Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa magna

Biblia communis

Psalmus 4

Numérotation du verset Ps. 4,1

¶ In finem

¶Codd. : (Ps. 4) D14 D30 Δ (ω¹ ω² NAL3255 Ω^M Ω^X1 (220va-b) Ω^X2 (221va) P15205 (6ra-7vb) P1076 Rusch Ps-G, def. C

psalmus cantici¹ David.

¹ In finem psalmus cantici David W K V D P15205 Rusch cum Ps-R ] + in finem in carminibus p<o>p<u>l<u>s David Ω^S, + cum carminibus psalmus cantici David P15205², in finem carminibus psalmus David vel in finem cantici Psalmus David Ω^X1, in finem in carminibus psalmus David vel in finem psalmus ( om. Ω^X2*) cantici David Ω^X2, in finem in carminibus psalmus David Ps-G (F Q Φ^RGP G ) Sedulius L D14 D30 Ed1530 Clementina cum graec. (Sedulius G) , in finem psalmus David canticum I, in finem in hymnis canticum huic David R M, Psalmus in finem in carminibus Amiatinus

Numérotation du verset Ps. 4,2 I

Cum invocarem exaudivit²

² exaudivit Cor2 (anti. et grecus et Aug. in prima glossa et Remigius habent in tertia persona) Ω^M Ω^X P15205 P10489 Δ D14 D30 Ps-G Rusch Weber ] exaudisti P1076 I Ω^S cum Ps-R Hier. in Ps. 4, p. 10

me Deus iustitie mee ¦

in tribulatione dilatasti mihi.

Numérotation du verset Ps. 4,II

Miserere mei ¦

et exaudi orationem meam.

Numérotation du verset Ps. 4,3 III

Filii hominum

usquequo gravi corde ¦

ut quid diligitis vanitatem³

³ <divisio.> corde ¦... vanitatem D30 ω² Ω^M X1 P15205 ] corde ¦... vanitatem’ ω 1 Ω^S vestris’¹ ω 1 ] vestris ¦ ω²* Ω^X2, vestris ω² (post. corr.) Ω^MSX1 P15205 ; vestris’² Δ ( sec. m. ω² )] vestris ω²* Ω^MX P15205 ; vestris ¦ Ω^S

et queritis mendacium⁴ ?

⁴ mendacium I Q W Φ G* G* K V D D30 Ω Rusch Ed1530 Clementina ] + Diapsalma D14 U

Numérotation du verset Ps. 4,4 IV

Et⁵ scitote

⁵ Et Cor2 (grecus et hebr. et anti. habent) Rusch Ps-G etc.] sub ※ G² , om. D30 ² (eras.) cum Ps-R

quoniam mirificavit Dominus sanctum suum⁶ ¦

⁶ suum] tuum Φ^G

Dominus exaudiet me

cum clamavero ad eum.

Numérotation du verset Ps. 4,5 V

Irascimini⁷

⁷ Irascimini] Irascemini Ed1455

et nolite peccare ¦ que⁸ dicitis

⁸ que] qui W Ed1455

in cordibus vestris

et⁹ in cubilibus vestris compungimini¹⁰. ¹¹

⁹ et Cor2 (quidam anti.) Ps-G (Q* Φ^RG Ψ^B²) D14* D30 * (ut videtur) Ω Rusch Ed1530 cum Ps-R Hier. in Ps. cit., p. 11 ; ep. 28 § 3 ] Cor2 (hebr. et grecus non preponunt ET ), eras. : D14² D30 ², om. Ps-G, |

¹⁰ compugimini] + diapsalma D14 Ps-G (U) |

¹¹ <divisio.> peccare ¦ Ω^S ω 1 ω² ( sec. m. )] peccare ω²* Ω^X2 |

Numérotation du verset Ps. 4,6 VI

Sacrificate sacrificium iustitie^† et sperate in Domino ¦

multi dicunt¹² quis ostendit¹³ nobis bona ?

¹² <divisio.> dicunt] dicunt ’ Ω^SX1 ω 1 ] dicunt ω² P15205 Ω^{M X2} |

¹³ ostendit Ps-G ( plerique codd. et edd.) D14 D30 Ω Δ P10489 Rusch cum Ps-R Ps-H ] ostendet Ps-G (R I V) cum LXX |

Numérotation du verset Ps. 4,7 VII

Signatum est super nos lumen vultus tui Domine ¦

dedisti letitiam in corde meo.

Numérotation du verset Ps. 4,8 VIII

A fructu¹⁴ frumenti¹⁵ vini et olei sui¹⁶ ¦

¹⁴fructu Ps-G cum LXX (καρπού HoP* Rahlfs : R156 omnes codd. Sedulius) Syrohex. (Field) ] tempore Ps-R cum hebr. (מֵעֵת) Ps-H, καιροῦ LXX ( Rahlfs* ) Hexapl. (Aquila Symmachus Theodotion iuxta Vat. gr. 754 Field) |

¹⁵ frumenti Ps-G (Ψ^B² D) D30² Ω Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] + et Cor2 (anti. cum hebr. interponunt ET atque Augustinus et grecus) R156 D14 D30* (eras.) Ps-G cum LXX (R156 etc.) |

