Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa magna

Biblia communis

Psalmus 21

Numérotation du verset Ps. 21,1

¶Psalmus David

¶Codd. : (Ps. 21) D30 Rusch Ps-G, def. C

in finem pro assumptione matutina¹.

¹ Psalmus David in finem pro assumptione matutina] om. P106, In finem pro assumptione matutina psalmus David Ps-G , pro susceptione matutina Ps-G (I) Ed1530 Clementina cum Ps-αγδε Ps-Moz ., In finem psalmus David pro assumptione matutina Tr511 D30 (+verba Christi cum pateretur), Pro adsumptione vel susceptione matutina Ω^S, Pro assumptione matutina vel secundum alios cerva matutina Ps-G (V) cum Ps-H : Victori pro cervo matutino canticum, Victori pro cerva matutina Ps-H (Θ^G²^K) >> GPL

Numérotation du verset Ps. 21,2 I

Deus Deus meus

respice in me² :

² in Ps-G (M² Q* Ψ^B² edd. ) D30 * Ω Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G D30 (eras.)

quare me dereliquisti ?

longe

a salute mea

verba

delictorum meorum.

Numérotation du verset Ps. 21,3 II

Deus meus

clamabo per diem

et non exaudies ¦

et nocte’

et non ad insipientiam mihi.

Numérotation du verset Ps. 21,4 III

Tu autem

in sancto habitas ¦

laus Israel.

Numérotation du verset Ps. 21,5 IV

In te speraverunt

patres nostri

speraverunt

et liberasti eos.

Numérotation du verset Ps. 21,6 V

Ad te clamaverunt

et salvi facti sunt ¦

in te

speraverunt et non sunt confusi.

Numérotation du verset Ps. 21,7 VI

Ego autem

sum vermis

et non homo ¦

opprobrium hominum

et abiectio plebis.

Numérotation du verset Ps. 21,8 VII

Omnes videntes me deriserunt

me ¦

locuti sunt labiis

et³ moverunt caput.

³ et Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G (F I)

Numérotation du verset Ps. 21,9 VIII

Speravit

in Domino eripiat eum ¦

salvum faciat eum quoniam vult eum.

Numérotation du verset Ps. 21,10 IX

Quoniam tu es qui extraxisti me de ventre^†

spes mea ab uberibus matris mee ¦

Numérotation du verset Ps. 21,11

in te

proiectus sum ex utero.

Numérotation du verset Ps. 21,X

De ventre matris mee

Deus meus es tu ¦

Numérotation du verset Ps. 21,12

ne discesseris a me.

Numérotation du verset Ps. 21,XI

Quoniam tribulatio proxima est ¦

quoniam⁴

⁴ quoniam Ps-G D30 P106 Tr511 ] et Rusch cum Ps-R

non est

qui adiuvet.

Numérotation du verset Ps. 21,13 XII

Circumdederunt me

vituli multi ¦

tauri

pingues

obsederunt me.

Numérotation du verset Ps. 21,14 XIII

Aperuerunt super me os suum ¦

sicut leo rapiens

et rugiens.

Numérotation du verset Ps. 21,15 XIV

Sicut aqua

effusus sum ¦

et dispersa sunt

omnia⁵ ossa mea.

⁵ omnia Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] universa Ps-G

Numérotation du verset Ps. 21,XV

Factum est cor meum tamquam cera liquescens ¦ in medio ventris mei.

Numérotation du verset Ps. 21,16 XVI

Aruit

tamquam testa virtus mea^† et lingua mea

adhesit

faucibus meis ¦ et in pulverem⁶

⁶ pulverem Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] pulvere Ps-G (F* L Φ^GV Q²) limum Ps-G (R I F²)

mortis

deduxisti me.

Numérotation du verset Ps. 21,17 XVII

Quoniam circumdederunt me canes multi ¦

consilium⁷

⁷ consilium Ω Ω^P Rusch Ed1530 ] concilium Ps-G D30

malignantium

obsedit me.

Numérotation du verset Ps. 21,XVIII

Foderunt

manus meas et pedes meos ¦

Numérotation du verset Ps. 21,18

dinumeraverunt

omnia ossa mea.

Numérotation du verset Ps. 21,XIX

Ipsi vero

consideraverunt

et inspexerunt me ¦

Numérotation du verset Ps. 21,19

diviserunt sibi

vestimenta mea et super vestem meam miserunt sortem.

