

Numérotation du verset Ps. 118,2 (1.II)

Beati

qui scrutantur testimonia eius ¦

in toto corde

exquirunt³ eum.

³ exquirunt Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω¹ Bari1 Rusch cum Ps-R ] exquirent Ps-G , exquir’t Hi

Numérotation du verset Ps. 118,3 (1.III)

Non enim qui operantur iniquitatem ¦

in viis eius ambulaverunt.

Numérotation du verset Ps. 118,4 (1.IV)

Tu mandasti ¦ mandata tua

custodire⁴

⁴ custodire Ps-G ( R M Q Φ^V* W U G K Φ^V² Ψ^B* ) Rusch cum Ps-R ] custodiri Ps-G (Φ^V² Ψ^B² reliqui codd. et edd. ) Hi D30 ω 1 ω ² Bari1 cum Ps-αγδ

nimis.

Numérotation du verset Ps. 118,5 (1.V)

Utinam

dirigantur vie mee ¦

ad custodiendas iustificationes tuas.

Numérotation du verset Ps. 118,6 (1.VI)

Tunc

non confundar ¦

cum perspexero

in omnibus mandatis tuis.

Numérotation du verset Ps. 118,7 (1.VII)

Confitebor tibi

in directione cordis ¦

in eo quod didici iudicia iustitie tue.

Numérotation du verset Ps. 118,8 (1.VIII)

Iustificationes tuas custodiam ¦

non me derelinquas

usquequaque.

Numérotation du verset Ps. 118,9 (2-ב)

Beth⁵.

⁵ Beth] Beph domus vox novelli populi D30

Numérotation du verset Ps. 118,(2.I)

In quo corrigit⁶

⁶ corrigit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω¹ Ω ² Rusch cum Ps-R ] corriget Ps-G

adolescentior

viam suam ¦

in custodiendo sermones tuos.

Numérotation du verset Ps. 118,10 (2.II)

In toto corde meo

exquisivi te ¦

ne⁷ repellas me

⁷ ne Ps-G ( M ² Q* Φ^P Ψ^B V D) D30 Ω ω 1 Ω ² e dd. Rusch cum Ps-R ] non Ps-G

a mandatis tuis.

Numérotation du verset Ps. 118,11 (2.III)

In corde meo

abscondi

eloquia tua ¦

ut non peccem tibi.

Numérotation du verset Ps. 118,12 (2.IV)

Benedictus es Domine ¦

doce me

iustificationes tuas.

Numérotation du verset Ps. 118,13 (2.V)

In labiis meis ¦

pronuntiavi

omnia iudicia oris tui.

Numérotation du verset Ps. 118,14 (2.VI)

In via

testimoniorum tuorum delectatus sum ¦

sicut in omnibus divitiis.

Numérotation du verset Ps. 118,15 (2.VII)

In mandatis tuis

exercebor ¦

et considerabo

vias tuas.

Numérotation du verset Ps. 118,16 (2.VIII)

In iustificationibus tuis meditabor ¦

non obliviscar sermones tuos.

Numérotation du verset Ps. 118,17 (3-ג)

Gimel⁸.

⁸ Gimel D14 D30 Ω^S Rusch ] om. Ps-G ( R* K Ψ^B) Hi Ω ^M Δ , + plenitudo vel tribulatio. Vox confessoris D30

Numérotation du verset Ps. 118,(3.I)

Retribue servo tuo ¦

vivifica me⁹ ¹⁰

⁹ vivifica me] vivam Ps-G (I Ψ^B) cum hebr. LXX Ps-R Ps-H |

¹⁰ <divisio.> tuo ¦ ... me D30² Δ] tuo... me ¦ D14 D30* Hi |

et¹¹ custodiam sermones tuos.

¹¹ et Ps-G D14 D30 Hi ω 1] ut Ps-G (Q) Ω ²

Numérotation du verset Ps. 118,18 (3.II)

Revela

oculos meos ¦

et considerabo mirabilia de lege tua.¹² ¹³

¹² tua ω 1] om. Ω ² |

¹³ <divisio.> meos ¦ et considerabo D30 ω 1] meos et considerabo ¦ Ω 2 |

Numérotation du verset Ps. 118,19 (3.III)

Incola

ego sum in terra ¦

non

abscondas a me

mandata tua.

Numérotation du verset Ps. 118,20 (3.IV)

Concupivit anima mea desiderare

iustificationes tuas ¦ ¹⁴

¹⁴ <divisio.> mea... tuas ¦ D30 ω 1 Ω 2] mea... tuas D14, mea ¦ ... tuas Hi

in omni tempore.

Numérotation du verset Ps. 118,21 (3.V)

Increpasti

superbos ¦

maledicti

qui declinant

a mandatis tuis.¹⁵

¹⁵ <divisio.> superbos ¦ maledicti D30 Hi Ω 2] superbos maledicti ¦ D14

Numérotation du verset Ps. 118,22 (3.VI)

Aufer

a me opprobrium et contemptum ¦

quia

testimonia tua

exquisivi.

Numérotation du verset Ps. 118,23 (3.VII)

Etenim

sederunt

principes^† et¹⁶ ¹⁷ adversum me loquebantur ¦

¹⁶ et Ps-G D30 Hi²] om. Ps-G (Ψ^B) Hi* Ω^S* |

¹⁷ <divisio.> principes⁺ D14² D30² ω 1] principes D14 D30 Ω 2 |

servus autem tuus

exercebatur

in iustificationibus tuis.

Numérotation du verset Ps. 118,24 (3.VIII)

Nam

et testimonia tua

meditatio mea est¹⁸ ¦

¹⁸ meditatio] om. cacogr. Ω^S | est Ps-G (Φ^R K² Ψ^B V D) D30 Ω ω 1 Ed1530 ... Clementina Rusch cum LXX Ps-R ] om. Ps-G Cor2 (antiq. non interponunt)

et consilium meum

iustificationes tue.

Numérotation du verset Ps. 118,25 (4-ד)

Deleth.¹⁹

¹⁹ Deleth] + pauper vel tabule sive ianua D30

Numérotation du verset Ps. 118,(4.I)

Adhesit

pavimento anima mea ¦

vivifica me

secundum verbum tuum.

Numérotation du verset Ps. 118,26 (4.II)

Vias meas enuntiavi

et exaudisti me ¦

doce me iustificationes tuas.

Numérotation du verset Ps. 118,27 (4.III)

Viam iustificationum tuarum

instrue me ¦

et exercebor in mirabilibus tuis.

Numérotation du verset Ps. 118,28 (4.IV)

Dormitavit anima mea

pre tedio ¦

confirma me

in verbis tuis.

Numérotation du verset Ps. 118,29 (4.V)

Viam iniquitatis amove a me ¦

et de²⁰ lege tua miserere mei.

²⁰ et D14 Cor2 (hebr. et antiq. neque DE neque IN sed neque Ieron. neque grecus) ω 1 Ps-G ] + de Ps-G (Ψ^B) Hi Ω Clementina Rusch cum Ps-R , + in Ps-G (V D) D30 cum Ps-γ

Numérotation du verset Ps. 118,30 (4.VI)

Viam

veritatis elegi ¦

iudicia²¹ tua non sum oblitus.

²¹ iudicia D14 D30 ω 1 Ps-G ] et praem. Ω^S

Numérotation du verset Ps. 118,31 (4.VII)

Adhesi testimoniis tuis Domine ¦

noli me confundere.

Numérotation du verset Ps. 118,32 (4.VIII)

Viam mandatorum tuorum

cucurri ¦

cum dilatasti cor meum.

Numérotation du verset Ps. 118,33 (5-ה)

He²².

²² He] + Ipsa vel suscipiens. Vox monachorum D30

Numérotation du verset Ps. 118,(5.I)

Legem pone mihi Domine viam iustificationum tuarum ¦

et exquiram eam semper.

Numérotation du verset Ps. 118,34 (5.II)

Da mihi intellectum

et scrutabor legem tuam ¦

et custodiam illam in toto corde meo.

Numérotation du verset Ps. 118,35 (5.III)

Deduc me in semita mandatorum tuorum ¦

quia ipsam volui.

Numérotation du verset Ps. 118,36 (5.IV)

Inclina cor meum in testimonia tua ¦

et non in avaritiam.

Numérotation du verset Ps. 118,37 (5.V)

Averte

oculos meos

ne videant

vanitatem ¦

in via tua vivifica me.

Numérotation du verset Ps. 118,38 (5.VI)

Statue servo tuo eloquium tuum ¦

in timore tuo.

Numérotation du verset Ps. 118,39 (5.VII)

Amputa opprobrium meum

quod suspicatus sum ¦

quia iudicia tua iocunda.

Numérotation du verset Ps. 118,40 (5.VIII)

Ecce concupivi

mandata tua ¦

in equitate tua

vivifica me.

Numérotation du verset Ps. 118,41 (6-ו)

Vav²³.

²³ Vav] + et ipse vox sacerdotum D30

Numérotation du verset Ps. 118,(6.I)

Et veniat super me

misericordia tua

Domine ¦ salutare tuum

secundum eloquium tuum.

Numérotation du verset Ps. 118,42 (6.II)

Et respondebo exprobrantibus²⁴

²⁴ exprobrantibus Ω^X] exprobantibus D30*

mihi verbum ¦

quia²⁵ speravi

²⁵ quia] qui D30*

in sermonibus tuis.

Numérotation du verset Ps. 118,43 (6.III)

Et ne auferas

de ore meo verbum veritatis

usquequaque ¦

quia in iudiciis tuis supersperavi.

Numérotation du verset Ps. 118,44 (6.IV)

Et custodiam

legem tuam

semper ¦ in seculum

et in seculum seculi.

Numérotation du verset Ps. 118,45 (6.V)

Et ambulabam in latitudine ¦ quia mandata tua exquisivi.

Numérotation du verset Ps. 118,46 (6.VI)

Et loquebar in²⁶ testimoniis tuis

²⁶ in D30 Clementina (1592) ω¹ Ps-G Rusch ] de Hi (in ras. ?) Ω ^M Clementina (1593 1598*) cum Ps-R

in conspectu

regum ¦

et non confundebar.

Numérotation du verset Ps. 118,47 (6.VII)

Et meditabar in mandatis tuis ¦

que dilexi.²⁷

²⁷ <divisio.> meditabar... tuis ¦ D30 ω 1] meditabar ¦... tuis Hi

Numérotation du verset Ps. 118,48 (6.VIII)

Et levavi

manus meas

ad mandata que dilexi ¦

et exercebar²⁸

²⁸ exercebar Ps-G D14 Rusch Clementina ] exercebor Ps-G (Q Φ^RGP G* K Ψ^B V) D30 Hi Ω ω 1 Ed1530 cum Ps-R

in iustificationibus tuis.

Numérotation du verset Ps. 118,49 (7-ז)

Zai²⁹.

²⁹ Zai] + Oliva vel fornicatio. Vox viri sancti D30

Numérotation du verset Ps. 118,(7.I)

Memor esto verbi tui servo tuo ¦

in quo mihi spem dedisti.

Numérotation du verset Ps. 118,50 (7.II)

Hec me consolata est in humilitate mea ¦

quia eloquium tuum vivificavit me.

Numérotation du verset Ps. 118,51 (7.III)

Superbi inique agebant

usquequaque ¦

a lege autem tua

non declinavi.

Numérotation du verset Ps. 118,52 (7.IV)

Memor fui

iudiciorum tuorum

a seculo Domine ¦

et consolatus sum.

Numérotation du verset Ps. 118,53 (7.V)

Defectio tenuit me ¦

pro peccatoribus³⁰

³⁰ pro Ps-G (I M K Ψ^B* V D edd. ) Hi² D30 Ω ω 1 Rusch cum Ps-Med] pre Ps-G (R F L Q Φ U G Ψ^B²) Hi* cum Ps-R

derelinquentibus legem tuam.

Numérotation du verset Ps. 118,54 (7.VI)

Cantabiles mihi

erant iustificationes tue ¦ in loco peregrinationis mee.

Numérotation du verset Ps. 118,55 (7.VII)

Memor fui nocte³¹*

³¹ nocte Ps-G (W Ψ^B* V D) D14 D30 Hi Ω^S ω 1 Ed1530 ... Clementina ] in nocte Cor2 (hebr. et antiq. et Ieron. et grecus) Ω ^M Ps-G Rusch

nominis tui Domine ¦

et custodivi

legem tuam.

Numérotation du verset Ps. 118,56 (7.VIII)

Hec

facta est mihi ¦

quia iustificationes tuas exquisivi.

Numérotation du verset Ps. 118,57 (8-ח)

Heth³².

³² Heth] Eth. Vita vox doctorum D30

Numérotation du verset Ps. 118,(8.I)

Portio mea Domine³³ :

³³ Domine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D14 D30 Ω ^D ω¹ Rusch cum Ps-R ; cf. Corpus antiphonalium officii officii (n° 4316)] Dominus Ps-G (R F I L)

dixi custodire legem tuam.

Numérotation du verset Ps. 118,58 (8.II)

Deprecatus sum faciem tuam

in toto corde meo ¦ miserere mei secundum eloquium tuum.

Numérotation du verset Ps. 118,59 (8.III)

Cogitavi vias meas ¦

et converti³⁴ pedes meos in testimonia tua.

³⁴ converti Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D30 Ω ^D ω¹ Rusch cum Ps-R ] avertisti Ps-G (F I L)

Numérotation du verset Ps. 118,60 (8.IV)

Paratus sum

et non sum turbatus ¦ ut custodiam mandata tua.

Numérotation du verset Ps. 118,61 (8.V)

Funes peccatorum circumplexi sunt me ¦

et legem tuam non sum oblitus.

Numérotation du verset Ps. 118,62 (8.VI)

Media nocte

surgebam ad confitendum tibi ¦

super iudicia iustificationis tue.

Numérotation du verset Ps. 118,63 (8.VII)

Particeps

ego sum

omnium timentium te ¦

et custodientium

mandata tua.

Numérotation du verset Ps. 118,64 (8.VIII)

Misericordia tua Domine³⁵

³⁵ tua Domine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D30 Ω ^D ω¹ Rusch cum Ps-R ] Domini Ps-G

plena est terra ¦ iustificationes tuas

doce me.

Numérotation du verset Ps. 118,65 (9-ט)

Teth³⁶.

³⁶ Teth] + bonum. Vox sanctorum D30

Numérotation du verset Ps. 118,(9.I)

Bonitatem fecisti

cum servo tuo Domine³⁷ ¦

³⁷ Domine Ps-G Hi D30 Rusch ] + vivificame D14 cum Ps-δ

secundum verbum tuum.

Numérotation du verset Ps. 118,66 (9.II)

Bonitatem

et disciplinam

et scientiam

doce me ¦

quia mandatis³⁸ tuis credidi.

³⁸ mandatis Ps-G D14 D30 ω 1 Rusch ] in praem. Ps-G (I D) Hi Ω cum Ps-R

Numérotation du verset Ps. 118,67 (9.III)

Priusquam

humiliarer

ego deliqui ¦ propterea eloquium tuum custodivi.

Numérotation du verset Ps. 118,68 (9.IV)

Bonus es tu ¦ et in bonitate tua doce me iustificationes tuas.

Numérotation du verset Ps. 118,69 (9.V)

Multiplicata est

super me iniquitas superborum ¦

ego autem

in toto corde meo³⁹

³⁹ meo Ps-G (I Q² W Φ^P U K² Ψ^B² V* D*) D14 D30 * Hi* Ω^S ω 1 Rusch Clementina cum Ps-R ] om. D30 ² ( in ras. ) Hi² Ps-G

scrutabor mandata tua.

Numérotation du verset Ps. 118,70 (9.VI)

Coagulatum est

sicut lac cor eorum ¦

ego vero

legem tuam meditatus sum.

Numérotation du verset Ps. 118,71 (9.VII)

Bonum

mihi quia humiliasti me ¦

ut discam

iustificationes tuas.

Numérotation du verset Ps. 118,72 (9.VIII)

Bonum mihi lex oris tui ¦

super millia auri et argenti.

Numérotation du verset Ps. 118,73 (10-י)

Ioth⁴⁰.

⁴⁰ I + Scientia vel principium. Vox propositorum et confessorum ac virginum D30

Numérotation du verset Ps. 118,(10.I)

Manus tue fecerunt me

et⁴¹ plasmaverunt me ¦

⁴¹ me et] et ω 1 ( in ras. #) (hapax)

da mihi

intellectum ut⁴² discam mandata tua.⁴³

⁴² ut Ps-G (R M Q* W Φ^P U G ² Ψ^B V D) D30 Ω ω 1 Rusch Ed1530 ... cum Ps-R ] et Clementina Ps-G |

⁴³ discam mandata usque intellectum et sciam (Ps. 118, 73-125 cum glossa)] def. Lunel |

Numérotation du verset Ps. 118,74 (10.II)

Qui timent te

videbunt me

et letabuntur ¦ quia

in verba tua⁴⁴

⁴⁴ verba tua D14 Hi ω 1 Rusch Ps-G ] verbo tuo D30 (hapax)

supersperavi.

Numérotation du verset Ps. 118,75 (10.III)

Cognovi

Domine quia equitas

iudicia tua ¦

in veritate tua⁴⁵

⁴⁵ in veritate tua Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω¹ Rusch cum Ps-R ] veritate Ps-G

humiliasti me.

Numérotation du verset Ps. 118,76 (10.IV)

Fiat misericordia tua

ut consoletur me ¦

secundum eloquium tuum servo tuo.

Numérotation du verset Ps. 118,77 (10.V)

Veniant mihi miserationes tue et vivam ¦

quia lex tua meditatio mea est.

Numérotation du verset Ps. 118,78 (10.VI)

Confundantur superbi

quia iniuste

iniquitatem fecerunt in me ¦ ego autem

exercebor

in mandatis tuis.

Numérotation du verset Ps. 118,79 (10.VII)

Convertantur mihi

timentes te ¦ et qui

noverunt testimonia tua.

Numérotation du verset Ps. 118,80 (10.VIII)

Fiat

cor meum immaculatum ¦

in iustificationibus tuis

ut non confundar.

Numérotation du verset Ps. 118,81 (11-ך)

Caph⁴⁶.

⁴⁶ C + Manus. Vox penitentium hominum D30

Numérotation du verset Ps. 118,(11.I )

Defecit

in salutari tuo⁴⁷ anima mea ¦

⁴⁷ salutari tuo Ps-G ( M * Q W U Ψ^B ) Rusch Ed1530 cum Ps-R ] salutare tuum Ps-G Tr511 D14 D30 ω 1

in verbum tuum

supersperavi.

Numérotation du verset Ps. 118,82 (11.II)

Defecerunt

oculi mei

in eloquium tuum ¦ dicentes : quando consolaberis me ?

Numérotation du verset Ps. 118,83 (11.III)

Quia factus sum sicut uter

in pruina ¦

iustificationes tuas

non sum oblitus.

Numérotation du verset Ps. 118,84 (11.IV)

Quot sunt dies servi tui⁴⁸ :

⁴⁸ servi tui Ps-G ( M Q² W Φ^P U G K Ψ^B V D) D30 Tr511 P106 Ω ω 1 Rusch edd. cum Ps-R hebr. LXX] servo tuo Ps-G

quando

facies

de persequentibus me iudicium ?

Numérotation du verset Ps. 118,85 (11.V)

Narraverunt

mihi iniqui fabulationes ¦

sed non ut lex tua.

Numérotation du verset Ps. 118,86 (11.VI)

Omnia mandata tua veritas ¦

iniqui⁴⁹

⁴⁹ iniqui Tr511 P106 D30 ω¹ Rusch cum Ps-R ] inique Clementina Ps-G

persecuti sunt me

adiuva me.

Numérotation du verset Ps. 118,87 (11.VII)

Paulominus

consummaverunt me in terra ¦

ego autem non dereliqui mandata tua.

Numérotation du verset Ps. 118,88 (11.VIII)

Secundum

misericordiam tuam

vivifica me ¦

custodiam testimonia oris tui.

Numérotation du verset Ps. 118,89 (12-ל)

Lamed.

¶Codd. : ( Ps. 118-12 ) Hi D14 D30 ω 1 Rusch Ps-G | lamed Ps-G ] lameth disciplina. Vox clericorum in gradum novum introeuntium D30, lameth D14, lamech Rusch, om. Hi ω 1

Numérotation du verset Ps. 118,(12.I)

In eternum Domine ¦

verbum tuum

permanet in celo.

Numérotation du verset Ps. 118,90 (12.II)

In generatione

et generationem⁵⁰

⁵⁰ generatione et generationem Ps-G ( M Q* W ΦGP² U K V ) D14 D30 Ω^S ω 1 Ed1530 Rusch ] generationem et generationem Ps-G , generatione et generatione Ps-G ( I ² ΦRV D ) Hi ω 1 cum Ps-α

veritas tua ¦

fundasti

terram

et permanet.

Numérotation du verset Ps. 118,91 (12.III)

Ordinatione tua

perseverat⁵¹

⁵¹ perseverat Hi D14 D30 ω 1 Ps-G ] perseverant Ps-G (F² Ψ^B*) Rusch Ed1530 cum Ps-R

dies ¦

quoniam

omnia

serviunt tibi.

Numérotation du verset Ps. 118,92 (12.IV)

Nisi quod

lex tua

meditatio mea

est ¦

tunc

forte periissem in humilitate mea⁵².

⁵² periissem Rusch ] perissem Hi D30 ω 1 Ps-G

Numérotation du verset Ps. 118,93 (12.V)

In eternum non obliviscar

iustificationes tuas ¦

quia

in ipsis vivificasti me.

Numérotation du verset Ps. 118,94 (12.VI)

Tuus sum ego

salvum me fac ¦ quoniam

iustificationes tuas

exquisivi.

Numérotation du verset Ps. 118,95 (12.VII)

exspectaverunt peccatores

ut perderent me ¦

testimonia tua

intellexi.

Numérotation du verset Ps. 118,96 (12.VIII)

Omnis consummationis⁵³ vidi finem ¦

⁵³ omnis consummationis Ps-G ( M ² Φ^P Ψ^B V D) Hi D30 ² Ω ω 1 Rusch edd. cum Ps-αζ Ps-R (B² D* Q² R U a b)] omni consummationi D14 D30 * Ps-G cum Ps-R

latum mandatum tuum nimis.

Numérotation du verset Ps. 118,97 (13-מ)

Mem.⁵⁴

⁵⁴ M + Ex quo vel ex ipsis D30

Numérotation du verset Ps. 118,(13.I)

Quomodo

dilexi

legem tuam Domine⁵⁵ : tota die

⁵⁵ Domine Ps-G ( M Q² W Φ^P U K V D) D14 D30 Hi Ω ω 1 Ed1530 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G

meditatio mea est.

Numérotation du verset Ps. 118,98 (13.II)

Super inimicos meos⁵⁶

⁵⁶ meos] om. ω 1 tantum

prudentem me fecisti mandato tuo ¦

quia in eternum mihi est.

Numérotation du verset Ps. 118,99 (13.III)

Super omnes docentes

me intellexi ¦

quia testimonia tua

meditatio mea est.

Numérotation du verset Ps. 118,100 (13.IV)

Super senes intellexi ¦

quia mandata tua

quesivi.

Numérotation du verset Ps. 118,101 (13.V)

Ab omni via mala

prohibui

pedes meos ¦

ut custodiam verba tua.

Numérotation du verset Ps. 118,102 (13.VI)

A iudiciis tuis

non declinavi ¦

quia tu legem posuisti mihi.

Numérotation du verset Ps. 118,103 (13.VII)

Quam dulcia faucibus meis

eloquia tua ¦

super mel ori meo.

Numérotation du verset Ps. 118,104 (13.VIII)

A mandatis tuis intellexi ¦ propterea odivi omnem viam iniquitatis.

Numérotation du verset Ps. 118,105 (14-נ)

Nun⁵⁷.

⁵⁷ N + Sempiternum sive piscis D30

Numérotation du verset Ps. 118,(14.I)

Lucerna

pedibus meis

verbum tuum ¦

et lumen

semitis meis.

Numérotation du verset Ps. 118,106 (14.II)

Iuravi

et statui ¦

custodire iudicia iustitie tue.

Numérotation du verset Ps. 118,107 (14.III)

Humiliatus sum

usquequaque

Domine ¦ vivifica me

secundum verbum tuum.⁵⁸

⁵⁸ <divisio.> usquequaque Domine ¦ D30, usquequaque ¦ Domine ω 1

Numérotation du verset Ps. 118,108 (14.IV)

Voluntaria oris mei beneplacita fac Domine ¦

et iudicia tua doce me.

Numérotation du verset Ps. 118,109 (14.V)

Anima mea

in manibus

meis

semper ¦ et legem tuam non sum oblitus.

Numérotation du verset Ps. 118,110 (14.VI)

Posuerunt peccatores laqueum mihi ¦

et de mandatis tuis non erravi.

Numérotation du verset Ps. 118,111 (14.VII)

Hereditate

acquisivi

testimonia tua

in eternum ¦ quia exultatio cordis mei sunt.

Numérotation du verset Ps. 118,112 (14.VIII)

Inclinavi cor meum

ad faciendas iustificationes tuas in eternum ¦

propter retributionem.

Numérotation du verset Ps. 118,113 (15-ס)

Samech⁵⁹.

⁵⁹ S + Adiutorium D30

Numérotation du verset Ps. 118,(15.I)

Iniquos

odio habui ¦

legem tuam dilexi.

Numérotation du verset Ps. 118,114 (15.II)

Adiutor⁶⁰

⁶⁰ Adiutor Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D14 D30 Hi ω¹ Rusch ] + meus Ps-G

et susceptor meus

es tu ¦ et in verbum tuum⁶¹

⁶¹ et Ps-G (Q* Ψ^B V D ) D30 Ω ω 1 Ed155 Rusch Ed1530 ... Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G | in verbum tuum Ps-G D30 Ω ω 1 Rusch ] in verbo tuo ( M * Q² W U Ψ^B*) cum Ps-R

supersperavi.

Numérotation du verset Ps. 118,115 (15.III)

Declinate a me

maligni ¦

et scrutabor mandata Dei mei.

Numérotation du verset Ps. 118,116 (15.IV)

Suscipe me

secundum eloquium tuum

et vivam ¦ et non confundas me

ab exspectatione mea.

Numérotation du verset Ps. 118,117 (15.V)

Adiuva me

et salvus ero ¦ et meditabor

in iustificationibus tuis semper.

Numérotation du verset Ps. 118,118 (15.VI)

Sprevisti

omnes discedentes

a iudiciis tuis⁶² :

⁶² iudiciis Ps-G ( M Q Ψ^B² D) Hi² Ω Rusch Ed1530 ... Clementina ] iustitiis Ps-G D14 D30 Hi* ω 1 cum Ps-δη, iustificationibus Ψ^B* cum Ps-R

quia iniusta cogitatio eorum.

Numérotation du verset Ps. 118,119 (15.VII)

Prevaricantes reputavi omnes peccatores terre ¦ ideo

dilexi testimonia tua.

Numérotation du verset Ps. 118,120 (15.VIII)

Confige timore tuo

carnes meas ¦

a iudiciis enim tuis timui.

Numérotation du verset Ps. 118,121 (16-ע)

Ain⁶³.

⁶³ A + fons sive oculus D30

Numérotation du verset Ps. 118,(16.I)

Feci iudicium

et iustitiam ¦

non tradas me

calumniantibus me⁶⁴.

⁶⁴ calumniantibus D14 D30 Hi ω 1 Rusch Ps-G ] a praem. Ps-G (F* Q* W) D30 * (eras.) cum Ps-R ( A PERSEQUENTIBUS : A T R V)

Numérotation du verset Ps. 118,122 (16.II)

Suscipe

servum

tuum

in bonum ¦

non calumnientur me superbi.

Numérotation du verset Ps. 118,123 (16.III)

Oculi mei

defecerunt

in salutare tuum ¦

et in eloquium

iustitie tue.

Numérotation du verset Ps. 118,124 (16.IV)

Fac cum servo tuo

secundum misericordiam tuam ¦

et iustificationes tuas doce me.

Numérotation du verset Ps. 118,125 (16.V)

Servus

tuus

sum ego ¦

mihi intellectum ut⁶⁵ sciam testimonia tua.

⁶⁵ discam mandata tua (Ps. 118, 73)… ut sciam] def. Lunel | ut Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ² Hi ω 1 Rusch cum Ps-R ] et Ps-G D14 D30 * (eras.)

Numérotation du verset Ps. 118,126 (16.VI)

Tempus

faciendi

Domine⁶⁶ ¦

⁶⁶ Domine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Hi ω¹ Rusch cum Ps-R ] Domino Ps-G

dissipaverunt legem tuam.

Numérotation du verset Ps. 118,127 (16.VII)

Ideo dilexi mandata tua⁶⁷ :

⁶⁷ mandata tua D30 Hi ω 1 T79 ²] legem tuam T79* ( eras. )

super aurum et topazion⁶⁸.

⁶⁸ topazion] thopacion T79

Numérotation du verset Ps. 118,128 (16.VIII)

Propterea

ad omnia mandata tua

dirigebar ¦

omnem viam iniquam odio habui.

Numérotation du verset Ps. 118,129 (17-ף)

PHE ⁶⁹.

⁶⁹ P Fe. Os ab ore non ab osse D30

Numérotation du verset Ps. 118,(17.I)

Mirabilia testimonia tua ¦ ideo scrutata est ea anima mea.

Numérotation du verset Ps. 118,130 (17.II)

Declaratio sermonum tuorum

illuminat ¦

et intellectum

dat parvulis.

Numérotation du verset Ps. 118,131 (17.III)

Os meum aperui

et attraxi spiritum ¦

quia mandata tua desiderabam.

Numérotation du verset Ps. 118,132 (17.IV)

Aspice in me

et miserere mei ¦

secundum iudicium diligentium nomen tuum.

Numérotation du verset Ps. 118,133 (17.V)

Gressus meos

dirige secundum eloquium tuum ¦ et non dominetur mei omnis iniustitia.

Numérotation du verset Ps. 118,134 (17.VI)

Redime me

a calumniis hominum ¦ ut⁷⁰ custodiam mandata tua.

⁷⁰ ut Ps-G (W Ψ^B D) D30 Ω^S ω¹ Rusch cum Ps-R ] et Ps-G

Numérotation du verset Ps. 118,135 (17.VII)

Faciem tuam

illumina super servum tuum ¦

et doce me iustificationes tuas.

Numérotation du verset Ps. 118,136 (17.VIII)

Exitus

aquarum deduxerunt

oculi mei ¦

quia non custodierunt legem tuam.

Numérotation du verset Ps. 118,137 (18-צ)

Sade⁷¹.

⁷¹ S + iustitia D30

Numérotation du verset Ps. 118,(18.I)

Iustus es Domine ¦

et rectum iudicium tuum.

Numérotation du verset Ps. 118,138 (18.II)

Mandasti

iustitiam testimonia tua ¦ et veritatem tuam nimis.

Numérotation du verset Ps. 118,139 (18.III)

Tabescere me

fecit zelus

meus ¦

quia obliti sunt verba tua inimici mei.

Numérotation du verset Ps. 118,140 (18.IV)

Ignitum eloquium tuum

vehementer ¦

servus tuus

dilexit illud.

Numérotation du verset Ps. 118,141 (18.V)

et contemptus ¦

iustificationes tuas

non sum oblitus.

Numérotation du verset Ps. 118,142 (18.VI)

Iustitia tua iustitia⁷² in eternum ¦ et lex tua veritas.

⁷² iustitia D14 D30 Hi ω 1] + tua Ps-G

Numérotation du verset Ps. 118,143 (18.VII)

Tribulatio

et angustia

invenerunt me ¦

mandata tua meditatio mea est⁷³.

⁷³ est Ps-G (I Φ^R² G Ψ^B V D) D30 Ω ω 1 Rusch Ed1530 ... Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G

Numérotation du verset Ps. 118,144 (18.VIII)

Equitas testimonia tua in eternum ¦

intellectum⁷⁴ da mihi

⁷⁴ intellectum] et praem. I Ω^S

et vivam.

Numérotation du verset Ps. 118,145 (19-ק)

Coph⁷⁵.

⁷⁵ C + Vocatio D30, om. Ψ^B Ω^M Ed1455

Numérotation du verset Ps. 118,(19.I)

Clamavi

in toto corde⁷⁶

⁷⁶ corde] + meo R* M² W² Φ^PU Ψ^B*Clementina cum LXX Ps-R

exaudi me Domine ¦ iustificationes tuas

requiram.

Numérotation du verset Ps. 118,146 (19.II)

Clamavi ad⁷⁷ te

⁷⁷ ad Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω¹ Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G

salvum me fac ¦

ut⁷⁸ custodiam mandata tua.

⁷⁸ ut Ps-G (R W Ψ^B* V D) D30 Ω ω 1 Rusch Clementina cum Ps-R ] et Ps-G

Numérotation du verset Ps. 118,147 (19.III)

Preveni in maturitate et clamavi ¦

quia in verba

tua

supersperavi.

Numérotation du verset Ps. 118,148 (19.IV)

Prevenerunt

oculi mei ad

te diluculo ¦

ut meditarer eloquia tua.

Numérotation du verset Ps. 118,149 (19.V)

Vocem meam audi secundum misericordiam tuam Domine⁷⁹ ¦ et⁸⁰ secundum iudicium tuum vivifica me.

⁷⁹ Domine] om. I² Ψ^B*Ω^M |

⁸⁰ et Ps-G (Ψ^B V D) D30² Hi² Ω^S ω¹ Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R , cf. LXX (R)] om. Hi D14 D30* Cor2 (hebr. et anti et Ieron. non interponunt ET ) |

Numérotation du verset Ps. 118,150 (19.VI)

Appropinquaverunt persequentes me

iniquitati⁸¹ ¦

⁸¹ iniquitati Ps-G (F² I M Q² K² Ψ^B) D14 ² D30 Ω G ² ω 1 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] iniquitate Ps-G D14 *

a lege autem tua longe facti sunt.

Numérotation du verset Ps. 118,151 (19.VII)

Prope

es tu Domine ¦

et omnes vie tue veritas.

Numérotation du verset Ps. 118,152 (19.VIII)

Initio

cognovi de testimoniis tuis ¦ quia in eternum fundasti ea.

Numérotation du verset Ps. 118,153 (20-ר)

Res⁸².

⁸² R + Caput D30

Numérotation du verset Ps. 118,(20.I)

Vide humilitatem meam

et eripe me ¦ quia legem tuam

non sum oblitus.

Numérotation du verset Ps. 118,154 (20.II)

Iudica

iudicium meum

et redime me ¦

propter eloquium tuum

vivifica me.

Numérotation du verset Ps. 118,155 (20.III)

Longe a peccatoribus salus ¦

quia iustificationes tuas

non exquisierunt.

Numérotation du verset Ps. 118,156 (20.IV)

Misericordie tue multe Domine ¦

secundum iudicium tuum vivifica me⁸³.

⁸³ iudicium tuum Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω¹ Rusch cum Ps-R ] iudicia tua Ps-G

Numérotation du verset Ps. 118,157 (20.V)

Multi

qui persequuntur me et tribulant me ¦ a testimoniis tuis

non declinavi.

Numérotation du verset Ps. 118,158 (20.VI)

Vidi

prevaricantes

et tabescebam ¦

quia eloquia tua

non custodierunt.

Numérotation du verset Ps. 118,159 (20.VII)

Vide

quoniam mandata tua dilexi Domine ¦

in misericordia tua

vivifica me.

Numérotation du verset Ps. 118,160 (20.VIII)

Principium verborum tuorum veritas⁸⁴ : in eternum omnia iudicia iustitie tue.

⁸⁴ veritas Ps-G ( G ² Ψ^B V D ) D30 ² Ω ω 1 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] + et Ps-G D30 * (eras.)

Numérotation du verset Ps. 118,161 (21-ש)

Syn⁸⁵.

⁸⁵ Syn] Sen Rusch D30, + iustitia D30

Numérotation du verset Ps. 118,(21. I)

Principes

persecuti sunt me

gratis ¦

et a verbis tuis

formidavit cor meum.

Numérotation du verset Ps. 118,162 (21.II)

Letabor ego

super eloquia tua ¦

sicut qui invenit spolia multa.

Numérotation du verset Ps. 118,163 (21.III)

Iniquitatem

odio habui et abominatus sum ¦

legem autem tuam dilexi.

Numérotation du verset Ps. 118,164 (21.IV)

Septies in die

laudem dixi tibi ¦

super iudicia

iustitie tue.

Numérotation du verset Ps. 118,165 (21.V)

Pax multa

diligentibus legem tuam ¦

et non est illis

scandalum.

Numérotation du verset Ps. 118,166 (21.VI)

Exspectabam

salutare tuum

Domine ¦

et mandata tua dilexi.

Numérotation du verset Ps. 118,167 (21.VII)

Custodivit

anima mea testimonia tua ¦ et dilexi ea vehementer.

Numérotation du verset Ps. 118,168 (21.VIII)

Servavi mandata tua et testimonia tua ¦

quia omnes vie mee in conspectu tuo.

Numérotation du verset Ps. 118,169 (22-ת)

Thau⁸⁶.

⁸⁶ Syn] Sen Rusch D30, + i

Numérotation du verset Ps. 118,(22.I)

Appropinquet

deprecatio mea

in conspectu tuo Domine ¦

iuxta

eloquium tuum

da mihi intellectum.

Numérotation du verset Ps. 118,170 (22.II)

Intret

postulatio mea in conspectu tuo ¦

secundum eloquium tuum

eripe me.

Numérotation du verset Ps. 118,171 (22.III)

Eructabunt labia mea

hymnum ¦

cum docueris me

iustificationes tuas.

Numérotation du verset Ps. 118,172 (22.IV)

Pronuntiabit lingua mea eloquium tuum ¦

quia omnia mandata tua equitas.

Numérotation du verset Ps. 118,173 (22.V)

Fiat manus tua

ut salvet me ¦ quoniam mandata tua

elegi.

Numérotation du verset Ps. 118,174 (22.VI)

Concupivi

salutare tuum

Domine ¦ et lex tua meditatio mea est⁸⁷ ⁸⁸.

⁸⁷tia D30 |

⁸⁸ -G (F² I M W Φ^P U Ψ^B V D) D30 Ω ω 1 edd. Rusch ] om. Ps-G |

Numérotation du verset Ps. 118,175 (22.VII)

Vivet anima mea et laudabit te ¦

et iudicia tua

adiuvabunt me.

Numérotation du verset Ps. 118,176 (22.VIII)

Erravi sicut ovis que periit ¦

quere⁸⁹

⁸⁹ quere Ps-G D30 ω 1] require Rusch cum Ps-R : cf. Corpus antiphonalium officii officii (n° 7639 : responsorium parvum “Septies in die”)

servum tuum Domine⁹⁰ quia mandata tua non sum oblitus.