¹⁶ et olei D30 Rusch ] ÷ et olei D14 Ps-G (I Q Φ^RGP²[÷ et: olei] G² Ψ^Β) | sui Ps-G R156 etc. ] om. Ps-α, eorum cf. HIERONYMUS, Commentarioli (Ps. 4), CCSL 72, lin. 27 : “Id quod in plurimis codicibus inuenitur 'et olei eorum' cum uetustum origenis hexaplum psalterium reuoluerem, quod ipsius manu fuerat emendatum, nec in hebraeo, nec in ceteris editionibus, nec apud ipsos quoque septuaginta interpretes repperi. |

multiplicati sunt. ¹⁷

¹⁷ <divisio.> vini et olei sui ¦ D30 Ω ω 1 ] vini ¦… sui P15205

Numérotation du verset Ps. 4,9 IX

In pace

in¹⁸ idipsum¹⁹ ¦ dormiam et requiescam.

¹⁸ in² Ω P10489 Δ D14 D30 Ps-G ] vel praem. Ω^M* |

¹⁹ idipsum] idipso Q² W U | <divisio.> pace in idipsum ¦ Ω^{M S X2} ω 1 ] idipsum NAL3255 P15205 Ω^X1, pace ’… Ω^S |

Numérotation du verset Ps. 4,10 X

Quoniam tu Domine singulariter in spe ¦²⁰ constituisti me.

²⁰ <divisio.> Domine… in spe ¦ D30 Ω^SX2 P15205 ] Domine ¦… in spe Δ, Domine... spe Ω^MX1 NAL3255

Psalmus 4

Numérotation du verset Ps. 4,1

^prol.|

^marg.| {191.81D} Cum invocarem . Titulus: In finem psalmus cantici David. [AUGUSTINUS. HIERONYMUS. ALCUINUS.] Finis duobus modis accipitur, scilicet pro consumptione, et pro consummatione, id est quando aliquid deficit, vel quando perficitur. Pro consumptione, ut cum dicitur, finita est candela, vel finita est expensa. Pro consummatione, ut cum dicitur, {191.82D} finita est domus, finitus est liber, id est consummatus est. [AUGUSTINUS] In titulis autem psalmorum pro consummatione accipitur, et significat Christum, qui est consummatio fidelium in presenti ad iustitiam; in futuro, ad coronam. ¹ Vel significat plenitudinem temporis. Unde Apostolus^a: « Cum venit igitur plenitudo temporis, misit Deus Filium {191.83A} suum, factum de muliere factum sub lege ». [CASSIODORUS] Quod autem hic habetur, psalmus cantici diligenter advertendum est; in titulis namque psalmorum aliquando tantum ponitur psalmus, aliquando tantum canticum, interdum utrumque, sed diverso modo. Quandoque enim canticum psalmi, quandoque psalmus cantici, Esdras posuit. Cuius diversitatis ratio, secundum litteram, ut liqueat, sciendum est quia quandoque psalmus ante arcam in tabernaculo Domini solius instrumenti, quod dicebatur psalterium, sono decantabatur sine chori voce, quandoque voce humana, sine instrumento; quandoque instrumento, et chori voce. Et quando utroque cantabatur, aliquando precinebat sonus instrumenti, et acclamabat vox chori. Aliquando vox {191.83B} chori precinebat, et instrumentum sequebatur. Quando solo instrumento cantabatur dicebatur tantum psalmus. Quia psalmus ad litteram sonus est instrumenti et modulatio. [AUGUSTINUS, CASSIODORUS] Quando sine instrumento sola voce cantabatur, dicebatur tantum canticum. Canticum enim sonus est humane vocis. Quando instrumento precedente, et voce sequente, dicebatur psalmi canticum, vel canticum psalmi. Quando vero chori vox precedebat, et instrumentum sequebatur, dicebatur cantici psalmus, vel psalmus cantici. Quod etsi secundum litteram predicta ratione factum esse videatur, maxime tamen pro mysterii significatione, hac diversitate in titulis usus est Esdras, sicut David in {191.83C} magno mysterio usus est predicto instrumento. [AUGUSTINUS CASSIODORUS] Ut enim supra diximus psalmus bonam operationem notat, canticum letitiam mentis habitam de eternis indicat. Dicitur itaque psalmus in quo tantum de bona operatione agitur; canticum, in quo de mentis exsultatione solum tractatur. Psalmi canticum, vel canticum psalmi, ubi primum de bona operatione, postea de mentis iocunditate; cantici psalmus, vel psalmus cantici, ubi primum de mentis letitia, postmodum de bona operatione tractatur, ut hic; prius enim dicit se exauditum, et in tribulatione dilatatum; deinde de penitentia et sacrificio iustitie agit. Et est psalmus iste de moribus, quia ad bonos mores nos informat. ^A

^a Gal. 4, 4.