Numérotation du verset Ps. 21,20 XX

Tu autem Domine ne elongaveris

auxilium tuum ¦

ad defensionem meam conspice.

Numérotation du verset Ps. 21,21 XXI

Erue a framea Deus⁸

⁸ Deus Ps-G (M² V D*) D30 (post corr.) Ω Rusch Ed1530 Clementina Corpus antiphonalium officii officii (n° 6395 versic. responsorii “De ore leonis”), ut ref. Cor2] om. Ps-G D30*

animam meam et de manu canis

unicam meam.

Numérotation du verset Ps. 21,22 XXII

Salva me ex ore leonis ¦

et a cornibus

unicornium

humilitatem meam.

Numérotation du verset Ps. 21,23 XXIII

Narrabo

nomen tuum fratribus meis ¦

in medio Ecclesie⁹

⁹ medio Ecclesie] media Ecclesia Ps-G

laudabo

te.

Numérotation du verset Ps. 21,24 XXIV

Qui timetis Dominum laudate eum ¦

universum semen

Iacob

glorificate¹⁰ eum.

¹⁰ glorificate Ps-G (L² plerique codd. et edd.) D30 Rusch cum Ps-ζ Ps-η² Ps-Med Ps-H ] magnificate Ps-G* (R F I L*) cum Ps-R et Hier. ep. 106 ; LXX (δοξάσατε)

Numérotation du verset Ps. 21,25 XXV

Timeat eum omne semen Israel ¦

quoniam non sprevit

neque despexit

deprecationem pauperis.

Numérotation du verset Ps. 21,XXVI

Nec avertit faciem suam a me ¦

et cum clamarem ad eum exaudivit me.

Numérotation du verset Ps. 21,26 XXVII

Apud te laus

mea

in ecclesia magna ¦

vota mea

reddam

in conspectu timentium eum.

Numérotation du verset Ps. 21,27 XXV$III

Edent

pauperes

et saturabuntur^†

et laudabunt Dominum qui requirunt eum ¦ vivent

corda

eorum

in seculum seculi.

Numérotation du verset Ps. 21,28 XXIX

Reminiscentur

et convertentur ad Dominum ¦ ¹¹

¹¹ *] om. punctuationem Rusch

universi fines terre.

Numérotation du verset Ps. 21,XXX

Et adorabunt in conspectu eius ¦

universe familie gentium.

Numérotation du verset Ps. 21,29 XXXI

Quoniam Domini¹² est

¹² Domini Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] Dei Ps-G (R F I)

regnum ¦

et ipse dominabitur gentium.

Numérotation du verset Ps. 21,30 XXXII

Manducaverunt

et adoraverunt omnes pingues terre ¦

in conspectu eius cadent omnes qui descendunt in terra¹³.

¹³ terra Ω Ω^P Rusch ] terram Ps-G D30

Numérotation du verset Ps. 21,31 XXXIII

Et anima mea

illi¹⁴ vivet ¦

¹⁴ illi Cor2 Rusch Ps-G ] ipsi L cum Ps-R Ps-H , illuc Φ^R*, illic Φ^R²

et semen meum serviet ipsi¹⁵.

¹⁵ ipsi] illi L cum Ps-R

Numérotation du verset Ps. 21,32 XXXIV

Annuntiabitur

Domino

generatio ventura^†

et annuntiabunt celi¹⁶

¹⁶ celi Ps-G (I² M² W² Φ^G* U² V D) D30 Ω Ω^P Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G

iustitiam eius

populo

qui nascetur ¦

quem fecit Dominus.