⁹⁰ Domine Ps-G (Ψ^B D*) Ω ^D Ω^S ω 1 Rusch ] om. Ps-G D30

Psalmus 118

Numérotation du verset Ps. 118,1
(1-א)

^prol.|

^marg.| ^a {191.1043C} Beati immaculati . Titulus: Alleluia aleph. Psalmus institutor est fidelium, paradisus omnium pomorum, apotheca Spiritus sancti: qui quanto in superficie videtur apertior, tanto mysteriorum altitudine est profundior [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Ibi generaliter iustus loquitur, modo profitendo quod accepit, modo tantum sperando quod meruit. Et est hic psalmus similibus verbis contextus; nulla tamen confusione permistus sed novitate rerum litteris mutatis explicatus, totus morali doctrina insignis. [AMBROSIUS] Omnis autem moralis doctrina suavis est, in qua hic psalmus eminet. Alii namque psalmi tamquam stelle minores, aliquantulum lucent; iste {191.1043D} vero quasi sol, pleni luminis meridiano calore fervens, totus morali dulcedine splendet. Et est per litteras Hebrei alphabeti digestus, ut sicut pueri in primis litteris usum discendi sumunt, ita et nos huiusmodi elementis usum vivendi usque ad maturitatem addiscamus. Singulis autem litteris versus octoni subiiciuntur, ita ut ab una littera octo versus incipiant, ut unitatem Deitatis, que omnia regit, et doceret purgationem legitime sanctificationis; octava enim die et circumcisio fit ex lege, et in Christi resurrectione sumus ei convivificati. [HIERONYMUS.] In hoc autem psalmo tot sunt octonarii quot elementa apud Hebreos, id est viginti duo, et singuli {191.1044C} octonarii per omnes versus suos incipiunt a singulis elementis per ordinem, quod in translatione servari non potuit, per quod innuit quod hic sunt elementa scole Christi [CASSIODORUS.] et commoda doctrina et perfecta ad beatitudinem, cuius doctrine partes congruis interpretationibus nominum elementorum designantur. Omnia sunt hic elementa, profecto numero iustorum designando. Partes vero huius psalmi sunt secundum numerum litterarum. Quot enim littere sunt, tot sunt partitiones, ut in singulis octonariis sint partitionum distinctiones. Octonarius vero ipse in singulis distinctionibus innuit [ALCUINUS.] quod unaqueque pars perfecta est et sufficit, ut si quis eam servet in vita septem dierum, {191.1044D} perveniat ad octavam resurrectionis, vel circumcisionem cordis habeat, quam octonarius significat. Singule autem littere sunt quasi tituli suorum versuum continentiam eorum declarantes. Huius autem octonarii titulus est : Alleluia. Aleph. Alleluia [AMBROSIUS] id est laus Dei, quia in his vere Deus laudatur, in quibus est remissio peccatorum, que nobis perfecta est facta per adventum Christi, de quo in superiori psalmo egit, qui hunc mundum diluit, ut dignus fieret immaculato corde Deum laudare. Aleph , que est prima littera, interpretatur doctrina . Plenos ergo doctrine sequentes versus sollicite attende. Congrue autem huic octonario prescribitur. {191.1045A} Aleph , id est doctrina, quod est commune toti psalmo doctrinam moralem redolenti [ALCUINUS.] quia iste octonarius est quasi prologus totius psalmi, breviter tangens que in sequentibus continentur octonariis, quia cum constet quod omnes volunt esse beati etiam mali [AUGUSTINUS.] his que desiderant adeptis, docet quod plurimi nesciunt scilicet quomodo vere beati sint, ne quis iam erret de via beatitudinis. Et hic chorus sanctorum loquitur totus, a primo usque ad ultimum [AUGUSTINUS.] quasi¹ : Diversi diversa querunt, quibus sint beati . Sed hec est via ad beatitudinem. Illi qui volunt esse ^A

^a ¶Nota La comparaison du Ps. 118 de la Magna Glossatura (ed. 1541) avec le Ps. 118 de la Glose ordinaire (ed. A. Rusch, Strasbourg, 1481) a été effectuée par Wojciech Baran (Paris, EPHE, 2021). Les passages en rouge sont communs aux deux Gloses, l’italique correspond à l’apport propre du Glossateur (Pierre Lombard). Il faut cependant noter que Rusch a inséré au sein de la Glose ordinaire, principalement sous forme de gloses marginales, des sentences extraites de l’édition princeps de la Magna Glossatura de Pierre Lombard (Nürnberg 1475/1476). Par conséquent, l’apport personnel de Pierre Lombard à la rédaction de la Magna Glossatura sur les Psaumes est plus importante que ne le donne à voir la comparaison matérielle des deux éditions modernes. La collation du texte de l’édition Rusch avec celui des manuscrits de la Glose ordinaire du 12^e s. permet d’écarter ces interpolations et de mettre en évidence la part réelle du travail rédactionnel de Pierre Lombard. [Martin Morard 2022]

^A ¶Codd. : PL191

¹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,1
(1.I)

^prol.|

^marg.| Beati sint immaculati [HIERONYMUS, AUGUSTINUS] id est sine {191.1045B} crimine: quod sunt , si in via , id est in Christo sunt, qui via est, veritas et vita ^b. Vel in via , id est in lege Domini , que est via ad vitam . Pluraliter autem dicit immaculati , ut de fidelibus non de Christo accipiatur.

^b Io. 14, 6

^marg.| Vel ita continuat [CASSIODORUS] quasi² : Olim homo miser et pollutus fuit [Amb.] nunc autem e contra , beati sunt homines, et per remissionem peccatorum immaculati . Sed tamen hac conditione dico, si in via sint, id est in Christo, vel in lege Dei; et si ambulant . Et hoc est quod dicit qui deinde ambulant [CASSIODORUS.] non otiosi , in lege , non carnis, sed Domini , illi qui ambulant , non peccant mortaliter, vel si peccant penitent : proficiunt hi et perseverant [AMBROSIUS] sed hoc non possunt perficere nisi scrutentur, et cognoscant legem {191.1045C} Dei. Unde subdit: ^B

^B ¶Codd. : PL191

² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,2
(1.II)

^prol.|

^marg.| Beati qui scrutantur testimonia eius [CASSIODORUS. Ambrosius, ALCUINUS., Ambrosius] id est sacras Scripturas. Et est hic definitio, beati per actus. Beatus enim est qui est in via, id est in Christo sine macula ambulans in lege, et sic scrutans ut provehatur. Aliter enim non est dignus perquirere, nisi sit probabilis vite . Et nota quod prius dixit: Beati immaculati in via , post: Beati qui scrutantur . Quam pulcher ordo, plenus doctrine et gratie! Ante est vita quam doctrina. Ideoque de Christo dicitur: Cepit Iesus facere et docere ^c . Et Apostolus describens {191.10 45D} pontificem eligendum [(163)] prius dicit de vita: Oportet episcopum irreprehensibilem esse, sobrium, pudicum, que pertinent ad bonam vitam ^d . Deinde adiungit de doctrina, scilicet doctorem, ut prius consuescat bona agere quam presumat docere; inde etiam legalis sacerdos prius induebat superhumerale, inde rationale. [Ambrosius] Bona enim vita etiam sola gratiam habet, doctrina sine vita non est integra, quia in malevolam animam, non introibit sapientia. Unde dicitur: «Querent me mali, et non invenient.» Prius ergo corrigenda est vita; inde querenda cognitio. Prima ergo sunt moralia, secunda mystica. In illis est vita, in his cognitio . {191.1046A} Sine utraque vero non est perfectio . [164] Ideoque in lege sacerdos assumebat de hostia pectusculum elevationis, et armum separationis ^e ; in pectore sapientia, in armo opere. Inde etiam in extremis oris hyacinthine tunice summi sacerdotis dependebant tintinnabula, et mala punica ^f , ut sit sonus predicationis cum exsecutione bone actionis. [165] Idem ordo est in primo psalmo, qui et in isto. Prius enim dicitur beatus qui non recessit a via iustitie; deinde subdit, in lege meditatur in toto corde. [Ambrosius] quasi³ : Beati sunt qui scrutantur , si tamen exquirunt eum, non aliud. [AUGUSTINUS.] Propter hoc enim scrutanda erant testimonia, ut Deus inveniretur. Aliter non valuit, ut qui volunt esse docti, non iusti. Unde gloria illis apud homines, {191.1046B} non apud Deum exquirunt. [Hilarius. CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] Et hoc in toto corde , non diviso, ut heretici, et amici huius mundi, quibus dicitur: Non potestis Deo servire et mammone ^g , qui non toto corde que runt Deum. Mirum autem videtur quod ait, scilicet beati sunt qui s crutantur, et exquirunt . [AUGUSTINUS.] Hoc enim possunt etiam et impii, ut Scribe et Pharisei super cathedram Moysi sedentes, qui dicunt et non faciunt ^h , et heretici scrutantur, et exquirunt; nec tamen beati sunt, quia non sunt immaculati, sed iusti iam spe beati sunt quia sunt inventuri quod querunt . Non enim quia scrutantur et querunt, ideo beati sunt ; sed propter hoc quod aderit, ut in Evangelio dicitur: Beati qui persecutionem patiuntur, et qui esuriunt {191.1046C} , non tamen quia hoc patiuntur beati sunt, sed propter hoc quod sequitur: Quia ipsorum est regnum celorum ⁱ, et saturabuntur ^j , cui simile est istud quod hic dicitur:^C

^c Act. 1, 1

^d 1Tim. 3, 2

^e Lv. 7, 34

^f Cf. Ex. 28, 31-35

^g Mt. 6, 24

^h Mt. 23, 2

ⁱ Mt. 5, 10

^j Mt. 5, 6

^C ¶Codd. : PL191

³ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,3
(1.III)

^prol.|

^marg.| Non enim . [AUGUSTINUS.] quasi⁴ : Hi sunt beati qui ambulant in lege, qui enim operantur iniqua nondum immaculata, ambulant in lege , ac per hoc nondum beati sunt. Et hoc est quod dicit, non enim qui operantur iniquitatem ambulaverunt in viis eius , id est in fide, quamplurali numero significat, quia omnes vias fides una complectitur, qua vivit iustus. [HIERONYMUS. Hilarius] Vel sicut supra via singulariter accipitur {191.10 46D} Christus , ita hic vie pluraliter accipiuntur prophete, apostoli et omnes predicatores . De iis viis Ieremias ait: State in viis et interrogate vias Domini eternales, et querite que sit via bona ^k . In his ergo non ambulaverunt, qui operantur iniquitatem. Ita hoc dicit [ALCUINUS., CASSIODORUS. ALCUINUS.] quasi⁵ : Qui peccatum habet, non ambulet in viis , vel qui ambulant in viis sine peccato sint. Sed non dicuntur illi operari iniquitatem, qui et si quotidie fragilitate carnis leviter peccant, non tamen amant, sed Dominica oratione et signo crucis destruunt. [AUGUSTINUS.] Peccatum quidem iniquitas est ^l, sicut Ioannes dicit, non tamen sine peccato est, qui {191.10 47A} in viis ambulat; sed non ipse operatur illud; sed quod habitat in eo peccatum, cum non vult quod agit. Fomes enim qui est languor nature, commovet illicita desideria; et ita sine peccato non sumus. Unde idem Ioannes dicit: Si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus ^m , sed non operatur qui desideriis carnis non obedit; qui vero obedit a viis deviat. Si vero confitetur, et hoc ad vias pertinet, et propter vias peccatum non imputatur. Non ergo ambulant in viis qui operantur iniquitatem , scilicet ex dilectione, non inviti, ut ille qui ait: Quod odi facio ⁿ . ^D

^k Ier. 6, 16

^l Cf. 1Io. 3, 4

^m 1Io. 1, 8

ⁿ Rm 7, 15

^D ¶Codd. : PL191

⁴ quasi] + dicat PL

⁵ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,4
(1.IV)

^prol.|

^marg.| {191.1047B} Tu mandasti . quasi⁶ : Hi non ambulant in viis qui operantur iniqua. [GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. Hilarius, CASSIODORUS. Hilarius] Et vere, quia tu mandasti, etc.

⁶ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita iunge: illi non ambulant in viis, sed tu mandasti ut ambularent, id est ut mandata custodirent, et ideo ambulandum.

^marg.| Vel ita continua: Beati sunt qui sic et sic agunt, et ne hec contemnantur, subdit iussionem Domini dicens: tu mandasti nimis mandata tua custodiri , vel tu mandasti mandata tua nimis custodiri . Nimis aliquando significat plus quam oportet, quod non hic, sed pro valde accipitur. Et est: Tu mandasti nimis, id est valde per prophetas, et per eosdem sepe, mandata tua custodiri . Vel mandata tua custodiri mandasti , ut nec unum iota pretereatur. Vel custodiri nimis , {191.1047C} id est plusquam patitur natura carnis. Distingue nomina, et predictorum nota differentias: memoravit enim tria, legem, testimonia, et mandata. [254] Lex est umbra futurorum ^o , que spiritualiter debet custodiri, ut de sacrificiis et huiusmodi figurativis. Testimonium vero est evidens res que commonet alicuius. Unde Iacob ait: Lapis iste erit testimonium ^p , et Dominus curato leproso ait: Offer munus tuum in testimonium ^q , sic precepta Dei dicuntur testimonia, que monent ne peccemus. Mandata sunt sine umbra, que presentem habent operationem: ut diliges Deum ex toto corde ^r . [ALCUINUS.] Et nota quia testimonia accipit in prohibendo, et mandata in iubendo.^E

^o Hbr. 10, 1

^p Gn. 28, 22

^q Mt. 8, 4

^r Mt. 22, 37

^E ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,5
(1.V)

^prol.|

^marg.| {191.1047D} Utinam . [AUGUSTINUS.] Vita beati expressa optat eam, et optat contra superbiam liberi arbitrii, cui non est satis doceri, nisi prius dirigatur. Ergo si optat homo quod precepit Deus, ut det ipse quod precepit, rogandus est, quasi⁷ : Te mandante legem accepi, sed nisi adiuves, fit mihi mors. Ad hoc enim sine gratia mihi non sufficio. Et ideo precor, utinam dirigantur , etc. [Hilarius]

⁷ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita continua: quia mandasti. Utinam ergo dirigantur vie mee , id est actus huius vite , qui per se tortuosi sunt. Dirigantur dico ad custodiendas iustificationes tuas . Aliter enim non possunt custodiri iustificationes, {191.1048A} nisi nostre vie sint directe. Iustificationes autem multe prisco populo fuerunt, scilicet ut famulus Hebreus sex annis tantum serviat et pater reverenter habeatur, filius disciplinetur, Deus timeatur, et sacerdos honoretur, et his similia. [CASSIODORUS.] He autem possunt custodiri, si pre oculis semper habeantur mandata, ut prava mox emendentur per ea . Unde subdit:^F

^F ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,6
(1.VI)

^prol.|

^marg.| Cum perspexero . [ALCUINUS. Ambrosius] quasi⁸ : Has iustificationes custodiam cum perspexero , quasi in speculo, in mandatis, vel mandata, tuis vel tua, et addit omnibus vel omnia, hoc ideo dicit ne peccando contra unum sit omnium reus . Unius namque {191.1048B} peccati reus punitur eternaliter. Unde Iacobus: Si quis totam legem servaverit, offendat autem in uno, factus est omnium reus ^s . Quod evitat qui perspicit in mandatis. [CASSIODORUS. Ambrosius] Qui autem non perspicit in eis, in quo erret nescit . Et tunc , scilicet cum perspexero, non confundar . Ante enim in Adam confusus es, et nudus factus, cum operuisti te foliis fici ^t , quia confundebaris abscondisti te a conspectu Dei, quia erubescebas. Nunc autem venis in conspectu Dei per gratiam liberatus.

^s Iac. 2, 10

^t Cf. Gn. 3, 9-11

⁸ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita, ideo peto iustificationes custodire, quia tunc cum custodiero, non confundar cum perspexero [AUGUSTINUS.] quasi in speculo, in omnibus , vel omnia, mandatis , vel mandata, tuis , vel tua, quia non auditor obliviosus est, sed factor operis. {191.1048C} Confunditur enim qui inspicit mandata, sed non facit . Unde Iacobus ait: Si quis auditor est verbi et non factor, hic comparatur viro conspicienti vultum nativitatis sue in speculo ^u. Consideravit enim se, et abiit, et statim oblitus est qualis fuerit. Et tunc , scilicet cum custodiero, et perspexero mandata.^G

^u Iac. 1, 23

^G ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,7
(1.VII)

^prol.|

^marg.| Confitebor tibi. [GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Non ero ingratus, sed laudabo in directione cordis , quia tu fecisti cor meum directum, ideoque laudabo, quod distortus non potest. Laudabo in eo , id est pro eo quod didici a patribus, {191.1048D } non per me inveni, iudicia, que sunt abyssus multa. Iudicia dico iustitie tue. Iudicia iustitie dicit, quibus nunc et in fine iudicatur mundus. Hec autem iudicia iustitie sunt, quia per ea famulos liberat persecutione diaboli laborantes.

^marg.| Vel ita ordina litteram: Confitebor tibi id est laudabo te , in eo quod didici iudicia iustitie tue , si tamen in directione cordis , id est si dirigitur cor ad custodiendum, quia aliter non inde letarer, sed accusarer. Nam quid mihi proderit quod ea didicerim, si corde perverso vias habeo pravas? ^H

^H ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,8
(1.VIII)

^prol.|

^marg.| Iustificationes tuas custodiam , id est opera iustitie faciam . Non me derelinquas . [Haimo. CASSIODORUS. {191.1049A} Ambrosius, AUGUSTINUS.] Iustificationibus concessis, petit a Deo custodiri, quia scit diabolum circuire . quasi⁹ : Et ut custodiam, non me derelinquas, usquequaque , vel valde, quod idem est; et si relinquis ad probationem idem est, ut Iob. Et si derelinquas aliquando, ut infirmus mihi videar. Et ne de me glorier, non tamen derelinquas me usquequaque . Vel valde, id est ut peream; et sic gloriabor in te, non in me.

⁹ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita precatur Christi adventum, ante quem reliquerat mundum Deus pro peccato, sed orat ne, iam, usquequaque, vel valde relinquat, quod iam impletum est, in Christi adventu, quia « Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi »^v.^I

^v 2Cor 5, 19

^I ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,9
(2-ב)

^prol.|

^marg.| In quo corrigit . In prima littera partes beatitudinis exposuit [CASSIODORUS.] in quibus precatur se custodiri. In hac secunda tempus conversionis aperit. [Ambrosius] In quo potissimum a lapsu et confusione fluxe etatis, ad Deum quis converti debet, unde {191.1049C} congrue huic octonario premittitur, littera Beth , que interpretatur confusio, quia hic ostendit precepta Dei liberare hominem de confusione, id est de lapsu peccati. quasi¹⁰ : Iustificationes tuas custodiam , que sunt custodiende, quia in custodiendo sermones tuos, o Domine, corrigit adolescentior viam suam . Sed ad hoc premittit interrogationem, cum deliberatione dicens:^J

^J ¶Codd. : PL191

¹⁰ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,(2.I)

^prol.|

^marg.| In quo corrigit . [Ambrosius, AUGUSTINUS.] Iste enim quasi confusus de errore et lascivia fluxe etatis, iam iuvenis sobria mente deliberat quomodo viam corrigat, quomodo erubescenda deponat, et plenam probitatis viam assumat, dicens : In quo corrigit adolescentior {191.1049D} viam suam , id est pravam consuetudinem; adolescentior ad litteram potest accipi, quia hac etate potissimum fieri debet, in qua homo pronior est ad peccandum. Unde: Fili, a iuventute tua excipe doctrinam, et usque ad canos invenies sapientiam ^w. Vel adolescentior accipitur, iunior ille filius qui in Evangelio legitur viam suam depravasse, id est gentilis populus. Vel potius, adolescentior , hic accipitur spiritualis populus, qui portat imaginem novi hominis, non veteris. Hec est spiritualis adolescentia, etas novi non veteris hominis. Ecce premisit interrogationem cum deliberatione. Et quia post meditationem videntur meliora et salubriora {191.1050A} consilia, subdit Propheta quasi simul deliberans consilium converso sermone ad Deum, dicens: O Domine, ecce in quo corrigit adolescentior in custodiendo sermones tuos fidei. Hic est finis deliberantis, et bene conversus ad Deum, hoc respondit, quasi prece ad Deum delata, hoc consilium Dei inspiratione percepit, non humana presumptione . Et revera in hac etate criminum nescia potissimum est viam corrigere. [Ambrosius] Melius est enim prevenire iuventutem correctione, quam post lapsuum recordationem et deflere, et dicere: delicta iuventutis mee et ignorantias meas ne memineris ^x, Domine. Hoc est enim debilitatis remedium: illud, robur salutis. Hic res est in periculo, quia grave est consueta pellere. Magnum enim in se {191.1050B} consuetudo vinculum habet, ibi in bono. Unde dicitur: Bonum est viro cum tollit iugum ab adolescentia sua ^y. [Hilarius, AUGUSTINUS.] Facilius enim est retrahi ab ingressu, quam arrepto itinere prave consuetudinis revocari. Attende etiam quod non ait in legendo vel memorando sermones , sed in custodiendo , scilicet opere. Et ita est senior mente, ut Daniel, aliter non potest corrigere, quia frustra custodit memoria, si non custodit et vita. In perversa enim vita non est correcta via. Nam quidam verba Dei tenendo agunt, ne obliviscantur; nec agunt vivendo ut corrigantur. ^K

^w Sir. 6, 18

^x Ps. 24, 7

^y Lam. 3.

^K ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,10
(2.II)

^prol.|

^marg.| {191.1050C} In toto corde . [AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. Ambrosius] quasi¹¹ : Quia in his correctio est, ideo exquisivi te , quod est ex dono Dei in toto corde meo , qui non toto corde exquirit, negligens est et repellitur. Et ideo, ne repellas , non adiuvando me, quasi indignum, cum toto corde quero. Ne repellas dico a mandatis tuis , id est ab intelligentia legis, a qua repellitur qui a Deo non adiuvatur. Mandatis quippe eius rectis atque arduis humana non contemperatur infirmitas, nisi preveniens eius adiuvet charitas. Qui ergo non adiuvatur a Deo, quasi flammeo gladio prohibetur ab arbore vite, quasi indignus. Vel de prelatione ecclesiastica agit, quam qui negligenter administrat, a Deo repellitur, quod ne sibi fiat iste precatur dicens: Ne repellas me a {191.1050D} mandatis tuis , docendis et annuntiandis in Ecclesia, a quibus negligens repellitur, ne tollat locum meliori. Et ne sibi plus contrahat offensionis ipse est tepidus, qui nec calidus est fervore fidei, nec frigidus algore infidelitatis, qui non rapitur de manu Domini, sed eiicitur ut peior frigido, id est penitus infideli: unde in Apocalypsi angelo Laodicie dicitur: Utinam frigidus esses aut calidus! sed quia tepidus es, incipiam te evomere ex ore meo ^z Aperte hic negligentiam graviori damnat iudicio quam imprudentiam, et quantum amittit quem evomuerit de ore suo Dominus Iesus, et ex suis visceribus reiecerit; sed quam propitius est qui et iustos {191.1051A} in ore suo tenet, et iniustos non ante evomit quam denuntiet evomendos. ^L

^z Apc. 3, 16

^L ¶Codd. : PL191

¹¹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,11
(2.III)

^prol.|

^marg.| In corde meo abscondi . [Haimo, CASSIODORUS. Ambrosius] quasi¹² : Exquisivi mandata, et etiam memorie commendavi. Et hoc est, in corde meo eloquia tua recondita abscondi , porcis scilicet et canibus; genus enim peccati est obstinatis predicare, ideo abscondi ut non peccem tibi qui dicis: Nolite sanctum dare canibus, et margaritas ante porcos ponere ^aa. Vitium enim est secreta mysteria indignis vulgare, et quasi Babylonis thesauros domus Dei ostendere. Quod ab aliquo fit, vel adulatione ut placeat et cui vulgat; vel avaritia, ut aliquid lucretur: {191.1051B} vel iactantia, ut plura scire videatur; vel loquacitate incauta, dum sine iudicio volat irrevocabile verbum. Assumenda ergo est disciplina silentii, ut prius quis taceat quam loquatur. Unde: Sit omnis homo velox ad audiendum, tardus ad loquendum ^ab . Ideoque Isaias cum audisset a Domino, clama , non prius clamavit quam audiret quid clamare deberet, respondens, quid clamabo ? ^ac Dominus etiam in Evangelio, comparat regnum celorum thesauro abscondit o 255 in agro ^ad. Hic est thesaurus sapientie et cognitionis quem cum invenerit homo abscondit in corde suo, non divulgat, sicut Maria, que conservabat omnia verba Domini conferens ea in corde suo ^ae. ^M

^aa Mt. 7, 6

^ab Iac. 1, 19

^ac Is. 40, 6

^ad Mt 13, 44

^ae Lc 2, 51

^M ¶Codd. : PL191

¹² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,12
(2.IV)

^prol.|

^marg.| {191.1051C} Benedictus es [CASSIODORUS.] Ne quis sanctam eruditionem suis viribus daret, premittit, benedictus . [Ambrosius, AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] quasi¹³ : Quia habeo eloquia, gratias ago dicens: Benedictus , id est laudatus, es, Domine , qui gratis das. Et de reliquo, doce me facere, id est presta me facere, iustificationes tuas , id est opera sanctorum, que imperat Deus, ut factis ostendam que didici verbis. Frustra enim abscondit in corde eloquia, nisi sequantur opera iustitie.

¹³ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita: [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS., AUGUSTINUS. Ambrosius] Supra dixit datam sibi legem. Hic petit sibi dari benedictionem, qua lex impleatur. quasi¹⁴ : Qui dedit legem, dabit et benedictionem. Et, o Domine , benedictus es , in natura, {191.1051D} vel in tuis quos benedicis, et ideo doce me iustificationes tuas . quasi¹⁵ : Quia abscondi in corde meo eloquia tua, dedisti legem, da etiam benedictionem gratie, scilicet doce me iustificationes tuas , ut faciendo discam, vel ut secreta legis sciam, et his edoctus. ^N

^N ¶Codd. : PL191

¹⁴ quasi] + dicat PL

¹⁵ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,13
(2.V)

^prol.|

^marg.| In labiis meis . [GLOSSA INTERLINEARIS., AUGUSTINUS.] Vel ita continua: Abscondi eloquia tua in corde; et cum tempus gratie vidi, pronuntiavi aliis in labiis meis cordi concinnis, omnia iudicia oris tui ; non dicit omnia iudicia tua , sed omnia oris , id est que per eloquia tua mihi dixisti. Iudicia ergo oris , id est que per prophetas et apostolos locutus es, qui sunt os Dei, pronuntiavi {191.1052A} omnia , non universaliter, sed que scripta vel dicta sunt. Iudicia porro sunt, quibus et nunc et in fine iudicatur mundus, que sunt abyssus multa, et inscrutabilia: sed nihil eorum tacui, que per eloquia tua mihi innotescere voluisti; et ^O

^O ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,14
(2.VI)

^prol.|

^marg.| Delectatus sum , in hac vita, in via testimoniorum tuorum . [AUGUSTINUS.] Testimonia Dei sunt, quibus quantum nos diligat ostendit, ut nativitas, passio. Et est delectatus sum in via testimoniorum tuorum , id est in humilitate nativitatis, passionis, quibus etiam futura speramus; et ideo bene dicuntur testimonia. Vel in via testimoniorum tuorum , id est Christo, « in quo sunt omnes thesauri sapientie et scientie absconditi »^af {191.1052B}. [CASSIODORUS. Ambrosius] Et ideo dicitur via testimoniorum , vel via testimoniorum dicitur Christus, quoniam de ipso loquentia ad ipsum ducunt, in quo et impleta sunt. Et accipit testimonia, eloquia Scripturarum. Sicut in omnibus divitiis spirituales accipit divitias, terrenis enim divitiis quas sordes computat, non comparat. Vel delectatus sum , sicut in omnibus divitiis temporalibus delectantur homines. He autem divitie temporales non comparantur spiritualibus in gratia; sed quia sunt hominibus suaves.^P

^af Col. 2, 3

^P ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,15
(2.VII)

^prol.|

^marg.| In mandatis tuis . [ALCUINUS. Hilarius. AUGUSTINUS.] quasi¹⁶ : Pronuntiavi et delectatus sum in testimoniis {191.1052C} tuis et adhuc immorabor. Et hoc est, in mandatis tuis exercebor usu boni operis; et sic merito boni operis considerabo , id est cognoscam vias tuas . Nemo enim ad penetralia intellectus pervenit, nisi vita pura prius proximus fuerit.

¹⁶ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita dico: Doce me iustificationes, et si amplius docueris, in mandatis tuis garriam, alia littera, id est contra omnes inimicos Christiane fidei atque catholice copiosis rationibus garrulus disputabo. Tunc autem sunt utiles disputationes, si ibi non considerentur, nisi vie Domini. Unde subdit: et considerabo vias tuas , que sunt misericordia et veritas, quorum duorum plenitudo invenitur in Christo. Et per hanc exercitationem fit etiam istud quod sequitur.^Q

^Q ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,16
(2.VIII)

^prol.|

^marg.| {191.1052D} In iustificationibus tuis meditabor . [CASSIODORUS. Hilarius, CASSIODORUS.] Oblivioni que ex infirmitate originalis peccati venit, opposita est meditatio. Noverat iste vitium humanitatis. Et contra illud auxilium reperit . Iustificationes sunt sicut quod Hebreus puer in lege non plus quam sex annis servit . In septimo liber egreditur, quia fidelis in mundo, qui sex etatibus distinguitur, tantum servit, in resurrectione liber erit. Et his et huiusmodi que in enigmate dicta sunt convenit meditatio. Mandatis autem moralibus, que sunt: Non moechaberis ^ag , et huiusmodi, tantum convenit operatio. Congrue ergo distinxit verba dicens: in mandatis tuis exercebor , et {191.1053A} in iustificationibus tuis meditabor . Ideo meditabor ut non obliviscar sermones tuos , id est, ne possim oblivisci quod expedit retineri.^R

^ag Ex. 20, 14

^R ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,17
(3-ג)

^prol.|

^marg.| Retribue servo tuo . [CASSIODORUS.] In hac tertia littera humanam indigentiam ostendit, et gratiam Dei contra eam poscit; humana vero indigentia multiplex est, scilicet infirmitas, ignorantia, exsilium, hostes: {191.1053B} contra quam auxilium multiplicis gratie querit. Unde bene huic octonario premittitur littera ghimel, que interpretatur retributio, quia sibi multipliciter gratia tribui petit. Dixerat enim supra: In quo corrigit adolescentior viam suam . Deinde subiunxit; In custodiendo sermones tuos , nunc ut id fiat petit auxilium, dicens: ^S

^S ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,(3.I)

^prol.|

^marg.| Retribue [CASSIODORUS.] non utique pro meritis bonis, que nulla precesserunt redde, sed retribue , id est iterum et iterum da. Vel pro malis meis retribue bonum [AUGUSTINUS.] quoniam ante fidem non homini debentur nisi mala pro malis. Retribuit autem Deus {191.1053C} per indebitam gratiam bona pro malis. Nisi enim Deus retribueret bona pro malis, nullo modo essent quibus retribueret bona pro bonis. Utique iustus est retribuendo bona pro bonis, quia misericors prius fuit retribuendo bona pro malis, quamvis et ipsa iustitia qua retribuuntur bona pro nobis, non est sine misericordia. Et nota quod quatuor sunt retributiones. Retribuuntur enim mala pro malis, aut bona pro bonis, vel bona pro malis, vel mala pro bonis. Due priores pertinent ad iustitiam, tertia ad misericordiam. Quartam nescit Deus. Retribuit ergo Deus bonum pro malo, quam retributionem iste rogat, dicens: Retribue servo tuo [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. Ambrosius] qui nihil meritis, sed totum gratie deputat. Quid? hoc scilicet, vivifica me per fidem ex qua vivit iustus. {191.1053D} Non est iste penitus mortuus, sed iam habet initium bone concupiscentie, qui hoc potest orare: Vivifica me , prius mortuum et impotentem scire vel operari, sed per fidem vivifica , per quam custodiam sermones tuos . Vivus enim custodit, et custodiendo vivit. Vel non hic est vox peccatoris, sed iam correcti et iusti, in processu virtutum positi, qui bene sibi conscius premia boni operis exposcit. Ideoque convenienter prescribitur littera Ghimel, que interpretatur retributio, quia hic dicitur impletio, et cognitio legis iam correcto retribui, quasi¹⁷ : Quia sic correctus sum ut supra ostendi, retribue mihi servo tuo . Iam in processu virtutum positus precatur {191.1054A} sibi retribui, secundum fidei operisque meritum, quod non debet arrogans vel alienum videri, si remunerationem a Deo pro egregiis laboribus postulet; prerogativa enim fidei atque iustitie est de Domini favore mercedem sperare. ^ah Reprehenditur enim Petrus, qui supra fluctus ambulans, ut homo dubitavit, non ut apostolus presumpsit. Iubemur quoque in Evangelio fidem habere et non hesitare de his que supra hominem sunt gerendis, Apostolus etiam qui ante dixerat: Non sum dignus vocari apotolus ^ai, postea dixit: Reposita est mihi corona iustitie, quam reddet mihi Dominus ^aj. Innocentis ergo conscientie est, non insolentis arrogantie, ab eo cui servit quis mercedem petere, quia desperare segnitie materia est; sperare autem {191.1054B} incentivum laboris est. Pete ergo confidenter, si merita suffragantur. Et dic : Retribue servo tuo , hoc scilicet, vivifica me [AUGUSTINUS.] in presenti et in futuro, et custodiam servos tuos . Sed quia non possunt custodiri per obedientiam, nisi prius videantur per intelligentiam, addit:^T

^ah Mt. 14.

^ai 1Cor. 15, 9

^aj 2Tim. 4, 8

^T ¶Codd. : PL191

¹⁷ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,18
(3.II)

^prol.|

^marg.| Revela oculos meos , interiores [AMBROSIUS CASSIODORUS.] quorum velamen in Christo evacuatur. Vide humanam infirmitatem et misericordiam Dei. Homo velo ignorantie tegitur; Deus tollit ut videas, quod iste petit, eo se gravari intelligens. Dico revela , et considerabo mirabilia , que? de lege tua . Lex est ubi umbra est, ut de agno paschali, et huiusmodi. {191.1054C} [ALCUINUS. AUGUSTINUS.] Rogat ergo ut in his tecta videat, vel novam legem accipe, scilicet Evangelium, in qua mirabilia considerantur, ut hic ^ak:" Nisi quis renuntiaverit omnibus que possidet, non potest meus esse discipulus ». Et illud ^al: « Diligite inimicos vestros ». Nihil enim est mirabilius in mandatis quam diligere inimicos, hoc est dare bona pro malis.^U

^ak Lc. 14, 33 (Vetus latina).

^al Mt.5, 44 ; Lc. 6, 27 ; Lc. 6, 35.