^A ¶Codd. : PL191

¹ + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

^marg.| Et est sensus tituli talis, psalmus iste, {191.83D} qui dicitur psalmus, quia monet ad bene operandum; psalmus dico cantici, quia agit de mentis letitia, faciens mentionem de eterna iucunditate. Psalmus dico dirigens nos in finem, id est, in Christum, qui est finis consummans in presenti ad iustitiam, in futuro ad coronam. Vel in finem, id est in plenitudinem temporis, quia agit de his que facta sunt tempore plenitudinis. Est David prophete, qui hic loquitur in sua persona, vel alicuius perfecti. [ALCUINUS] Intentio, monet ut deserantur falsi dii et vana seculi, id est temporalia.^B

^B ¶Codd. : PL191

^marg.| Modus talis. Tripartitus est psalmus. [CASSIODORUS] Primo, exemplo sui increpat infideles de falsis diis et falsis bonis; secundo, proponens novum hominem, veterem iubet exuere ibi et scitote quoniam, {191.84A} etc., tertio; deposito vetere homine, nos in sacrificium Deo iubemur offerre, quia certi sumus de bonis, ibi sacrificate, etc. Propheta ergo redarguens idololatras, et ab idololatrie superstitione revocans, dicit:^C

^C ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 4,2
I

^prol.|

^marg.| Cum invocarem exaudivit me . quasi² : Vestri dii, o idololatre, cum invocantur, nequeunt exaudire, quia non vere vivunt; sed Deus, scilicet dator iustitie mee, id est me iustificans, scilicet a quo est iustitia mea, exaudivit me, cum invocarem eum [AUGUSTINUS] id est intus in mente habens gratiam, vocarem ad maiorem conferendam. Vel in secunda persona legitur secundum aliam litteram, que est exaudisti {191.84B} me; sic, o Deus iustitie mee, exaudisti me, cum invocarem te, et est idem sensus cum priori. In tribulatione dilatasti mihi, id est ab angustiis tristitie in latitudinem gaudii deduxisti me, quod gaudium est de pura conscientia, et de spe vite eterne. Unde Apostolus: « Gaudemus in tribulatione, scientes quoniam tribulatio operatur patientiam »; patientia, probationem; probatio vero, spem; spes autem non confundit quia «caritas Dei diffusa est in cordibus nostris»^b. Hec dilatationem cordis generat, angustias depellit. Hac viri sancti intus recreantur, etsi extra affligantur, qua qui carent, in visceribus angustiantur. Hec sunt deambulatoria sacerdotum in templo Ezechielis^c. Unde {191.84C} alibi : « Deambulabam in innocentia cordis mei »^d. Et nota mutationem persone. A tertia enim persona, ubi ait Exaudivit , transit ad secundam, ubi ait: Dilatasti mihi. Prius enim indicavit hominibus se esse exauditum, deinde quasi iam habens in corde Dominum, de quo ante loquebatur, ex dilectione ei familiariter loquitur, in quo demonstratur cordis dilatatio.^D

^b Rm. 5, 5.

^c Cf. Ez. 42.

^d Cf. Ps. 100, 2.

^D ¶Codd. : PL191

² quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 4,2
II

^prol.|

^marg.| Miserere . [ALCUINUS] quasi³ : Misertus es de iustitia, et de dilatatione. [AUGUSTINUS] Item adhuc miserere mei contra miserias huius vite, ut in me cepta perficiantur, exaudi orationem meam, que est de petendis bonis, dicit vir iustus. Et cum ita de me {191.84D} sit, o^E

^E ¶Codd. : PL191

³ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 4,3
III

^prol.|

^marg.| Filii hominum. ⁴ quasi⁵ : Qui uti ratione deberent. Vel filii hominum, scilicet Ade et Eve, non Dei. Adam enim homo fuit, et non filius hominis, cuius filii sunt qui eius imaginem portant. Vos, inquam, estis gravi corde, id est cor vestrum sarcina peccatorum, et pondere iniquitatis gravatum est, quo demergitur in profundum. Iniquitas enim in Zacharia propheta legitur sedere super talentum plumbi^e. Ideoque de Pharaone et Egyptiis legitur quod submersi sunt velut plumbum in aquam vehementissimam^f, {191.85A} quia ingravatum erat cor Pharaonis et Egyptiorum. Petrus quoque quasi aliquid plumbi habens, super aquam ambulans timuit; sed pondere non gravatus, aquis non est submersus; sed extenta ad eum Dominica manu, est eductus^g. Dominus autem Christus ab omni peccati contagione, immunis super aquas intrepidus ambulavit, tamquam plumbee gravedinis nihil habens. Unde dicit Isaias: Et ascendit Dominus super nubem levem^h. Quia carnem suscepit, nobis contra incentiva vitiorum refrigerium prebentem, omnis noxie gravedinis liberam. Vos, inquam, filii hominum, estis gravi corde, et usquequo erit istud? [AUGUSTINUS] Id est saltem in adventu Filii Dei, presente veritate cesset error vester. Ut quid diligitis, quasi⁶ : Vere {191.85B} gravi corde estis quia vos diligitis [ALCUINUS] id est voto amplexamini, et queritis cum labore vanitatem et mendacium [CASSIODORUS] id est idola, que vana sunt, scilicet, a vero esse aliena et mendacia, quia non sunt Deus ut dicuntur. Et ut quid hoc facitis, vel diligitis, vel queritis vanitatem et mendacium [AUGUSTINUS] id est terrena, que sunt vana, quia ut umbra transeunt? Omnia enim que sub sole sunt vanitas sunt et mendacia [REMIGIUS AUGUSTINUS] quia non faciunt quod promittunt, scilicet beatos. Et ut quid hoc facitis, scilicet cur de terrenis, que vana sunt et transeunt, vultis esse beati? Sola veritas facit esse beatos, ex qua vera sunt omnia. Ut quid igitur temporalium rerum amore detinemini? ut quid tamquam prima, extrema sequamini?^F

^e Za. 5.