^U ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,19
(3.III)

^prol.|

^marg.| Incola ego sum . [CASSIODORUS. Haimo, AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Ecce exsilium, quasi¹⁸ : Retribue, revela, et debes, quia incola ego sum in terra , vel inquilinus. Non sum civis Babylonie, cor, et si non corpus, {191.1054D} habens in celo. Hoc iustorum tantum est, quibus promissa est eterna patria. Unde alibi: Peregrinus sum, non sicut omnes homines; sed sicut omnes patres mei ^am, id est iusti. Et ideo , quia incola sum , non abscondas a me , id est non subtrahas mihi mandata tua ; eius votum scire potes cui famularis. Absconduntur mandata his qui terrena sapiunt, et si ea audiunt et norunt. Mandata dicit, per que ab incolatu liberabitur, in quibus dilectio precipitur, vel sola vel maxime . [AUGUSTINUS.] Sed quia nihil diligendum diligitur, si ipsa dilectio non diligitur, ipsius dilectionis dilectionem iste volens habere, proclamat :^V

^am Ps. 38, 13

^V ¶Codd. : PL191

¹⁸ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,20
(3.IV)

^prol.|

^marg.| {191.1055A} Concupivit anima mea desiderare iustificationes tuas [AUGUSTINUS.] id est opera iustitie, hoc olim concupivit non modo, quia iam quando incola terre erat, non cupiebat desiderare , sed desiderabat. Olim vero nondum desiderabat eas, sed fastidio languebat. Ita vero amanda est dilectio qua diligenda diliguntur, sicut illa est odienda qua non diligenda diliguntur. Et nota quod concupiscentia est desiderium, sed non omnis, quia concupiscentia est et eorum que habentur, et eorum que non habentur. Desiderium vero absentium tantum est in hac vita. Nota etiam quod ait: Concupivit desiderare , non ait desideravit. Videmus enim ratione nonnumquam quam {191.1055B} utiles sunt iustificationes Dei, id est opera iustitie, sed infirmitate aliquando non desideramus; prevolat ergo intellectus, sequitur tardus, vel nullus affectus; scimus bonum, nec delectat agere, et cupimus ut delectet. Ita iste olim desiderare concupiscebat que bona esse cernebat, cupiens habere eorum delectationem quorum potuit videre rationem. Ostendit itaque quibus quasi gradibus perveniatur ad eas, prius est enim ut videatur que sint utiles et honeste. Deinde ut earum desiderium concupiscatur. Postremo ut proficiente lumine atque sanitate delectet earum operatio, quarum sola ratio delectabat. Has ergo concupivit iste. Desiderare in omni tempore , non ad tempus ut mali, sed semper {191.1055C} etiam in adversis. Ideo utique concupivi desiderare , quia^W

^W ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,21
(3.V)

^prol.|

^marg.| Increpasti superbos [AUGUSTINUS.] primos homines, quos delectavit illud: Eritis sicut dii ^an. Hos increpasti , dicens: Ubi es Adam? ^ao Non ignorabat Dominus, sed superbum increpabat, quod ad tantam miseriam devenisset, et tota etiam erumna mortalium hereditaria est increpatio superborum, et per hanc superbiam declinaverunt. [Ambrosius, AUGUSTINUS.] Et maledicti sunt omnes, non illi soli qui a mandatis tuis declinant , quasi a directis ad prava. Vide quod non ait, qui declinaverunt, tamquam illorum primitivorum hominum peccatum in mentem reduceret; {191.1055D} sed ait, qui declinant , per quod non soli illi increpantur, sed omnes eorum exemplo terrentur, ne per superbiam declinent, sed in omni tempore iustitiam diligant, ut hic recipiant quod illi in paradiso perdiderunt. Nota etiam quod non ait, maledicti qui non implent mandata, sed qui declinant . Aliud est enim declinare per superbiam, aliud non implere per infirmitatem vel ignorantiam, sed quia superbi, nec in tanta increpatione humiliantur, orat pro eis chorus martyrum , dicens: ^X

^an Gn. 3, 5

^ao Gn. 3, 9

^X ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,22
(3.VI)

^prol.|

^marg.| Aufer . [AUGUSTINUS.] quasi¹⁹ : Et quia maledicti sunt qui declinant, oro, aufer a me opprobrium {191.1056A} quod audio, et contemptum quo contemnor. Ideo mihi est opprobrium et contemptus, quia exquisivi testamenta tua, quasi de hac re est mihi opprobrium et contemptus, quia exquisivi testimonia tua , que Grece dicuntur μαρτύρια pro his patitur iste. Unde illos qui pro veritate humiliati usque ad mortem certaverunt, non testes, quod Latine utique possemus; sed Grece martyres appellamus. Hec ergo martyres dicunt qui sunt opprobrio et derisui contemnentibus Christi crucem. Et totam Christianam humilitatem que sola superbia sanatur, que rogant, non quasi mala auferri sibi cum inde perveniant ad coronam; sed quia noxium est illis qui inferunt, ut etiam illi conversi martyria ament quod factum est; et iam non est {191.1056B} illud opprobrium , sed honor. Non est enim dignus opprobrio qui testimonia exquisivit; sed qui talia precabantur, illa patiebantur. Unde subdit: ^Y

^Y ¶Codd. : PL191

¹⁹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,23
(3.VII)

^prol.|

^marg.| Etenim . Ecce hostes. [ALCUINUS., CASSIODORUS. Ambrosius, GLOSSA INTERLINEARIS.] quasi²⁰ : Aufer opprobrium; illud autem multi inferre volunt. Etenim sederunt principes more iudiciario, quasi ex mora machinantes, et ipsi aperte adversum me loquebantur : iidem accusatores erant, qui et iudices, quod gravius est. Et sicut isti manifeste, sic et demones occulte nocere cogitant. Illi ita, servus autem tuus , scilicet ego, exercebatur {191.1056C} non pro crimine, sed in iustificationibus tuis , quasi²¹ : In his cogitat, vincit, quia ab his retrahere laborat per bella inimicus. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] quasi²² : Inter pericula non erat mihi cruciatus, sed provectus. Qualiter vero exercebatu r, subdit: ^Z

^Z ¶Codd. : PL191

²⁰ quasi] + dicat PL

²¹ quasi] + dicat PL

²² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,24
(3.VIII)

^prol.|

^marg.| Nam et meditatio mea est testimonia tua [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] id est martyria, que meditata dolores mitigant, sic exercebatur iste martyria, scilicet meditatur et amat, respiciens ad coronam; et inimicos diligit. Unde sequitur: Et consilium meum est iustificationes tue . quasi²³ : Consilium {191.1056D} meum est servare iustificationes in quibus est diligere inimicos. Ecce consilium contra consilium. Consilium sedentium principum fuit inventos martyres perdere; martyrum patientium fuit c onsilium illos perditos acquirere.^AA

^AA ¶Codd. : PL191

²³ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,25
(4-ד)

^prol.|

^marg.| {191.1057B} Adhesit pavimento anima mea . [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] In hac quarta littera dicit se corporali necessitate esse constrictum, ita ut tedeat eum orare, vel operari. Corpus enim quod corrumpitur, aggravat animam, et terrena inhabitatio deprimit sensum multa cogitantem ^ap. [CASSIODORUS. ALCUINUS.] Sed sola Dei pietate se salvandum dicit, et quia in hac necessitate positus, semper timet relabi, ideo congrue huic octonario premittitur littera daleth que interpretatur timor. Hic enim docetur quod lex fidei timentem relabi confortat; et ad omnia ei sufficit, Interpretatur etiam daleth, non tantum timor, sed etiam nativitas; quod bene convenit. Nativitas enim intelligitur hic, non spiritualis sed temporalis, que scilicet est eorum que in seculo generantur [Ambrosius] {191.1057C} et sunt corporalia et caduca, ex qua nativitate est timor, quod hic deplorat homo deiectus in terram de celo, qui ante beatissimus auram carpebat etheream. Curas huius vite et tedii nesciebat. [Haimo] quasi²⁴ : Modo consilium meum est, iustificationes tue. Modo me ita habeo, sed olim. ^AB

^ap Sap. 9, 15

^AB ¶Codd. : PL191

²⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,(4.I)

^prol.|

^marg.| Anima mea adhesit [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. Haimo, AUGUSTINUS. ALCUINUS., CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] consensu, pavimento , id est corpori, unde mors est. Caro enim concupiscit adversus spiritum ^aq, cui olim non repugnavit anima. Vel adhesit pavimento , id est terrenis, {191.1057D} ut hec curet que sunt calcanda pedibus, velut pavimentum: terra ergo pavimentum est. In mundo enim universo tamquam in quadam domo, celum est camera, terra vero pavimentum, que teritur feriendo, ut fiat quasi leve, et nitens, et solidum pavimentum. Corpus etiam humanum pavimento comparatur, eo quod simili nitore levigatur. Huic pavimento , id est corpori, vel terrenis dicit hic animam edhesisse, quod non est contrarium superioribus, ubi dicit se delectatum in testimoniis, et exercitatum in iustificationibus. Quantumcunque enim hic aliquis proficiat, habet tamen mortalis carnis affectum circa hec terrena, et ab hac morte quotidie reviviscit. Unde subdit, sed tu, Domine, vivificabis me , ut in celo sit mens mea. Et hoc, secundum {191.1058A} verbum tuum [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] id est per Christum, qui est Verbum Patris. Vel secundum verbum tuum , id est secundum promissionem tuam, ut sim filius promissionis, non filius elationis. Quod non arroganter petit, quia quod per se erat, hic confitetur, dicens:^AC

^aq Gal. 5, 17

^AC ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,26
(4.II)

^prol.|

^marg.| Vias meas . [AUGUSTINUS. Ambrosius] quasi²⁵ : Vivifica; et debes. Nam, vias meas enuntiavi , id est peccata mea confessus sum. Et exaudisti me dimittendo ea. Doce me . quasi²⁶ : Delevisti vias meas , et doce tuas. Et hoc est, doce me iustificationes tuas , hoc dicit volens proficere, qui iam in illis exercetur . Ab istis ergo ad alias proficiendo, velut crescendo {191.1058B} desiderat pervenire, ut illas agat, non modo sciat. Vere quippe novit iustificationes qui eas fecit, sicut econtra de Domino dicitur: Non novit Dominus peccatum ^ar, id est non fecit. Vel doce me iustificationes tuas , id est secundum spiritualem intellectum figurativas observantias fac advertere. Et nota quia pulchro ordine ad iustificationes Dei perveniendum putat, ut primum peccata sua fateatur . Ita enim et alibi dicitur: Dic iniquitates tuas ut iustificeris ^as, Et alibi: Iustus in principio sermonis accusator est sui ^at. Si enim accusaverit se iustus, vocem parati accusatoris excludit, qui solet accusare peccata, et cuiusque exaggerare supplicia; obstruit os eius, qui ipse de se fuerit confessus. Verecundia enim {191.1058C} excusat reum, pudor suum accusat actorem, Et, o Domine, ^AD

^ar 2Cor. 5, 21

^as Is. 43, 26

^at Prv. 18, 17

^AD ¶Codd. : PL191

²⁵ quasi] + dicat PL

²⁶ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,27
(4.III)

^prol.|

^marg.| Instrue me viam iustificationum tuarum [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. Ambrosius] quia vias meas damno, ideoque instrue me viam tuam ut intelligam mystica. Alii codices habent, insinua mihi, quod ex Greco Συνἕλισον expressius dicitur, fac me intelligere. Viam iustificationum tuarum . Vide ordinem: Prius enim est discere iustificationes, quod hic ante petiit. Deinde gradus quosdam et ordinem earum quid prius, quid post esse debeat. Peccat enim qui prepostere {191.1058D} agit. Nam scire quid faciat, et ordinem faciendi nescire, non est perfecte cognitionis. Ordinis namque ignorantia conturbat negotiorum naturam formamque meritorum. Notis vero mysteriis, et eorum ordine, ego etiam exercebor usu operis, et spirituali sensu , sicut qui in palestra exercetur ut roboretur. Et hoc etiam, in mirabilibus tuis , que in figuris latent. [AUGUSTINUS.] Mirabilia Dei vocat iustificationes ipsas, quarum quedam ita sunt mirabiles, ut inexperti credant ad eas non posse perveniri intelligendas vel faciendas. Unde iste laborans, et earum difficultate fatigatus, addit:^AE

^AE ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,28
(4.IV)

^prol.|

^marg.| Dormitavit . [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quasi²⁷ : {191.1059A} Dico, doce, instrue; sed quia est petitio dilata, dormitavi ut fessus exspectator. Et hoc est, anima mea dormitavit , id est refriguit a spe comprehendendi eas. Et hoc, pre tedio dilationis. Nota quod non ait dormivit, sed dormitavit. Dormire enim est obliviosi et socordis: dormitatio est fessi exspectatoris, que dicitur acedia. Sed tu confirma me in verbis tuis , ut si adhuc petitio differtur, firmus stem in meditatione legis tue.

²⁷ quasi] + dicat PL

^marg.| [Haimo] Vel ita dico, quod exercebor in mirabilibus; tamen olim anima mea dormitavit pre timore, parum vel nihil boni operans, et ideo doce me. Et quia olim dormitavi, nunc cum ad ea perveni, confirma me in verbis tuis [AUGUSTINUS. ALCUINUS., AUGUSTINUS.] que iam teneo ne decidam ab eis, sed inde ad alia tendam. {191.1059B} Ecce contra duo pericula orat iste in hoc octonario, primo contra necessitates carnis, dicens: Vivifica me; hic contra tedium. quasi²⁸ : oro ut vivifices me contuitu primi periculi. Unde me liberasti. Oro etiam ut confirmes consideratione alterius periculi, scilicet tedii, quod per te evasi. Deinde quasi quereret: Quid enim impedit? subdit:^AF

^AF ¶Codd. : PL191

²⁸ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,29
(4.V)

^prol.|

^marg.| Viam iniquitatis , etc. [Haimo, Ambrosius, CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Vel ut possim confirmari, o Domine, viam iniquitatis que a Patribus trita est, que et imminet. Amove a me , hoc in hoc seculo necessarium est. Et quia lex factorum subintravit, ut abundaret delictum, {191.1059C} subdit: Et de lege tua miserere mei , scilicet lege fidei, lege misericordie et gratie, qua implemus quod per nos non possumus. In lege enim factorum Dei iubentis, est iustitia; in lege fidei subvenientis, misericordia. Per fidem iste petit, qui ait: Viam iniquitatis amove a me, et de lege tua miserere mei . [ALCUINUS., CASSIODORUS.] Ac si diceret: Mala remove, bona indulge. Petit vero misericordiam, quia per legem nemo iustificatur, sed per fidem Christi.^AG

^AG ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,30
(4.VI)

^prol.|

^marg.| Viam veritatis . [AUGUSTINUS.] Cum dixerat, de lege tua miserere mei, de beneficiis que consecutus est, prescribit, ut impetret cetera. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] {191.1059D} quasi²⁹ : Miserere, quia iam elegi viam veritatis , ubi currerem, id est Christum cuius cultum elegit, qui est via, veritas et vita ^au. Et iudicia tua non sum oblitus , ut currerem. Et cum currerem : ^AH

^au Io. 14, 6

^AH ¶Codd. : PL191

²⁹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,31
(4.VII)

^prol.|

^marg.| Adhesi o Domine testimoniis tuis [CASSIODORUS. AMBROSIUS ALCUINUS. AUGUSTINUS. AMBROSIUS CASSIODORUS.] qui prius adheseram pavimento: Adheret autem testimoniis , qui mundo renuntiat, qui curas huius vite et tedia spernit, qui luxurie studio ac pecunie cupiditate, non curvatur. Et ideo noli me confundere, sed fac ut quo curro pertendam, et quo tendo perveniam. Unde Apostolus: Sic currite ut comprehendatis ^av ({191.1060A}). Et nota quod non est iste securus, sed humiliter se petit servari.^AI

^av 1Cor. 9, 24

^AI ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,32
(4.VIII)

^prol.|

^marg.| Viam mandatorum [Ambrosius, AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] que est angusta, cucurri , ut bonus equus. Habet enim equos suos Christus, de quibus dicit propheta: Ascendisti equos tuos, et equitatus tuus salus ^aw. Et hoc feci, cum, id est quia, dilatasti cor meum . Non enim currerem nisi dilatasses: cordis autem dilatatio est iustitie delectatio, ut non timore, sed delectatione agatur, quod est donum Dei. Vel dilatatio est scientie latitudo, sine qua non possum currere. He sunt aque de quibus dicitur: Et in plateis tuis discurrunt aque tue ^ax. De {191.1060B} quibus Dominus clamat: Si quis sitit, veniat ad me et bibat ^ay; et: Qui crediderit in me, flumina aque vive fluent de ventre eius ^az. Et nota quia hic versus exponit, quomodo superius dictum sit, elegi, non sum oblitus. Dum ait, cum dilatasti cor meum , id est non per me, sed tuo dono hec predicta feci.^AJ

^aw Hab. 3, 8

^ax Prv. 5, 16

^ay Io. 7, 37

^az Io. 7, 38

^AJ ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,33
(5-ה)

^prol.|

^marg.| Legem pone . In hac quinta littera precatur Christo veniente sibi qui veterem tenuit, novam legem constituit, quae semper exquiretur, cum tam ardenter desideretur. Et quia per eam verum esse habet, ideo huic octonario congrue premittitur littera he {191.1060D} quae interpretatur ‘esse’ quia per legem novam confortatus, iam verum esse precatur. [Ambrosius] Interpretatur etiam he ‘est’ vel ‘vivo’ , quod bene convenit. Qui enim est, vivit, et qui vivit, vere est, quod esse vel vivere habetur in Christo, qui « heri et hodie ipse est et in secula »^ba. Loquitur ergo hic qui vivit in Christo, dicens quomodo vivat, id est velit vivere. quasi³⁰ : Noli me confundere sed

^ba Hbr. 13, 8.

³⁰ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,(5.I)

^prol.|

^marg.| Pone mihi, o Domine, legem [AUGUSTINUS. Ambrosius] non veterem, ut olim subditis; sed novam, ut filiis Spiritu sancto scriptam in cordibus, ut intelligant, et ex {191.1061A} amore compleant. Qui enim invitus facit, nollet sibi iuberi; et immundus voluntate, non est mundus opere. Hec autem lex est via iustificationum . Unde subdit, viam iustificationum tuarum , scilicet pone . quasi³¹ : Lex eundi sit mihi via iustificationum tuarum, ut nusquam divertar, sicut imperator prescribit militibus suis, quo et qua eant, ne pro suo arbitrio viam carpant, nec voluntaria captent compendia, nec a signis recedant, declinantes ad dexteram vel ad sinistram, ut et Dominus legem viandi filiis Israel commeantibus dedit, precedens eos in columna nubis in die, et ignis in nocte, que cum anteibat, ipsi sequebantur; et cum stabat vel evanescebat, ipsi morabantur in castris ^bb. Lex ergo viandi erat eis columna ignis et nubis. Et {191.1061B} exquiram . [AUGUSTINUS.] quasi³² : Pone mihi legem . Et ego exquiram eam . Habitam legem exquirit, proficiendo in ea. Et hoc semper , scilicet quamdiu vivit hic, quia tamdiu proficitur. Post hanc, enim vitam qui hic proficiebat, ibi perficitur; ubi perfectus sine fine consistit. Legem ergo quam habet agendo, exquirit proficiendo. Vel semper exquiritur tenendo hic et in futuro sicut dicitur: Spiritus scrutatur omnia ^bc, non ut quod nescit inveniat, sed quia nihil relinquit quod nesciat, ita hic semper legem exquirit, qui numquam relinquit aliquid de lege. Vel de vetere lege dicit legem pone , quia veterem etiam legem vult iste scire, quam sibi poni petit, non ut secundum litteram sciat, sed ut intelligat, scilicet quid habet utilitatis, et quare data, {191.1061C} scilicet ut abundaret delictum. Unde subdit: ^AK

^bb Cf. Ex. 13, 21-22

^bc 1Cor. 2, 10

^AK ¶Codd. : PL191

³¹ quasi] + dicat PL

³² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,34
(5.II)

^prol.|

^marg.| Da mihi intellectum . [AUGUSTINUS.] quasi³³ : Dico, exquiram. Et, ad inquirendum, da mihi intellectum , quia non satis est querere, nisi intelligas quod requiris. Da ergo mihi intellectum , ut ad eius alta perveniam, in quibus tota lex pendet. Et habito intellectu, scrutabor legem tuam , quia aliter nequit scrutari; et custodiam illam in toto corde meo , id est diligam Deum toto corde, tota anima, et tota mente, et proximum sicut meipsum ^bd . Et quia hoc minus valeo meis viribus.^AL

^bd Cf. Mt. 22, 37-39; Mc. 12, 30-31

^AL ¶Codd. : PL191

³³ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,35
(5.III)

^prol.|

^marg.| {191.1061D} Deduc me in semitam [AUGUSTINUS.] quia arcta est via, mandatorum tuorum , que tamen dilatato corde curritur, et cur petierit, subdit, quia ipsam volui . Ipsa enim nova gratia per se placet que ducit ad celum. Ideo iste ait volui ; sed parum est mihi voluntas mea, nisi in eo quod volo ducas. Sed quia ipsa voluntas a te est, oro. ^AM

^AM ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,36
(5.IV)

^prol.|

^marg.| Inclina cor meum [CASSIODORUS.] ut plus velim. Et bene ait, inclina , inclinati enim per humilitatem melius vident quam vanitate supini. Ecce ostendit per universas et subtiles minutias omne bonum a {191.1062A} Deo tribui, et per eum servari, et eius gratia semper augeri. Inclina dico, in testimonia tua . [AUGUSTINUS.] Testimoniis aliquid probatur, et Deus iustificationes suas, et mandata suis testimoniis, id est preceptis et exemplis, persuadet, et probat nobis, scilicet ut gratis colatur. Testimoniis quippe suis agit hoc nobiscum, ut eum gratis colamus, quod impedit radix omnium malorum avaritia ^be, de qua subdit, et non avaritiam , ut gratis, scilicet pro se, Deum colat, sicut Iob, non pro terrenis ^bf. Omnis enim a nobis circumciditur avaritia, si gratis colatur Deus. Et quia omnia sub sole vanitas sunt^bg, ideo addit generaliter et ^AN

^be 1Tim. 6, 10 (vetus latina)

^bf Cf. Iob. 1, 20-22

^bg Cf. Qo 1, 1-3

^AN ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,37
(5.V)

^prol.|

^marg.| {191.1062B} Averte oculos meos corporis [CASSIODORUS.] quia his visis ambimus, ne videant , vel videam vanitatem, per oculos enim peccamus, dum conspecta ambimus. Mors enim intrat per fenestras nostrorum sensuum ^bh, quod hic notatur. [Ambrosius, AUGUSTINUS.] Hoc ergo nobis magis est in spe quod hic petitur, quam in re, quia et multi sub vanitate nunc sumus. Precatur ergo quod non hic, sed in futuro implebitur, cum liberabitur creatura a servitute corruptionis ^bi, et ipsi veritati adheserit, veniens in libertatem glorie filiorum Dei, ubi iam non videat vanitatem seculi. Et hic est alius sensus, quem mihi fateor plus placere, ut oculos interiores accipiamus, quibus contemplemur quare faciamus. Quia ergo officium nostrum, id est opus, non officio, sed {191.1062C} fine pensatur, ut scilicet non tantum si bonum est quod facimus, sed precipue si bonum est propter quod facimus cogitetur, precatur iste, ut cum aliquid facit, oculi interiores qui vident quare fit, non videant vanitatem ut propter eam bonum faciat, in qua vanitate precipuum locum amor laudis humane habet, quam ubique Dominus prohibet in Evangelio, et ad gloriam Dei tantum precipit bona fieri ^bj. Ille ergo non videt vana, qui fixus est in illo mente, qui est super omnia, cuius mens sursum est. Qui vero hec cogitat, sub sole vivit, ubi vanitas. Ideo iste ait, averte oculos meos mysticos oculos mentis dicit, ne videant vanitatem [Ambrosius, AUGUSTINUS.] id est vana seculi. Christus vero est veritas, qui {191.1062D} est via in qua petit vivificari, dicens: In via tua vivifica me , id est in Christo, qui est vita. Deinde per quid a vanitate avertatur, docet subdens: Et ^AO

^bh Cf. Ier. 6, 21

^bi Rm. 8, 21

^bj Cf. Mt. 6, 1-18

^AO ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,38
(5.VI)

^prol.|

^marg.| Statue servo tuo eloquium tuum, in timore [AUGUSTINUS.] id est da facere, quod eloqueris. Statuitur enim non nisi facienti, statue ergo eloquium immobiliter ne labatur. Ad quod valet timor. Unde subdit, in timore tuo ubi nec culpa est nec desidia. [CASSIODORUS. Hilarius, Ambrosius] Hoc ideo dicit, quia multi eloquia Dei, et negligenter suscipiunt, et tamquam a fabulis declinant; sed timor Dei sanctus, quasi basis est in qua verbum statuitur; et ipsum verbum disciplina timoris est, ne sit zelus Dei, et non secundum scientiam ^bk {191.1063A}. [AUGUSTINUS.] Non est autem iste timor servilis, quo tantum pena timetur; sed castus, quo timetur offensa. Aliter enim timet adultera virum, aliter casta; adultera, ne veniat; casta, ne deserat. Hic est timor Domini , qui permanet in seculum seculi ^bl [Ambrosius] hic avertit a vanitate. In hoc ergo precatur sibi statui eloquium, ne veniant volucres ^bm , et auferant illud de incuriosi et simulantis affectu. ^AP

^bk Rm. 10, 2.

^bl Ps. 18, 10.

^bm Cf. Mt. 13, 4 ; Mt. 13, 32 ; Mc. 4, 4 ; Lc. 8, 5.

^AP ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,39
(5.VII)

^prol.|

^marg.| Amputa . [AUGUSTINUS.] Hic sensus de superiori dicitur, quia cuius oculus videt vanitatem, hoc et de aliis suspicatur, ut propter quod bona agit, credat alterum {191.1063B} facere. Quia enim occulta hominum non videntur, datus est locus suspicionibus, ut audeat homo plerumque falsa, et si vera, tamen incognita suspicari: ideoque Dominus cum de fine operum precepisset hominibus, ne scilicet iustitiam suam facerent, propter laudes hominum, vel pecuniam, vel etiam victum et vestitum; quia poteramus alios propter hec bona operatos suspicari, subdit: Nolite iudicare ^bn, quod iste orat a se amputari. Deinde subiunxit: Et non iudicabimini . Unde et hic dico: Amputa opprobrium meum quod suspicatus sum , addit, quia iudicia tua iucunda . quasi³⁴ : Averte oculos, et amputa opprobrium quod suspicatus sum . Suum opprobrium dicit, quod de aliis suspicatur, quia facilius in alio putat, {191.1063C} quod in se sentit. Precatur ergo auferri opprobrium quod in se sentit, et in aliis suspicatur. [CASSIODORUS.] Maximum enim vitium humanitatis, est suspicio: que aliter putat quam sit veritas, ut de malis bona, de bonis mala dicamus, que ducit in opprobrium, aliter putantes quam sit res. Quam culpam a se optat removeri iste amator veritatis, cui placent iudicia Dei, cuius verbum verum est et firma sententia. Unde subdit: Quia iudicia tua iucunda. [AUGUSTINUS. Ambrosius] quasi³⁵ : Ego suspicor, sed tu vere omnia iudicas. Quia iudicia tua sunt iucunda , id est vera. Vera enim sunt et suavia amatori veritatis; sed iudicia hominum de occultis non sunt suavia, quia temeraria. Vel nomine opprobrii {191.1063D} peccatum accipitur, ex quo sequitur opprobrium. Et est sensus: Amputa opprobrium meum, id est peccatum meum, suspicatus sum, quia et si non habeo, nescio, quod melius tu nosti quam ego ipse. Unde Apostolus: Nihil mihi conscius sum, sed non in hoc iustificatus sum ^bo. Tibi iudici audeo fateri. Quia iudicia tua sunt iucunda , id est dulcia confitenti, non severa. Et quia dulcia sunt iudicia.

^bn Mt. 7, 1.

^bo 1Cor 4, 4.

³⁴ quasi] + dicat PL

³⁵ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,40
(5.VIII)

^prol.|

^marg.| Ecce ego concupivi mandata tua [Ambrosius, AUGUSTINUS.] ut dilector diligentis me. Vel secundum primam lectionem sic iunge. quasi³⁶ : Amputa opprobrium quod suspicatus sum . Quia autem invidorum {191.1064A} est libenter suspicari opprobrium alterius, cum nequeant rodere opus quod eminet, ut et diabolus in Iob, quod non gratis Deum coleret ^bp. Contra hoc charitas est habenda, que non emulatur ^bq . Unde subdit: Ecce concupivi mandata tua ^br, que omnia in duobus mandatis charitatis colliguntur, id est concupivi ex toto corde, ex tota anima, ex tota mente diligere te, et proximum. Et tu, non in mea, sed in tua equitate vel iustitia, vivifica me , id est charitate quam concupivi imple me, qui in me morior Vel vivifica me in equitate tua , vel in iustitia, id est in Christo, qui est Deus. Et quia est homo, meus proximus est. Ipse enim est Verbum Deus, et Verbum caro factum est ^bs, ut esset proximus {191.1064B} meus.^AQ

^bp Cf. Iob. 1, 20-22.

^bq Cf. 1Cor. 13.

^br Cf. Mt. 22, 34-40

^bs Io. 1, 14

^AQ ¶Codd. : PL191

³⁶ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,(6-ו)

^prol.|

^marg.| {191.1064C} Et veniat . [CASSIODORUS. Amb.] In sexta littera precatur ut Salvator veniat, qui est misericordia peccatorum, et vita fidelium, ut inimicos confundat, et in lege proficiat, id est proficere suos faciat. Et quia digne petentibus semper presens adest Christus, quibus adhuc loquentibus dicit: Ecce adsum. Ideo huic octonario premittitur Vav , que interpretatur ipse, vel ille, id est salvator Christus, qui adhuc loquentibus nobis dicit: Ecce adsum. quasi³⁷ : In equitate tua vivifica me . ^AR

^AR ¶Codd. : PL191

³⁷ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,41
(6.I)

^prol.|

^marg.| Et, o Domine, veniat misericordia tua , id est Christus. [AUGUSTINUS. Haimo, AUGUSTINUS.] Nec est iustitia quam {191.1064D} dixerat, in qua vivificari petierat. Super me , id est fiat mihi caput Filius tuus , assumendo carnem, secundum quod erit caput. Deinde exponit misericordiam, subdens: Et salutare tuum , id est Christus, veniat secundum eloquium tuum , id est secundum promissionem, quia totum est gratie. Vel in hac littera, petit ut mandata Dei, que supra concipivit, per misericordiam faciat. [Ambrosius, ALCUINUS., AUGUSTINUS.] Que quia facere non potest, nisi per auxilium gratie Spiritus sancti, congrue prescribitur littera var, que interpretatur ipse vel ille, quasi notabilis spiritus, scilicet cuius auxilium petit contra inimicos et hereticos, qui a custodia mandatorum et a vero esse retrahunt. quasi³⁸ : Concupivi mandata tua , et ut ea perficiam, veniat super {191.1065A} me misericordia tua, Domine , id est auxilium gratie tue, quam ut consequar, veniat salutare tuum , id est Christus, secundum eloquium tuum . Hoc non mutatur.^AS

^AS ¶Codd. : PL191

³⁸ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,42
(6.II)

^prol.|

^marg.| Et respondebo . [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] quasi³⁹ : Dico, veniat super me misericordia tua ^bt, et, si erit super me, ut protector, non conterens, respondebo exprobrantibus mihi verbum . Bene ait, respondebo , quia parum est Christum habere in corde, nisi exterius confiteatur ore. Corde enim creditur ad iustitiam: ore autem confessio fit ad salutem ^bu . Et nota non esse nobis tacendum contra malos, qui tamen possunt recipere rationem, ne {191.1065B} videantur superiores : ambiguum tamen est utrum dicatur, respondebo exprobrantibus mihi verbum ; vel dicatur sic, respondebo verbum exprobrantibus mihi ; sed quodlibet eorum dicatur, Christum significat. Ipsum enim nobis exprobrant illi, a quibus crucifixus est, vel quibus scandalum est, vel stultitia ^bv, quia Verbum caro factum est, quod in principio erat apud Deum ^bw. Sed si illud ignorant, qui crucem improperant, quia Divinitas ab eis non cognoscitur, cuius infirmitas in cruce contemnitur, melius dicitur, respondebo verbum , scilicet quod erat in principio apud Deum, de quo vivitur , exprobrantibus mihi, exprobratione eorum, nec territus, nec confusus. Sed quia non ipse est qui loquitur, sed Spiritus Dei, addit: Quia speravi, {191.1065C} quasi⁴⁰ : Ideo respondebo , quia speravi in sermonibus tuis , id est in promissis, que dicunt: Nolite cogitare quid loquamini, non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis ^bx , id est ideo respondebo , quia hoc promisisti . Sed quia multi urgentibus malis negant, subdit::^AT

^bt Ps. 118, 41

^bu Rm. 10, 10

^bv Cf. 1Cor. 1, 23

^bw Io. 1, 2-3

^bx Mt. 10, 19-20

^AT ¶Codd. : PL191

³⁹ quasi] + dicat PL

⁴⁰ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,43
(6.III)

^prol.|

^marg.| Et ne auferas [AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] id est auferri sinas de ore meo verbum veritatis ; de ore tollitur etiam per malam conscientiam. Manentem enim in peccato prohibet Dominus a predicationis officio, {191.1065D} dicens: Quare tu enarras iustitias meas ^by?. In ipsa enim obmutescit facundia, si egra sit conscientia. Caveat ergo ne verbis non congruant facta, et ne deforment iniquitatis opera magisterium discipline. Tollitur etiam de ore ab avibus celi, et multis modis, sed non de corde, si ei infixum est . Et ideo non ait de corde, sed de ore . Ne auferas dico, et hoc, usquequaque : id est semper, et si ad tempus auferas ut Petro , qui, etsi ad horam timore turbatus negavit, tamen flendo est reparatus ^bz . Vel usque valde, sicut quidam codices habent. Hoc orat corpus Christi, id est Ecclesia, et hoc impetrat ut non usque valde, id est ex toto deficiat, q uia et si aliqui de Ecclesia negant, fortes tamen remanent. Vel eidem reparantur, {191.1066A} quia in iudiciis , quasi⁴¹ : non auferas , ideo quia in iudiciis tuis , id est flagellis, quibus corripis, supersperavi . Hoc verbum etsi minus usitate compositum est, tamen implet veritatis interpretande necessitatem. Attentius ergo loci huius rimandus est sensus. Qui enim ante dixerat, speravi in sermonibus , hic quasi augmentum facit, dicens: In iudiciis tuis supersperavi , id est flagella quibus corripis non auferunt spem, sed augent. Vel supersperavi , dicit [ALCUINUS., Ambrosius] quia premium maius merito, et supra quam petimus , speramus. Unde: Non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam ^ca, etc. Vel in iudiciis tuis , id est metu iudiciorum tuorum, supersperavi . Qui enim veretur penam, custodit {191.1066B} gratiam, ideoque ait :^AU

^by Ps. 49, 16

^bz Cf. Lc. 22, 55-62

^ca Rm. 8, 18

^AU ¶Codd. : PL191

⁴¹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,44
(6.IV)

^prol.|

^marg.| Et custodiam . [AUGUSTINUS.] quasi⁴² : Ne auferas verbum de ore meo ^cb, et si non abstuleris, custodiam legem tuam , non precepta legis Mosaice, sed charitatem. Et hoc, semper . Deinde determinat semper , scilicet in seculum , id est in presenti , et in seculum seculi , id est in futuro. Plenitudo enim legis charitas ^cc est [Hilarius] que et in hoc seculo a sanctis custoditur, et in futuro ubi angeli et sancti suas habent leges laudandi Deum.^AV

^cb Ps. 118, 43

^cc Rm. 13, 10 (vetus latina)

^AV ¶Codd. : PL191

⁴² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,45
(6.V)

^prol.|

^marg.| Et ambulabam . [AUGUSTINUS.] Hactenus fuerunt verba {191.1066C} orantis, nunc narrantis, nunc petentis qui, quasi impetratis peccatis omnibus, confitetur in laude Dei, qualem illum fecit Deus. Et nota, et, coniunctionem inusitatam, et quasi in consequentem. Non enim ait secundum priorum verborum formam, et custodiam, et ambulabo. Vel non ait optative , et ut ambulem sicut dixerat, et veniat, et ne auferas, sed ait, et ambulabam sic volens intelligi quod non dixit, id est se auditum, et subdit, qualis factus sit. quasi⁴³ : Hec predicta cum orarem exaudisti me, et exauditus, ambulabam in latitudine , id est in charitate, in qua tota lex pendet et prophete ^cd : que et diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum . Et ideo, latitudo {191.1066D} dicitur. In hac latitudine , ambulabat ille qui dicebat: Os nostrum ad vos patet, Corinthii, cor nostrum dilatatum est ^ce. Et hoc ideo, quia mandata tua exquisivi . Dico ambulabam in latitudine . Causam hic subdit, quia mandata tua exquisivi , petendo, querendo, pulsando, et Deus dat spiritum, quo charitas Dei diffusa est in cordibus nostris , ut inde bene agatur.

^cd Mt. 22, 40

^ce 2Cor. 6, 11

⁴³ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita, et ambulabam . quasi⁴⁴ : Ita modo fiat ut precor, quia et [ALCUINUS., CASSIODORUS.] id est etiam, iam olim ambulabam , ne quis modo me cepisse putet; sed sicut cepi, ita modo facere da. Ambulabam dico, in latitudine scientie, quam querendo consecutus est. Patulum enim oportet esse cor, quod recepit illum qui celum et terram implet.^AW

^AW ¶Codd. : PL191

⁴⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,46
(6.VI)

^prol.|

^marg.| {191.1067A} Et loquebar . quasi⁴⁵ : Supra petebat, ut responderet verbum exprobrantibus. Et ne tolleretur verbum de ore Dei, nunc pro eo certat usque ad mortem, dicens: Et loquebar in testimoniis tuis Grece martyriis, quo verbo utimur pro Latino [Hilarius, Ambrosius] Et hoc etiam in conspectu regum qui poterant terrere. Unde: Ante reges et presides ducemini ^cf. Et non confundebar pro scandalo crucis, que mihi est gloria. Vel non confundebar , ita ut cederem. Suavis est vox que in divinis testimoniis loquebatur; decora facies, que in conspectu regum non confundebatur , que non erubescit auctorem, que non confunditur redemptore.^AX

^cf Mt. 10, 18.

^AX ¶Codd. : PL191

⁴⁵ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,47
(6.VII)

^prol.|

^marg.| {191.1067B} Et meditabar in mandatis tuis ; [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] cogitando quid loquerer. Ecce virtus inspectiva, cur in mandatis? Ecce, que dilexi , per spiritum datus est mihi.^AY

^AY ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,48
(6.VIII)

^prol.|

^marg.| Et levavi operando, manus meas ad mandata tua [AUGUSTINUS. Ambrosius, Cassiod, AUGUSTINUS.] id est operibus quod docebam ostendi. Pulcherrimus ordo est iste, ut primo meditetur: postea operetur. Ex meditatione namque mandatorum celestium, boni operis usus {191.1067C} mollescit. Et notatur hic actualis virtus. Ideo autem dicit, levavi manus , quia supernum est quo levantur, cum pro ipso Deo fiunt opera; cum autem pro terrenis, deponuntur manus. Unde manus Mosi graves leguntur fuisse, quas sustentabant Ur et Aaron ^cg, quia [(168)] finis operum legalium erat merces temporalium. Sed Christus et Spiritus sanctus in spiritualem usum convertit. Que dilexi [AUGUSTINUS.] Hic item eadem causa repetitur, que supra posita est. Utrique enim addit congrue, que dilexi, quia finis precepti est charitas ^ch, quando eius intuitu fit mandatum; et tunc vere est opus bonum. Et exercebor , quasi⁴⁶ : meditabor . Levavi , et exercebor frequentando [Ambrosius, AUGUSTINUS.] sollicite mentis affectu revolvendo, in iustificationibus {191.1067D} tuis , id est in utroque, scilicet cogitandi et operandi delectatione.^AZ

^cg Cf. Ex. 17, 12.

^ch 1Tim. 1, 5.

^AZ ¶Codd. : PL191

⁴⁶ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,49
(7-ז)

^prol.|

^marg.| In hac septima littera agit de spe promissionum Dei, que facit omnia pacifice {191.1068A} tolerari , per quam mens humana elevatur ab his visibilibus et temporalibus, ad invisibilia et futura bona, ubi requies vera est [(169)]. Unde iste octonarius merito septimus ponitur. Septenarius enim requiem significat propter Sabbatum, in quo requievit Dominus. Inde est etiam quod septimus dies pro mortuis observatur, quia tunc vera requies optatur eis atque oratur, et quia spes non est de presentibus, sed de futuris. Ideo congrue hic octonarius pretitulatur littera Zain , que interpretatur huc, vel duc te, quia hic agit de spe, que non est de presentibus, sed ad futura tendit. quasi⁴⁷ : huc tende, huc dirige iter tuum, tamquam tui ductor et rector, quo vocat te verbum Dei, scilicet ad gratiam, et ad eternitatem, cum ait: Venite ad me omnes qui {191.1068B} laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos ^ci . Festinans ergo in illam requiem ingredi ^cj, iste petit eam, dicens:^BA

^ci Mt. 11, 28.

^cj Hbr. 4, 11.

^BA ¶Codd. : PL191

⁴⁷ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,(7.I)

^prol.|

^marg.| Memor esto verbi tui . [Ambrosius, AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Ambrosius] quasi⁴⁸ : Ideo sic et sic ago, quia Deo promittente eterna spero, et auxilium in tribulatione. Et, tu Domine, memor esto verbi tui , facti servo tuo , id est promissionis, qua sepe me vocas ad te, qui numquam fallis. [(170)] Et nota quod morali et consueta locutione qua humanus moveatur affectus, ait, memor esto . Non enim oblivio cadit in Deum, sed sicut dicitur Deus penitere, quando preter hominum {191.1068C} spem mutat res, consilio non mutato: ita dicitur et oblivisci quando tardat, et memor esse cum cito dat. Hoc tamen Deus facit certa dispositione, non deficiente memoria, nec obscura intelligentia, nec voluntate mutata. Et est sensus; Memor esto verbi tui , id est cito da quod promisisti, servo tuo , cuius oculi sunt in manu Domini sui. Verecunde se dignum ostendit, quasi⁴⁹ : Non usurpative spero et peto. Servus sum, exspecto alimentum a Domino; miles sum, exigo ab imperatore stipendium . In quo, scilicet in verbo promissionis, mihi spem dedisti . Qui enim promisisti, sperare fecisti eterna, et presentia despicere. Et nota quod in hoc octonario distinguitur septiforme propositum sancti viri. Propositum namque {191.1068D} sancti viri est premium, ut sit memor promissionis, secundum quam viventi merces debetur. Secundum est, ut et in adversis spe consoletur se. De quo consequenter subiungit:^BB

^BB ¶Codd. : PL191

⁴⁸ quasi] + dicat PL

⁴⁹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,50
(7.II)

^prol.|

^marg.| Hec spes [AUGUSTINUS.] que humilibus convenit, que verbo tuo mihi obvenit, consolata est me in humilitate mea . Humilitatem dicit quam sibi facit quisque, confitendo peccata , non sibi arrogando iustitiam. Vel etiam dicit humilitatem, aliquam tribulationem, vel defectionem, quam sustinet a diabolo, quam meruit eius superbia, aut exercetur probaturque {191.1069A} patientia. Vel etiam humilitatem dicit, quod proiectus est in mortem pro peccato Ade , quod valde infeliciter in paradisi felicitate commissum est. Ideo vero spes consolata est me , quia eloquium tuum vivificavit me . [CASSIODORUS. AMBROSIUS CASSIODORUS.] Promissio enim tanti iudicis firmat animum, et vivificat afflictum, tempore namque tentationis de verbo Dei vivitur, quo eterna promittuntur. Quisquis enim meliora sperat, numquam levioribus frangitur. Humiliatur enim anima nostra, dum traditur tentatori duris examinanda laboribus , et luctetur et certet, congressum contrarie potestatis experiens, sed in his tentationibus vivificatur alloquio Dei . Hec est enim anime nostre vitalis substantia, quia alitur, et pascitur, et gubernatur. Sicut ergo augetur sermo {191.1069B} Dei in anima dum suscipitur, dum intelligitur, dum comprehenditur, ita etiam vita eius augetur, ideoque in Dominica oratione petimus: Panem nostrum quotidianum da nobis hodie ^ck . Hoc pane sustentatus est Moses quadraginta diebus, quibus commoratus est cum Domino in monte ad accipiendam legem ^cl . Deinde prosequitur humilitatem, in qua spes est eum consolata , subdens: ^BC

^ck Lc. 11, 3.

^cl Cf. Ex. 24, 9-18.

^BC ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,51
(7.III)

^prol.|

^marg.| Superbi [AUGUSTINUS.Ambrosius] id est persecutores, quos nec mortalitas ista domuit, inique agebant usquequaque , vel usque valde. Magna vis est mali in superbis. Non enim satis est eis quod impii sunt, nisi {191.1069C} etiam impios faciant. Inique ergo agebant usque valde, quia non solum impii erant, sed etiam pios persequendo impios esse cogebant. Maximum peccatum in homine superbia est, quia inde manavit nostri origo delicti. Hoc telo nos primum diabolus vulneravit et perculit. Nisi enim homo persuasione serpentis deceptus, sicut Deus esse voluisset, et suis non contentus finibus interdicta temerasset, numquam feralis culpe ad nos transisset hereditas. Denique hoc peccato ipse cecidit diabolus. Dum enim dicit: Ponam sedem meam ad aquilonem, et ero similis Altissimi ^cm , a consortio cecidit angelico, cuius criminis digna mercede damnatus, hominem sibi participem requisivit, in quem consortium sue {191.1069D} transfunderetur offense. Hoc ergo peccato nihil potest esse deterius. Superbia enim a Dei cepit iniuria , que natione celestis sublimium mentes inhabitat, sub cinere latitans et cilicio, contra quam specialiter congressus est Dominus fortitudine humilitatis precinctus. A lege autem , quasi⁵⁰ : Ita superbi instabant, sed frustra [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Ambrosius] quia a lege tua non declinavi : Quod cogebant superbi . Lex enim Dei est remedium Ecclesie, ita ut non curetur prosperitas superborum, non timeatur deiectio sanctorum. Lex igitur Dei sola potest superbie virus evitare. Et notatur hic tertium propositum viri sancti, quod tale est, ut si videt impios prosperari, non ideo declinet a lege ; sed contagia eorum fugiat.^BD

^cm Cf. Is. 14, 13.

^BD ¶Codd. : PL191

⁵⁰ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,52
(7.IV)

^prol.|

^marg.| {191.1070A} Memor fui . [Ambrosius, AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quasi⁵¹ : Non declinavi a lege, sed memor fui , o Domine , iudiciorum tuorum que semper vera, que et in vasa ire exercuisti, quod prodest memoriter tenere, quia metus penarum revocat a malis. Ego dico existens, a seculo , id est ex quo homo cepit, ex quo mundus cepit administrari, quod convenit dicere generali iusto. Dico, memor fui iudiciorum , que facis in vasa ire, et consolatus sum quia per hec quoque ostendis divitias glorie in vasa misericordie, quia numquam vidi iustos deseri.

⁵¹ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita: Memor fui iudiciorum tuorum , que fuerunt a seculo , id est que a domo tuo in primo iusto ceperunt, et consolatus sum . {191.1070B} [Ambrosius, AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Ambrosius] Vel sicut alii codices habent: Exhortatus, id est exhortationem accepi, intelligens eum castigare quos amat. Et notatur hic quartum propositum, quod est tale, ut memor sit iudiciorum celestium; que quia vera sunt ab Adam in omnibus temporibus consolantur, aliter declinaret a lege. Mali timent iudicia humana, nedum divina; sed boni desiderant.^BE

^BE ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,53
(7.V)

^prol.|

^marg.| Defectio . [AUGUSTINUS. Ambrosius] quasi⁵² : In me consolatus sum, sed defectio , vel tedium, alia littera, tenuit me pro peccatoribus derelinquentibus legem tuam . Tedet enim eum, quia cum his conversatur, {191.1070C} donec area ventiletur. Vel tedium et defectus est ei pro excessibus peccantium , quia plus gravat sanctum virum culpa tyrannorum, quam sua pena, quorum dolore iste deficit, tanta est virtus pietatis. Hic notatur quintum propositum, quod est dolere alienam culpam, non suam contumeliam, imo et pro eis orat.^BF

^BF ¶Codd. : PL191

⁵² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,54
(7.VI)

^prol.|

^marg.| Cantabiles . [Ambrosius, AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] quasi⁵³ : Defectio tenuit me, et quamvis hoc sit, tamen cantabiles , etc.

⁵³ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita continua; ideo predicta omnia mihi sunt, quia iustificationes tue cantabiles mihi erant assidue tractando sine cura et amore terrenorum . Et hoc per misericordiam medicantis Samaritani , {191.1070D} qui vulnerati a latronibus egit curam ^cn . Et ideo bene dicit: Cantabiles , quia cantus relevat labores et tollit tedium ; ideoque determinans ubi sint cantabiles , in loco peregrinationis mee , id est in hac misera vita , que dicitur locus peregrinationis, eo quod deiectus est homo de paradiso , ubi regali honore donatus fuerat in has miserias, penam sue improbitatis fleat. Hec est illa humilitas, de qua supra dixit . [Ambrosius, AUGUSTINUS.] Hic notatur sextum propositum, quod tale est, quod cantabiles sunt ei iustificationes . Possunt autem isti duo versus ad singulas partes unius superioris aptari, ut ad hoc quod ait, memor fui iudiciorum, referatur, tedium, vel defectio tenuit me: ad illud {191.1071A} vero quod ait, consolatus sum, referatur cantabiles mihi erant iustificationes tue , etc. ^BG

^cn Cf. Lc. 10, 29-37.

^BG ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,55
(7.VII)

^prol.|

^marg.| Memor fui , o Domine , nominis tui . [AUGUSTINUS. Ambrosius] Ut qui gloriatur, in Domino glorietur ^co . Et hoc etiam in nocte. Nox est de mortalitate et miseria, et de superborum iniquitate, et de tedio peccatorum, et de loco peregrinationis. Memor 260 ergo fui nominis tui in nocte , id est in presenti erumna, undecunque sit, ubi magis quam in prosperis gratie sunt agende, et magis Deo adherendum est. Non est enim magnum si hoc agas in prosperis . Vel memor fui in nocte , ad litteram, non solum in die, {191.1071B} et hoc est septimum propositum sancti viri, quod non solum die, sed etiam nocte , id est omni tempore laudibus Dei intendit, quod et omnibus faciendum est. Nocte quippe Iudas tradidit Dominum, Petrus negavit ^cp. Illo ergo tempore, magis instandum est orationi. Ideo autem memor fui , quia ex Deo est, quod etiam custodivi legem tuam , aliter non memor essem.

^co 2Cor. 10, 17.

^cp Cf. Mt. 26, 69-75.

^marg.| Vel ita continua; [AUGUSTINUS.] Memor fui, et sic custodivi legem tuam , quam non custodisset si in virtute sua confideret.^BH

^BH ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,56
(7.VIII)

^prol.|

^marg.| Hec facta est mihi [AUGUSTINUS.] Ambiguum est an dicatur, hec lex, an hec nox, quia utrumque premissum est; sed Greca locutio est, unde hec translata {191.1071C} est, satis indicat non de lege dictum esse. Hec facta est mihi . Hec enim pronomen feminine dicitur apud Grecos [(171)] apud quos lex masculini generis est; et ita constat non dici hec lex, sed hec nox: hec est nox; in qua bestie silve exeunt, et querunt a Deo escam sibi in qua Satanas petivit apostolos vexare sicut triticum . Hec nox mortalitatis et peregrinationis huius humilitas non absurde intelligitur: ubi invicem latent corda mortalium, ubi innumerabiles et graves oriuntur tentationes. Et est, merito fui memor, Et custodivi legem tuam, quia hec nox in qua multe tentationes oriuntur, facta est mihi , id est pro me, ut prodessem, ut sic discam non superbire, quo vitio cecidit homo {191.1071D} in hanc noctem. Unde post dicit: Bonum est mihi quod humiliasti me, ut discam iustificationes tuas; sed quare hoc? Quia iustificationes tuas exquisivi , non meas. Iustificatus sum gratis per gratiam ^cq . Vel hoc pronomen quod est, hec accipitur, quasi diceretur hoc , ut et ibi femininum accipiatur pro neutro , ubi dicitur quod: Unam petii a Domino ^cr, quod usitatius dicitur per neutrum . Ita ergo et hic eo modo dici potuit, hec facta est mihi : tamquam dictum esset, hoc factum est mihi . Et est sensus hoc quod supra dixi, scilicet quod memor fui et custodivi legem tuam, factum est mihi , id est quod custodivi legem, non per me feci, {191.1072A} sed factum est mihi a te, quia, iustificationes tuas , non meas exquisivi. ^BI

^cq Rm. 3, 24.

^cr Ps. 26, 4.

^BI ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,57
(8-ח)

^prol.|

^marg.| Portio mea, Domine [CASSIODORUS. Ambrosius , ALCUINUS.] In hac octava littera, faciem Domini videre optat, quia mandatis eius est obsecutus . Et quia quod desiderat {191.1072C} habere, sollicite satagit. Ideo congrue premittitur littera heth que interpretatur pavor, et intelligitur pavor recidendi, sed sollicitudo acquirendi illud bonum quod sperat, quod quia in octava resurrectionis prestabitur, ideo iste octonarius ponitur , quasi⁵⁴ : Iustificationes tuas exquisivi ^cs , quia : o ^BJ

^cs Ps. 118, 56.

^BJ ¶Codd. : PL191

⁵⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,(8.I)

^prol.|

^marg.| Domine, tu es portio mea . [Ambrosius, AUGUSTINUS.] Portio a parte dicitur; unde quidam libri habent, Pars mea, Domine . quasi⁵⁵ : Alii hoc, alii illud eligunt, unde vivant ; sed portio mea, vel pars mea, Deus est, unde semper vivam sine fine. Quam alienus est a vitiis; quam segregatus ab omni labe peccati, {191.1072D} quam rarus in terris, qui hoc dicere possit! Nihil enim mundi vel vitii amans. Hoc dicit tamquam Levi, cui non est sors inter fratres , in quo non est corporalium portionum cupiditas, quam non inflammat libido, non stimulat avaritia, non effeminat lascivia, non decolorat luxuria, non sternit ambitio, non macerat invidia, non aliqua negotiorum secularium cura sollicitat. Et hic est vere levi, id est assumptus, ut mihi sit advocatus, et ad Deum precator . Talis erat ille qui dicebat: Aurum et argentum non est mihi, quod autem habeo hoc tibi do: In nomine Iesu Christi, surge et ambula ^ct . Vel de presenti potest accipi: Portio mea, Domine , {191.1073A} id est particeps eius sum ei per fidem, spem, et charitatem inherendo. Unde: Mihi autem adherere Deo bonum est ^cu . Non enim natura existendo fiunt homines dii, sed participando illius unius, qui verus est Deus: per hoc est pars mea, quia Dixi custodire .

^ct Act. 3, 6.

^cu Ps. 72, 38.

⁵⁵ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita continua: Quia est pars mea, ideo dixi custodire legem tuam , sed quia non custodio nisi spiritus adiuvet, quem littera occidit. ^BK

^BK ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,58
(8.II)

^prol.|

^marg.| Deprecatus sum in corde meo videre faciem tuam [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] id est Christum, quem desiderabat aspicere, et precatur misericordiam {191.1073B} primi adventus impleri, sicut per prophetas promissum est, ut gratia Evangelii abundet, ubi fides impetrat, quod lex imperat. Hoc modo precatus sum: Miserere mei secundum eloquium tuum , id est secundum promissionem tuam, cuius filius sum; et quasi auditus et adiutus, subdit : ^BL

^BL ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,59
(8.III)

^prol.|

^marg.| Cogitavi vias meas [Ambrosius, AUGUSTINUS.] priores malas, vel futuras vias precogitavi, scilicet quid agendum sit, et quomodo et quid non? Unde, paratus sum ; quod post sequitur; Et converti pedes meos a viis meis, que male erant, in testimonia tua que non sinunt errare. Denique, hoc beneficio gratie impetrato, ^BM

^BM ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,60
(8.IV)

^prol.|

^marg.| {191.1073C} Paratus sum, ut custodiam mandata tua [CASSIODORUS.] id est deliberavi pro mandatis tuis custodiendis pati. Et ideo non sum turbatus . Improvisa turbant, integre custodit, qui adversa non metuit, et tam paratus sum , quod ^BN

^BN ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,61
(8.V)

^prol.|

^marg.| Funes peccatorum [AUGUSTINUS.] id est impedimenta inimicorum carnalium vel spiritualium , circumplexi sunt me , qui carne servio legi peccati, mente servio legi Dei. Peccata sunt quasi longa restis, quam trahunt, qui implicare sanctos volunt; sed non possunt eos {191.1073D} qui legis non sunt obliti. Unde iste subdit: Et legem tuam non sum oblitus . Dico non sum oblitus, sed ^BO

^BO ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,62
(8.VI)

^prol.|

^marg.| Media nocte [AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] id est graviori tribulatione non deiiciebar, sed surgebam fortius ad confitendum tibi . Gratie namque sunt agende Deo de omnibus que accidunt nobis, et sic potest teneri Dominus. Ad confitendum , dico, super iudicia iustitie tue , id est confitebor tibi sciens quia et hoc quod funes circumplectuntur me iusto iudicio Dei, est, quod incipit a domo eius. Quia vero hec predicta bona fiunt gratia Dei per Iesum Christum, vox ipsius Salvatoris hic suis membris adiungitur . Hoc {191.1074A} enim proprie ad caput pertinet , quod sequitur ita: ^BP

^BP ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,63
(8.VII)

^prol.|

^marg.| Ego [AUGUSTINUS.] scilicet Christus, sum particeps humana natura et divina gratia omnium, etc. Ita hoc dicit, ut Apostolus ait ad Hebreos ^cv : « Qui sanctificat et sanctificantur, ex uno sunt omnes ; propter quod non confunditur eos vocare fratres ». Et iste ipse communicavit eisdem. Non enim essemus participes eius divinitatis, nisi ipse esset particeps nostre mortalitatis. Per hanc vero participationem eius, datur nobis gratia, ut caste timeamus, et custodiamus mandata tua . Unde subdit, timentium te corde, et custodientium opere, mandata tua . Et est sensus: {191.1074B} [Ambrosius, AUGUSTINUS.] Particeps sum omnium , ut per hoc timeant et custodiant, que duo congrue iungit, quia qui timet, custodit. Et quia per hoc quod factus est particeps fratrum, multum fructum fecit granum frumenti ^cw. Ideo de ipso fructu subdit :Ego [AUGUSTINUS.] scilicet Christus, sum particeps humana natura et divina gratia omnium etc. Ita hoc dicit, ut Apostolus ait ad Hebreos Qui sanctificat et sanctificantur, ex uno sunt omnes; propter quod non confunditur eos vocare fratres ^cx . Et iste ipse communicavit eisdem. Non enim essemus participes eius divinitatis, nisi ipse esset particeps nostre mortalitatis. Per hanc vero participationem eius, datur nobis gratia, ut caste timeamus, et custodiamus mandata tua. Unde subdit, timentium te corde, et custodientium opere, mandata tua. Et est sensus: {191.1074B} [AMBROSIUS AUGUSTINUS.] Particeps sum omnium, ut per hoc timeant et custodiant, que duo congrue iungit, quia qui timet, custodit. Et quia per hoc quod factus est particeps fratrum, multum fructum fecit granum frumenti ^cy . Ideo de ipso fructu subdit: ^BQ

^cv Hbr. 2, 11 : « Qui enim sanctificat, et qui sanctificantur, ex uno omnes. Propter quam causam non confunditur fratres eos vocare, dicens : »

^cw Io. 12, 24.

^cx Hbr. 2.

^cy Io. 12.

^BQ ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,64
(8.VIII)

^prol.|

^marg.| Misericordia tua, Domine, plena est terra [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quia impius iustificatur, in cuius gratie scientia ut proficiatur, adiungit, iustificationes tuas , quia terra plena est gratia et misericordia , ideo iustificationes tuas doce me . [CASSIODORUS.] Aliter ab illo loco: Deprecatus sum Et agit de secundo adventu, ubi Christum in maiestate {191.1074C} videre cupit. quasi⁵⁶ : Quia portio mea es, Domine , ideo deprecatus sum in corde meo , videre faciem tuam , id est maiestatem divinitatis : hanc faciem petit videre , non hic, sed in futura resurrectione , unde dicit Dominus Mosi: Non videbit me homo et vivet ^cz: Sed quia peccator est iste, petit ut per misericordiam habeat quod meritis non potest: unde subdit: Miserere mei secundum eloquium tuum , quo promittis sanctis visionem deitatis; et debes misereri, quia, cogitavi, etc.

^cz Ex. 33, 20

⁵⁶ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita continua: dixi, custodire legem . Et ideo cogitavi vias meas , id est que essent vie mee, et habita visione converti pedes meos in testimonia tua . Hic est ordo conversionis . Et paratus sum et non sum {191.1074D} turbatus ut custodiam mandata tua , hoc non mutatur. Non sum turbatus , etsi funes peccatorum circumplexi sunt me . Tot sunt laquei, quod sunt peccata. Hec secundum corpus , quo servimus legi peccati, nos circumplectuntur, si animus reluctans legem non obliviscitur . Unde subdit: Et legem tuam non solum oblitus ; sed media nocte surgebam . [AMBROSIUS CASSIODORUS.] Non satis est dies ad predicandum, imo et in nocte orandum est ne somno lentus capiatur. Tunc enim fervet carnis illecebra, tunc tentator illudit , et ipse Dominus pernoctavit in oratione ^da , ut te proprio ad precandum invitaret exemplo, tunc enim tentator retia tendit, vel iacit, quibus mentem turbare possit improvidam. Tunc enim spirituales nequitie omne nefas suadere {191.1075A} contendunt, quando nullus culpe arbiter, nullus criminis conscius, nullus potest esse testis erroris. Tunc varias discrepationes peccatori dormienti infundunt. Providendum est ergo ut eo tempore quo potes vincere, nequaquam vincendi tempus amittas. Surge igitur ad predicandum Deum ea hora qua tentator consuevit irruere, qua solet adversus tentationes graves remedium venire celeste , scilicet media nocte , quo tempore primogenita Egypti, {261} percussa sunt ^db: quando etiam sponsus venturus est. Ideo tunc surge, ne inter virgines fatuas remaneas ^dc. Ad confitendum , quasi⁵⁷ : Surgebam ad hoc, utique, ad confitendum tibi super iudicia iustificationis tue [Haimo, GLOSSA INTERLINEARIS., Ambrosius CASSIODORUS .] id est ad laudandum te, {191.1075B} de iudiciis iustitie tue, quibus flagellas filios quos recipis.

^da Cf. Lc. 6, 12

^db Cf. Ex. 12, 29-30

^dc Cf. Mt. 25, 1-13

⁵⁷ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita: Surgebam ad confitendum , ego dico inhians in illud bonum, quod est super iudicia iustitie tue , id est quod non possunt mereri flagella quibus iustificas ; et ut breviter superiora concludam; particeps ego sum omnium .

^marg.| Vel ita continua: Et cum sim talis, non superbio, sed, Particeps ego sum omnium . Membrum enim particeps est totius corporis. Ita enim portio eius est Dominus, ut particeps sit, non unius, sed omnium Ecclesiarum. Tanta est virtus unitatis, cum sit particeps Christi. Humiliter dicitur particeps famulorum, quod est et Christi esse participem. Unde Apostolus: Particeps Christi facti sumus ^dd . Timentium {191.1075C} te . [Ambrosius , GLOSSA INTERLINEARIS. , CASSIODORUS. Ambrosius] Ecce inter rudes humiliter se constituit. Initium enim sapientie est timor Domini ^de, qui tamen non sunt otiosi. Et custodientium mandata tua , et hoc totum est misericordia tua , sicut omnia, quia, o Domine, terra est plena iustitia tua , spirituali, et temporali, quia fidem ubique dilatavit , et solem suum oriri facit super bonos et malos ^df . Et quia ego sum particeps, et omne bonum est a te, ergo, iustificationes tuas doce me . Iam se custodisse dixit, sed et hic petit amplius doceri, quia semper querende sunt ad provectum . Numquam enim est bone rei satietas . Ideo autem ait, doce , quia non est alius qui doceat. Ipse enim solus est magister, sicut ipse ait: Unus est magister vester ^dg. ^BR

^dd Cf. Hbr. 3, 1

^de Ps. 110, 10

^df Mt. 5, 45

^dg Mt. 23, 10

^BR ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,65
(9-ט)

^prol.|

^marg.| Bonitatem fecisti . [AMBROSIUS CASSIODORUS.] In hac nona littera, gratias agit Deo de humiliatione et patientia sua, per quam venit ad iustitiam . Et quia bonum est humiliari, et patientiam habere, et prestat etiam in tribulationibus iocunditatem, ideo congrue huic octonario prescribitur littera Teth, que interpretatur bonum, vel exclusio, quia hic de patientia agit quae excludit tristitiam de adversis, et facit bonum et iocundum pati. [AMBROSIUS ALCUINUS] Martyres qui vere militant Christo, persecutiones, gladios, incendia non timentes, infestis etiam regibus se obtulerunt, atque impatientiae affectum excluserunt. quasi⁵⁸ : Doce me iustificationes tuas, quia iam :

⁵⁸ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,65
(9.I)

^prol.|

^marg.| {191.1076B} Fecisti , o Domine , bonitatem , vel iocunditatem vel suavitatem, cum servo tuo [AUGUSTINUS.] id est fecisti ut bonum delectet, faciendo filium, qui servus fuit : et est magnum Dei donum, ut bonum opus non timore pene fiat, sed amore iustitie, non serviliter sed liberaliter . Servus enim quod prius erat, non manet in domo in eternum; filius manet ^dh , quod modo est; de servo enim factus est filius.

^dh Io. 8, 35

^marg.| [GLOSSA INTERLINEARIS., AUGUSTINUS.] Vel ita ut etiam modo intelligatur servus, scilicet humilis, non superbus. Et est Fecisti bonitatem , hoc non mutatur. Cum servo tuo , quod modo sum, qui prius cum liberto amare egisti , cum homo volens se a Dei servitute emancipare, {191.1076C} factus est liber suus malam adeptus libertatem. Est enim libertas bona et mala, sicut et servitus. Fecisti dico, secundum verbum tuum , id est secundum promissionem tuam, que secundum fidem firma est omni semini. Deinde quod se accepisse confessus est, petit augeri et perfici, dicens:^BS

^BS ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,66
(9.II)

^prol.|

^marg.| Bonitatem et disciplinam et scientiam doce me . [AUGUSTINUS.] Qui iam dixerat bonitatem fecisti, quomodo dicit, bonitatem doce me nisi ut gratia Dei magis magisque ei augeatur? hanc vero docet, cum charitatem inspirat, ut non ex timore operetur, sed ex {191.1076D} amore, et sit ei boni delectatio . Et est : Doce me bonitatem , id est charitatem inspira ; et disciplinam doce , id est patientiam da , quasi a Deo sit dulcedo boni, ut amore Dei et proximi quaslibet feram passiones; et scientiam doce me , id est mentem illumina. Cum enim tanta est charitas, ut tribulatione non possit exstingui, tunc scientia, que ante inflarat, utilis est: qua sibi homo innotescit, quia scit quid meruit, et accepit quid possit; vel non . Et nota quod ait, doce; aliud est docere, aliud est dicere. Non est docere vel dicere, ubi nemo discit, nisi doceatur. Ideoque si discipulus non capit que audit, non potest doctor dicere: Ego eum docui, sed, ego ei dixi. Et ideo Deus, quando vult docere, {191.1077A} prius dat intellectum, sine quo nemo disceret. Unde dicitur ; Et aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas ^di : Docet ergo bonitatem inspirando dilectionem. Hec enim non docetur, si non detur. Docet disciplinam , temperando tribulationem emendatoriam , que non audiendo vel legendo, vel cogitando discitur, sed experiendo docet scientiam insinuando cognitionem : hec enim docendo datur. Quid enim aliud est docere, nisi scientiam dare? Docet autem Deus et scire scienda, inspirando veritatem; et facere facienda, inspirando suavitatem . Docet ergo illa facere, hec scire . Ideo docet, quia, mandatis tuis credidi . Convenientius videretur dixisse, mandatis obedivi. Mandatis enim convenit obedire , quia mandata facienda suscepimus; promissis {191.1077B} convenit credere; sed congrue ait , mandatis tuis credidi , scilicet quod tu illa mandaveris, non aliquis homo, licet per hominem ministrata sint. Et est sensus; Fides qua credidi ista, tua esse mandata, impetret a te gratiam, qua faciam ista que tu mandas. [ALCUINUS., HIERONYMUS., Ambrosius, ALCUINUS., Ambrosius] Hominis enim non est, sed Dei mandare, et unde fiat dare .

^di Lc. 24, 45

^marg.| Vel ita; Bonitatem fecisti, dico, doce me iustificationes: quas ? non alias quero, sed quas aliis fecisti. Iucunditatem enim fecisti cum servo tuo, Domine, scilicet alio quolibet. quasi⁵⁹ : Iucundasti aliis. Et hoc secundum verbum tuum, id est per Filium tuum. Nihil enim vere iucundum, nisi secundum verbum Dei. Multa enim videntur in hoc seculo iucunda, que non sunt multo suavia, que {191.1077C} usui nobis sunt; sed eadem nihil possunt prodesse defunctis. Et quia aliis iucundasti, iucunda etiam et mihi, ne fatiger . Et hoc est quod dicit, bonitatem vel iucunditatem , et disciplinam, et scientiam doce me , hoc merito, quia mandatis tuis credidi . Qui enim credit mandatis , scientiam eorum que in mandatis docentur, potest habere . Ecce per fidem habetur scientia, que vera cognitio est eorum que sunt. Unde Salomon: Deus dedit mihi eorum que sunt cognitionem veram ^dj; per scientiam vere assumitur vel accipitur disciplina . Quod enim scimus placere Deo posse, in eo nos ipsa conversatio delectat, que disciplina. Etsi sit amara carni, debet esse iucunda menti, quia suavis est Dominus qui dicit; Tollite {191.1077D} iugum meum, quia leve; et onus meum, quia suave est ^dk . Per fidem enim mandatorum, scientia eorum assumitur; per scientiam disciplina, per quam fit bona et iucunda. Ideoque ad illa tria, unum hoc retulit, scilicet, quia mandatis tuis credidi .^BT

^dj Sap. 7, 17

^dk Mt. 11, 30

^BT ¶Codd. : PL191

⁵⁹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,67
(9.III)

^prol.|

^marg.| Priusquam humiliarer . [GLOSSA INTERLINEARIS., AUGUSTINUS. Ambrosius] quasi⁶⁰ : Fecisti iam bonitatem, et item dixi: doce bonitatem; ad quod prodest humiliatio correctionis et discipline, quam peto, sed p riusquam humiliarer ego deliqui in Adam, in quo omnis homo tamquam in radice vitiatus est, et vanitati subiectus, quod prodest experiri ut deiecta superbia, diligatur {191.1078A} obedientia, et pereat non reditura miseria. Unde subdit: Propterea , scilicet ne rursus humiliarer , eloquium tuum custodivi . Ecce humiliatio est correctio. Dico custodivi, et ^BU

^BU ¶Codd. : PL191

⁶⁰ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,68
(9.IV)

^prol.|

^marg.| Tu bonus es [Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius] id est suavis. Laudat iudicem ut impetret , dicens: Bonus es , proprie est bonus in se, et ex se; et bonus, quia dat bona data petentibus se ^dl. Et in bonitate tua , id est in tua suavitate doce me iustificationes tuas . Vere vult facere iustificationes, quando eas in eius suavitate vult discere. Infirmus ergo homo, non vult acerbitate legis iudicari, non asperitatem medicamentorum sibi adhiberi, non ferro incidi vulnerum {191.1078B} fibras; sed bonitate Dei curari vult, ut et si acrioribus opus est, moderate fiat et mitiget Deus vim doloris. Iustificatio est opus iustitie, quo melius docemur in Evangelii bonitate, quam in legis severitate. Ibi damnatio, hic remissio..^BV

^dl Lc. 11, 13

^BV ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,69
(9.V)

^prol.|

^marg.| quasi⁶¹ : Doce, et opus est, quia adest colluctatio, ubi ostendam re, quod didici. Et hoc est: Multiplicata est , vi et numero, super me iniquitas superborum , quos humiliatio tua nondum humiliavit. Iniquitas est multiplicata in me, tamen non {191.1078C} refrigescit charitas, quia in suavitate didici iustificationes. Et hoc est: Ego autem scrutabor , vel scrutabar, mandata tua sicut amans. Ad hoc enim scrutatur, ut cognita faciat, et faciendo perfectius cognoscat, quia perfectius cognoscuntur cum fiunt. Scrutabor dico, in toto corde meo , ut tantum heream mandatis, quantum illi superbi volunt seducere. Et etiam ^BW

^BW ¶Codd. : PL191

⁶¹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,70
(9.VI)

^prol.|

^marg.| Cor eorum superborum coagulatum est sicut lac [Ambrosius, AUGUSTINUS.] id est induratum vitio accessit. Ut enim lac natura sui speciosum, ac sincerum est, sed corruptione coacescit, sic humani cordis et {191.1078D} mentis natura sincera est, et perspicua, priusquam vitiorum commistione coacescat. Ergo coagulatum est cor eorum , per invidiam, et superbiam, que puritatem nature corruptione malitie vitiarunt. Ego vero , quasi⁶² : Illi ita. Ego vero legem tuam meditatus sum . Hoc opponit duritie illorum, quia contra obstinationem eorum refrigerium est meditatio legis, ergo ^BX

^BX ¶Codd. : PL191

⁶² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,71
(9.VII)

^prol.|

^marg.| Bonum est mihi quia humiliasti me [Ambrosius AUGUSTINUS.] quia in penam vertisti eruditionem. Unde Apostolus: Placeo mihi in infirmitatibus meis ^dm . Et est: Humiliasti me , id est diversis tentationibus exercuisti, ut discam facere iustificationes tuas , id {191.1079A} est opera iustitie. Sed quia hoc non fit nisi per dilectionem, ubi suavitas est. ^BY

^dm 2Cor. 12, 10

^BY ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,72
(9.VIII)

^prol.|

^marg.| Bonum mihi . [CASSIODORUS. Hilarius CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Hic frequenter iterat bonum, quia semper magis dulcescit. quasi⁶³ : bona est humiliatio, quia bonum est quod inde acquiritur. Bonum est etiam lex oris tui . Lex est evangelium ore Christi prolatum. Bonum dico super millia auri et argenti ; super millia dicit infinite, quia bonitas comparationem similem non poterat invenire. Hoc autem premisit, et postea adiunxit, auri et argenti , ut comparatio auri et argenti vilesceret, que sunt precipua cupidis. Ideo ergo dicit, super, quia amplius diligit charitas legem {191.1079B} Dei, quam cupiditas millia auri et argenti .^BZ

^BZ ¶Codd. : PL191

⁶³ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,73
(10-י)

^prol.|

^marg.| Manus tue . [CASSIODORUS. Ambrosius, ALCUINUS.] In hac decima littera intellectum mandatorum Dei dari sibi petit, ut vera vita fruatur. Quam quia nemo habere valet, nisi peccata confiteatur, quod maxime fit in adversis, ideo prescribitur littera Iod que interpretatur confessio vel desolatio, quod bene convenit. Citius enim confitentur qui desolati sunt in adversis. {191.1079D} In secundis quippe solet homo extolli. Cum enim urgetur adversis, tunc divinum implorat auxilium. Cum ante succedunt prospera, fit animus elatior [(173)] . Interpretatur etiam Iod scientia vel principium propter quod etiam recte huic octonario prescribitur, quia hic docetur homo creatus esse impassibilis et immortalis, et in plenitudine scientie, ad quam bonus homo desiderat reverti, cuius in hac vita initium habet intellectum. quasi⁶⁴ : Lex tua est mihi bonum super millia. Et merito, quia ^CA

^CA ¶Codd. : PL191

⁶⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,(10.I)

^prol.|

^marg.| {191.1080A} Manus tue fecerunt me [AUGUSTINUS. Ambrosius] secundum animam ad imaginem et similitudinem tuam, et plasmaverunt me , vel paraverunt, vel finxerunt, secundum corpus, secundum quod omnes in Adam fecit.

^marg.| Vel in singulorum generatione omnes facit . Manus vero Dei, accipitur virtus operationis ; vel quia pluraliter dicit, manus tue , accipiuntur virtus et sapientia, quod utrumque Christus est.

^marg.| Vel manus Dei Patris, sunt Filius et Spiritus sanctus qui cooperantur . Non est itaque hoc contrarium illi quod in Evangelio dicitur de Verbo Dei: Omnia per ipsum facta sunt ^dn . Idem enim est verbum Dei, et manus Dei. Notandum quippe quod magne commendationis usus est exordio, cum opus Dei se esse dicit, sed utramque sui naturam, quo facilius circa {191.1080B} operis sui gratiam favor inclinaretur auctoris, et grandis etiam hominis prerogativa monstraretur. Pretiosum quippe opus Dei est homo ; de aliis namque operibus legitur: Dixit, et facta sunt ^do; hominem vero manibus figuravit, quasi studiosius operans in hominis creatione, de qua quasi quodam consilio ante tractat, quam fiat, et specialis hortatus precessit: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram ^dp. Quasi hic laboret Deus, ut studiosa operatio in hoc notetur. Tanta denique est hominis dignitas, quod homo legatur sedere ad dexteram Dei, non angelus, qui ab angelis honoratur . Ipse est unigenitus Dei, qui est imago Dei genita, non creata secundum quod Deus. Nam {191.1080C} secundum quod homo ad imaginem Dei creatus est, sed iuxta deitatis naturam, genita imago est . Homo vero non; sed tantum ad imaginem factus, habens aliquid de imagine secundum immateriale . At secundum hoc quod plasmatus est, de materia pulvere est. Disce ergo, homo, ubi grandis et pretiosus sis. Vilem quippe de terra demonstrat, sed gloriosum virtus; pretiosum te facit imago. Quid enim tam pretiosum quam imago est Dei? Quam retinens homo iure vocaris, hominis nomen non amittis; cum vero, eadem neglecta, in vitia cadis, non hominem, sed aut serpentem, aut vulpeculam, aut iumentum et huiusmodi, te consuevit Scriptura vocare.

^dn Io. 1, 3

^do Ps. 148, 5

^dp Gn. 1, 26

^marg.| Unde: Nolite fieri sicut equus et mulus ^dq . Et de Herode ait: Dicite vulpi illi ^dr . Ideoque {191.1080D} in Ezechiele dicitur nomine geminato: O homo, homo ^ds , ut qui exterius formam hominis habet, intus imaginem Dei servet. Vindicat enim Deus imaginem suam de eo, qui imagini illi fecit iniuriam, ut per malitiam homo quod erat esse desineret, et fieret mulus ex homine. Postquam enim peccasti, aliud esse cepisti; illud quod eras esse desiisti. Exutus autem celestis imaginis ornamento, etiam nomen hominis amittis, qui gratiam hominis non tenes. Magnum opus Dei, es homo, magnum est quod tibi Deus dedit.