^f Cf. Ex. 15.

^g Mt. 14.

^h Is. 19.

^F ¶Codd. : PL191

⁴ + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

⁵ quasi] + dicat PL

⁶ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 4,4
IV

^prol.|

^marg.| Et scitote.

^marg.| +marg.| {{<sententia Herberti> Et sunt aliqui libri qui habent scitote absque et sed Augustinus ponit et et in Ps<alterio> Hieronym<i> : et scitote . Cassiodorus vero non ponit nec et sicut ⁷ utuntur. Mirum vero quod Hieronymus hanc nostram explanans editionem hunc versum et scitote etc. et sequentis initium usque que dicitis in cordibus vestris etc. omnino preterit. ^G }}

^G ¶Codd. : Cbg150 , f. 16r

⁷ et sicut] coniec. (7st) Cbg150

^marg.| Secunda pars⁸, ubi posito novo homine, veterem iubet exuere. Et⁹ sciendum quod ubi nos habemus diapsalma, Hebrei habent sela, quod interpretatur semper. Et est confirmatio et commendatio precedentium, vel sequentium. In¹⁰ huiusmodi vero locis, dum psalmi ante arcam Domini cantarentur, in psallendo interponebatur silentium, et fiebat quedam verborum intercisio, quasi speciali laude aliud intelligerentur sequentia continere quam precedentia.

⁸ Secunda pars] HIERONYMUS AUGUSTINUS praem. PL

⁹ Et] Hieronymus praem. marg. Cbg150* (exp.)

¹⁰ In] Hieronymus praem. PL

^marg.| Ideoque¹¹ {191.85D} Septuaginta interpretes magis attendentes sensum et rei ordinem, quam Hebrei verbi proprietatem, non transtulerunt sela sed pro eo posuerunt diapsalma.^H

^H ¶Codd. : Cbg150 , f. 16r b

¹¹ Ideoque] Hieronymus praem. marg. Cbg150* (exp.)

^marg.| +marg.| {{<scholion Herberti> Mirum igitur quomodo in Psalmis multorum versuum non sit diapsalma ut 18, 36, 77. Sic Hieronymus. ^I }}

^I ¶Codd. : Cbg150 , f. 16r b marg.

^marg.| Augustinus: «Quo vocabulo significatur vocum divisio in psallendo[a], ut ‘psalma’ sit ‘quod psallitur’, diapsalma vero interpositum in psallendo silentium[b], sicut sinpsalma ⁱ dicitur vocum copulatio in cantando[c] ».

ⁱ σύμψαλμα

^interl.| +marg.| {{<sententia Herberti> [a] Nec tamen Augustinus in explanatione sua hoc asserit super vocabulo diapsalma, dubius sicut et Hieronymus. [b] Sicut quando solo instrumento cantabatur, ut supra, e<st> super titulum. [c] Sicut quando instrumento et chori voce decantabatur, tunc siquidem fiebat vocum copulatio scilicet instrumenti et chori, ut supra e<est> super titulum. ^J }}

^marg.| Et certum est, ubicumque diapsalma ponitur, rei vel¹²* persone fieri narrationem, ut sic post increpationem infidelium Christum proponit, per quem Deus exaudit, dicens: Et scitote .

¹² vel] et PL

^marg.| Augustinus: «Et nota et coniunctionem in initiis solere poni in propheticis Scripturis, ut dicta cum visione que est in corde coniungat. Nam sepe invenis ita ceptum: Et dixit Dominus ad illum; Et factum est verbum Domini ad illum». Ita hic.

^marg.| {191.86A} Vel Augustinus: «Ita potest coniungi¹³ cum superioribus, quasi¹⁴ : Nolite diligere vanitatem. Et scitote Quare? Quoniam mirificavit ¹⁵ etc. Dominus sanctum suum ¹⁶ * ; Dominus exaudiet me cum, etc. Sed diapsalma interpositum sic iungi vetat».

¹³ potest coniungi] inv. PL

¹⁴ quasi] + dicat PL

¹⁵ mirificavit] + Dominus sanctum suum Dominus exaudiet me cum PL

¹⁶ Dominum sanctum suum] etc. Cbg150

^marg.| +marg.| {{<sententia Herberti> Vel ita potest coniungi etc. In Augustino sic : Quamquam hic dici possit quod superior sententia ut quid diligitis vanitatem et queritis mendacium ita posita est ac si dicetur : Nolite diligere viam et quere mendacium. Qua ita posita rectissima locutione sequitur : Et scitote quoniam mirificavit ^K }}

^K ¶Codd. : Cbg150, f. 16r b in calce colundellae.