^dq Ps. 31, 9

^dr Lc. 13, 32

^ds Ez. 14, 4

^marg.| Hanc hominis dignitatem commemorat hic dicens: Manus tue fecerunt me , {191.1081A} et plasmaverunt me . [GLOSSA INTERLINEARIS., AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS., CASSIODORUS.] quasi⁶⁵ : Operatio tua te moveat, que in homine egregia est commemorata sue originis dignitate, intellectum qui per peccatum obscuratus est, petit restitui, dicens; da mihi intellectum ; ab alio non quero , nisi a te, tu qui fecisti refice. Intellectum da mihi purum; etsi enim omnibus est purus intellectus per naturam , quo discernitur homo a pecore, tamen a peccando deformatus est, et quotidie renovatur . Unde apostolus: Renovamini spiritu mentis vestre ^dt [AUGUSTINUS. ALCUINUS., AUGUSTINUS.] Dari ergo sibi intellectum petit, ut magis serenentur oculi interiores : quod fit per fidem, qua mundantur corda, quia licet nemo possit credere in Deum, nisi aliquid intelligat, cum fides sit ex {191.1081B} auditu ^du predicationis, tamen fide sanatur, ut ampliora intelligat. Alia enim sunt que nisi intelligamus, non credimus; alia que nisi credamus, non intelligemus, ideoque subdit: ut discam, ad hoc da intellectum ut discam mandata tua ; Si non possum deitatem videre, saltem mandata discam. Vide quam alte intelligenda sunt mandata, ad que petit iste intellectum, qui iam custodivit ea , cuius non omnimodo iste expers est, dum a Deo petit. Ipse enim solus dat intellectum, et si aliquando ministro angelo, ut Danieli dedit, cui dixit angelus: Veni intellectum tibi dare ^dv . Deus tamen per seipsum, qui lux est illuminat pias mentes, etsi aliquando utatur angeli ministerio. Ita enim dicitur {191.1081C} angelus intellectum dare homini, ut quisquam dicitur dare lumen domui cui fenestram facit, cum eam sua luce non penetret et illustret.^CB

^dt Eph. 4, 23

^du Rm. 10, 17

^dv Dn. 10, 14

^CB ¶Codd. : PL191

⁶⁵ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,74
(10.II)

^prol.|

^marg.| Qui timent te . [Ambrosius, AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Ambrosius] quasi⁶⁶ : Da intellectum , quia si dederis, omnes qui timent te videbunt me , intus non extra tantum hic, et maxime in futuro, et letabuntur omnes qui timent ; letantur, si uni datur quod petit, et clemens Deus libenter facit, quod omnes delectet . Timentes ergo vident iustum et letantur; aliis invisus est iustus, et gravis ad videndum , sicut legitur in Evangelio de plerisque qui Dominum videre non poterant, et alii quoque transitum ei denegabant ^dw {191.1081D} . Ideoque timentes Deum dicit videre se et letari. Magna enim virtus est in oculis , quod in naturalibus apparet. Animal enim visum prodest dictericis, prior videns lupus vocem aufert; basiliscus, si prior videt occidit; si prius videtur, occiditur . Quare ergo virtus est in oculis iusti, qui cum fide videtur? qui cum sit imago Dei ab hominibus honoratur , eius utique oculorum radii virtutem quamdam videntur infundere iis qui fideliter eum videre desiderant. Est enim insitum bonis ut virtutes suas in aliis ament. Perfectioribus ergo iusti aspectus letitia est, plerisque vero correctionis admonitio est. Sed quomodo quis debet videre iustum? non in corpore, non in vestimento, non in vultu tantum, sed intus videat. Non enim illum videt, {191.1082A} nisi eius viderit mentem, nisi eius intenderit sermonem. Tunc ergo letabitur, cum ista cognoverit. [AUGUSTINUS. ALCUINUS., AUGUSTINUS.] Et nota quod posuit, timent , verbum presentis temporis, videbunt , autem, et, letabuntur , futuri temporis, quia in presenti timor ubi est tentatio. Letari vero et videre in futuro perfecte. Ideo letabuntur quia in verba tua , id est in ea que promisisti, supersperavi , ut sim filius promissionis . Et nota quod non ait, simpliciter speravi, sed supersperavi , quia enim Deus potest facere supra quam intelligitur: parum est ea sperare que intelligimus, vel petimus, sed debemus semper sperare. Vel de angelis potest accipi; qui timent te videbunt me, et letabuntur, quia in verba tua supersperavi . Angeli enim {191.1082B} letantur de hominibus, si sperant in verbis Dei. Considerans autem Ecclesia, que adhuc timet huius vite misericordiam, et quod caro cupit contra spiritum , inquit :^CC

^dw Cf. Lc. 8, 19

^CC ¶Codd. : PL191

⁶⁶ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,75
(10.III)

^prol.|

^marg.| Cognovi, Domine [Haimo, CASSIODORUS.] quasi⁶⁷ : Ideo da intellectum, quia iam cognovi, Domine , quia iudicia tua sunt equitas , id est iusta est animadversio Ade. Summa enim equitas est, ut qui per superbiam delinquunt, purgentur humilitate. Unde subdit: Et in veritate tua , id est, iusto iudicio humiliasti me , in mortem; sed nunc,^CD

^CD ¶Codd. : PL191

⁶⁷ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,76
(10.IV)

^prol.|

^marg.| {191.1082C} Fiat misericordia , etc. [AUGUSTINUS. Ambrosius et AUGUSTINUS. Ambrosius] Primo veritas humiliavit in mortem. Deinde misericordia instaurat ad vitam, promittente hoc Deo. Hec autem misericordia est regeneratio, fides, spes, charitas, que de misericordia Dei veniunt. Et hec sunt solatia in hac miseria, non gaudia beatorum ut consoletur me , non petit auferri erumnas que sunt ad purgationem, sed consolari. Fiat , dico, secundum eloquium tuum , factum servo tuo , id est secundum quod promisisti servo tuo .

^marg.| Vel ita: Cognovi Domine . quasi⁶⁸ : Ideo opus est intellectu , quia ex dato intellectu , cognovi, Domine, quia iudicia tua sunt equitas , in omnibus que fiunt , etiam cum filios flagellas, quia per labores premia dantur. {191.1082D} Et nota quod ait cognovi, non ait credidi. Aliud est enim credere, aliud agnoscere; fides timentis est, agnitio sapientis. Qui enim timet, rationem non querit . Ubi fides est, non statim cognitio; ubi cognitio est, fides precedit. Ita ergo perfecte cognovit iste ut humiliaretur in veritate , quod est ad salutem humiliari. Sciebat enim prospera vel adversa ad tentandum data . Unde subdit: Et in veritate . quasi⁶⁹ : Cognovi. Et ideo humiliasti me in veritate tua , ut bene feram prospera vel adversa . Erectus non videt vera iudicia , sed nunc fiat misericordia tua servo tuo . Non mutatur sensus; sed ordo littere: Ut consoletur me . In labore enim perfectus vir, non finem laboris, sed verbum consolationis petit, ut bene perferat. Fiat , dico, secundum eloquium {191.1083A} tuum , id est sicut promisisti. Sed post hec, et per hec,^CE

^CE ¶Codd. : PL191

⁶⁸ quasi] + dicat PL

⁶⁹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,77
(10.V)

^prol.|

^marg.| Veniant mihi [AUGUSTINUS.] in futuro, miserationes tue, et per illas vivam vere, exprimit quid per misericordiam detur, scilicet vita eterna, que sola est vita sine additamento. Quo merito quia lex tua meditatio mea est . Hec meditatio , cogitatio amantis est, qua cogitat, ut per dilectionem operetur , nec refrigescat iniquitate superborum. Hec ergo meditatio est in fide, que per dilectionem operatur ^dx ^CF

^dx Gal. 5, 6.

^CF ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,78
(10.VI)

^prol.|

^marg.| {191.1083B} Confundantur superbi . [Ambrosius, CASSIODORUS.] quasi⁷⁰ : Mihi veniant miserationes , sed superbi confundantur , id est pudeat eos, quia fecerunt iniuste iniquitatem , id est, sine iudicio, ego autem exercebor vel exercebar in mandatis tuis ut benefaciam etiam inimicis. Hoc est remedium contra inimicos bacchantes. Ecce quod supra dixit, lex tua meditatio mea est .^CG

^CG ¶Codd. : PL191 .

⁷⁰ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,79
(10.VII)

^prol.|

^marg.| Convertantur . [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Hoc proprie caput nostrum, id est Christus dicit, ipse enim est ad quem convertuntur timentes : quasi⁷¹ : Superbi confundantur ; sed timentes te , id est incipientes convertantur mihi et qui noverunt , quos iam lectio {191.1083C} imbuit, et si nondum operatio testimonia tua de Christo per prophetas predicta, et in eo monstrata per miracula.^CH

^CH ¶Codd. : PL191 .

⁷¹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,80
(10.VIII)

^prol.|

^marg.| Fiat cor meum . [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Post omnia non audet dicere quod fit, sed petit fieri immaculatus. Et loquitur hic vir iustus. quasi⁷² : Fiat misericordia et vivam, quod ut impetrem, fiat cor meum immaculatum , non in viribus meis, sed in iustificationibus tuis , donata enim regeneratione, adiuncta confessione, fusa oratione, hoc sit. Ita fiat immaculatum, ut non confundar . quasi⁷³ : Confundantur superbi, ad correctionem: ego autem non {191.1083D} ad penam. (In Iod nihil annotandum ponderis deprehendimus). ^CI

^CI ¶Codd. : PL191

⁷² quasi] + dicat PL

⁷³ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,81
(11-ך)

^prol.|

^marg.| Defecit in salutare tuum [CASSIODORUS. ALCUINUS., Amb., ALCUINUS.] In hac undecima littera peregrinus huius mundi adventum Domini nimis desiderat primum, secundum antiquos patres; secundum, quantum ad modernos, dicens: Quanta in hac exspectatione tulerit a superbis, appetens ut in mandatis Dei perseveret; et quia in hac exspectatione lassatus est ex desiderii dilatione, ideo premittitur huic octonario littera caph , que interpretatur incurvatus, quia fessus longa militia, cupit dissolvi, et reverti ad principium, {191.1084A} cuius paulo ante meminit; sed tamen non recusat laborem si necessarium est manere in carne. quasi⁷⁴ : Veniant mihi miserationes tue, et vivam , quia ^CJ

^CJ ¶Codd. : PL191

⁷⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,(11.I)

^prol.|

^marg.| Defecit in salutare tuum, anima mea . [AUGUSTINUS. ALCUINUS., AUGUSTINUS. Ambrosius] Est defectus laudabilis et optabilis. Et est defectus culpabilis, et damnabilis. Defectus a bono in malum, malus est; a malo in bonum bonus est. Defectus autem simpliciter sine adiectione solet accipi in malo, sicut profectus in bono, nisi addatur aliquid, ut cum dicitur: Proficiunt in peius. Et hic dicitur in salutare , non a salutari . Bonus est ergo defectus iste. Talis enim defectus {191.1084B} indicat nimium desiderium boni nondum adepti , sed avidissime concupiti, ut Simeon et antiqui qui Christum venire desideraverunt. Unde sunt ille sacramentales septem antiphone, ante natale, O Adonai! O radix David! etc. quibus Salvatoris adventus petitur, que omnes secundi toni sunt, quia ille invocatur, qui est Deus et homo. Et sunt septem, quia in eo septiformis gratie plenitudo est. Et nunc omnes iusti eumdem venturum desiderant ^dy . Neque hoc Ecclesie desiderium ab initio seculi requievit aliquantulum, nisi quamdiu hic cum discipulis in carne conversatus est, ut totius corporis Christi vox sit hec: Anima mea defecit , id est lassata est diutina exspectatione , tenens affectu et desiderio, in salutare tuum , id est Iesum Hebraice: {191.1084C} quod enim vehementer est desiderabile, quasi ipsam animam illius deponit, qui desiderat; si tamen spes propior assurgat, dat vires. Itaque quanto longius est illud quod desideratur, tanto magis deficit ille qui desiderat. Id est ergo deficere in salutare , in id totis desideriis migrare, etiam quadam anime defectione transfundi. Ecce curvatio humilitatis .

^dy 1Cor. 6.

^marg.| Vel ita, Anima mea defecit a se , id est ab animalitatis sue appetitu, tendens in salutare tuum , id est in Hierusalem.

^marg.| Vel ita fit unus spiritus cum Deo. Quoniam qui adheret Domino, unus spiritus est cum eo Spiritui ergo adherens anima , deficit ab eo quod est anima , et fit unus spiritus. Itaque quanto magis desiderat adherere salutari: tanto {191.1084D} magis a se deficit . Ista ergo defectio imminutionem quidem fragilitatis, sed assumptionem virtutis operatur. [AMBROSIUS, AUGUSTINUS.] Et nota quod hic practicus esse ostenditur , quia sicut anima corpus vivificat, ita hic extra agit bona; et ne dubites quid dixit salutare, addit : et in verbum tuum , id est in filium . Vel in verbum tuum , id est in promissum tuum supersperavi . Hec spes facit per patientiam exspectare, quod non videtur ; nec simpliciter dicit speravi, sed supersperavi , quia plus futurum est, quam dici potest.^CK

^CK ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,82
(11.II)

^prol.|

^marg.| {191.1085A} Defecerunt oculi mei . [Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] quasi⁷⁵ : Anima mea defecit. Et etiam: oculi mei interiores, quibus prophete dicuntur videntes, qui interius possunt loqui Deo. Item non ex infirmitate, sed ex fortitudine desiderii, defecerunt a contuitu temporalium tendentes, in eloquium tuum , id est in promissum tuum. Et attende quod pluraliter dicitur, oculi , cum tamen unus sit oculus, interior scilicet mentis intellectus, quo videtur Deus; sed quia ille unus duobus modis videt Deum, per scilicet mystica et moralia, ideo duos oculos habere dicitur Ecclesia.

⁷⁵ quasi] + dicat PL

^marg.| Duo ergo sunt oculi Ecclesie mysticus et moralis. Mysticus est acutior, moralis dulcior . Ideoque sponsus ad sponsam dicit: Corde nos cepisti, uno ex oculis tuis ^dz , quia mystico {191.1085B} oculo plus videt sponsa Christum, quam morali. Et fortasse isti sunt oculi , quibus Paulus videbat eterna, ubi cepit corporalia non videre. Vidit enim qui dixit: Quis es Domine? Videbat utique Christum, quem etiam Dominum fatebatur. Istis etiam oculis prophete dicebantur videntes, quia per revelationem ea que erant abscondita, mente cernebant. Hi ergo oculi defecerunt in eloquium nimio desiderio et cupiditate vehementi, tamquam opere lassati . Non est enim otiosus qui tantum verbo Dei studet; nec pluris est qui extra operatur quam qui studium cognoscende divinitatis exercet. Ipsa etiam sapientia maximum opus est et antefertur , Maria que audiebat, Marthe que ministrabat ^ea .

^dz Cf. Ct. 4, 9

^ea Cf. Lc. 10, 38-42

^marg.| Et nota quia hic iam theoricus demonstratur , cuius oculi {191.1085C} in verbum Dei defecerunt . Oculi dico dicentes: Quando consolaberis me ? quasi⁷⁶ : Moras patior. Quod fit ut res dilata dulcior veniat . Et nota quod ait, dicentes . Lingua enim solet, non oculi loqui, sed vox eorum, est gemitus et oratio. Dum autem ardent spiritualia desideria, frigescunt carnalia. Unde subdit:^CL

^CL ¶Codd. : PL191

⁷⁶ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,83
(11.III)

^prol.|

^marg.| Quia factus sum sicut uter in pruina . [AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS. REMIGIUS] Ut est caro huius mortis pruina celeste beneficium, quo quasi gelu concupiscentia carnis torpet et contrahitur . quasi⁷⁷ : Ideo consolare quia factus sum sicut uter in pruina , id est divino {191.1085D} beneficio scilicet gelu continentie omnem calorem corporeum, et carnalis concupiscentie ardorem restinxi. Hec pruina refrigerat, non adurit: fecundat sata, non internecat. Ideoque forte in transformationem cum Dominus gloriam resurrectionis demonstraret in monte, vestimenta eius facta sunt alba sicut nix ^eb , quia non ipse solus erit a contagione peccati alienus, sed quicumque resuscitatur congelatis cupiditatibus resurget frigidus. Unde: In resurrectione neque nubent neque nubentur ^ec . Boni ergo sunt utres frigidi, id est in gelicidio constricti pruinis, non libidinis calore soluti, et sic iustificationes Dei a memoria non labuntur . Unde subdit, iustificationes tuas non sum oblitus , dum aliunde non cogitatur, quia torpet cupiditas, {191.1086A} fervet charitas.

^eb Mt. 17, 2

^ec Mt. 22, 30

⁷⁷ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita; Ideo desidero hoc, quia factus sum , comparatione futuri, sicut uter in pruina , id est vilis et nulli liquori idoneus: et tamen iustificationes tuas non sum oblitus. [Haimo, Ambrosius, CASSIODORUS.] Vel per pruinam intelliguntur mali, qui non fervent charitate, sed algent infidelitate. Et est, ideo consolare , quia, factus sum sicut uter in pruina , id est inter malos , mihi commissa retinens, iustificationes tuas , quibus plenus est uter . non sum oblitus , vel quia uter de exuviis fit mortui animalis, per ipsum iustus intelligitur , qui castigat corpus cum vitiis et concupiscentiis, qui ut pellis mortui non sentit frigus peccati, qui etiam non frangitur necessitatibus, qui mollis est anime imperiis . Et est: Ideo consolare, quia factus sum sicut uter in {191.1086B} pruina . Pruina sunt peccata seculi que uter non sentit , id est carnalia desideria in me exstinxi, ut ea iam non sentiam tamquam exstincta. Et ideo; iustificationes tuas non sum oblitus. Quia vero scit tentationes non esse finiendas ante finem seculi, de ipso querit subdens: ^CM

^CM ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,84
(11.IV)

^prol.|

^marg.| Quot sunt dies . quasi⁷⁸ : Ita desidero videre salutare , sed quot sunt in hoc seculo dies servi tui , dies ait, non anni, quia non sint annue more in hac vita; quando facies de persequentibus me iudicium [Ambrosius] id est quando fiet ultio. De persequentibus me , id est diabolo et ministris. Hoc de iudicio addit , cum quesisset de diebus, ne quis Ecclesiam {191.1086C} aliquo tempore ante iudicium , non futuram putet. Non enim finietur ante iudicium , sed cur de eo querit cum dicatur in Evangelio: Non est vestrum scire tempora vel momenta ^ed [ALCUINUS., Ambrosius, ALCUINUS.] Prophetat autem hic illam interrogationem apostolorum futuram, in qua, scilicet hec prophetia impleta est . Ideo autem ait de persequentibus , ut quasi per hoc notet quod vult dies suos claudi, ut ab his liberentur . Vel de presenti accipitur illud: Quando facies de persequentibus me , id est demonibus, iudicium , id est vindictam ^ee. Hic enim conterit Deus Satanam sub pedibus nostris .

^ed Act. 1, 7

^ee Rm. 16?

⁷⁸ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita, ut alterum ad bonos referatur, alterum ad malos. Quot sunt dies servi tui ? id est {191.1086D} quamdiu differs facere servis tuis, quod expedit. quasi⁷⁹ : Fac servis pro misericordia, quando necesse est; et quando facies de persequentibus me iudicium . quasi⁸⁰ : Facias et impiis pro iustitia. Nam ad hoc ut persequantur ^CN

^CN ¶Codd. : PL191

⁷⁹ quasi] + dicat PL

⁸⁰ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,85
(11.V)

^prol.|

^marg.| Narraverunt mihi iniqui , ut fidem impediant fabulationes [Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius] scilicet que in verba delectant tantum, unde alii ponunt delectationes, quod, id est, que delectatio est in secularibus litteris et in Iudeis, et hereticis, id est diversis sectis Iudeorum et hereticorum, qui quasi cuiusdam fabule nenias narrant; sed non sunt mihi ista ut lex tua , quia ^CO

^CO ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,86
(11.VI)

^prol.|

^marg.| {191.1087A} Omnia mandata tua sunt veritas , non ut in illis est vanitas, me ergo in eis veritas , non verba delectant , cuius est expers vana et errabunda 264 hereticorum loquacitas iniqui . quasi⁸¹ : Me veritas tua delectat, et propter hoc iniqui persecuti sunt me [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] vel iniuste, quia in me, non nisi veritatem persequuntur. Ergo adiuva me .

⁸¹ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita continua: Iniqui , quasi⁸² : non modo, narraverunt fabulationes, sed etiam persecuti sunt me iniqui , ut depravent veritatem; sed adiuva me , quasi contra belluam , ut contra eos pro veritate certem. Hoc autem cum facit Ecclesia patitur tormenta. Quod et addit:^CP

^CP ¶Codd. : PL191

⁸² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,87
(11.VII)

^prol.|

^marg.| {191.1087B} Paulominus . [AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] quasi⁸³ : Ideo adiuva , quia paulominus consummaverunt me in terra , facta multa strage martyrum, adeo nimia persecutio contra carnalem infirmitatem. Sed quia non frustra dicitur, adiuva me , subdit: ego autem non dereliqui mandata tua . Sed ut possit perseverare usque in finem, subdit:^CQ

^CQ ¶Codd. : PL191

⁸³ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,88
(11.VIII)

^prol.|

^marg.| Secundum misericordiam tuam [AMBROSIUS AUGUSTINUS.] non meritum meum, vivifica me , ne amando vitam temporalem negem; et sic perdam vitam spiritualem . {191.1087C} Dico vivifica me, et sic custodiam testimonia oris tui , id est martyria.^CR

^CR ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,89
(12-ל)

^prol.|

^marg.| In eternum Domine . [AUGUSTINUS. Alcuinus, CASSIODORUS. Ambrosius] Fessus exspectator qui supra cupiebat dies suos claudi, « et esse cum Christo »^ef, hic ostendit se “non recusare laborem”^eg, imo est ardens ad serviendum ei, cui angeli serviunt et omnes boni et omnis creatura qui in hac duodecima littera virtutem Dei et facta describit, dicens temporalia finiri, sed non mandata eius, secundum illud; « Celum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt »^eh. Et quia hec mandata intelligenda sunt diligenter et indaganda. Ideo congrue huic octonario premittitur littera, lamed , que interpretatur cor, vel sermo, vel cor servitutis, quia hec precepta prudenter sunt intelligenda, vel sollicite servanda. Celestia enim et {191.1088B} casta sunt eloquia Dei, nihil in eis adulterina opinione miscendum est, sed totum sincera atque spirituali veritate resplendeat. Levetur ergo cor circumcisum ad ea; decet enim in te manere, quod in celo perseverat et illud semper meditari. ^CS

^ef Cupio dissolvi et esse cum Christo] : sententia ex Phil. 1, 23-24 : « Coarctor autem e duobus : desiderium habens dissolvi et esse cum Christo, multo magis melius | permanere autem in carne, necessarium propter vos », ut ref. Augustinus, Ambrosius, Hieronymus et passim ; cf. Sabatier, t. 3, p. 815. [MM2022]

^eg Cf. Sulpicius Severus, Vita Martini.

^eh Lc. 21, 33

^CS ¶Codd. : PL191

^marg.| Unde in sequenti: Nisi quod lex tua meditatio mea est . Et illud: In eternum non obliviscar iustificationes tuas. Serva ergo verbum Dei, et serva illud diligenter in corde tuo. Littere huius sententia sic continuatur ad precedentia. Dixit supra: Paulominus consummaverunt me in terra; sed quia non permisit eum Deus consummari in terra, admiratus Dei potentiam exclamat:^CT

^CT ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,(12.I)

^prol.|

^marg.| In eternum non obliviscar . [CASSIODORUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] quasi⁸⁴ : Nisi meditarer in lege , periissem ; sed quia per legem vivo, non potest a memoria elabi. Et hoc est, in eternum , id est per totam vitam. Vel in eternum , id est si semper viverem, non obliviscar iustificationes tuas , id est legem que a peccato purgat.

⁸⁴ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita: Sicut Israelite in terra promissionis sue memores liberationis ab Egypto gratias agebant: ita et iste liberationis sue memor, de spirituali captivitate dicit, in eternum , id est in eterna vita non obliviscar iustificationes tuas , quasi in vera terra promissionis erimus memores, unde liberasti {191.1090D} et agemus gratias. Ideo non obliviscar iustificationes tuas quia in ipsis vivificasti me , nihil extra te petentem, quem Adam perdidit. Ecce unde fit ne periret in humilitate, Deo scilicet iustificante. Et quia vivificasti me ^CU

^CU ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,90
(12.II)

^prol.|

^marg.| In generatione et generationem . [Hilarius, Ambrosius, AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] id est in duobus populis, scilicet legis et Evangelii, permanet veritas tua , id est Christus. Prius enim fuit in fidelibus Veteris Testamenti; postea in fidelibus Novi Testamenti. Et hoc ideo, quia fundasti terram , id est Ecclesiam, scilicet {191.1089B} sanctos in fide, in qua permanent . Unde subdit, et prima veritas tua in ea, vel econverso, ipsa in veritate. Ad litteram enim terra movenda est..^CV

^CV ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,91
(12.III)

^prol.|

^marg.| Ordinatione tua perseverat dies . [Ambrosius, CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Singulariter ille unus dies eternus intelligitur, qui non habet noctem. Ille dies est cui verus sol Christus numquam occidit. Noster enim dies nocte clauditur, nec inde dubitandum quin in celo et generatione permaneat verbum , quoniam omnia , et temporalia et eterna, serviunt tibi . Omnia enim pro suo nutu disponit , etsi diverso modo . Aliter, In eternum. Iustus qui supradixerat, persecuti sunt me, et consummaverunt me in terra, quasi tederet eum {191.1089C} huius mutabilitatis et tentationum, inflammatus desiderio celestis Hierusalem, et in eam suspiciens dicit: In eternum , Domine, veritas tua permanet in celo , id est in angelis custodientibus eternam militiam: post celum subdit de terra dicens: In generatione et generationem permanet veritas tua . Invenit iste in terra generationes que non sunt in celo , cum ait in generatione et generationem . Qua repetitione vel omnes successiones notat, a quibus numquam deest veritas Dei in sanctis, vel populum legis et Evangelii. Deinde subdit causam , quare veritas permaneat, quia fundasti terram et permanet , id est in Christo fundamento morantes in terra fundasti ; et hi permanent in domo in eternum, quod non filii {191.1089D} ancille ; et ordinatione tua perseverat dies , quia omnia ista sunt dies quam fecit Dominus. Bene dico ordinatione tua , quoniam omnia serviunt tibi scilicet omnia de quibus loquitur, que pertinent ad hunc diem: impii enim non serviunt .

^marg.| Vel ita: in eternum: [Ambrosius, AUGUSTINUS. REMIGIUS] quasi⁸⁵ : In verbum tuum, id est in Filium supersperavi: et merito, quia verbum tuum, o Domine, id est Filius tuus permanet in celo, id est in Ecclesia, scilicet in bonis, quod non in terra, id est in malis: scilicet Ecclesia paradisus est dicta , in quo erat lignum vite. Permanet dico, in eternum secundum illud: Sedes tua, Deus, in seculum seculi ^ei. [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS., Haimo, GLOSSA INTERLINEARIS., Ambrosius] Deinde quia quod dixerat exponit subdens: In generatione et generationem , hoc {191.1090A} ut supra, permanet veritas tua , id est Deus; sed hoc non habet a se, sed a te, quia fundasti terram, id est animam vel corpus, ne diffluat per concupiscentias. Et permanet in bono, nec maiores etiam a se habet, quia dies , scilicet maiores qui dicuntur dies, scientia, ordinatione tua perseverat , quicquid urgeat. Et merito dies scientia tue ordinationi subest , quoniam omnia serviunt tibi . Hoc in futuro implebitur cum omnia erunt ei subiecta: modo multi sunt servi peccati.^CW

^ei Ps. 44, 7

^CW ¶Codd. : PL191

⁸⁵ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,92
(12.IV)

^prol.|

^marg.| Nisi quod lex tua [AUGUSTINUS. Ambrosius, ALCUINUS.] supradixit: fundasti terram et permanet. Unde autem liberetur {191.1090B} terra, ut fundata permaneat , subdit hic, nisi quia lex tua , quasi⁸⁶ : Talis es tu, et lex tua est tam valida cuius meditatio a tantis liberat. Nisi enim, etc.

⁸⁶ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita iunge, omnia tibi serviunt, et merito, quia nisi hoc esset, quia lex tua est meditatio mea sciendi et faciendi, ut fuit Iob tunc quando paulominus consummaverunt. [GLOSSA INTERLINEARIS., Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius] Vel tunc, id est ideo, quia non meditarer forte periissem in humilitate mea , id est in deiectione et afflictione. Hec est lex fidei, que per dilectionem operatur, qua impetratur gratia fortes faciens ne pereat in humilitate mortali. In hac iste iugiter meditatur, ne vincatur. Unde bene ait, nisi . Qui enim non ante exercetur in meditatione legis, in bello ignarus est.^CX

^CX ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,93
(12.V)

^prol.|

^marg.| {191.1090C} In eternum non obliviscar . [CASSIODORUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] quasi⁸⁷ : Nisi meditarer in lege , periissem ; sed quia per legem vivo, non potest a memoria elabi. Et hoc est, in eternum , id est per totam vitam. Vel in eternum , id est si semper viverem, non obliviscar iustificationes tuas , id est legem que a peccato purgat.

⁸⁷ quasi] + dicat PL

^CY ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,94
(12.VI)

^prol.|

^marg.| Tuus sum ego . [AMBROSIUS AUGUSTINUS.] Non vitiorum, non duorum dominorum, olim meus esse volui, et perii; modo tuus suum , et ideo salva, salvum me fac , et debes, quoniam iustificationes , etc.

^marg.| Vel ita iunge, hoc modo : Tuus sum , quoniam non meas voluntates, quibus meus fui, sed iustificationes tuas , ut sim tuus, exquisivi . Alii alia querunt. Ego autem exquisivi iustificationes tuas . [Ambrosius, AUGUSTINUS.] I ustificationes {191.1091A} dicit, que futura signabant, ut agnus paschalis , etc. que sunt primordia fidei sine quibus nemo perfecte novit gratiam. Nemo ergo putet significantias Veteris Testamenti esse negligendas, quas iste tam studiose exquirit. Ideo salvum me fac quia ^CZ

^CZ ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,95
(12.VII)

^prol.|

^marg.| Peccatores exspectaverunt me [AUGUSTINUS.] quasi in insidiis latitantes exspectantes donec transiret, ut tunc eum occiderent. Ut perderent me , faciendo consentire ad malum; sed inde non perii, quia testimonia tua , id est martyria intellexi . Nam etsi confitentem urgebant, non cessi intuens finem sine fine, id est eternam beatitudinem.^DA

^DA ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,96
(12.VIII)

^prol.|

^marg.| {191.1091B} Omnis consummationis vidi finem . [AUGUSTINUS. ALCUINUS., Ambrosius] Intraverat enim iste in sanctuarium Dei; viderat novissima, viderat alta Dei, que non possunt explicari. Sed brevi sententia dicenda concludit , dicens; vidi finem omnis consummationis . Consummatio est omnium perfectio virtutum , scilicet pro summo bono omnia facere, usque ad mortem pro veritate certare, cuius finis est in regno Christi excellere, scilicet ipse Christus quem mente vidit venturum . quasi⁸⁸ : Intellexi testimonia , et, vidi consummationis omnis finem , id est Christum, qui est retributio et beatitudo nostra. Et ideo mandatum {191.1091C} tuum, quod est nimis latum; est mihi, latum, quasi facile factu . Illud latum mandatum est charitas, sine qua non valeret inter quecunque tormenta martyria confiteri, in qua mille angustie sunt, sed angusta via facit ire, in qua tota lex pendet et prophete ^ej. Latum est ergo mandatum charitatis. Quid enim latius quam ut ibi pendeat tota lex et prophete?

^ej Mt. 22, 40

⁸⁸ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita: dico, intellexi testimonia tua, et vere. Nam omnis consummationis vidi finem , id est, intellexi, in quo debeat consistere finis omnis bone actionis, scilicet ut nemo in se, sed in Domino glorietur. Et ita hoc vidi, quod mandatum tuum est nimis latum, quia etiam inimicos diligo. Augusta namque via per gratiam est nimis lata, ut etiam inimicos diligere faciat. {191.1091D} Vel vidi finem omnis consummationis , quia intellexi complenda esse precepta Dei, non obtentu terrenorum, sed eternorum ; latum mandatum tuum nimis.

^marg.| Vel ita est consummatio malitie, et est consummatio iustitie, sed utriusque finis est Christus, quia consumit malitiam, et consummat iustitiam: illam consumit dolendo, hanc consummat remunerando. In primo ergo adventu quando iam mundus in maligno positus consummaverat suam malitiam, fuit Christus finis consummate malitie. In secundo adventu erit finis consummate iustitie. Et ideo ait, omnis consummationis vidi finem , id est, intellexi Christum esse finem male et bone consummationis. Consummata enim malitia seculi venit Agnus Dei, qui per crucem eam finiret , et {191.1092A} consummate iustitie finis est Christus, quia remunerat ; et vidi mandatum tuum charitatis, nimis latum, hoc ut ante intelligendum est.

^marg.| [CASSIODORUS. ALCUINUS.]Vel ita: Vidi finem omnis consummationis , quia omnibus secularibus terminum videt impositum spiritu prophetico; sed mandata tua non habent finem, quia latissima sunt. Et hoc est quod ait, mandatum tuum est latum nimis. Et ideo illis temporalibus spretis, hec petantur: nimis, dicit pro charitate, que dicta prophetarum et totam legem concludit.

^marg.| Vel ita, et mutatur etiam ordo littere: Mandatum tuum , quod est nimis latum, id est dilectionem Dei et proximi , vidi, id est cognovi esse finem omnis consummationis , quia omne bonum opus in charitate radicatur et formatur. ^DB

^DB ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,97
(13-מ)

^prol.|

^marg.| Quomodo dilexi [CASSIODORUS.] In hac tertia decima littera, loquitur vir iustus, qui meditatione prophetarum, et Evangelii profecit, dicens se super seniores intellexisse, et ideo esse Scripturas sibi dulces super mel [Ambrosius et HIERONYMUS. Ambrosius, ALCUINUS.]. Et quia hoc est ei per charitatem, ideo congrue huic octonario premittitur littera Men, quem interpretatur {191.1093B} viscera vel ex ipsis, quia agit hic de charitate que est ex ipsis medullis. Per hoc ergo intelligitur multiplex dilectio, quia legem ex toto corde amat. Unde in ea Novum Testamentum invenit et superat eos qui tantum veterem predicant. quasi⁸⁹ : Intellexi testimonia, vidi finem. Et merito, quia ^DC

^DC ¶Codd. : PL191

⁸⁹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,(13.I)

^prol.|

^marg.| Quomodo , admirative dicit, dilexi , non timui, legem tuam, Domine . [GLOSSA INTERLINEARIS., Ambrosius] Ecce unde sit ei latum mandatum, ostendit. Dilectio enim est latitudo mandati. Qui autem diligit quod iubet Deus, et ipsam iussionem, qua illud iubetur, que est lex diligit. Et nota quod dum ait: Domine , ipsum testem {191.1093C} invocat: quem diligit, qui vere diligit Deum legem eius diligit. Deinde exponens qualiter legem diligat, subdit, tota die , etc. [AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] quasi⁹⁰ : Hoc modo dilexi legem tuam , quia lex tua meditatio mea est. Tota die , id est continue, etsi caro impediat. Et bene ait, die, et non nocte, quia semper est dies meditanti in lege. Qui autem Novum Testamentum in ea esse nesciunt, illis semper est nox. Bene etiam ait, tota die , quicquid enim sancte agitur, meditari legem est. Talis pervenit in lege iustitie, quia querit iustificari ex fide, que per dilectionem operatur. Unde habet inimicos , quos? Iudeos, qui ex operibus gloriantur , de quibus subdit:^DD

^DD ¶Codd. : PL191

⁹⁰ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,98
(13.II)

^prol.|

^marg.| Super inimicos . [Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] quasi⁹¹ : Tota die meditabor in lege. Et ideo super inimicos meos , scilicet Iudeos, paganos, hereticos, qui vel non intelligunt, vel non operantur, Prudentem me fecisti mandato tuo , quia illi in signis, ego in veritate quiesco, quia illi zelum Dei habent, sed non secundum scientiam, quia suam iustitiam constituere volunt, sed iste iustitiam querit per fidem Christi, que est ex Deo . Ita prudentem me fecisti mandato tuo quia in eternum mihi est , id est sic interpretor, ut ipsum mandatum sit in eternum ; et ad eternitatem mihi valeat. Illis vero tantum est in seculum. Illi enim temporalia {191.1094A} premia ut filii Agar servi ex mandato querunt, et ideo non es t illis in eternum , sicut huic finito seculo. Secundum illos nullum potest esse legis mandatum, secundum istum in tabulis cordis erit dilectio Dei in eternum , et premium mandati custoditi; erit ipse Deus, qui mandavit , quando erit Deus omnia in omnibus.^DE

^DE ¶Codd. : PL191

⁹¹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,99
(13.III)

^prol.|

^marg.| Super omnes docentes . [Ambrosius, CASSIODORUS.] quasi⁹² : Super inimicos prudentem me fecisti, quia etiam intellexi super omnes docentes me , qui, scilicet erant de inimicis, id est super Scribas et Phariseos. Et hoc ideo, quia testimonia tua meditatio mea est in spiritu. Non enim in littera, sed in spiritu {191.1094B} quiesco, que meditatio non est illorum qui falsa ibi sentiunt et docent.^DF

^DF ¶Codd. : PL191

⁹² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,100
(13.IV)

^prol.|

^marg.| Super senes . [Ambrosius, CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] quasi⁹³ : Super docentes intellexi , quia etiam intellexi super senes , id est super seniores, corpore, non mente, quia melius intelligit novus populus qui hic loquitur, qui Christum accepit, quam ille senior Iudaicus qui precipuit benedictionem. Et hoc totum ideo, quia mandata tua , non hominum, sed Dei, que illi transgrediebatur, quesivi interius, non exterius accepi.^DG

^DG ¶Codd. : PL191

⁹³ quasi] + dicat PL

^marg.| Potest etiam hoc totum accipi ex persona capitis ab illo loco: Super omnes docentes me intellexi . Hoc {191.1094C} enim secundum caput benedicitur, non tamen vox mutatur. Unus est enim loquens Christus et Ecclesia propter illud sacramentum: Erunt duo in carne una ^ek . Ita ergo, et in voce una, ait ergo, super omnes docentes me intellexi . Alius non super omnes docentes intellexit prophetas, sed Christus super omnes homines, quem Pater docuit , de quo ipse ait: Sicut docuit me Pater, hec loquor ^el , quod difficillime ex persona ipsius Verbi intelligitur. Nisi quis utcunque capere valeat idem esse Filium a Patre doctum esse quod genitum. Cui enim non est aliud esse, aliud doctum esse, quod illi est esse, hoc est ei doctum esse. A quo enim ei est esse, ab illo simul est ei {191.1094D} doctum esse. Ex persona vero hominis ubi formam servi ^em accepit, facilius intelligitur a Patre didicisse, que dixit. In qua forma servi constitutum maxime puerum potuerunt homines maioris etatis docendum putare.

^ek Eph. 5, 31

^el Io. 8, 28

^em Cf. Phil. 2, 5-11

^marg.| Ideo super omnes intellexi , quia testimonia tua meditatio mea est [AUGUSTINUS.] testimonia meditabatur que melius quam illi de se noverat. Doctores vero sunt seniores, de quibus dicit, super senes intellexi , per hoc nota etatem qua puer inter senes sedebat , et super illos intelligebat, ut fecit in traditione seniorum de lavandis manibus. Ideo ait; Super senes intellexi : quia mandata tua quesivi , quia quem Dominus docet, facile doctores et senes superat. Hec etiam membris que ipse docuit conveniunt , sicut ante legimus. ^DH

^DH ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,101
(13.V)

^prol.|

^marg.| {191.1095A} Ab omni via mala [CASSIODORUS. Ambrosius, CASSIODORUS.]. quasi⁹⁴ : Intellexi mandata et opere complevi, quia ab omni via ipsorum servorum et doctorum. Via dico mala , id est criminali, prohibui pedes meos . id est affectus : quasi⁹⁵ : Pronos et volentes ire in malum. Sed iste prohibuit ne perversitate eorum subverteretur , id est seniorum . Ad hoc prohibui , ut custodiam verba tua quod aliter non poterat.^DI

^DI ¶Codd. : PL191

⁹⁴ quasi] + dicat PL

⁹⁵ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,102
(13.VI)

^prol.|

^marg.| A iudiciis tuis sic prohibui pedes meos a via eorum, quod non declinavi a iudiciis tuis [CASSIODORUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] id est ab his que constituisti ad regulam {191.1095B} vivendi , a semitis veteris vel nove legis; cuius rei est causa quia tu, non Moyses, legem, id est Evangelium posuisti mihi .

^marg.| Vel ita: Ideo prohibui pedes , quia a iudiciis tuis non declinavi , id est, semper timui iudicia tua . Unde alibi: A iudiciis enim tuis timui ^en. Et semper eis credidi, quia tu, intus digito tuo, legem posuisti mihi , id est scripsisti in corde, non ut sicut servus timerem, sed diligerem.^DJ

^en Ps. 118, 120

^DJ ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,103
(13.VII)

^prol.|

^marg.| Quam dulcia faucibus . [Ambrosius, ALCUINUS., CASSIODORUS.] quasi⁹⁶ : Intellexi mente, implevi opere, et etiam annuntiavi aliis, et hoc est: Quam dulcia sunt eloquia tua in quibus remissio, et vita predicatur, {191.1095C} faucibus meis cordis, non carnis ad deglutiendum: et ori meo ad loquendum. Faucibus namque deglutit, ore loquitur, et loquenti sunt dulcia , et hoc super mel . [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Alii interpretes dicunt: Super mel et favum ori meo . Et nota quod ubique in iis comparationibus non, sicut ponit, sed super, quia hec divinis non possunt comparari. Me l est Vetus Testamentum; favus Novum, id est melli comparantur eloquia Dei, quantum ad Vetus Testamentum: favo quantum ad Novum, quod est dulcius Veteri, sicut favus melle. Vel melli, quod expressum et eliquatum est, aperta doctrina similis est: favo autem illa que de obstrusis sacramentis, quasi cereis cellulis ore mandentis, id est {191.1095D} disserentis exprimitur. Congrue ergo illa dicuntur in comparatione eloquiorum divinorum, cum quibus eloquia ipsa similitudines et affinitatem habent. ^DK

^DK ¶Codd. : PL191

⁹⁶ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,104
(13.VIII)

^prol.|

^marg.| A mandatis tuis intellexi . AUGUSTINUS : Non mandata ipsa dico me intellexisse, sed a mandatis quia faciendo venit iste ad altitudinem sapientie, quia nisi per obedientiam mandatorum non venitur ad sapientiam occultorum. Unde in libro Sapientie ⁹⁷ ^eo : «Concupisti sapientiam, serva mandata et Dominus prebet illam tibi». Si aliter feceris, dicitur tibi in libro Iesu, filii Syrah ^ep: "Altiora te non quesieris, vel fortiora te ne scrutatus fueris, {191.1096A} sed que precipit tibi Dominus illa cogita semper" quia et antequam percipiatur sapientia et post perceptam sunt cogitanda. Quanto vero magis inflammat eum dulcedo amplioris sapientie, tanto crescit amor iustitie. Unde necessario odit omnem iniquitatem . Ideoque subdit: propterea omnem viam iniquitatis , etc. ^DL

^eo Sir. 1, 33 (Vetus latina)

^ep Sir. 3, 22.

^DL ¶Codd. : PL191

⁹⁷ Sapientie] + Eccli. I iuxt. Grecum Ed1541 PL191

Numérotation du verset Ps. 118,(14-נ)

^prol.|

^marg.| Lucerna pedibus meis [CASSIODORUS. ALCUINUS., Ambrosius, ALCUINUS.]. In hac decima quarta littera , qui supra mandata intellexisse et servasse dixit, lumen verbi pedibus suis radiare gaudet , ex desiderio retributionem petens, et animam de humilitate, commendans . {191.1096B} Hic enim agit de humilitate, quia initium boni et perfectionem Christo tribuit . Et quia eo illuminante et adiuvante, mandata intelliguntur et perficiuntur: ideo premittitur littera nun que interpretatur unicus vel pascua eorum, id est Christus , qui est singularis adiutor, et pascua animarum .

^marg.| Recte ergo dicitur Nun , unicus vel pascua eorum, quia hic agitur de Unigenito Dei et eterni luminis claritate, qui est etiam pascua fidelium. Ipse enim nos pascit et reficit. Bona est hec pascua, quia carpis illic novum florem, quia resurrectionis dedit bonum odorem; carpis illic lilium eternitatis, et rosam Dominici corporis et sanguinis. Docet autem humilitatem in hac pascua , id est in octonario isto, ubi agit de hac pascua, ipse etiam Christus qui est pascua nostra {191.1096C} humilitatem in se docuit. Ipse enim verus David humilis et manu fortis, Patri obediens, oves Patris sui divina predicatione pascebat, quibus secundum Scripturas certis indiciis suum probabat adventum . Littera sic continuatur. quasi⁹⁸ : Sic et sic mihi et aliis profeci, et hoc non a me , sed, Verbum tuum , id est Christus, qui est Verbum in principio apud Patrem ^eq ^DM

^eq Cf. Io. 1, 1

^DM ¶Codd. : PL191

⁹⁸ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,105
(14.I)

^prol.|

^marg.| Lucerna pedibus meis, scilicet pedibus mentis [Ambrosius, GLOSSA INTERLINEARIS.], quibus lucet in nocte huius seculi, ut lune radius , et est lumen semitis meis , id est, semitis bonorum operum. Attende quod idem verbum , {191.1096D} id est Christus et lumen est, et lucerna ; sed lucerna est Christus, dum ore nostro recensetur. Lucet enim in nobis tamquam in vase fictili, unde Apostolus: Habemus thesaurum istum in vasis fictilibus ^er: in se vero, lumen est inesxtinguibile quod illuminat omnem hominem venientem ^es , etc. Mitte ergo oleum, ne deficiat tibi lumen lucerne, oleum, inquam, misericordie celestis et gratie, quo ungebantur prophete, quo cervicis nostre dura mollescunt, quo etiam collisa scopulis peccatorum foventur corpora . Nota etiam congruam verborum distinctionem , dum ait: Lucerna pedibus, et lumen semitis . Lucerna enim sufficit pedibus ad ambulandum. Semitis vero opus est luce expansa {191.1097A} ad illuminandum. Vel Verbum , id est Christus, dicitur lucerna secundum legem, ubi minus clare lucebat; lumen , secundum Evangelium, ubi aperte irradiat. [AUGUSTINUS.] Vel verbum intelligitur verbum omnis sancte Scripture , que est nobis lucerna . Unde Petrus: Habemus certiorem propheticum sermonem, cui intendentes benefacitis tamquam lucerne in obscuro loco ^et . Et est verbum tuum , id est omnis sacre Scripture , scilicet verbum quod a prophetis , vel apostolis seminatur , est lucerna pedibus meis , mentis, in nocte huius seculi lucens, ubi sunt laquei, fovee, que homo sua providentia non vitaret . Et idem verbum est lumen semitis meis , operum. Lumen tamen proprie quod ex se lucet, non est nisi Deus ^eu , qui illuminat omnem hominem {191.1097B} venientem in hunc mundum ^ev . Unde: Ego sum lux mundi. Lucerna autem est creatura, que participat lumine. Ideoque de Ioanne dicitur: Paravi lucernam Christo meo ^ew. Cum igitur unigenitum Verbum equale lumen gignenti dicatur, et homo ab illo illuminatus dicatur lucerna , et nec homo sit Verbum , quod est lumen , nec illud Verbum sit lucerna , manifestum est de hoc non hic agi, ubi idem verbum lumen et lucerna dicitur. [CASSIODORUS.] Et nota quod prius dixit, pedibus , deinde semitis , ut nec prius clarificati corde, post rectis gressibus ambulemus.^DN

^er 2Cor. 4, 7

^es Io. 1, 9

^et 2Pt 1, 19 (Vetus latina)

^eu Cf. 1Io. 1, 5

^ev Io. 1, 9

^ew Ps. 131, 17

^DN ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,106
(14.II)

^prol.|

^marg.| {191.1097C} Iuravi et statui . [Ambrosius] quasi⁹⁹ : Verbum est mihi lumen. Et ideo preeunte hac luce, quasi in lumine ambulans, iuravi . Alioquin infirmus dicit Iesus non esse iurandum omnino ^ex . Nemo enim bene iurat, nisi qui potest scire quod iurat. Deinde exponit iurare et, pro id est, statui quasi per sacramentum, quia ita fixus est in eo, ut statuere habeatur pro iuratione . quasi¹⁰⁰ : Ego tamquam bene ambulans ad lucernam, et rectas semitas habens. Iuravi et statui , id est firmiter statui . Quid? custodire iudicia iustitie tue , inter quelibet pericula. Quod fit per fidem, dum sub Deo iusto iudice, nec bonum sine fructu, nec malum impunitum credatur. [Ambrosius, AUGUSTINUS.] Ideo, ait, statui custodire iudicia iustitie tue , ut credam, scilicet cuique retribuendum {191.1097D} esse secundum merita, et etiam que hic aguntur in bonis et in malis iusto iudicio Dei fieri ut a nullo moveatur perfectus, sed pro hac fide sustineat gravia..^DO

^ex Cf. Mt. 5, 33-37

^DO ¶Codd. : PL191

⁹⁹ quasi] + dicat PL

¹⁰⁰ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,107
(14.III)

^prol.|

^marg.| Humiliatus sum . [AUGUSTINUS. Ambrosius] quasi¹⁰¹ : Et ideo quia custodio humiliatus sum usquequaque . Vel usque valde, a persecutore, non dico humiliavi me, ut humilitatem que in precepto est, intelligi sit necesse; sed humiliatus sum vehementi persecutione; sed ne fides deficiat, o Domine , vivifica me secundum verbum tuum , id est secundum promissum tuum, ut custodiam iudicia iustitie tue. Aliter, et anima moritur in tribulatione, nisi vivifices. Vel de virtute humilitatis {191.1098A} agit, cum ait: Humiliatus sum usquequaque ; hoc volebat, qui custodit iudicia iustitie tue. Beatus qui gloriatur humilitate magis quam potestate: potestas enim decipit; humilitas non destituit. Ideo, o Domine, vivifica me secundum verbum tuum , ut secundum verbum tuum vivam, et omnia cum ratione faciam. Et o ^DP

^DP ¶Codd. : PL191

¹⁰¹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,108
(14.IV)

^prol.|

^marg.| Domine, fac voluntaria oris mei beneplacita [AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] id est sacrificia laudis charitate non timore oblata, placeant tibi ne reprobes, sed approba sacrificia laudis confessione oblata charitatis, non alio modo. Et ideo bene ait, voluntaria . Voluntaria enim est confessio laudis, quam iste inter {191.1098B} angustias offert; qua oblatione placatus, Et iudicia tua , Domine, doce me [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] que fidelibus aperis, que sepe dixit se accepisse, ex ardore charitatis iterum petit. Iam enim noverat; sed querit addi. Ideo doce , quia ^DQ

^DQ ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,109
(14.V)

^prol.|

^marg.| Anima mea , est in manibus meis semper . [AUGUSTINUS.] Plures libri habent in manibus tuis. Unde nullus potest eam rapere. Unde: Iustorum anime in manu Dei sunt ^ey , in manu cuius et nos sumus et sermones nostri. Et tuis manibus adiutus legem tuam non sum oblitus . Inde potest videri anima in manibus Dei locata, hoc quidem planum est, sed {191.1098C} nonnulli codices habent: Anima mea in manibus meis semper , quod quomodo intelligatur ignoro. Videtur iunior ille filius animam in manibus suis habuisse , dum dixit Patri: Da mihi portionem substantie que me contingit ^ez, unde perierat . Ideo mortuus erat, nisi dicatur: Anima mea est in manibus meis semper , id est in operibus meis [Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius] quia semper laboro pro anima , eo quod eam semper offero tibi vivificandam, ut alibi dicitur: Ad te levavi animam meam ^fa. Et legem tuam non sum oblitus . Nota ordinem verborum, et vide qualiter iste profecit; humiliatus enim vivificatur, secundum promissionem Dei vivificatus spiritu voluntarius est minister, non ex necessitate. {191.1098D} Deinde talis factus docetur iudicia Dei quod sunt inscrutabilia . Hec autem sunt ut non reddat mala pro malis. Hec autem doceri potest qui animam semper intendit ad Deum, et legis Dei non est oblitus. Unde iam letus et securus dicit::^DR

^ey Sap. 3, 1

^ez Lc. 15, 12

^fa Ps. 24, 1

^DR ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,110
(14.VI)

^prol.|

^marg.| Posuerunt peccatores laqueum [Ambrosius, CASSIODORUS.] quasi¹⁰² : Non sum oblitus legem tuam, sed licet peccatores ponant laqueum, non erravi. Et hoc est: Posuerunt peccatores laqueum mihi, et de mandatis tuis non erravi . Mandata Dei sunt celeste antidotum contra laqueos et venena seculi, quibus non capitur qui a mandatis tuis non declinat; quia iuxta ipsa non in ipsis sunt insidie.^DS

^DS ¶Codd. : PL191

¹⁰² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,111
(14.VII)

^prol.|

^marg.| {191.1099A} Acquisivi hereditate [Ambrosius] id est firma possessione a Deo, cuius heres est iste qui prius fuit heres Ade. Quid? testimonia tua , scilicet ut testis Dei, id est ut martyr essem. Et hoc est mihi in eternum ; quia non est in eis gloria temporalis, vana querentium, sed eterna gloria ad tempus patientium, et sine fine regnantium, quia exsultatio cordis mei sunt , etsi afflictio corporis sunt. Et cum sint exsultatio , letus ^DT

^DT ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,112
(14.VIII)

^prol.|

^marg.| {191.1099B} Inclinavi cor meum . [Ambrosius, AUGUSTINUS.]

^marg.| Vel ita continua: per humilitatem; superba enim respuit Deus, ad faciendas iustificationes tuas in eternum propter retributionem. Iustificationes dicit opera bona, que operamur circa necessitates proximorum, que non erunt eterna. Quomodo ergo in eternum facturi sumus iustificationes? Sed ista sine dilectione facta, non sunt iustificationes. Ipsa autem dilectio eterna est, eique eterna parata est retributio; et ipsa in eternum diligens, in eternum meretur habere quem diligit. Quod ergo ait, in eternum , ad utrumque referendum est, scilicet ad meritum dilectionis eterne, et ad premium retributionis eterne ^DU

^DU ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,113
(15-ס)

^marg.| Iniquos autem, vel ex lege , alia littera odio habui , quicumque sint [Ambrosius] quia nec amici contra Deum audiendi sunt. Hoc autem non otiosis auribus, sed attentis audiendum est. Hoc enim videtur consentire illi, quod Dominus ait: Qui non oderit patrem et matrem, et uxorem et filios et fratres propter me, non est me dignus ^fb . Dissentire autem videtur ab eo quod alibi idem Dominus precipit dicens: Diligite inimicos vestros ^fc , etc. Et ab eo quod in lege precipitur de honorandis parentibus ^fd , sed hec inter se contraria non esse intelligit, qui causas dilectionis et odii diligenter attendit. Natura enim quam Deus creavit in omnibus est diligenda et adiuvanda, iniquitas {191.1100C} autem odienda et disperdenda. Sunt ergo diligendi qui persequuntur, in quantum homines; et odiendi, quia mali . Aliquos enim pie amare et odisse possumus, ut quos dilexeris odisse, et quos oderis amare conveniat. Similiter amici vitandi sunt, qui mala suadent: qui sepe flectunt quos ferrum non vincit, quod audiendum est et caute agendum. Amandi etiam sunt parentes et amici, sed non plus quam Deus. Unde ipse ait: Qui diligit patrem et matrem plus quam me, non est me dignus ^fe. [Ambrosius, AUGUSTINUS.] Et est: Iniquos , id est exsortes legis, odio habui , non quia homines, sed quia mali. Non enim David Saulem oderat hominem, sed persecutorem. Quare odio habui ? Et, id est quia legem tuam dilexi . Ita iudicat quod non naturam {191.1100D} odit in hominibus iniquis qua sunt homines; sed quod legi quam diligit, contrarii sunt. Et quia legem dilexi , ideo tu

^fb Lc. 14, 26

^fc Mt. 5, 44

^fd Cf Dt. 5, 16

^fe Mt. 10, 37

Numérotation du verset Ps. 118,(15.I)

^prol.|

^marg.| {191.1100B} Iniquos autem, vel ex lege , alia littera odio habui , quicumque sint [Ambrosius] quia nec amici contra Deum audiendi sunt. Hoc autem non otiosis auribus, sed attentis audiendum est. Hoc enim videtur consentire illi, quod Dominus ait: Qui non oderit patrem et matrem, et uxorem et filios et fratres propter me, non est me dignus ^ff . Dissentire autem videtur ab eo quod alibi idem Dominus precipit dicens: Diligite inimicos vestros ^fg , etc. Et ab eo quod in lege precipitur de honorandis parentibus ^fh , sed hec inter se contraria non esse intelligit, qui causas dilectionis et odii diligenter attendit. Natura enim quam Deus creavit in omnibus est diligenda et adiuvanda, iniquitas {191.1100C} autem odienda et disperdenda. Sunt ergo diligendi qui persequuntur, in quantum homines; et odiendi, quia mali . Aliquos enim pie amare et odisse possumus, ut quos dilexeris odisse, et quos oderis amare conveniat. Similiter amici vitandi sunt, qui mala suadent: qui sepe flectunt quos ferrum non vincit, quod audiendum est et caute agendum. Amandi etiam sunt parentes et amici, sed non plus quam Deus.

^ff Lc. 14, 26

^fg Mt. 5, 44

^fh Cf Dt. 5, 16

^marg.| Unde ipse ait: Qui diligit patrem et matrem plus quam me, non est me dignus ^fi. [Ambrosius, AUGUSTINUS.] Et est: Iniquos , id est exsortes legis, odio habui , non quia homines, sed quia mali. Non enim David Saulem oderat hominem, sed persecutorem. Quare odio habui ? Et, id est quia legem tuam dilexi . Ita iudicat quod non naturam {191.1100D} odit in hominibus iniquis qua sunt homines; sed quod legi quam diligit, contrarii sunt. Et quia legem dilexi , ideo tu ^DV

^fi Mt. 10, 37

^DV ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,114
(15.II)

^prol.|

^marg.| Adiutor meus [AUGUSTINUS. Ambrosius, CASSIODORUS.] ad bona facienda, Et susceptor meus ad mala evadenda. Vel tu es adiutor meus , per legem, et susceptor meus , per Evangelium, per incarnationem, ne legi carnis ulterius iste subsit. De qua susceptione sequitur: Et in verbum tuum , non in legem, non in prophetas, sed in verbum tuum , id est deitatis presidium, in quo nullus decipitur, in quo a morte solvimur. [AUGUSTINUS. Ambrosius] Vel in verbum tuum , id est {191.1101A} in promissionem tamquam filius promissionis supersperavi semper addens spei. Ergo ^DW

^DW ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,115
(15.III)

^prol.|

^marg.| Declinate a me, maligni . [Ambrosius, CASSIODORUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] Qui in Christum sperat a perfidorum consortio se separare debet, sicut iste facit. Hoc autem dicit de perstrepentibus, qui contentione Scripturas lacerant, quibus non est votum converti, quibus confligentibus non possumus mandata scrutari. scrutabor mandata Dei mei . Ubi enim est malignitas, non est mandatorum celestium custodia. In malevolam enim animam non intrat sapientia, unde alibi: Querunt me mali et non invenient. Simplicem mentem et defecatum animum diligit Christus. {191.1101B} Non potest immaculate virtuti ullum cum maculosis conturbernium esse flagitiis. Et nota quod ait, scrutabor mandata , et non ait, faciam, quia mali ad facienda mandata nos exercent; sed a scrutandis avocant, modo persequendo, modo litigando, vel honorando nos, ut tempora que legi Dei debemus terrenis eorum negotiis iuvandis impendamus; modo premendo infirmos, ut ad nos refugere necesse sit. Talium ergo turbulentorum tedio, et legis Dei desiderio, clamat iste: Declinate a me, maligni, et scrutabor , quasi muscas irruentes ab oculis abigit: quibus fugatis, ab adiutore suo precatur suscipi, dicens:^DX

^DX ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,116
(15.IV)

^prol.|

^marg.| Suscipe me : [Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] illis permistus suscipi non poterat . Et nota quod supra dixerat, susceptor meus es tu : hic dicit, suscipe , ac si dicat: Tu qui susceptor es, magis ac magis suscipe , et hoc s ecundum eloquium tuum , id est promissum. Sicut promisit, fieri petit sibi et ideo non est temerarius, si hoc petit. Suscipe dico, ut ad futura veniens, propter que omnia tolero, vere vivam. Sic de futuro dictum est, et vivam quasi¹⁰³ : Modo non iuvatur, quia modo corpus mortuum est propter peccatum ; et ut tunc vivam. Non confundas me ab exspectatione mea , id est largius da Spiritum sanctum, per quem charitas diffusa est in {191.1101D} cordibus nostris ^fj, qua diffusa spes non confundit , ac si dicat: Non vincantur adversis, qui in te sperant ; et quasi responsum sit ei in silentio: Si non vis confundi ab exspectatione tu a, non intermittas meditari iustificationes meas, sentiens istam meditationem plerumque impediri languoribus anime, inquit:^DY

^fj Rm. 5, 8

^DY ¶Codd. : PL191

¹⁰³ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,117
(15.V)

^prol.|

^marg.| Adiuva me [Ambrosius] quasi¹⁰⁴ : Non confundas , sed adiuva me . Qui sperat presumit de auxilio in quo certa salus. Supradixit: Adiutor meus es ; hic iuvari petit, quia quamvis hic accipiamus, tamen semper est rogandum, nequando per negligentiam perdamus. Adiuva dico et salvus ero , et accepta {191.1102A} salute, meditabor . Hoc ideo dicit, ne aliqui adiuti in adversis, postea negligentes sint in seculis [f. secundis]. Meditabor , dico, in iustificationibus tuis , hoc firmiter tenens, quod nemo iustus est nisi a te: et hoc faciam semper. Hoc ideo dicit, ut semper sit homo humilis, confitendo peccata, non se iustificans, ut Phariseus ^fk. Ne hic tantum, sed in futuro etiam sit humilis; non sibi sed gratie Dei attribuens gloriam. Omnis enim creatura, quecunque bona habet, accepit a Christo, qui est auctor totius creature. Et est, meditabor , scilicet in iustificationibus tuis semper , vel quamdiu vivet, vel quando cum angelis laudes Dei cantabit. Ideo semper, quia ^DZ

^fk Cf. Lc 18, 9-14

^DZ ¶Codd. : PL191

¹⁰⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,118
(15.VI)

^prol.|

^marg.| Sprevisti omnes discedentes . [AUGUSTINUS. Ambrosius Haimo] Vel ita continua: Hoc ideo peto, scilicet ut adiuves, quia sprevisti , vel ad nihilum, deduxisti, quod ex Greco habetur, omnes discedentes a iudiciis tuis , scilicet qui non confitentur peccata. Et merito, quia iniusta est cogitatio eorum , qua forsan se excusant per debilem naturam. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.]

^marg.| Vel ita, ideo discedunt, quia iniusta est cogitatio eorum . Iniusta cogitatio est, velle peccare, et iudici nolle satisfacere. Sufficientem causam discedendi apposuit cogitationem. Cogitatione enim acceditur ad Deum, vel disceditur ab eo, a quo omnia bona vel mala procedunt. Et ideo sprevisti , quia ^EA

^EA ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,119
(15.VII)

^prol.|

^marg.| Prevaricantes sunt [AUGUSTINUS.] quales ego reputavi , vel existimavi, vel deputavi, omnes peccatores terre ; quia et si prevaricatio non est ubi non est lex, et non omnes habent legem scriptam per Moysen, scilicet datam, habent tamen naturalem, dicentem: Quod tibi non vis fieri, alii non feceris ^fl; [Ambrosius, AUGUSTINUS.] contra quod omnes faciunt , et parvuli sicut in patre sunt peccatores, sic et prevaricatores . Omnis ergo peccator est prevaricator. Et nota quod ait, Peccatores terre , quia sunt et peccatores celi, sicut ille qui ait: Peccavi in celum et coram te ^fm, et quicumque minuit gratiam quam accepit de celo, quam Spiritus sanctus infudit. Peccat {191.1102D} ergo in celum, qui celi incola celum relinquit . Peccator est terre , qui terrenis involvitur delictis . Ideo dilexi . quasi¹⁰⁵ : Et quia lex vel in paradiso data, vel naturaliter insita, vel litteris iterata, fecit omnes prevaricantes , ideo dilexi testimonia , que sunt in lege tua , id est de gratia tua, ut non sit in me iustitia mea, sed tua. Lex enim prodest, ut mittat ad gratiam, non solum attestando eam, sed timore prevaricationis quam fecit . Ideo ergo, ait, dilexi testimonia tua , quia lex ad gratiam ducit, que sola liberat. Cognita autem gratia Dei, que sola liberat a prevaricatione legis, orat:^EB

^fl Cf Tb. 4, 16

^fm Lc. 15, 21

^EB ¶Codd. : PL191

¹⁰⁵ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,120
(15.VIII)

^prol.|

^marg.| {191.1103A} Confige . [AUGUSTINUS. Ambrosius] quasi¹⁰⁶ : Dilexi testimonia tua . Et tu confige timore tuo casto , qui foras mittit timorem ^fn servilem, quo pena timetur, non amatur iustitia; carnes meas , ut Christo confixus sim cruci, timore : Timui enim a iudiciis tuis . Ita imple me timore , et perfice mihi hunc timorem quem habeo, ut sufficiat crucifigendis carnibus , id est ut velim et valeam patibulum crucis tue imitari, carnes pro tuo nomine martyrii clavis configendas tradendo .

^fn 1Io. 4, 18

¹⁰⁶ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita potius, timore tuo , casto, qui permanet in eternum, confige carnes meas , id est comprime carnalia desideria, carnales concupiscentias . Ideo dicit carnes , quia inde non sciebat prevaricationem provenire. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Et nota quod ait, confige, quasi¹⁰⁷ : Non solum {191.1103B} religa ut latronem vel feram, sed confige. Qui diligit testimonia, configit carnes suas . Ideo dico, timore tuo , quia timor legis hoc non valet efficere. Iam enim timui a iudiciis tuis , cum lex minaretur penam, id est timor legis servilis pedagogus in me precessit, qui ad castum ducit. Sed non crucifigit carnem, quia vivit peccandi voluntas, et sequeretur opus si speraretur impunitas . Mallet enim licere, et dolet non licere, quia lex vetat, quia non spiritualiter delectatur eius bono, sed carnaliter malum metuit quod minatur: charitas autem peccare timet, etiam si sequatur impunitas. Et est sensus: Da mihi castum timorem, quo configantur carnalia vitia, ad quem petendum me quasi pedagogus, timor legis perduxit; quo timore , a iudiciis {191.1103C} tuis timui .^EC

^EC ¶Codd. : PL191

¹⁰⁷ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,121
(16-ע) )

^marg.| Feci iudicium. [CASSIODORUS. ALCUINUS.] Qui supradixit se odio habere iniquos, in hac decima sexta littera petit adventum Christi, quia tempus est superbos destrui. Et quia tunc vigilandum est et sagaciter agendum contra fidei Christianae adversarios, ideo congrue huic octonario premittitur littera ain, quae interpretatur oculus. Et intelligitur spiritualis oculus qui previdet, quid tenendum sit vel non, quia hic sagax in discretione legis ostenditur contra haereticos {191.1104D} et perversores. [AMBROSIUS] Est et alter oculus, scilicet corporis, de quo si hoc accipiatur, convenit alia huius litterae interpretatio. Interpretatur enim Ain etiam fons, quod concurrit, quia inde oculis est origo, et quasi quidam fons peccati vel iustitiae. Si enim videns mulieris pulchritudinem, laudasti artificis opus, oculus tuus fuit fons iustitiae. Si etiam videns possessiones pupillorum, invasores eorum repulisti; sic quoque oculus tuus fuit fons iustitiae. Si autem aspiciens agrum pupilli vineis consitum, segetibus laetum, avaritiae facibus accensus, transisti patrum limites, atque in possessionem indefensam improbus irruisti, oculus tuus fons et origo peccati et mortis perpetuae fuit. Iste ergo spiritu prophetico previdens iudicium Dei, in quo bonus non perit, {191.1105A} malus non eludit, bona fretus conscientia, dicit:

Numérotation du verset Ps. 118,(16.I)

^prol.|

^marg.| Feci iudicium , etc. [AMBROSIUS AUGUSTINUS. Ambrosius AUGUSTINUS.] quasi¹⁰⁸ : Confige carnes , et confixis carnibus, feci iudicium discernendo in iudiciis; et iustitiam in operibus. Ecce qui petebat supra configi carnes, que impediunt iudicium, iam facit iudicium, quod et ipso nomine rectum indicatur, quamvis solet dici quotidiano usu nostri sermonis: Rectum est vel pravum iudicium. Iustitia vero est magis virtus animi, quam qui habet, recte iudicat; sed quia eam non facit in homine nisi Deus, hic non ipsa, sed opus eius signatur nomine iustitie: ideo intelligendum est sic, quod ait, feci iustitiam , id est opus iustitie. {191.1105B} Et nota quod hoc dicere non est iactantia gloriosi et insolentis, sed assertio vite innocentis iure presumpta, ne videatur dignus qui detur nocentibus. Defensio igitur est, non arrogantia. Qui autem confixus facit iudicium et iustitiam , debet orare ne timendo pati mala cedat inimicis, ut faciat mala, quia qui dedit vincere carnem, ne voluptate trahatur, dat etiam patientiam, ne dolore frangatur. Ne tradas me . quasi¹⁰⁹ : Feci iudicium , et ideo ne tradas , deserendo me secundum animam, et si secundum corpus, calumniantibus me , id est illis qui propterea adversantur, quia feci iudicium et iustitiam . [Ambrosius] Ut homo timet iste in bello diaboli, sciens bellum impar sibi esse adversum spiritualia nequitie. Et ideo non fisus sibi humiliter {191.1105C} petit:^ED

^ED ¶Codd. : PL191

¹⁰⁸ quasi] + dicat PL

¹⁰⁹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,122
(16.II)

^prol.|

^marg.| Suscipe servum tuum in bonum . [GLOSSA INTERLINEARIS., CASSIODORUS.] quasi¹¹⁰ : Non tradas , sed potius suscipe ut patronus, servum tuum , non alterius . Bene nominat se servum , quod est liberationis indicium. Servus dicitur a servando , eo quod captus ab imminenti servatur interitu. [AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] Suscipe, dico, in bonum , quem illi impellunt in malum , ac si dicat: Prosit etiam mihi, quod servus tuus sum, non alterius ; pretiosa est hec servitus que virtutum constat expensis. Ideo timeo tradi, quia calumniatores contra meam innocentiam se erigunt et superbi.

¹¹⁰ quasi] + dicat PL

^marg.| {191.1105D} Non calumnientur me superbi . Quod ait, non calumnientur , Greca locutio est, minus usitata nobis . Et est sensus: Non calumnientur , id est non capiant, calumniando. Calumniarum autem maxima est, quod superbi dicunt , a nobis mortuum coli. Superbi vero sunt Iudei et gentes, heretici, schismatici: quos omnes superbia de corpore Christi precidit. Habent autem quique proprias sibi calumnias contra humilitatem Christianam; quarum maxima est illa quam diximus. Calumniatur etiam diabolus , dicens: Nunquid Iob timet Deum frustra? ^fo Sed horum omnium calumnie tamquam colubrorum venena vincuntur, si quis fide attendit crucifixum, pro similitudine carnis peccati, in eneo serpente prefiguratum , quem Moses in deserto exaltavit, ut percussi a serpentibus {191.1106A} eius intuitu sanarentur ^fp.^EE

^fo Iob. 1, 9

^fp Cf. Nm. 21, 4-9; Io. 3, 14

^EE ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,123
(16.III)

^prol.|

^marg.| Oculi [Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius] mei , interiores, defecerunt a se sitienter et ardenter intuendo , in salutare tuum , id est in Christum. Isti sunt oculi anime non corporis, qui in Christum deficiunt, previdentes futura supplicia, ut peccatorum gerendam annuntient penitentiam, vel videntes Christi gratiam, per quam regnum celorum certissime sperantibus datur. Et illi sunt oculi pene , ista sunt oculi gratie: et imperfecte fortasse anime sunt oculi suppliciorum. Perfecte autem oculi gratiarum puriores, et sinceriores. Potest etiam una et eadem anima {191.1106B} habere oculum suppliciorum, et oculum gratie, et ille dexter, et ille levus est. Et ideo pluraliter dixit, oculi . Hi autem oculi istius defecerunt in Christum [AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] dum memor infirmitatis humane divinam in Christum desiderat gratiam, ut sit iustus ; et defecerunt in eloquium iustitie tue . Eloquium iustitie dicit verba evangelica, que Christus dicturus erat , ut nos iustificaret. Nos enim sumus iustitia Dei in Christo Iesu, ut ait Apostolus ^fq.^EF

^fq Cf. 1Cor. 5, 21

^EF ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,124
(16.IV)

^prol.|

^marg.| Fac cum servo tuo . [Ambrosius, CASSIODORUS. Hilarius, CASSIODORUS.] quasi¹¹¹ : Non solum non tradas , sed fac cum {191.1106C} servo tuo , non secundum iustitiam meam , sed secundum misericordiam tuam . Non est fastidium petendi, ubi largitas est datoris. Infinita petit, qui secundum misericordiam querit . Et nota quod ait: Fac cum servo tuo . Ecce in hoc liberum arbitrium indicat, quod gratie comparatur . Nota etiam quod ait tuo, quasi non alterius; qui enim alterius servus est, statim cadit . Et quid? Doce me iustificationes tuas [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quibus tu iustos facis, non homo se. Iustificationes quas iam accepit, semper petit, ut et ibi ^fr: « Panem nostrum quotidianum » etc. ^EG

^fr Lc. 11, 3

^EG ¶Codd. : PL191

¹¹¹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,125
(16.V)

^prol.|

^marg.| {191.1106D} Servus enim tuus, non peccati, sum ego [Ambrosius, AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] quia non bene cessit, cum fui liber meus. Et quia servus tuus sum , ideo da mihi intellectum . Iam habet intellectum, sed uberiorem querit, ut semper accipiat, et quodammodo de fonte lucis eterne semper bibat. Dico da , ad hoc utique, ut sciam testimonia tua , quia opus est contra calumniantes . Ideo da intellectum , quia modo est ^EH

^EH ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,126
(16.VI)

^prol.|

^marg.| Tempus tibi o Domine , vel Domino, faciendi , non iam iubendi, quia legis iussa prodesse non potuerunt. [AUGUSTINUS. Ambrosius] Claudus enim erat mundus, et titubante vestigio fidei, fluctuabat omnem substantiam suam in medicis nihil proficientibus erogaverat {191.1107A} mulier illa evangelica. Faciendi ergo tempus, non iubendi. Est enim tempus tacendi, et tempus loquendi ^fs. Tempus legis dicitur tempus loquendi, ubi erat vox verborum sine operatione gratie; tempus vero Evangelii est tempus tacendi illa legalia, et operandi spiritualia. [AUGUSTINUS. Ambrosius AUGUSTINUS.] Tempus ergo plenitudinis est dies salutis, est tempus Domino faciendi , hoc est ut pro nobis crucem ascendat, mortem subeat, peccatum et mortem tollat, vitam reparet. Ideo tempus , quia superbi Iudei de se presumentes, suam iustitiam constituere volentes, dissipaverunt legem tuam prevaricando, aliter agentes quam preceptum foret. Unde quilibet humiliati confugerunt ad gratiam subvenientem, et ita dissipata lege, tempus erat, ut per Christum misericordia {191.1107B} veniret, ut ubi abundaret delictum, superabundaret et gratia ^ft. ^EI

^fs Qo. 3, 7

^ft Rm. 5, 20

^EI ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,127
(16.VII)

^prol.|

^marg.| Ideo , scilicet quia tempus est gratie, dilexi mandata tua . [ALCUINUS., CASSIODORUS.] Vel ita: prophetico spiritu previdet iste tempora Antichristi, vel Antiochi, quando erit tribulatio et multorum abundabit iniquitas. Et quia videt illis temporibus legem Dei esse polluendam, clamat tempus esse subveniendi, ne salus populi pereat, dicens: O Domine, tempus est faciendi , id est adiuvandi, non differendi, quod expedit, quia dissipaverunt legem tuam . Et ideo, quia dissipant, quanto magis dissipant, tanto magis dilexi mandata tua . [AUGUSTINUS.] Id enim gratia fecit, ut ex {191.1107C} dilectione impleantur mandata , que timore non poterant impleri. Dilexi dico, super aurum et topazion : hoc est quod alibi dicit, super aurum et lapidem pretiosum multum. Topazius enim dicitur lapis multum pretiosus, olim cum in Veteri Testamento lateret sub velo gratia, propter terrenam mercedem conabantur facere mandata , nec tamen faciebant, quia non amabant; sed cum amantur super aurum , omnis terrena merces vilis est, nec illis comparatur, et quia dilexi ^EJ

^EJ ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,128
(16.VIII)

^prol.|

^marg.| Propterea dirigebar ad omnia mandata tua [AUGUSTINUS.] quibus dilectione coherebam, ut ex rectis rectus {191.1107D} fierem. Unde hoc sequitur, quod omnem viam iniquam , que est quasi naufragium recte vie, odio habui . Qui enim amat rectam viam, necessario odit iniquam. Aliter enim ad omnia mandata non potest dirigi.^EK

^EK ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,129
(17-ף)

^prol.|

^marg.| Mirabilia testimonia lua, Domine . [CASSIODORUS. ALCUINUS. Ambrosius] In hac decima septima littera dicit se os aperuisse, et attraxisse spiritum, ut eius audiatur oratio, {191.1108B} et plorasse, quia non est a Iudaeis lex custodita. Unde congrue huic octonario preponitur littera Phe , quae interpretatur erravit; quia hic condolet his, qui a via veritatis errando calumniantur: quibus proponit quomodo scrutatur legem, et qualem intellectum habet in ea.