^marg.| Proprietas enim diapsalmatis non coniunctionem inferiorum et superiorum verborum exigit, sed disiunctionem, licet hoc pene nusquam servetur. Licet enim diapsalma interponatur, sequens tamen cum precedenti littera coniungitur. Unde et hic aliter potest continuari littera [CASSIODORUS] quasi¹⁷ : Quod vana sunt scitote, et etiam scitote quid sequamini. Quoniam Dominus Pater mirificavit sanctum suum, scilicet Christum, qui est Sanctus sanctorum [AUGUSTINUS] id est mirabilem eum ostendit suscitando, et ad dexteram suam {191.86B} collocando, ad quem converti debetis ab amore mundi; de quo dicitur: Cum venerit Sanctus sanctorum, cessabit unctio vestra (Dn. 9). Sicut ergo dicitur Dominus dominantium, et Deus deorum, ita et Sanctus sanctorum, qui in se sanctus est, et alios sanctificans. ¹⁸ Et per eum Dominus exaudiet me de requie eterna, cum clamarem (vel cum clamavero) ad eum. Ita et vos exaudiet si clamaveritis. Et ideo clamate, et sic digni auditu eritis, scilicet, si clamaveritis, et feceritis quod subditur.^L

^L ¶Codd. : PL191

¹⁷ quasi] + dicat PL

¹⁸ + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

^marg.| +marg.| {{<sententia Herberti>¶1. De quarto Psalmo. – Diapsalma. Et scitote, etc.^j Diligenter est hic advertendum quod hoc verbum sela aliquando ponitur in hebeo in fine Psalmorum, ut in tertio ^k : « Domini est salus et super populum tuum benedictio tua. Sela id est semper ». Quod tamen in nostra translatione non observatur. Aliquando vero interponitur, ut est illud in tertio ^l « Multi dicunt anime mee : Non est salus ipsi in Deo eius. Sela quod est semper ». Unde manifeste habetur, sela non ubique poni apud nos ubi ponitur apud Hebreos quia in fine Psalmorum numquam ponitur apud nos. Interponitur vero apud illos in quibusdam locis Psalmorum ubi apud nos non interponitur sicut in iam posito exemplo tertii Psalmi. Et sciendum ubi hoc verbum interponitur superiora pariter et inferiora connectere ubi vero in fine Psalmorum ponitur, sempiterna docet esse que scripta sunt. ^M }}

^j Ps. 4, 4.

^k Ps. 3, 9.

^l Ps. 3, 3.

^M ¶Codd. : Cbg150, f. 184rb marg. inf. : scholia additionalis, ad calcem codicis translata.

^interl.| +marg.| {{<sententia Herberti>¶2. Hec que dicimus de sela ex epistola Hieronymi ad Marcellam haberi possunt. De nomine vero diapsalmatis non adeo liquet. Unde Hieronymus in eadem epistola : "Quidam – inquit - diapsalma commutationem metri dixerunt esse, alii pausam Spiritus sancti, nonnulli alterius sensus exordium super aliqui¹⁹ rythmi distinctionem quia psalmi tunc temporis iuncta voce ad organum canebantur musice varietatis ». Nobis nihil horum videtur et infra idem Hieronymus : « Utrum autem cuiusdam musice cantilene aut rythmi immutationem qui interpretati sunt diapsalma senserint aliud ve intellexerint tuo iudicio derelinquo. Hucusque Origenes cuius nos maluimus in hac disputatione imperitiam sequi quam stultam habere scientiam nescientium ». Ecce verba Hieronymi ex epistola ad Marcellam. Et nota quod prius dixerit nobis nihil horum videtur. Dicit enim Cassiodorus quod Hieronymus confirmavit diapsalma esse continuationem Spiritus sancti ita, inquiens Hieronymus hebraice lingue doctissimus inquisitor, continuationem Spiritus sancti esse confirmat ob hoc quia diapsa significet semper. Beatus autem Augustinus , rerum obscurarum subtilissimus indagator, inter ardua sine offensione discurrens, hanc potius partem elegisse cognoscitur ut magis divisio esse videatur nominis ipsi discutiens qualitatem simpsalma quippe dicitur a greco vocabulo vocum adunata copulatio. Diapsalma vero sermonum rupta continuatio, docens ubicumque repertum fuerit, aut personarum aut rerum fieri permutationem. Merito ergo tale nomen illic interponitur ubi vel sensus, vel persone dividi comprobantur. ^N }}