^marg.| Et quia Phe interpretatur erravit, merito huic litterae lacrymabilis psalmus subiectus est, scilicet aspice in me, et miserere mei et redime me a calumniis hominum, faciem tuam illumina. Sed quia tardius venit desideratus, subdit etiam Exitus aquarum deduxerunt oculi mei . In Threnis quoque Ieremiae, lacrymabilior series subhac littera est, dum ait^fu: « Expandit Sion manus suas; non est qui consoletur eam ». Et item^fv: « Aperuerunt os in te omnes inimici tui, sibilaverunt et fremuerunt dentibus » {191.1108C}. Sicut ergo Ieremias sub hac littera excidium suae gentis plorabat, ita dolet hic David errorem populi, sed non desperans. Descensus ad litteram talis est. quasi¹¹² : Pudet me erroris. Tibi Deo vivo non audeo loqui; tamen testimoniis tuae miserationis veniam promittis , atque multarum indulgentiarum titulis ad sperandam veniam provocas, nam

^fu Lam. 1, 17.

^fv Lam. 2, 16

¹¹² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,(17.I)

^prol.|

^marg.| Mirabilia sunt, testimonia tua [Ambrosius, AUGUSTINUS.] dum video que olim in Abraham, et in filiis Israel, et in ceteris fecisti. Ideo scrutata est ea anima mea . Quia mirabilia credit, diligenti indagine querit. Vel testimonia dicit, hec creata que perhibent Deo {191.1108D} testimonium bonitatis et magnitudinis. quasi¹¹³ : Ideo secundum misericordiam tuam peto mihi fieri, quia mirabilia sunt testimonia tua , id est bonitatis et potentie. Perhibent enim testimonium Deo bonitatis et magnitudinis celum, terra, et omnia visibilia opera eius: que omnia, etsi quedam mortalibus usu viluerunt, tamen si bene attendantur, sunt admiratione digna. Hec autem admiratio non terret, sed est causa cur iste scrutetur. Ideo scrutata est anima mea . Quasi factus sit ipsa investigandi difficultate curiosior. Quanto enim queque res obstrusiores causas habet, tanto est mirabilior. Vel testimonia Dei dicit, precepta eius, et est, ideo dilexi {191.1109A} mandata tua, quia testimonia tua, id est precepta sunt mirabilia . Precepta enim Dei sunt testimonia bonitatis eius, et sunt mirabilia . Per ea enim virtus Dei. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Unde angeli beati sunt, innotuit hominibus. Et ideo hec scrutanda sunt. Ideo scilicet quia mirabilia sunt, scrutata est ea anima mea . Hec enim assidue licet scrutari, quia cum bonus bona precepit, eis tamen dedit, quos non possunt vivificare, quibus ex bona lege nulla esset iustitia.^EL

^EL ¶Codd. : PL191

¹¹³ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,130
(17.II)

^prol.|

^marg.| Declaratio sermonum tuorum [Ambrosius, CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] dico, quod anima mea scrutata est ea , et scrutans anima hoc invenit, quia me scrutantem, illuminat {191.1109B} declaratio sermonum tuorum , id est nova lex declarans figuras veteris legis , et pellens tenebras nostras, scrutans sic proficit . Sermones autem dicit, quos sancti prophetaverunt. Ut: Ecce virgo concipiet in utero, et pariet ^fw, et huiusmodi, quorum declaratio est adventus Christi , et alia que manifeste completa sunt in Evangelio, sicut prophete predixerunt. Et hec declaratio dat intellectum interiorem parvulis , id est humilibus. Noli ergo presumere de te, et intelligis quare lex bona a bono data sit, que tamen non vivificat ; ad hoc scilicet data est, ut magnos faciat parvos, et diffidentes de viribus suis fugiant ad gratiam. Hoc invenit iste, quia parvulus est. Et hec sunt mirabilia testimonia, que scrutata est anima parvuli huius. {191.1109C} [Ambrosius, ALCUINUS., AUGUSTINUS.] Soli enim parvuli illuminantur. Unde Dominus in Evangelio: Confiteor tibi Domine celi et terre, quia abscondisti hec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis . Et alibi: Ego in iudicium veni in hunc mundum, ut qui non vident, videant: et qui vident, ceci fiant . Facere autem Dei mandata recte, nemo potest, nisi per Spiritum sanctum in corde eius dilectio sit discussa. Hoc etiam iste confitetur, dicens:^EM

^fw Is. 7, 14 (Vetus latina)

^EM ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,131
(17.III)

^prol.|

^marg.| Os meum aperui . [AUGUSTINUS. ALCUINUS.] quasi¹¹⁴ : Cum desiderarem facere mandata, non erat mihi unde possem. Et ideo, aperui os meum petendo, querendo, {191.1109D} pulsando: aperui, confitendo, rationem ampliando. Et sitiens attraxi bonis meritis , id est hausi spiritum, quo facerem mandata, quia post intellectum , quem sibi supra dixit datum: si quis vult facere mandata, non potest sine Spiritu sancto. [Haimo, Ambrosius] Et est hoc dictum a simili illius qui in estu captat auram . Vel per os, hic accipitur os anime, quod sub silentio clamat ad Deum, sicut Moses cum taceret voce, clamabat spiritu ^fx . Susanna quoque cum oraret, tacita clamabat, ab hominibus non audiebatur, apud Deum personabat ^fy . Hoc ergo os , id est mentis introitus aperitur, cum discere volumus. [CASSIODORUS.] Attrahit quis spiritum , cum Dei firmo desiderio completur. {191.1110A} Aperuit ergo os infirmus, traxit spiritum validus, id est virtutem faciendi, quam per se habere non potuit. Et quomodo aperuit et attraxit, subdit : quia mandata tua desiderabam scire vel facere [AUGUSTINUS.]. Sed quia quanto suavis sentit, tanto ardentius sitit, adhuc petit, dicens ^EN

^fx Cf Ex. 14, 14-15

^fy Cf Dn. 13

^EN ¶Codd. : PL191

¹¹⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,132
(17.IV)

^prol.|

^marg.| Aspice in me [GLOSSA INTERLINEARIS., Ambrosius, GLOSSA INTERLINEARIS.]. quasi¹¹⁵ : Quia desiderabam mandata , ergo aspice in me , id est da spiritum, et quia aliquando aspicit iratus ut perdat, sicut Sodomam respexit ^fz, addit: Et miserere mei , siquando labor. Miserere dico, secundum iudicium diligentium nomen tuum {191.1110B} [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.], id est secundum iudicium , quod fecisti in eos, qui te diligunt, quia ut te diligerent, prius eos dilexisti ^ga . Vel Iudicium Dei est, ut diligentibus det auxilium misericordie, ne sui decipiantur.^EO

^fz Cf Gn. 14, 16-33

^ga Cf I Io. 4, 10

^EO ¶Codd. : PL191

¹¹⁵ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,133
(17.V)

^prol.|

^marg.| Gressus meos . [AUGUSTINUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] quasi¹¹⁶ : Ita fac mihi sicut soles facere eis qui diligunt te . Et gressus meos dirige secundum eloquium tuum , id est fac me rectum secundum promissum tuum . Vel gressus meos dirige secundum eloquium tuum , id est motus anime mee dirige secundum iussa tua, ne vitiis seducantur. Et quanto plus regnabit charitas, {191.1110C} tanto minus dominabitur iniustitia.

¹¹⁶ quasi] + dicat PL

^marg.| Unde subdit: Et non dominetur mei omnis iniustitia . [Hilarius, CASSIODORUS.] Sciebat enim gradientem tentandum esse. Ideo non ait, excludatur penitus, sed non dominetur , quia non potest penitus excludi. Est enim peccatum in corpore, sed non regnet . Deinde addit, omnis, quia non valet in aliis legem servasse si in uno offendit. Qui enim totam legem servaverit, offenderit autem in uno, factus est omnium reus ^gb, ut ait Iacobus. Et ^EP

^gb Iac. 4, 10

^EP ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,134
(17.VI)

^prol.|

^marg.| Redime me a calumniis hominum [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Ambrosius] id est dato Spiritu sancto, fac ne calumnie {191.1110D} hominum, id est false impositiones terroribus me vincant , et a tuis mandatis ad sua malefacta traducant, quibus ubique agitantur Christiani . Calumnie ergo sunt controversie contra veritatem, quas precatur averti ut mandata indagaret. Earum ergo est gravior tentatio , id est de illis est tentatio illa que gravior. Non enim omnis tentatio calumnia est, sed tantum gravior. Siquidem tentatio potest esse sine calumnia; calumnia autem habet in se tentationem, est autem tentatio humana, que levior est, quam ferre possumus: et hec calumnia non est. Tentatio autem gravior, que est calumnia, est que non solum falsa componit, verum etiam que pie gesta sunt, decolorat, ut in Ioseph impudica domina fecit ^gc , et in Susanna duo presbyteri ^gd {191.1111A}. [AUGUSTINUS. Ambrosius] Contra has calumnias silendum est. Redime , dico, quia si hoc mihi data patientia egeris, inter ipsas calumnias erit mihi liberum, ut custodiam mandata tua , Qui enim opprimitur calumniis , non facile servat mandata. Et ^EQ

^gc Cf. Gn. 39

^gd Cf. Dn. 13

^EQ ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,135
(17.VII)

^prol.|

^marg.| Illumina faciem tuam [Ambrosius] id est tuam presentiam manifesta opitulando , super servum tuum, ut servus sicut terra sole coruscet , ut sicut usu visibilis solis hec terra coruscat, sic luce invisibilis solis iustitie, id est Christi, mens servi eius reluceat.

^marg.| Vel ita, faciem tuam illumina super servum tuum , precatur videre faciem , non velatam ut Iudei, {191.1111B} sed pure veritatem . Unde Moses velamen posuit super faciem suam, in quam non poterant intendere filii Israel, propter gloriam faciei eius ^ge , que cornuta eis videbatur ^gf . Quo significabatur quod Iudei veram legis claritatem sub velamine figurarum videre nequeunt, que est in intellectu spirituali. Hoc autem velamen evacuatum est in Christi passione. Unde in Christi passione velum scissum est ^gg . Inde est quod in die passionis crux ante velata discooperitur, quia mysteria in lege operta, et spiritualis intelligentia velo littere tecta per crucem declarantur. Et est sensus: Faciem tuam illumina super servum tuum [Ambrosius] id est spiritualem legis intelligentiam mihi {191.1111C} da. Vel adventum Christi hic precatur, cuius facie tenebre illuminate sunt . Et est, faciem tuam, etc. , id est Filium tuum mitte , cuius refulgente gratia iusti perfundantur. Et doce me iustificationes tuas , ut faciam eas [AUGUSTINUS.] quia omnis qui audit a Patre et didicit, venit ad Christum ^gh . Qui ergo non venit, id est non facit, non didicit . Qui enim audit, licet memoria teneat quod audit, nequaquam didicisse putandus est, si non facit. Recolens autem iste dolorem penitentis prevaricationis sue, ait:^ER

^ge Cf. 2Cor. 3, 8

^gf Cf. Ex. 24, 28-35

^gg Cf. Mt. 27, 51

^gh Io. 6, 45

^ER ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,136
(17.VIII)

^prol.|

^marg.| Exitus aquarum . [GLOSSA INTERLINEARIS., CASSIODORUS.] quasi¹¹⁷ : Ita fac sicut deprecatus sum; et debes, quia oculi {191.1111D} mei quibus et mors ante intraverat, que per fenestras intrat ^gi, deduxerunt exitus aquarum [Ambrosius, CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] id est effusiones lacrymarum, hyperbolice, id est copiosas lacrymas, quasi fluenta fontium pro recordatione peccatorum . Ideo, quia non custodierunt , ipsi oculi, legem tuam , quibus oculis custoditis mandatis esset letitia . Quod autem ad oculos referri debeat, non custodierunt . Patet ex eo quod i n aliis libris legitur: Quia non custodivi legem tuam . [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Vel ad calumniantes, ut a principio octonarii dictum est, potest referri. quasi¹¹⁸ : Ideo ploravi, quia non custodierunt , calumniantes Iudei, legem tuam , vel {191.1112A} secundum aliam litteram, que est: Exitus aquarum descenderunt oculi mei . Qui oculi mei, qui prius per superbiam ascenderunt in vel per exitus aquarum , ita subauditur prepositio vel in, vel per, ut cum dicitur de aliquo descendit piscinam vel montes, sine in, vel per, et bene oculi descendunt humilitate penitendi, qui per superbiam prius erant erecti, dum suam volebant iustitiam constituere. Unde prevaricando confusi sunt, et ab illa elatione descendunt flendo, ut iustitiam Dei mereantur. Vel secundum aliam litteram, que in nonnullis codicibus reperitur: Exitus aquarum transierunt oculi mei , exaggerative hoc dicitur, exitus aquarum transierunt oculi mei , id est plus fleverunt quam aque manent de suis exitibus . Ideo ita flet, quia sic flendo impetratur {191.1112B} gratia, delens iniquitatem, et adiuvans voluntatem.^ES

^gi Cf. Ier. 9, 21

^ES ¶Codd. : PL191

¹¹⁷ quasi] + dicat PL

¹¹⁸ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,137
(18-צ)

^prol.|

^marg.| Iustus es, Domine . [CASSIODORUS.] Victa carne clavisque confixa, et per lacrymas deletis peccatis, in hac decima octava littera iudicia Dei laudat, et eloquia ignita veneratur; petens intellectum unde vivat , et se consoletur. Unde congrue huic octonario preponitur littera sade que interpretatur consolatio . Qui enim supra tristis de errore , lacrymas effundebat, hic consolatur se per iustitiam Dei . Et {191.1112C} bene post lacrymas profluentes, et graves fletus doloris consolatio sequitur, que triplex est; nam et qui in dolore sunt, consolatione indigent, que fit per misericordiam Dei: et qui penas criminum luerunt, sperant veniam, et qui lacrymis delicta luerunt, requiem merentur. [Ambrosius] Prima ergo consolatio est eorum qui in dolore et miseriis positi, Dei misericordiam attendunt, recolentes illud, quia non obliviscitur misereri Deus ^gj . Secunda autem et tertia consolatio est eorum qui in peccatis sunt, et attendunt Dei iustitiam. Quidam enim in peccatis sunt, et nesciunt se esse, quos Deus punit pro peccatis illis sibi occultis. Et ideo sperant, quod si in peccatis sint et nesciant, {191.1112D} illa tamen soluto in penis culpe pretio remittentur eis, patienter penam ferentibus, quia iustus est qui punit. Horum est secunda consolatio. Iterum alii sunt, qui agnoscentes sua delicta pro eis satisfaciunt, et lacrymantur. Unde veniam sperant: horum est tertia consolatio. Prima itaque consolatio est per misericordiam Dei, quam docemur in Ieremia , ubi ad captivos Iudeorum flebiliter clamat Hierusalem. Ite, proficiscimini: Ego enim deserta sum, equo animo estote. Filii, clamate ad Dominum, et extrahet vos de manu inimicorum ^gk. Secunda per punitionem, ubi et si fides, id est conscientia delicti desit, pena tamen satisfacit et relevat; {191.1113A} quod genus consolationis docemur in Isaia dicente: Consolamini populum meum, sacerdotes, loquamini ad cor. Hierusalem, solutum est peccatum eius, quoniam recepit de manu Domini duplicia ^gl. Tertia est per satisfactionem, cum lacrymis crimen abluitur . Unde certi sumus de venia que in hoc loco, et in multis aliis reperitur . quasi¹¹⁹ : Ideo sic ploro peccata mea, quia scio, o ^ET

^gj Ps. 76, 10

^gk Bar. 4, 21

^gl Is. 40, 2

^ET ¶Codd. : PL191

¹¹⁹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,(18.I)

^prol.|

^marg.| Domine [AUGUSTINUS. Ambrosius] quod tu qui punis, iustus es , in omnibus . Hoc dicit vir iustus, qui lacrymis profluens, et gravi supplicio delicta persolvens, non tedio vincitur, non labore lassatur. In exordio sermonis seipsum accusans; qui vero delicta sua {191.1113B} non respicit, iniuste se putat gravari: sed bonus se accusat, et digna inferri sibi a iusto dicit, in quo et sperat. Sicut enim iustus punit, sic et sustinentem remunerat. Et rectum iudicium tuum , qui iubes peccatorem se affligere. Aliter veniam sibi arrogaret peccator. Et bene ait, rectum . Quicquid enim ab eo sic, recto iudicio fit, et hec est consolatio iustorum. Hac confessione Daniel feras ^gm , et tres pueri flammas vicerunt ^gn . Hac eadem, Ionas inclusus in utero bestiali anhelandi vix habens commeatum, inde meruit liberari ^go . Sanctus quoque Iob, exstinctis liberis, patrimonioque nudatus amisso ^gp , hac eadem confessione sua cum augmento sibi restitui obtinuit ^gq. Et^EU

^gm Cf. Dn 6

^gn Cf. Dn 3

^go Cf. Io. 2, 13-25

^gp Cf. Iob 1

^gq Cf. Iob 42

^EU ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,138
(18.II)

^prol.|

^marg.| {191.1113C} Mandasti nimis , vel valde [ALCUINUS.] id est per multos. Et multo tempore propter infirmos, iustitiam , scilicet testimonia tua, et veritatem tuam [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] scilicet que iustitia est testimonia tua et veritas tua. Multa hic inculcantur que peccatores terrere possunt. Rectum enim iudicium , iustitia, veritas, sunt timenda omni peccanti, quia sic iuste damnatur quicumque damnatur; nec potest inde conqueri contra Deum iustum. Iustitiam sane dicit testimonia Dei, quia iustum se probat mandando iustitiam. Est etiam hec iustitia veritas, quia fit ut Deus talibus testimoniis innotescat, scilicet {191.1113D} mandando iustitiam. Veritas ergo est, quod veraciter innotescit. Et est, mandasti iustitiam; iustitiam , dico, testimonia tua , quia ea mandando probasti te iustum. Et, iustitiam dico, veritatem tuam , quia talibus innotescit testimoniis. [CASSIODORUS.]

^marg.| Vel ita: tu mandasti , id est precepisti testimonia tua , id est precepta, que sub testificatione prolata sunt. Testimonia , dico, continentia iustitiam et veritatem tuam . Hec enim continent i ustitiam et veritatem ; iustitiam , quia omnia eque decernunt; et veritatem , quia promissa retribuunt. Nimis , ad utrumque refertur. Nimis , id est ad iustitiam et veritatem , ut sit sensus: Iustitiam dico, nimis , in eis testimoniis inculcatam nobis; et veritatem dico, nimis in eisdem inculcatam nobis. Nimis inculcare {191.1114A} nobis iustitiam , districtio est; nimis inculcare nobis veritatem , cautela est, id est: ad hoc hec duo nobis inculcantur, ut districte iudicantem metuentes, districte vivamus, et benigne promittentis caute promissa exspectemus. Et quia mandasti iustitiam , ideo ^EV

^EV ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,139
(18.III)

^prol.|

^marg.| Zelus meus [Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius, CASSIODORUS.] id est, charitas. Vel zelus tuus, quia zelat Deo, non sibi ; unus tamen et idem zelus est, id est charitas, que et hominis est zelus , quia in ipso est et dicitur, quia a Deo habet, et ad Deum refert. Ille, inquam, zelus, fecit me tabescere , hoc est id quod alibi de Christo dicitur: Zelus domus tue comedit me ^gr {191.1114B}. Hoc zelo corpore tabescit iste. [Ambrosius] Zelus iste est amoris, non livoris ; zelus bonus habitus pro domo Dei, quam non patiebatur a perfidis lacerari . Hoc zelo arsit Phinees filius Eleazari, quando moechantes, interdicta sibi consuetudine, copulatos interfecit; quo facto omnes a pena redemit et indignationem Domini mitigavit ^gs . Melius enim est, ut paucorum damnatione plurimi liberentur, quam eorum absolutione plures periclitentur . Deinde quasi quis quereret: Cur ita tabescis? subdit, quia obliti sunt verba tua inimici tui . In hoc sunt inimici, et si secundum seculum sint amici, quos iste zelat Deo.^EW

^gr Ps. 68, 10

^gs Cf. Nm. 25

^EW ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,140
(18.IV)

^prol.|

^marg.| {191.1114C} Ignitum eloquium tuum vehementer . [Ambrosius] quasi¹²⁰ : Ideo zelus iste est mihi, quia eloquium tuum , est ignitum Spiritu sancto. Purgat enim corda ut fornax aurum, accendit ad amorem Dei; et contra impios, illuminat etiam audientes ^gt. Hunc ignem venit Dominus mittere in terram. Hoc igne calefactus Ieremias dicit: Erat ignis flammigerans in ossibus meis ^gu. Hoc igne urebatur rubus quem vidit Moses, et non exurebatur ^gv. Urit enim sermo divinus ut corrigat; conscientiam peccatoris non exurit ut perdat. Hoc igne vaporati Cleopbas et alius discipulus, dicebant : Nonne cor nostrum erat ardens in nobis ?^gw Hic ignis super apostolos die Pentecostes celitus descendit ^gx : Quia hoc igne exardere debent qui eloquia {191.1114D} Dei annuntiant. Inde est quod fila rubea dependent ex duabus linguis mitre pontificalis. Sicut enim per duas linguas significantur, quod nova et vetera de thesauro cordis sui proferre debent ^gy ; ita in rubeo colore filiorum figuratur ignis charitatis quem in se habere, et in aliis accendere debent. Unde Petro post trinam Dominice dilectionis professionem pastoralis cura creditur. Inde etiam est quod Romanus pontifex cappa rubea induitur, quia totus igne charitatis ardere debet, et omnia ex charitate facere, animo quoque martyrio non deesse, Christi personam gerens, cuius vestimentum est sicut calcantium in torculari, qui ait: Torcular calcavi solus ^gz . Deinde addit: {191.1115A} Vehementer . [GLOSSA INTERLINEARIS., AUGUSTINUS.] quasi¹²¹ : Ignitum est vehementer , ut etiam corpus urat. Et ideo servus tuus quicumque dilexit illud . Merito zelat iste oblitos verba Dei, quia ad hoc flagrabat eos adducere, quod ardentissime diligebat. Et cum hoc sit, et si ^EX

^gt Cf Lc. 11, 36

^gu Ier. 20, 9 (Vetus latina)

^gv Cf Ex. 3, 2

^gw Lc. 24, 32

^gx Cf Act. 2, 1-13

^gy Cf Mt. 13, 52

^gz Is 63, 3

^EX ¶Codd. : PL191

¹²⁰ quasi] + dicat PL

¹²¹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,141
(18.V)

^prol.|

^marg.| Ego adolescentulus sum et contemptus [AUGUSTINUS. Ambrosius] id est iunior et despectus, non tamen sum oblitus iustificationes tuas , ut illi maiores, scilicet inimici mei. Iustificat Deum qui se accusat, quod fit per humilitatem, que humilitas mirabilior est in iuvene. Hoc autem ad litteram multis sanctorum {191.1115B} potest convenire, et specialiter populo gratie. Multi enim sanctorum a prima adolescentia laboribus exercitati sunt, contempti a suis, ut Ioseph inter fratres ^ha, et David inter filios^hb. Sic novus populus gratie, qui etate sequitur populum legis, sed fide precedit. Iste est contemptus , et ideo maior, quia contemptibilia elegit Deus ^hc. [AUGUSTINUS.] Reprobat autem illos qui iustitiam suam volunt constituere ^hd. Isti sunt duo populi, qui in utero Rebecce luctabantur, de quibus dicitur: Maior serviet minori ^he. Iste minor non est oblitus iustificationes Dei, cum inimici maiores sint obliti: quod merito, quia nescientes iustitiam Dei, suam querebant: iste non {191.1115C} est oblitus, quia non suam, sed Dei iustitiam quesivit, de qua etiam nunc dicit:^EY

^ha Gn. 37,

^hb Cf 1Rg. 16

^hc Cf 1Cor 1, 27

^hd Cf Rm. 10

^he Gn, 25, 23

^EY ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,142
(18.VI)

^prol.|

^marg.| Iustitia tua . [Ambrosius, CASSIODORUS.] quasi¹²² : Merito non sum oblitus , quia iustitia tua , o Deus, est iustitia in eternum . Iustitia solius Dei est eterna; hominum iustitia temporalis est, sed Dei eterna, quia quisquis eam sequitur, in eternum gaudebit, quod non est de iustitia Iudeorum; et lex tua veritas . Lex Dei per Mosen data vera per omnia, quia per eam est cognitio peccati ^hf, et perhibet testimonium iustitie Dei ^hg. Vel lex illa est veritas [AUGUSTINUS. Ambrosius] id est spiritualis , et si non Iudeis. Vel de lege Evangelii potest accipi. Et {191.1115D} lex tua scilicet evangelii, veritas est, non umbra, non figura , sicut Mosaica, sed res. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Vel per legem accipiuntur generaliter mandata eius. Et est, lex tua est veritas , quia qui legem sequitur, veritate impletur, que est Christus. Propter hanc vero legem patitur minor a maiore. Unde subdit:^EZ

^hf Rm. 7, 20

^hg Cf. Rm. 3

^EZ ¶Codd. : PL191

¹²² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,143
(18.VII)

^prol.|

^marg.| Tribulatio , etc. [Ambrosius, CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] quasi¹²³ : Lex tua est veritas , pro qua lege, tribulatio et angustia , que sunt munera iustis ad pondera peccatorum deponenda, invenerunt me , exspectantem et paratum: et quantumcunque seviant, tamen mandata tua {191.1116A} meditatio mea est , hoc est remedium contra tribulationes; et ut in tribulatione non deficiam, ideo da mihi in ea intellectum . In tribulatione poscit iste intellectum, ut sciat quam nihil est quod persequentes tollunt, quia et si vitam finiunt, vivet in eternum. Unde subdit, et vivam , vere et merito, quia iustitiam que manet in eternum preponit temporalibus.^FA

^FA ¶Codd. : PL191

¹²³ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,144
(18.VIII)

^prol.|

^marg.| Equitas , vel iustitia , quasi¹²⁴ : Et merito vivam , quia mihi est equitas [AUGUSTINUS. Hilarius] vel iustitia manens, in eternum testimonia tua , in tribulatione, quasi¹²⁵ : Iustitia tua in tribulatione est martyria, id est testimonia , id est iustitia tua {191.1116B} eterna causa est, cur in tribulatione servem testimonia , id est martyria.

¹²⁴ quasi] + dicat PL

¹²⁵ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita ut secundum seriem legatur littera. quasi¹²⁶ : Tribulatio et angustia invenerunt me, et mihi posito in tribulatione, testimonia tua sunt equitas vel iustitia, vel iusta in eternum , id est sunt mihi causa eterne iustitie. [CASSIODORUS.] Talis spes est isti contra tribulationes, que sunt temporales. Et in his tribulationibus, da mihi intellectum et vivam . Eo, id est intellectum superat seniores. Et nota quia qui supra iunior dicebatur, nunc maturior senibus inter adversa petit intellectum, ut sciat hec esse transitoria, et inde vitam mercari sciat; [Ambrosius] quam lubrica sit hec vita, et sit pius erranti sciat communia bona seculi, sciat {191.1116C} miserias, ut portum querat. Perfecta virtus est intellectus, si quis quod sensu capit, factis exsequitur.^FB

^FB ¶Codd. : PL191

¹²⁶ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,145
(19-ק)

^prol.|

^marg.| Clamavi . [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] In hac decima nona littera iustificationes Dei promittit se exquirere, adiiciens se scire testimonia Dei in eternum fundata esse [(178*)] . Et quia quanto quis bonis vult insistere, tanto magis diabolus conatur seducere, et in malis ne respiret {191.1116D} concludere; contra quod opus est ad Deum clamare. [ALCUINUS., Ambrosius] Ideo post errorem, accepta superius consolatione, iste conclusus asperius, clamat hic studiosius. Unde congrue huic octonario premittitur littera qoph que interpretatur conclusio. Vel aspice, quod idem est in sensu, quia conclusus debet circumspicere se, et causam periculi non dissimulare. Concluditur quis, quando tumescentibus visceribus, intercluso spiritus commeatu spirandi ac respirandi commercia coarctantur; ita etiam qui animo angitur, et quibusdam adversis perurgetur, concluditur. De qua conclusione hic agitur. Conclusio vero hec est in angustiis mentis, {191.1117A} quasi quis respirare clauso meatu non possit. Noxia enim conscientia premit, morbi vis urget sensum mentis, intercipit angustia. Orationis ergo querenda est medicina. Clama ergo ad medicum, qui de celo descendens egrotos sanat. Ne differas, quia non est apud eum ulla comperendinatio sanitatis. Neque timeas, quia verbo, non ferro consuevit sanare. Unde hic ait ^FC

^FC ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,(19.I)

^prol.|

^marg.| Clamavi [Ambrosius, GLOSSA INTERLINEARIS., Ambrosius] quasi¹²⁷ : Undique sunt hostes, non solum visibiles, sed quod gravius est spirituales. Vocandus ergo est qui sit auxilio . Ideoque clamavi in toto corde , etc.

¹²⁷ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita continua: quasi¹²⁸ : Da intellectum , et debes, quia {191.1117B} clamavi in toto corde . Clamor cordis, silente corporis voce, a Deo semper auditur, clamor autem cordis, est magna intentio cogitationis. Iste clamor fit cogitationum sublimitate, concentuque virtutum. Addit, toto, quod est quando non aliunde cogitatur. [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Mens enim divisa non impetrat in tali petentis affectu, sive in silentio habeatur, sive cum voce, si opus est propter homines, non desperatur effectus. Exaudi me, Domine , deinde ad quid proficiat suus clamor , adiungit: Iustificationes, etc. quasi¹²⁹ : Ad hoc clamavi , ut iustificationes tuas requiram . Ad hoc profuit clamor , hoc clamaverat, hoc addit, quia non est satis clamare ad Deum; sed et iustitias eius exquirere oportet. {191.1117C} Et nota quod ait, requiram , quoniam longe est adhuc a faciente qui requirit, quia non consequitur, ut qui querat inveniat, et qui invenit, faciat. Sed tamen aliter non venitur ad facere, nisi exquirantur; boni autem si querunt, ut in Evangelio promittitur, inveniunt, secundum illud: Querite et invenietis ^hh. Sed et mali querentes, inveniunt; q ui tamen non oderunt sapientiam, que est Deus, in qua sunt omnia que queruntur ab his qui volunt esse beati. De malis vero qui oderunt, dicit Sapientia : Querent me mali, et non invenient, oderunt enim sapientiam ¹³⁰. Sed si oderunt, quomodo querunt? Querunt, non propter ipsam, sed propter aliud quod amant. Querunt enim dicta sapientie, ut habeant in doctrina, non in vita, {191.1117D} non ut per mores ad ipsam perveniant; sed per sermones eius ad vanam gloriam verbis eius inflati sunt, et ita ab ea magis alieni . Iste autem ad hoc requirens ut habeat in vita, ait: Iustificationes tuas requiram , utique faciendas, non modo sciendas. ^FD

^hh Lc 11, 9

^FD ¶Codd. : PL191

¹²⁸ quasi] + dicat PL

¹²⁹ quasi] + dicat PL

¹³⁰ sapientiam] + (Prv. I, iuxta. Septuaginta ) Ed1541 PL191

Numérotation du verset Ps. 118,146
(19.II)

^prol.|

^marg.| Clamavi . [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. Ambrosius] Et exponens quid sit in toto corde clamare, addit, ad te , hoc est toto corde clamare. Non enim toto corde clamat, qui ad eum suam petitionem non dirigit, quid autem petat, adiungit: Salvum me fac , scilicet in anima, que custodiet mandata: Et custodiam mandata tua . Ubi enim est salus anime, efficit ut facienda fiant, et usque ad mortem, si opus est, certetur; {191.1118A} ubi non est salus ista, succumbit infirmitas. In eo quod ait, clamavi , nota promptum affectum. In eo vero quod ait, custodiam mandata tua , nota sedulitatis obsequium.^FE

^FE ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,147
(19.III)

^prol.|

^marg.| Preveni intempesta nocte [AUGUSTINUS. Ambrosius] vel sicut plures codices habent, immaturitate . Idem tamen sensus est . Vix invenitur in aliquo libro, in immaturitate . Immaturitas est nox intempesta, id est inopportuna actionibus. Tempestivum enim hoc dixerunt antiqui, opportunum a tempore, dicit autem secundum litteram, quod noctis tempore vigilet in eo amor Dei magno orandi affectu. Et est, preveni immaturitate et clamavi ; vel intempesta nocte, et {191.1118B} clamavi , id est magno orandi affectu, quasi quodam clamore mentis preveni horam opportunam humanis actionibus. Et in verba vel verbis, tua , vel tuis, supersperavi semper, crescens in spe, etiam in adversis. Et ^FF

^FF ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,148
(19.IV)

^prol.|

^marg.| Oculi mei directi, ad te prevenerunt, diluculo . [REMIGIUS, AUGUSTINUS.] A simili strenui operarii , qui ante lucem surgit ad bene operandum. Deinde ad quid agendum vigilaverit, subdit, ut meditarer eloquia tua .

^marg.| Vel ita: Preveni intempesta nocte. Nox est totum seculum in quo clamamus prevenientes diem , in quo merces dabitur . Unde: Preveniamus faciem {191.1118C} eius in confessione ^hi . Et est, preveni intempesta nocte, et clamavi, id est toto hoc seculo, quod est quasi nox, clamando preveni diem iudicii; et in verba tua supersperavi, non mutatur. [Ambrosius, REMIGIUS, AUGUSTINUS.] Et oculi mei directi ad te prevenerunt diluculum , id est diluculum eternitatis labore vinee preveni .

^hi Ps. 94, 2 (Vetus latina)

^marg.| Vel ita legatur: Oculi mei directi ad te diluculo virtutum prevenerunt diem, scilicet retributionis, ut meditarer eloquia tua , non mutatur.

^marg.| Vel ita: Preveni immaturitate, vel intempesta nocte. Immaturum tempus noctis fuit , antequam tempus gratie venisset, id est ipsa maturitas, scilicet plenitudo temporis, quo Christus venit; nec tamen tunc Ecclesia tacuit, sed prophetando clamavit . Unde hic ait: Preveni immaturitate, vel {191.1118D} intempesta nocte, et clamavi, id est in tempore noctis, quod fuit ante adventum Christi, de ipso venturo prophetando clamavi, et ipsa eadem Ecclesia speravit in verbis potentis facere quod promisit. Unde subdit, et in verba tua supersperavi, ipsa etiam Ecclesia dicit, prevenerunt oculi mei directi ad te diluculum, vel matutinum. Matutinum est, quando sedentibus in tenebris lux orta est, ad hoc oculi sanctorum prevenerunt , previdentes hoc futurum. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. Ambrosius] Isti sunt oculi cordis, qui ante credunt Christo, quam eius adventu irradientur. Diluculum enim, initium lucis est, quando post tenebras seculi Christus emicuit . Ad hoc prevenerunt oculi, ut meditarentur eloquia Dei in lege et prophetis, que de Christo futura nuntiabunt. {191.1119A} Unde subdit, ut meditarer eloquia tua .

^marg.| Vel ita: Preveni immaturitate, vel sicut in Greco est, preveni ante horam: nullum enim tempus ad hoc eligendum est, sed semper est hoc agendum , ut semper sit Christus in corde nostro, semper in ore et opere. Et si enim omnis rei que sub celo est, tempus est ^hj , sed tamen non est etiam super celum, non super Dominum tempus . Neque enim opus est supra auctorem, sed auctor supra operis exordium. Sed quia sequens versus tempus precandi exprimit, hic magis activum, quam orationis tempus intelligitur. Et est sensus : Preveni horam, et clamavi , id est operando pro eternis; preveni horam aliarum actionum, et clamavi corde, et in verba tua supersperavi , hoc non mutatur. {191.1119B} Deinde subdit de tempore precandi: Prevenerunt oculi mei , ut meditarer eloquia tua mane, id est ante diem. Supra, id est in precedenti versu, dixit, ante horam, secundum illud: Media nocte surgebam, etc ^hk . Hic dicit, mane, significans aliud tempus orandi, ut sit illud prius. Hoc autem iuxta illud, preveni orientem solem; pudor est enim si radius solis in strato otiosum te inveniat. Primitias ergo cordis et vocis, quotidie Deo sacrifica, tunc et nox vertitur tibi in lucem, non temporis, sed gratie: Unde sponsa ait: Per noctes quesivi illum quem diligit anima mea ^hl .

^hj Cf Qo. 3, 1-8

^hk Ps. 118, 62

^hl Ct. 3, 1

^marg.| Vel ita, secundum moralem intellectum, preveni immaturitate, id est in etate immatura. Preveni immaturitatem, id est senilem {191.1119C} etatem. Precurrit enim vel prevenit in immaturitate etatem maturitatis, qui puer senilem induit gravitatem, qui in annis puerilibus senectutem anticipat, ut gravitas sit in mente, licet sit vaga et mollis etas. Non enim magnum est si defecto corpore et gelu senectutis frigido, a voluptate quiescunt . Non enim est corona, nisi fuerit difficilioris certaminis lucta. Magnum vero est et laudabile, si in fervore etatis sunt temperati, ut reluctantem carnem rationis coerceant imperio, parcaque frugalitate castigent, et in servitutem redigant, ne effrenata libertate luxurie luxurient. Bonum est enim viro, si portaverit iugum ab adolescentia sua ^hm: hoc de etate hominis sicut dictum est exponitur; deinde non mutatis his, clamavi, {191.1119D} et in verba tua supersperavi, subdit de hora diei, dicens: Prevenerunt oculi mei directi ad te laudandum, in diluculo [CASSIODORUS.] vel mane, qua hora Christus resurrexit, quia resurrectio Christi mane facta est: Ideo mens diluculo surrexit . Ad quid? Ut meditarer eloquia tua, que adeo sunt suavia.^FG

^hm Lam. 3, 27

^FG ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,149
(19.V)

^prol.|

^marg.| Vocem meam . [GLOSSA INTERLINEARIS., AUGUSTINUS.] quasi¹³¹ : Quia ita studiose ad te vigilo. Ideo, o Domine, vocem meam audi secundum misericordiam tuam, et secundum iudicium tuum vivifica me . Congruus ordo quod premittitur misericordia, et sequitur iudicium. {191.1120A} Prius enim Deus secundum misericordiam aufert penam a reis, et eis postea secundum iudicium dabit vitam, quia non frustra hoc ordine misericordiam et iudicium cantabo tibi Domine , licet nunc tempus misericordie non sit sine iudicio; nec tempus iudicii post, sine misericordia.