^marg.| +marg.| {{<scholion Herberti>¶3. « Cum Aquila, qui verborum Hebreorum diligentissimus explicator est, sela, hoc est diapsalma, quod ex samech, lamed, he²⁰ scribitur, 'semper' transtulerit et inueniamus in Psalmorum quoque fine diapsalma positum, ut est illud in tertio^m: « Dentes peccatorum contrivisti, Domini est <salus> et super populum tuum benedictio tua, sela », id est 'semper', et in vicesimo tertioⁿ: « Quis est iste rex glorie? Dominus virtutum ipse est rex glorie, semper ». Et e contra in Psalmis multorum versuum penitus non inveniatur, in vicesimo²¹ videlicet sexto et septuagesimo septimo et centesimo octavo decimo, rursus nonus Psalmus distinguitur²²: « cantico²³ diapsalmatis », cum utique, si, ut quibusdam videtur, diapsalma indicium silentii est²⁴, canticum silentii esse non possit. Ex quo animadvertimus²⁵* hoc verbum superiora pariter et inferiora conectere aut certe docere sempiterna esse, que dicta sunt, ut est illud in tertio^o: «Multi dicunt anime mee: Non est salus i<psi>²⁶* in Deo eius²⁷, semper » ; et rursum^p: «Voce mea ad Dominum clamavi et exaudivit me de monte sancto suo, semper », et in quarto^q: «Ut quid diligitis vanitatem et queritis mendacium? semper» ; et alibi^r: «Que dicitis in cordibus vestris et in cubilibus vestris compungimini, semper». Scire autem debemus²⁸ apud Hebreos in fine librorum unum e tribus solere subnecti, ut aut scribant 'amen'²⁹ aut 'sela' aut 'salom', quo exprimunt 'pacem', unde et Salomon 'pacificus' dicitur. Igitur, ut nos solemus completis opusculis ad distinctionem³⁰ rei alterius subsequentis medium interponere 'explicuit'³¹». ^O ^s }}

^m Ps. 3, 8-9.

ⁿ Ps. 23, 10.

^o Ps. 3, 3.

^p Ps. 3, 5.

^q PS. 4, 3.

^r Ps. 4, 5.

^s ¶Fons. : Hieronymus, Epistolae, Ep. 28 (Ad) § 2, CSEL 54, p. 228-229.

^O ¶Codd. : Cbg150 , f. 184rb marg. inf. : scholia additionalis, ad calcem codicis translata.

²⁰ samech lamed he] scrips., sameth salemheh Cbg150

²¹ vicesimo] tricesimo Hieron.

²² distinguitur] distinguatur Hieron.

²³ cantico] canticum Hieron.

²⁴ indicium silentii - est] inv. Hieron.

²⁵ animadvertimus Hieron. ] amen advertimus Cbg150

²⁶ ipsi] coniec. iuxta Vulgatam, illi Hieron.

²⁷ eius] suo Hieron.

²⁸ debemus] debes Hieron.

²⁹ scribant amen] inv. Hieron.

³⁰ distinctionem] corr., instinctionem Cbg150

³¹ explicuit] + aut 'feliciter' aut aliquid istiusmodi, ita et hebraei aut, quae scripta sunt, roborant, ut dicant 'amen', aut in sempiternum et scripta et scribenda commemorant, ut ponant 'sela', aut transacta feliciter protestantur 'pacem' in ultimo subnotantes Hieron.

Numérotation du verset Ps. 4,5
V

^prol.|

^marg.| Irascimini . quasi³² : Ut autem et vos mereamini {191.86C} exaudiri, irascimini et nolite peccare id est

³² quasi] + dicat PL

^marg.| Augustinus : « Si motus animi surgit, qui non est in potestate nostra, non ei consentiat ratio ».

^interl.| Cassiodorus : « Venialis enim ira est, que non ducitur ad effectum. Et sciendum quod primus motus animi non est in nostra potestate, sed Dei gratia contemperare possumus. Quod ergo consuetudinis est, permittit, id est non prohibet³³. Quod culpe, id est mortale³⁴, prohibet ».

^interl.| +marg.| {{<sententia Herberti> Hoc verbum licet similimodo negative exponitur ut e<st> 1Cor. 10 ³⁵*^t super « Omnia mihi licent » ^P. }}

^marg.| quasi³⁶ : Irascimini quidem primo motu, qui est invincibilis; et si irascimini, nolite peccare, consentiendo, et ad effectum ducendo.

³⁶ quasi] + dicat PL

^marg.| Hieronymus : ³⁷ Hec eadem Apostolus docet dicens^u: « Sol non occidat super iracundiam vestram ». Quibus verbis innuit, {191.86D} ut peccatum sit omnino vel id est etiam leviter irasci: iustitia autem est iram celeri penitudine mitigare ».

^u Eph. 4.

³⁷ Hieron.] Hieron. lib. II adv. Pelag. PL

^marg.| Augustinus : Vel irascimini « vobismetipsis de preteritis peccatis », et ulterius nolite peccare.

^marg.| Vel irascimini, primis motibus, eis resistendo et nolite peccare, id est ne ducatis ad affectum. Post iram enim, removet etiam simulationem, dicens, que dicitis.

^marg.| Augustinus : «Labiis etiam in cordibus vestris dicite, ne sitis de illis de quibus dicitur^v:"Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me". Et in cubilibus vestris compungigimini, id est in cordibus vestris compungimini dolore penitentie, ut seipsam anima puniens compungat, ne in Dei iudicio damnata torqueatur. Vel in cubilibus vestris compungimini, id est quasiquibusdam {191.87A} stimulis adhibitus excitate vos, non pro dolore peccatorum, sed ad videndam lucem Christi », scilicet, non pro irriguo inferiori, sed pro irriguo superiori, ut invisibilium amore inardescatis.

^v Mt. 15.

^marg.| Vel ita dico nolite peccare et si peccaveritis, compungimini per penitentiam de his que dicitis in cordibus id est de his que tractatis in corde vestro, que etiam novit Deus, id est de consensu et de his que voluistis. In cubilibus vestris, id est de delectatione carnis, in qua captiva versatur ratio, ut fera in cubili.

^interl.| +marg.| {{<sententia Herberti> Hinc argue delectationem mortale peccatum etiam absque consensu ut infra duodecimo <Psalmo> super illumina. ^Q }}

^marg.| Vel cubilia sunt cogitationes ferocium, ut de homicidiis, vel rapinis, et huiusmodi. Et est, compungimini de his que dicitis in cubilibus vestris, id est compungimini de atrocissimis cogitationibus.^R

^R ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 4,6
VI

^prol.|

^marg.| {191.87B} Diapsalma . Sacrificate , tertia pars.³⁸

³⁸ pars] + Cassiodorus Alcuinus PL

^marg.| Cassiodorus : « Deposito in precedenti parte homine veteri, hic nos in sacrificium iubemur offerre », quia certi sumus de bonis. quasi³⁹ : Compungimini, irascimini, et sacrificate, id est offerte,

³⁹ quasi] + dicat PL

^marg.| Cassiodorus : « non animalia quibus non delectatur Deus ».

^marg.| Unde per Isaiam^w:"Sacrificia vestra odivit anima mea”, sed sacrificate sacrificia iustitie, quod est spiritus

^w Is. 1, 14.

^marg.| Augustinus: « contribulatus, ut se puniens homo per penitentiam, mactet Deo. Unde alibi^x:"Sacrificium Deo spiritus contribulatus". Quod bene dicitur sacrificium iustitie. Quid {191.87C} enim iustius quam ut suis quisque peccatis potius quam alienis irascatur, seque puniens per penitentiam et satisfactionem Deo offerat? Vel ita : compungimini et sacrificate sacrificium iustitie, id est opera iusta facite, post penitentiam et lamentum: quod notat fortassis interpositum diapsalma, scilicet ut de veteri vita transeatur ad novam, ut scilicet exstincto per penitentiam veteri homine, sacrificium iustitie secundum regenerationem novi hominis offeratur Deo, quia sic se offert ipsa anima iam abluta in altari fidei, divino igne, id est Spiritu sancto succensa »,

^x Ps. 50.

^marg.| ut post Pascha, quando torrebant spicas igni confricantes manibus, sequatur Pentecoste, quando novos panes de novis messibus offerebant. Quibus significabantur opera iustitie. Dico {191.87D} sacrificate et sic sperate in Domino

^marg.| Cassiodorus : « dona eterna. Non enim hic⁴⁰ recipietis»

⁴⁰ hic] + ea PL

^marg.| Augustinus : « sed quia vix aliquis est qui diligat interiora bona, que sola diligenda sunt; ceteris autem ad necessitatem utendum, non ad gaudium perfruendum est, subiicit multi dicunt ».

^marg.| Quasi⁴¹ : Dico sperate sed multi dicunt: quis ostendit nobis bona? scilicet

⁴¹ Quasi] + dicat PL

^marg.| Augustinus : « futura, de quibus ipsi dubitant et desperant. Ideoque dicunt: Quis novit si vera sint? aut quis venit ab inferis, ut ista nuntiaret? Ad quos respondet Propheta, scilicet quod queritur. Quis ostendit nobis bona? ostendit breviter que bona sint querenda » subdens : ^S

^S ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 4,7
VII

^prol.|

^marg.| Signatum est. quasi⁴² : Hoc illi dicunt, sed iam, o Domine, lumen vultus tui, scilicet lumen gratie tue, quo reformatur imago tua in nobis, qua tibi similes sumus, est signatum super nos, id est impressum rationi, que superior vis anime est, qua Deo similes sumus, cui impressum est illud lumen, ut sigillum cere. Vultus ergo Dei, ratio nostra accipitur, quia sicut per vultum cognoscitur aliquis, ita per speculum rationis, cognoscitur Deus, et sicut vultus conformitate alius alii assimilatur, ita per rationem nos Deo similes sumus, secundum illud: Fecit Deus hominem ad imaginem et similitudinem suam (Gen. I). Hec autem ratio per peccatum hominis deformata est, per quod homo dissimilis {191.88B} Deo factus est; sed per gratiam Christi reformata est, vel recuperata. Unde Apostolus: Renovamini spiritu mentis vestre, etc. (Eph. IV.) Gratia ergo qua renovatur imago creata, hic lumen dicitur. Triplex enim est imago, imago scilicet creationis, imago recreationis, imago similitudinis. Imago creationis est, in qua creatus est homo, scilicet ratio; imago recreationis est, per quam reformatur imago creata, scilicet Dei gratia, que menti reparande infunditur; imago similitudinis est, ad quam factus est homo, qui factus est ad imaginem et similitudinem non Patris tantum, vel Filii, sed totius Trinitatis. [AUGUSTINUS] Per memoriam, similis Patri; per intelligentiam, Filio; per dilectionem, Spiritui sancto. Unde meminerim te, intelligam te, diligam {191.88C} te. Lumen ergo vultus est gratia iustificationis, qua imago creata insignitur. Hoc lumen est totum et 8 verum hominis bonum, quo signatur ut denarius in imagine regis. Homo enim factus est ad imaginem Dei, quam peccando corrupit, sed renascendo signatur. Unde Dominus in Evangelio: Reddite que sunt Cesaris Cesari, et que sunt Dei Deo^y. [ALCUINUS] Ac si diceret: Sicut reddit Cesari suam imaginem, sic animam Deo, lumine vultus eius illustratam et signatam.