¹³¹ quasi] + dicat PL

^marg.| [Hilarius, CASSIODORUS.] Vel ita secundum precedentem illam sententiam, ubi de etate egit. Vir namque sanctus, etsi etatem vincens, mane surgit, non tamen in operibus suis, sed in misericordia Dei confidit, dicens: Vocem meam audi secundum misericordiam tuam, Domine, et secundum iudicium tuum, non quo in futuro iudicabis, sed quo supplicibus parcis, et se damnantes absolvis. Vivifica me mortuum lege peccati. Et necesse est ut vivifices, {191.1120B} quia ^FH

^FH ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,150
(19.VI)

^prol.|

^marg.| Persequentes me appropinquaverunt , etc. [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] quoniam iam corpus perimunt. Unde alibi: Tribulatio proxima est ^hn, non utique; illa que adhuc imminet , hic proxima dicitur, quia iam erat ei presens passio; sed que fit in carne, qua nihil propius est anime , hoc modo: Appropinquaverunt , huic persequentes iniquitati , vel iniuste , alia littera; sic distingue: Persequentes dico, iniquitati , in hoc servientes. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] Vel persequentes me iniuste. Hoc ideo addit, quia et {191.1120C} aliqui pro criminibus puniuntur, mihi appropinquaverunt , a lege autem tua longe facti sunt . Qua magis huic appropiant, tanto magis a iustitia longe facti sunt . Hoc ideo dicit, ut causa sua melior quam illorum videatur.^FI

^hn Ps. 21, 12

^FI ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,151
(19.VII)

^prol.|

^marg.| Prope es tu, Domine [AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Ambrosius, AUGUSTINUS.] quasi¹³² : Illi appropinquaverunt, sed non nocuerunt, quia tu, o Domine, prope es , intus adiuvans, prope ad remedium, nec te latet quod agimus , et omnes vie tue sunt veritas etiam quod patimur non est immerito. Hoc non potest vere dicere Iudeus, sed fidelis qui credit veritati . Queri potest quomodo hic dicantur omnes vie tue veritas , cum {191.1120D} alibi legatur: Universe vie Domini misericordia et veritas ^ho . Sed sciendum quod erga santos omnes vie Domini sunt misericordia, omnes veritas, quia et in iudicando subvenit, et ita non deest misericordia, et in miserando id exhibet quod promisit, ne desit veritas. Erga omnes autem, et quos liberat, et quos damnat, omnes vie sunt misericordia et veritas, quia ubi non miseretur , scilicet ad salutem vindicte veritas datur, quia nullum immeritum damnat, sed multos immeritos salvat et liberat.^FJ

^ho Ps. 24, 10

^FJ ¶Codd. : PL191

¹³² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,152
(19.VIII)

^prol.|

^marg.| Initio , vel ab initio, cognovi, etc. [AUGUSTINUS.] Si in libro habetur initio , adverbialiter ponitur, sicut solemus {191.1121A} adverbialiter dicere: Alias hoc faciam. Et est, omnes vie tue sunt veritas. Et initio , id est initialiter dicit Ecclesia, que ab initio generis humani fuit, cognovi de testimoniis tuis , quibus promisisti te daturum regnum eternum filiis , quia fundasti ea , id est in Christo fundamento monstrasti ea vera. Et hoc in eternum, quia id quod per ea promisisti, eternum est. Initio dicit se nosse Ecclesia, quod testimonia sunt in eternum fundata, nec aliunde novisse quam de ipsis testimoniis. Testimonia sunt quibus promisit Deus verbo vel actu se daturum regnum eternum filiis. Et quia in Filio, cuius regni non erit finis, se daturum testatus est, fundata sunt in eternum, non quod ipsa sint necessaria, quando ipsa res dabitur; sed quia id quod {191.1121B} per ea Deus promisit, eternum est. Fundata vero dicuntur, quia in Christo vera monstrantur, qui est fundamentum, quod nemo potest mutare. Initio autem novit, quia hoc dicit Ecclesia, que ab initio generis humani non defuit terris, cuius primitie fuit sanctus Abel, qui in testimonium Christi immolatus est, et ab initio dictum est: Erunt duo in carne una ^hp; quod sacramentum magnum est in Christo, et in Ecclesia ^hq, ut ait Apostolus. [ALCUINUS.] Ecce duo testimonia, quorum alterum in actu, alterum in verbo est exhibitum. Vel testimonia dicit precepta, que dicuntur fundata in eternum , quia pro eis neglectis vel servatis merces eterna, vel pena eterna redditur . Et est: Ego cognovi de testimoniis tuis, quia in eternum fundasti {191.1121C} ea . [Hilarius] Cognovi , dico initio , vel ab initio , scilicet in Adam, qui pro neglectis punitus est, vel per antiquos patres, qui ea tenendo venerunt ad eternitatem.^FK

^hp Gn. 2, 24

^hq Eph. 5, 32

^FK ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,153
(20-ר)

^prol.|

^marg.| Vide humilitatem . Qui supra dixit se clamasse, in {191.1122C} hac vicesima littera, resch, petit vivificari, quia mandata Dei summo studio quesivit, quod longe est a malis, quia similiter non egerunt. Et quia nemo vivificatur nisi per humilitatem, que est caput omnium virtutum. Ideo huic octonario premittitur littera. Resch , que interpretatur caput, id est humilitas, que est caput virtutum, quam conclusus servat, ut serpens caput corpore exposito . Attende ergo quod hec littera, resch , interpretatur caput vel primatus, quo intelligitur rationabilis sensus qui regit omnia membra, sicut caput totum corpus dirigit, et sensibus implet: unde qui turpiter et bestialiter agit, capite damnatur, ut forma hominis privetur, qui sapientie rationem non tenuit. Mystice caput nostrum Christus est, sine quo vivendi usus haberi non valet. {191.1122D} Sicut ergo caput coluber servat, ita serva et tu caput, id est Christum, quo vivimus, ex quo sunt omnia bona ^hr. Moraliter caput est humilitas, sicut predictum est, que totum nostrorum actuum fovet corpus. Inflatus hoc caput non tenet, id est humilitatem que est caput omnium virtutum. Primatus est Dominus etiam Christus, qui ablatus maiori populo datur minori Iacob, id est Christianis. Unde in Isaia legitur: Auferam a Iuda caput et caudam ^hs , id est Christum, qui est initium et finis, alpha et omega ^ht . quasi¹³³ : Prope es tu, Domine, ergo. ^FL

^hr Cf Col. 2, 9-10

^hs Is. 9, 14

^ht Ap. 21, 6

^FL ¶Codd. : PL191

¹³³ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,(20.I)

^prol.|

^marg.| Vide humilitatem meam [Ambrosius, AUGUSTINUS.] que es? {191.1123A} in studiis nostris et tentationibus, qua superbia vincitur, que omni Christiano est necessaria. Hoc autem non dicit, nisi qui se scit placere Deo . Et est: vide humilitatem , id est placeat tibi humilitas mea, et indica mihi secundum eam. Alii in aliis gloriantur, iustus in humilitate, bona gloria est Christo subiici, quo merito eripitur quis a gladio flammeo, id est morte eterna . Unde subdit: et etiam eripe me . Superbus malis innectitur. ut humilietur, humilis eripitur ut exaltetur . Ideo eripe, quia non sum oblitus legem tuam que dicit ^hu : « Qui se exaltat humiliabitur, et qui se humiliat exaltabitur ». ^FM

^hu Lc. 19, 14

^FM ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,154
(20.II)

^prol.|

^marg.| {191.1123B} Iudica iudicium meum . [GLOSSA INTERLINEARIS., AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] quasi¹³⁴ : dico, Vide humilitatem meam, sic inde, iudica iudicium meum , id est causam meam, quia contra diabolum causam agit ; et redime me a malis , et propter eloquium tuum , id est propter illam predictam legem, quam iste non est oblitus, scilicet ut se exaltandum humiliaret, vivifica me ; hec est exaltatio sanctorum , scilicet eterna vita : vel Eloquium , dicit generaliter verbum Dei. Et est, propter eloquium tuum , id est ut ego videam et servem illud; vivifica me .

¹³⁴ quasi] + dicat PL

^marg.| [Ambrosius] Vel ita: Iudica iudicium meum , de iudicio futuro agit: Ad quod innoxius et proprie innocentie arbiter, festinat. Iustus enim apud Deum sciens etiam eum misericordem, non timet iudicium ad sui damnationem, in quo absolvitur. Quod etiam {191.1123C} incipit hic a sanctis, non in eternum puniendis. Ideo Dominus ait per Ezechielem, ad angelos ultionis ministros: A sanctis meis incipite ^hv. Et alibi Scriptura ait: Tempus est ut incipiat iudicium a domo Dei ^hw. Ideo iste apud redemptorem suum sperans, et volens mature absolvi, ait: iudica iudicium meum , id est matura facere iudicium; et ibi redime me a malis ; et propter eloquium tuum vivifica me . Verecunde hoc dicit, ut qui diffidit de meritis propter verbum Dei, speret clementiam . Et hoc est illud Verbum, quod Simeon videre exspectavit.

^hv Ez. 9, 6 (Vetus latina)

^hw 1Pt. 4, 17

^marg.| [CASSIODORUS.] Vel ita: Iudica de presenti iudicio iudicium meum , id est, examina discretionem fidei mee. Non enim per arrogantiam petit iste iudicari {191.1123D} in futuro, sed vult a Deo examinari suum iudicium quo Deum credit, et incarnationem Christi, de quo, id est pro quo iudicio, omnes sancti securi sunt nec timent diem iudicii, quia in his qui bene iudicant credendo, sciunt se glorificandos, sancti quia tales sanguine Christi redimendi erant. Et redime me sanguine passionis. Et vivifica propter eloquium tuum , quod dicit: Qui credit in me non morietur; sed habebit vitam eternam ^hx. Me vivifica, sed ^FN

^hx Io. 11, 26

^FN ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,155
(20.III)

^prol.|

^marg.| Longe est a peccatoribus salus . [AUGUSTINUS. Ambrosius, CASSIODORUS.] Non a me, qui iustificationes exquisivi . {191.1124A} Hoc specialiter de Iudeis dicit, qui latronem elegerunt, Salvatorem repulerunt. In hoc tamen omnes devotos animos, perfidos terret. Ideo, longe est ab eis salus , quia longe se fecerunt ab ea. Quod ita dicit, quia iustificationes tuas non exquisierunt , quod iste ab eo se accepisse videns, scilicet ut custodiret iustificationes, dicit:^FO

^FO ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,156
(20.IV)

^prol.|

^marg.| Misericordie tue . [Ambrosius, AUGUSTINUS. Ambrosius] Vel ita continua: Et si longe a peccatoribus sit salus, tamen nemo desperet , quia, o Domine, misericordie tue multe sunt. Qui enim suo peccato pereunt, misericordia Domini liberantur; palam apparuit non querentibus, {191.1124B} vocavit refugientes, congregavit ignaros, pro omnibus se obtulit; et secundum iudicium tuum vivifica me . De futuro iudicio dicit hoc, quia scit quod iudicium Dei non erit sine misericordia, super eum qui fecit misericordiam. Vel de iudicio presenti quo parcit penitentibus hic agit. Et est, vivifica me secundum iudicium tuum . Non secundum illud quod omnes timent. De quo alibi: Non intres in iudicium cum servo tuo ^hy. Sed secundum illud quo parcis confitentibus. Ideo post misericordiam subdit de iudicio, quia non est misericordia sine iudicio. Ideo vivifica me quia ^FP

^hy Ps. 142, 2

^FP ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,157
(20.V)

^prol.|

^marg.| {191.1124C} Qui persequuntur me et tribulant me multi sunt [Ambrosius, AUGUSTINUS.] quibus adiuncti sunt et mali spiritus . Per hoc notatur et gravis persecutio, que fit a multis in unum, impletum est hoc in Ecclesia, que tot habuit persecutores martyrum . Preparata enim est universa terra sanguine martyrum, floret celum coronis martyrum, ornate sunt Ecclesie memoriis martyrum; signata sunt tempora natalibus martyrum, crebrescunt sanitates meritis martyrum . Et licet sint multi , tamen, Non declinavi a testimoniis tuis . [CASSIODORUS. AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] Gratius est hec inter pericula servari, quod est nobis a Deo. Unde sequitur in alio psalmo: Nisi quia Dominus adiuvit me, paulo minus habitasset in inferno anima mea ^hz {191.1124D}. Sequitur in alio psalmo: Nisi quia Dominus erat in nobis, forte vivos deglutissent nos ^ia . Ego non declinavi .^FQ

^hz Ps. 93, 17

^ia Ps. 123, 2-3

^FQ ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,158
(20.VI)

^prol.|

^marg.| Vidi ante prevaricantes [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] id est declinantes a testimoniis, quia non ferunt tribulationes . Alii codices habent: non servantes pactum , quod idem est. Pactum dicitur a pace, quasi pacis actum, id est inter dissidentes affectu gratie definita conditio, que convenit utrique legi, scilicet ut pactum appelletur, que statuta est, ut homo in gratiam, et pacem Dei revocaretur; quod pactum, id est utramque legem debiles non servant, cedentes persecutoribus, pro quibus amissis sociis dolent {191.1125A} sancti. Unde subdit hic: Et tabescebam zelo amoris. [AUGUSTINUS. Hilarius] Vel pactum dicit, quod Iudei pepigerunt, dicentes: Omnia quecunque dixerit Dominus, hec faciemus ^ib; sed post coluerunt idola; quos cives et parentes suos lugent sancti. [Ambrosius, AUGUSTINUS.] Unde ait, et tabescebam zelo charitatis. Beatus qui in charitate Dei tabescit . Deinde exponens in quo sunt prevaricantes , subdit, quia eloquia tua non custodierunt , sed in tribulatione negaverunt. In hoc sunt prevaricantes , sed ego ab eis differens ^FR

^ib Ex. 19, 8 (Vetus latina)

^FR ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,159
(20.VII)

^prol.|

^marg.| Dilexi, o Domine, mandata tua. [AUGUSTINUS. Ambrosius, CASSIODORUS.] Unde scilicet ex dilectione est fructus omnium {191.1125B} passionum. Ideo ait dilexi , non tantum non negavi quod martyres facere cogebantur, et non facientes intolerabilia patiebantur. Et, o Domine, vide , hoc scilicet, quoniam dilexi mandata tua, id est placeat tibi et remuneretur a te dilectio mea .

^marg.| Vel ita continua, quasi¹³⁵ : Vidi prevaricantes et tabescebam . Et ideo, o Domine, vide quoniam dilexi, etc. Illo merito dixit, scilicet qua tabescebam . Hoc merui, scilicet a te conspici ; supra dixit, vide humilitatem, hic item dicit, vide, addens, quoniam dilexi mandata tua . [Ambrosius] Secundum legem veterem hoc dicitur, que precipit ut unusquisque ter in anno non vacuum se offerat in conspectu Dei. Sanctus vero quotidie non vacuum se offert quidem, quoniam {191.1125C} dicit: mandata tua dilexi . In hoc se offert quod diligit. Ipsa enim dilectio oblatio est. Unde alibi: In me sunt, Deus, vota tua ^ic . Et nota quod ait, dilexi ; quod plus est quod servare, quia hoc est charitatis, illud necessitatis vel timoris . Ideoque in Exodo, illi soli precipiuntur offerre ad construendum tabernaculum, qui spontanea voluntate et hilari animo accedunt. In misericordia [AUGUSTINUS. Haimo] quasi¹³⁶ : Dilexi mandata , unde hoc premium postulo, vivifica me in misericordia tua , non in meritis confido , sed si misericordia est in premio, quod debet reddere iustitia: quanto magis impensa est misericordia, ut obtineretur victoria, cui debetur utique premium in victoria , manifestior est misericordia. Et in misericordia ergo vivifica me , quia {191.1125D} isti mortificant. [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] Quod utique facies, quia dixisti hoc in Scripturis , que vere sunt, et que dicis vera sunt, nam ^FS

^ic Ps. 55, 12

^FS ¶Codd. : PL191

¹³⁵ quasi] + dicat PL

¹³⁶ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,160
(20.VIII)

^prol.|

^marg.| Principium verborum est veritas [CASSIODORUS.] id est a principio verborum tuorum vera dixisti, principium verborum est principium Scripturarum, ut Genesis, a quo principio vera dixit Deus , et usque in finem veritatis verba servat. Unde, Celum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt ^id . Et quia tetigit quod in principio gestum est, addit quod post finem seculi fiet, subdens, in eternum durabunt omnia iudicia iustitie tue . Iudicia iustitie {191.1126A} perpetuo stabunt, quia sententiam de bonis vel de malis datam, nec tempus, nec ulla res, subvertet .

^id Lc. 21, 33

^marg.| Vel ita: Principium [AUGUSTINUS.] quasi¹³⁷ : Vere vivificabis me, qui promisisti. Et principium verborum tuorum est veritas , id est a veritate tua verba procedunt. Et ideo vacua sunt, et neminem fallunt, quibus prenuntiatur vita iusto, pena impio. Hec sunt quippe, in eternum omnia iudicia iustitie tue , quia iudicium Dei de omnibus in eternum manebit.^FT

^FT ¶Codd. : PL191

¹³⁷ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,161
(21-ש)

^prol.|

^marg.| Principes persecuti . [CASSIODORUS. ALCUINUS.] Qui supra humilitatem Deo obtulit, in hoc vicesima prima littera, gratas sibi dicit persecutiones, quibus tamquam emplastris vulnera peccatorum curantur. Unde: Da nobis auxilium de tribulationibus ^ie. Et alibi Dominus ait, Ego occidam, et ego vivere faciam; percutiam et sanabo ^if . Ideoque huic octonario congrue premittitur littera Sin [Ambrosius] que interpretatur super vulnus, {191.1126C} quasi emplastrum. Dicit enim quod tribulatio curat vulnera peccatorum, et dat salutem. Vulnus ergo est peccatum, super vulnus tribulatio. Vel vulnus intelligitur ipsa tribulatio, super vulnus consolatio eloquiorum Dei, medicamentum celestium preceptorum. Istud est spirituale malagma, quo omne nequitie virus aboletur, quo non aduruntur, sed magis foventur atque liberantur collisi . Ad hanc ergo divine gratie medicinam iste quasi a latronibus vulneratus, exsultans vero Samaritano vulnera sua detegit curanda, dicens: ^FU

^ie Ps. 59, 13

^if Dt. 32, 39

^FU ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,(21.I)

^prol.|

^marg.| Principes, etc. [Ambrosius, GLOSSA INTERLINEARIS.; Ambrosius] quasi¹³⁸ : {191.1126D} Vivifica et necesse est, quia principes huius mundi rectores tenebrarum, non quilibet, sed multi, quod supra in alio octonario dixit, persecuti sunt me , hoc est vulnus, gratis quia nihil suum in me habent , non gratis persequuntur eum qui se eorum dederit potestati. In suos enim iure vindicant sibi dominatum, a quibus mercedem iniquitatis efflagitant. Alii libri habent, non ingratis; quod idem est. [AUGUSTINUS.] Vel principes terre, scilicet homines regnis terrenis presidentes. Persecuti sunt me gratis , id est sine causa. Christiana enim religio non leserat reges terre, quia etsi liberi sint Christiani, et si habentes regna celorum, tamen reddunt que sunt Cesaris Cesari. Quorum etiam rex, scilicet Christus tributum de ore piscis persolvit ^ig. Et licet persequantur, {191.1127A} tamen cor meum formidavit a verbo tuo. Quibus dixisti: Nolite timere eos qui occidunt corpus, potius timentes eum qui animam et corpus potest mittere in gehennam ^ih. Timor tuus excludit timorem eorum . Licet enim expellar, proscribar, occidar, ungulis torquear, ignibus torrear, membris dilanier; tamen plus timui tua verba, quam eorum minas. Et sic vici, unde multa spolia inveni. Et ideo ^FV

^ig Cf. Mt. 17, 23-26

^ih Mt. 10, 28

^FV ¶Codd. : PL191

¹³⁸ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,162
(21.II)

^prol.|

^marg.| Letabor ego [Ambrosius, ALCUINUS.] victor quod non est ille, qui non patitur. Letabor dico, super eloquia tua . Iste qui prius timet a verbis Dei, postea letatur in verbis Dei. Bona ergo trepidatio verbi {191.1127B} Dei, que exsultationem generat. Et hoc est super vulnus, quia eloquiis Dominicis vulneris curamus dura. Letabor dico sicut qui invenit spolia multa . Spolia sunt eterna, que diabolus conatur auferre, et conversio persecutorum, que inventa sunt quando patientiam mirati martyrum, etiam persecutores crediderunt. [Ambrosius] Et est hoc similitudo a victoribus qui victis spolia detrahunt. Vel spolia multa dicit Scripturas, sapientiam, iustitiam, resurrectionem. Et omnia in Christo que iste a Iudeis abstulit, et quasi sine labore invenit, que ante non habebat. ^FW

^FW ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,163
(21.III)

^prol.|

^marg.| Iniquitatem, etc. Ita construe. [CASSIODORUS. Ambrosius, {191.1127C} AUGUSTINUS.] quasi¹³⁹ : Letabor super eloquia tua , et dilexi legem tuam , iniquitatem autem, non hominem odio habui et abominatus sum . Longe faciens a me. Amor bonorum odio malorum probatur. Legem ergo dicit veterem, que significantiam habet Novi Testamenti, ne quis putaret negligendam.

¹³⁹ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita supra dixit se formidasse, a verbis Dei, ne autem ex formidine quam dixit putes odisse verba Dei, addit, iniquitatem , quasi¹⁴⁰ : Formidavi a verbis tuis et iniquitatem odio habui, legem autem tuam dilexi , timore casto, non perit amor. Illa ergo formido non facit odium verborum Dei, sed integram charitatem, ut ametur Deus, cuius verba timentur. Si enim patres a piis filiis timentur et amantur, {191.1127D} et pudica coniux virum, et timet ne ab illo deseratur, et amat ut fruatur, multo magis pater qui est in celis qui a nullis diligitur, nisi a quibus lex eius diligitur. Ideo iste ait: Dilexi legem tuam , et si aliquando corripit, tamen dilexi: unde subdit: et ^FX

^FX ¶Codd. : PL191

¹⁴⁰ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,164
(21.IV)

^prol.|

^marg.| Septies , id est semper, in die in hac vita laudem dixi tibi [AUGUSTINUS.] numerus iste universitatem indicat, quia septem diebus omnia tempora aguntur. Unde recte pro universitate ponitur, sicut ibi: Septies cadit iustus, et resurgit ⁱⁱ. Cadit quidem, non peccat prevaricando, quia tunc non iustus. Sed cadit omnibus modis tribulationum. Humiliatus {191.1128A} resurgit, id est non perit, sed proficit; econtra hoc subditur de malis, Impii infirmabuntur in malis, id est tribulationibus. [ALCUINUS., CASSIODORUS. Haimo] Vel septies in die , id est septem dierum toto tempore , laudem dixi tibi ; vel septies , id est septiformi Spiritu plenus; vel septies , id est septem vicibus, ut mos est religiosis, in die laudem dixi tibi super iudicia , id est flagella, iustitie tue , id est, quibus corrigis et iustificas filios quos recipis. Dilexi legem tuam , et merito, quia iam ^FY

ⁱⁱ Prv. 24, 16

^FY ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,165
(21.V)

^prol.|

^marg.| Pax multa [Ambrosius, GLOSSA INTERLINEARIS., Ambrosius, CASSIODORUS.] est in mente, et si non est omnimoda. Vel pax multa erit in futuro, ubi vere multa diligentibus {191.1128B} legem tuam . Charitas enim pellit omnes tribulationes. Et non est illis scandalum , et si inquietudo , id est non offendunt in petram scandali ^ij, ut Iudei et heretici. Illi qui diligunt, non scandalizantur [Ambrosius] quia non sunt pusilli, de quibus Dominus: Quicumque scandalizaverit unum de pusillis his, etc ^ik, pusillorum est scandalizari. [AUGUSTINUS.] Vel non est illis scandalum , ipsa lex; quia qui diligit legem, si quid in ea non intelligit, honorat; et quod absurde sonare videtur, iudicat esse magnum, et se nescire. Et ideo, lex. Non est ei scandalum , vel nullum undecunque est ei scandalum , quia fides eius ex ipsa lege pendet, non ex hominum moribus, ne aliquibus cadentibus qui magni habebantur, ipse scandalo pereat. Securus vero legem {191.1128C} diligit, et est ei pax, et nullum scandalum , in qua lege etiam si multi peccant, ipse non peccat, nec peccare novit. ^FZ

^ij Cf. 1Pt. 2, 8

^ik Mt. 18, 6

^FZ ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,166
(21.VI)

^prol.|

^marg.| Exspectabam [AUGUSTINUS.] Ecclesia est que loquitur. quasi¹⁴¹ : Dilexi legem, etc. , o Domine , exspectabam salutare tuum , antiqui iusti primum adventum exspectaverunt, nos secundum, pro quo et illi et nos mandata diligimus, nec profuisset antiquis dilexisse mandata nisi Christus qui est salutare Dei eos liberasset; Et mandata . quasi¹⁴² : Exspectabam , et ideo dilexi mandata tua per que habeo salutare. Dico dilexi mandata tua, etc. ^GA

^GA ¶Codd. : PL191

¹⁴¹ quasi] + dicat PL

¹⁴² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,167
(21.VII)

^prol.|

^marg.| {191.1128D} Custodivit anima mea testimonia tua. [AUGUSTINUS. Ambrosius, CASSIODORUS.] Custodit testimonia, qui non negat, quod est martyrum, sed quia nil valet pati sine charitate, addit, Et dilexit ea vehementer : quod plus est quam custodire. Quod ait, custodivit , hoc ad tolerantiam pertinet, ne amitteret quod habet religio; quod ait, dilexit , hoc ad charitatem tormentis fortiorem. Et quia dilexi mandata et testimonia , ideo ^GB

^GB ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,168
(21.VIII)

^prol.|

^marg.| Servavi mandata tua et testimonia tua. [ALCUINUS., {191.1129A} AUGUSTINUS.] Mandata in iubendo, testimonia in prohibendo accipe. Vel mandata , precepta, testimonia , martyria. Et nota quod supradixerat mandata dilexi , et post, testimonia custodivi , et dilexi; nunc simul utraque ponit, ut utraque custodita scires, cum ait, servavi mandata tua et testimonia tua . Qui enim diligit ipsa veraciter et libenter servat, sed, quia modo inimici sunt mali, contra quos fortiter sunt custodienda testimonia, quod fecit utraque servans, Deo tribuit dicens: Quia omnes vie, etc. quasi¹⁴³ : Per hoc potui custodire, quia omnes vie mee sunt in conspectu tuo , id est, quia Deus dignatus est intendere, qui illuminat, et errores fugat. Quod si faciem avertisset, fierem turbatus, nec ea custodirem [Ambrosius]. Ideo ait: omnes vie {191.1129B} mee sunt in conspectu tuo , quia aliter nulla via bona est, nisi quam Deus illuminat.^GC

^GC ¶Codd. : PL191

¹⁴³ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,169
(22-ת)

^prol.|

^marg.| Appropinquet [CASSIODORUS.] Qui supra gratas sibi fore tribulationes dicebat, in hac postrema littera Christo desiderat proximare, precans ut veniat, et ovem perditam revocet, studiosius se purgans, quanto fruitur vicinitate virtutis. Et, quia Christus veniens consummationem eterne beatitudinis contulit, et {191.1129C} ab errore ad patriam reduxit [Ambrosius] ideo huic octonario recte premittitur littera Thau , que interpretatur erravit vel consummavit, quia hic dicit se habere consummationem, id est vitam eternam. Vel iam olim se errasse dicit, non modo: nunc autem dicit se reportandum ad patriam, a pio pastore. Ideo interpretatur congrue erravit, et non errat. Errasse enim preteriti temporis est, errare presentis. Qui erravit, desinit errare, et veterem condemnat errorem. De eo enim dicitur erravit, qui in errore iam non sit. Quod si est, non errasse, sed errare dicitur. Errare enim est permanentis in vitio; errasse corrigentis est lapsum. Non est autem vitii, sed profectus, renuntiasse errori, est etiam in hoc consummatio, ut altera docet interpretatio, {191.1129D} id est discipline perfectio, quia plus est a vitio se revocasse, quam prope vitia ipsa nescisse. Imbutos enim a vitiis animos exurere atque emendare non solum perfecte virtutis, sed celestis est gratie, quasi¹⁴⁴ : Quia sic et sic egi ^GD

^GD ¶Codd. : PL191

¹⁴⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,(22.I)

^prol.|

^marg.| Appropinquet tibi o Domine, deprecatio mea . [Ambrosius] Peccator longe est , hoc dicit vir perfectus. Hec enim confidentia, non est nisi viri consummati ; vel vox est hic viri non perfecti. Et ideo non ait, ego appropinquem, sed, deprecatio mea appropinquet . {191.1130A} Et si non ego, quod dicere perfectorum est , scilicet appropinquare Deo. Deprecatio dico facta in conspectu tuo [AUGUSTINUS. Ambrosius]. Que est illa deprecatio? ista da mihi intellectum iuxta eloquium tuum , id est promissum tuum, quia dixisti supra: Intellectum tibi dabo ^il. Vel eloquium dicit legem Dei. Et est: Da mihi intellectum , quo sapiam, iuxta eloquium tuum . Iuxta eloquium Dei petit ut sapiat, ne per humanam prudentiam evanescat. ^GE

^il Ps. 31, 8

^GE ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,170
(22.II)

^prol.|

^marg.| Intret etiam ad te postulatio mea facta in conspectu tuo . [Ambrosius, ALCUINUS.] Gradatim ascendit. Prius enim dixerat appropinquet ; hic dicit, intret , quod plus est. Ecce orationis virtus. Nota etiam {191.1130B} quod deprecatio hic est de adhibendis bonis, postulatio de removendis malis. Unde subdit: secundum eloquium tuum [Ambrosius, AUGUSTINUS.] id est, promissum eripe me . Grave est enim tamdiu luctari hic. Vel eloquium dicit legem Dei. Et est, eripe me , a labe carnis scilicet, secundum eloquium tuum , id est per eloquia tue legis. [CASSIODORUS.] Nota quia qui supra secundum eloquium petit intellectum, ut superna videat, hic per idem eloquium ut a concupiscentie labe purgetur petit. Utrumque enim facit eloquium Dei, et bene hec duo petit: Da mihi intellectum et eripe me ; [AUGUSTINUS.] accipiendo quippe intellectum eripitur, qui per se ipsum non intelligendo, decipitur. Da intellectum quia tunc ^GF

^GF ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,171
(22.III)

^prol.|

^marg.| Eructabunt labia mea [Ambrosius, Hilarius, AUGUSTINUS.] quasi de pleno, quia plenus est pane celi , pane scilicet qui de celo descendit ^im; hymnum , id est laudem Dei. Intus deliciis Dei saginatus, hymnum eructat, quasi lingua non humano sensui, sed divino famulatur spiritui. Eructabunt dico, cum docueris me iustificationes tuas . Aliter non eructabunt , nisi ipse doceat, quia unus est magister ⁱⁿ , qui docet, scilicet Deus. Docet vero Deus quando qui audit et discit venit ad eum, ut non solum memoria teneat, sed et faciat iustificationes : et sic non in se, sed in Domino glorians, hymnum eructat. Qui autem didicit et doctorem suum laudavit, iam vult docere. Unde subdit:^GG

^im Io. 6, 33

ⁱⁿ Mt. 23, 8

^GG ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,172
(22.IV)

^prol.|

^marg.| {191.1130D} Pronuntiabit lingua mea [AUGUSTINUS. Ambrosius, CASSIODORUS.] ut sim minister verbi, eloquium tuum non otiosum verbum. Unde reddenda est ratio, sed eloquium tuum . Unde est salus, quod decet pronuntiari, quia equitate fulget. Unde subdit, quia omnia mandata tua equitas [AUGUSTINUS. Ambrosius] id est equitate plena. Sciens autem iste que pericula sequantur docentem a contradicentibus, addit:^GH

^GH ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,173
(22.V)

^prol.|

^marg.| {191.1131A} Fiat manus tua [AUGUSTINUS. Hilarius, AUGUSTINUS.] id est adiumentum tuum, ut salves . Vel salvet me de manu aliena, ne timeam; sed ut pronuntiem quod hac fiducia peto, quoniam mandata tua de omnibus aliis elegi et timorem amore compressi. Et ^GI

^GI ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,174
(22.VI)

^prol.|

^marg.| Concupivi salutare tuum , o Domine . [Ambrosius] Alii alia querunt; ego autem non nisi salutare tuum. Et ideo lex tua meditatio mea est . Qui enim cupit salutem Dei, meditatur in lege, nec inde avertitur aliqua cura huius seculi. Iugis est ei meditatio divinorum decretorum.^GJ

^GJ ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 118,175
(22.VII)

^prol.|

^marg.| {191.1131B} Vivet anima mea . [CASSIODORUS. Ambrosius] quasi¹⁴⁵ : Fiat manus , et sic vivet in futuro anima mea . Ad ipsum loquitur, quem desiderat promittens animam in eternum vivere, que credit, et tunc plene laudabit te novo cantico, et iudicia tua quibus iudicabis, vel iudicabit in futuro, quando dicet: Venite, benedicti, etc. ^io non perdent, sed adiuvabunt me perfecte, quia qui credit in me non damnabitur. Proderit enim illi fides, et suffragabitur ad veniam, etiamsi quam offensam habet.

^io Mt. 25, 34

¹⁴⁵ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita: Fiat manus , adventum Domini orat [AUGUSTINUS.] quia manus Patris est Christus. Unde Isaias: Et brachium Domini cui revelatum est? ^ip Et alibi: Dextera Domini fecit virtutem, etc. ^iq . {191.1131C} quasi¹⁴⁶ : Ut hec predicta impleantur, manus tua, id est Filius tuus, fiat , ex semine David [AUGUSTINUS.] ut qui est Creator sit Salvator . Unde subdit, ut salvet me . Quod hac fiducia peto , quoniam mandata tua elegi , et vere, quia concupivi videre, o Domine, salutare tuum, id est Christum, quem antiqui cupierunt nasciturum , ipsum Ecclesia concupivit; de visceribus matris venturum, ipsum Ecclesia cupit ad dexteram Patris venturum . [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Salutare ergo dicit Christum nominando salutare. Aperte dicit, quod prius in enigmate dixerat, quem qui cupit ex Scripturis habet. Et hoc est quod sequitur, lex tua meditatio mea est ^ir , quia perhibet testimonium Christo, et licet occidatur caro que te predicat, vivet tamen anima mea et {191.1131D} laudabit te , et iudicia tua , que incipiunt a domo Dei , adiuvabunt me . Sanguine crevit Ecclesia Vivet anima mea . [CASSIODORUS. Ambrosius] quasi¹⁴⁷ : Fiat manus , et sic vivet in futuro anima mea . Ad ipsum loquitur, quem desiderat promittens animam in eternum vivere, que credit, et tunc plene laudabit te novo cantico, et iudicia tua quibus iudicabis, vel iudicabit in futuro, quando dicet: Venite, benedicti, etc. ^is non perdent, sed adiuvabunt me perfecte , quia qui credit in me non damnabitur. Proderit enim illi fides, et suffragabitur ad veniam, etiamsi quam offensam habet.

^ip Is 53, 1

^iq Ps. 117, 16

^ir Ps. 118, 77

^is Mt. 25, 34

¹⁴⁶ quasi] + dicat PL

¹⁴⁷ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita: Fiat manus , adventum Domini orat [AUGUSTINUS.] quia manus Patris est Christus. Unde Isaias: Et brachium Domini cui revelatum est? ^it Et alibi: Dextera Domini fecit virtutem, etc. ^iu. {191.1131C} quasi¹⁴⁸ : Ut hec predicta impleantur, manus tua, id est Filius tuus, fiat , ex semine David [AUGUSTINUS.] ut qui est Creator sit Salvator . Unde subdit, ut salvet me . Quod hac fiducia peto , quoniam mandata tua elegi , et vere, quia concupivi videre, o Domine, salutare tuum, id est Christum, quem antiqui cupierunt nasciturum , ipsum Ecclesia concupivit; de visceribus matris venturum, ipsum Ecclesia cupit ad dexteram Patris venturum . [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Salutare ergo dicit Christum nominando salutare. Aperte dicit, quod prius in enigmate dixerat, quem qui cupit ex Scripturis habet. Et hoc est quod sequitur, lex tua meditatio mea est ^iv, quia perhibet testimonium Christo, et licet occidatur caro que te predicat, vivet tamen anima mea et {191.1131D} laudabit te , et iudicia tua , que incipiunt a domo Dei, adiuvabunt me . Sanguine crevit Ecclesia.^GK

^it Is 53, 1

^iu Ps. 117, 16

^iv Ps. 118, 77

^GK ¶Codd. : PL191

¹⁴⁸ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 118,176
(22.VIII)

^prol.|

^marg.| Erravi . [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Novissime aperitur que ex persona per totum psalmum loquebatur, scilicet generalis iustus . Dico adiuvabunt, et vivam ; sed olim ab Adam erravi lege peccati , quia declinavi a via ad vitia. Erravi dico sicut ovis . Ecce comparatio evangelica ubi dicitur, quod pastor, relictis nonaginta novem ovibus in deserto, ivit querere centesimam {191.1132A} ovem perditam ^iw . Unde hic ait, que periit , que scilicet lupis exponitur quam nec fuga nec sua vis liberet . Dicit autem, periit , non perit, quia iam ex parte redempta : quod ut perficiatur, orat subdens: O Domine Christe, require servum tuum [Ambrosius, AUGUSTINUS. ALCUINUS.] tu Christe, require, quia infirmus homo te non potest querere quasi ut cepisti, Perfice dico quere , quod ideo debes, quia , et si erravi, mandata tua non sum oblitus , quasi quere me, quia quero te, ex hac parte qua dicit, mandata tua non sum oblitus . Erat ovis inventa, sed adhuc ex alia parte queritur, et per fusum sanguinem pastoris iudaicis vepribus lacerati in omnibus gentibus invenitur. Congrue vero post predictorum meritorum gradus, veteres recolit colluviones, {191.1132B} ut de sua perfectione non superbiat; sed humilis Deo tribuat totum, quia non ex operibus iustitie que fecimus nos; sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit, ut cum omnia bene fecerimus, dicamus: Servi inutiles sumus; que debuimus facere fecimus ^ix . Hac humilitatis professione liberari meremur. Unde, in Ezechiele, illi soli liberantur, in quorum frontibus Thau reperitur scriptum ^iy , quia aliter humana conditio lassa non recrearetur, nisi abdicatis veteris vite erroribus, frons vite innovata virtute humilitatis insigniatur. Inde est quod parvulo post omnia dicenti: Benedicamus Domino, seniores alia voce idem respondent: Deo gratias, ut quanto perfectiores, tanto humiliores ad Deum omnia referant, se velut {191.1132C} parvulos estimantes, et puerili simplicitate, Deo post omnia gratias agentes. Ideo post omnia ponitur Thau .^GL

^iw Cf Lc. 15, 1-7

^ix Lc. 17, 10

^iy Cf Ez. 9

^GL ¶Codd. : PL191

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Petrus Lombardus, Magna Glossatura (Ps. Psalmus 118 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 08/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=magna&numLivre=26&chapitre=26_118)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 118

<26. Glossa magna in Psalmos>

Psalmus 118