^y Mt. 22.

⁴² quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita, ut intransitive legatur, lumen vultus tui, id est luminosus vultus tuus, et illuminans nos, scilicet imago per quam cognoscetis nunc in enigmate, in futuro prout es. Signatum est super nos, id est impressum est {191.88D} anime nostre. [HIERONYMUS CASSIODORUS] Et dicit, lumen vultus rationem, quia illuminosa est, et illuminat hominem; et vultus Dei, quia ut predictum est, per eam videtur Deus.

^marg.| Vel lumen vultus, dicitur crux Christi, que nobis impressa est intus et exterius, scilicet in fronte mentis, et in fronte corporis, et in signum regis nostri. [AUGUSTINUS] Ut enim nummus imperatoris imaginem portat, ita fidelibus signa celestis principis imprimuntur, que crux est lumen verum, quia in talibus irradiat Deus. Et per hoc lumen dedisti letitiam spiritualem non foris, et in vanis, sed intus in corde meo, ubi habitat Deus, ibi querenda est letitia; intus enim sunt vera et certa bona, que mali non vident, temporalia sectantes, de quibus recte subdit: {191.89A} ^T

^T ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 4,8
VIII

^prol.|

^marg.| A fructu , vel tempore frumenti . [ALCUINUS] quasi⁴³ : Dedisti mihi letitiam intus, sed illi qui dicunt, Quis ostendit nobis bona, multi sunt a tempore frumenti, vini et olei, id est a temporali frumento, vino et oleo.

⁴³ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel: A fructu frumenti, vini et olei, quia putant in his esse fructum, id est consummatum bonum. Et addit sui, non sine significationis causa, et est referendum ad hec tria, ut dicatur frumenti sui, vini sui, olei sui, ad differentiam notandam. [AUGUSTINUS] Quia est aliud frumentum non suum, scilicet panis Dei qui descendit de celo. Est et aliud vinum quod letificat cor hominis. Est et oleum Dei de quo dictum est^z: « Impinguasti in oleo {191.89B} caput meum. Et nota quod hec tria magis humanis usibus necessaria ponit pro potioribus omnibus divitiis, quibus illi multi qui non querunt verum bonum, multiplicati sunt. Qui enim non vident regnum celorum intra se esse, in his multiplicati sunt, non quidem in veritate, sed multiplicati in distractione et erumna. Non enim multiplicatio semper ubertatem significat, sed plerumque ad multa distractionem, cum anima temporalibus dedita semper exardescit cupiditate, nec vacare potest, sed multiformi et erumnosa cogitatione distracta. Simplex bonum non sinitur videre. Isti ergo innumeris phantasmatibus distracti, non in simplicitate cordis querunt simplex bonum, agentes contra quod preceptum est: Servite Domino in bonitate, {191.89C} et simplicitati cordis querite illum^aa. Ista multiplicitas vehementer adversa est illi simplicitati, qua simplex et verum bonum queritur de quo bonus exsultat dicens:^U

^z Ps. 22.

^aa Sap. 1.

^U ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 4,9
IX

^prol.|

^marg.| In pace in idipsum . [CASSIODORUS] quasi⁴⁴ : Dedisti mihi letitiam utique de hoc quod in pace que et in idipsum, id est, immutabilis, dormiam ab omni strepitu mundi secretus. Et hoc erit, cum mortale hoc induerit immortalitatem; et requiescam id est fruar vita beata. [ALCUINUS] Et hoc vere, quia iam est spes que non confundit. Et hoc est quod ait: {191.89D} ^V

^V ¶Codd. : PL191

⁴⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 4,10
X

^marg.| Quoniam tu Domine etc. [REMIGIUS CASSIODORUS] Vel ita, In pace. quasi⁴⁵ : Illi laborant multiplicari his temporalibus, ego autem in pace mentis dormiam, hic oblitus mundi tendens in idipsum, id est ad illud bonum, quod est id ipsum, id est quod nulla vicissitudine commutatur, sed ipsum in se manens immutabili perennitate consistit. Et requiescam in futuro. Et hoc vere erit, quoniam iam tu, Domine, constituisti me.

⁴⁵ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel habitare fecisti me singulariter in spe, id est in una spe, qua singulariter unum et verum bonum speratur, non in multiplicitate seculi. Et profecto erit quod speratur. Et bene ait singulariter; hoc enim ait contra hoc quod {191.90A} multiplicati sunt a tempore frumenti, vini et olei; perit enim hec multiplicitas, et singularitas tenetur in sanctis, de quibus dicitur^ab: « Multitudinis credentium erat cor unum et anima una in Deum ». Secreti enim ab omnibus rebus nascentibus et morientibus amatores eternitatis et unitatis, uni Deo herere debent.^W

^ab Act. 4.

^W ¶Codd. : PL191

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Petrus Lombardus, Magna Glossatura (Ps. Psalmus 4), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 07/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=magna&numLivre=26&chapitre=26_4)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 4

<26. Glossa magna in Psalmos>

Psalmus 4