Psalmus 21

Numérotation du verset Ps. 21,1

^prol.|

^marg.| Deus Deus meus, respice in me . Titulus. In finem psalmus David pro assumptione vel susceptione matutina seu pro cerva matutina. [CASSIODORUS.] Psalmus iste primus eorum est qui principaliter et late agunt de passione Christi. [ALCUINUS.] Et cum iste psalmus sufficeret in testimonium Dominice passionis, ne qua sit alicui excusatio, ne qua ambiguitas, sequuntur et alii quatuor de eadem re aperte scripti, scilicet trigesimus quartus et quinquagesimus quartus; sexagesimus octavus, centesimus octavus. Quorum omnium talis est forma: Quia a gemitu et operatione incipiunt, et in salute hominum {191.225C} terminantur, ne audita passione fideles desperent, sed ex ea veram salutem esse credant, in titulo tamen non fit mentio de passione, sed de resurrectione cum ait: Pro assumptione vel susceptione matutina (CASSIODORUS.), sed per id quod sequitur, id per assumptionem notatur quod precedit, id est passio, ut cum dicitur aliquis manumissus, intelligitur fuisse servus; ita etiam cum dicitur Christus resurrexisse, intelligitur mortuus fuisse. [AUGUSTINUS.] Assumptio autem vel susceptio matutina dicitur resurrectio Christi, que mane facta est, cum adhuc tenebre essent, quando humana natura in gloria assumpta est. [ALCUINUS.] Et hec dicitur a similitudine solis, qui paulatim ascendendo assumitur, {191.225D} donec ubique clarescat, sic Christus de passione ad resurrectionem, inde in celum ad dexteram Patris ascendit. Unde misso in apostolos Spiritu sancto, mundum fidei radiis illustravit. Et quia hic principaliter agitur de passione in qua Christus oravit pro resurrectione, bene non de assumptione, sed pro assumptione dicit. Et est sensus tituli talis: Psalmus iste, tendens in finem id est in Christum, de cuius passione agit, est David, id est Christi, qui hic loquitur in persona sua, vel sub personna veteris hominis [AUGUSTINUS.] id est Ecclesie, que vetus est in culpa et in pena. Vetustas namque nostra in duobus consistit, {191.226B} in pena scilicet, et in culpa: que duo Christus in nobis consumpsit, per suam simplam vetustatem, unde et una die et duabus noctibus iacuit in sepulcro, significans se sua simplici vetustate nostram geminam consumere. Nam ut ait Apostolus: Vetus homo noster confixus est cruci cum illo. (Rm. 6). Unde Osee propheta; Ero mors tua, o mors (Ose. 13): Christi dico, orantis pro assumptione matutina, id est agentis de passione, ubi orat pro resurrectione mane facta. [CASSIODORUS.] Hic ergo oratur assumptio Christi, id est resurrectio pro qua premittitur passio, ita expresse exposita, quasi sit historia evangelica, non prophetia et merito ita diligenter narratur, quia ipsa passio salus est mundi. Alii autem habent pro cerva matutina quod idem est secundum aliam {191.226C} similitudinem. [Alcuin] Cerva enim est humana Christi natura, que lutum et spinas, scilicet peccatorum transiliit, et mane in gloria resurrectionis, quasi in altum est assumpta.

^marg.| Intentione nos monet compati Christo, ut conregnemus.

^marg.| [CASSIODORUS.] Modus. Tripartitus est psalmus. Primo premittitur conquestio de derelictione, necnon et oratio, sicut in omnibus psalmis de passione. Secundo, describitur passio, ubi et oratur resurrectio ibi circumdederunt etc. Tertio fructus et virilitas passionis ostenditur, ibi narrabo etc. [AUGUSTINUS.] Christus ergo sub persona veteris hominis, pene et culpe expositi, clamat.^A

^A ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 21,2
I

^prol.|

^marg.| [ALCUINUS.] Deus, Deus meus. Deus, geminat ex affectu. Vel Deus, omnium per potentiam creationis, qui es’ Deus meus proprie per cultum respice in me. Hoc non est in hebreo sed additum est a Septuaginta Interpretibus, magis sensum quam verba sequentibus. Respice, dico, et necesse est, quia dereliquisti me, id est pene et culpe me exposuisti. Et hoc quare? secundum hebreum ita iunge litteram: Deus Deus meus, quare dereliquisti me? [AUGUSTINUS.] Mirum est quomodo Christus dicit, dereliquisti me, cum et Deus esset cum eo. Non enim Deus dereliquerat illum, {191.227A} cum esset Verbum Dei Deus, sed pro nobis hoc dicit, qui in eo sumus unum ut membra, et sumus corpus eius. Corpus enim Christi est Ecclesia, pro qua hic dicit, pro qua et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Io. 1): Longe. Hic est solutio. quasi¹ : Ecce quare; ideo scilicet quia longe es a salute mea, scilicet mei veteris hominis, quia longe est a peccatoribus salus (Ps. CXVIII). Et hec verba, scilicet dereliquisti me, et longe, et quare, non sunt iustitie, sed delictorum meorum, id est ostendunt me non esse iustum, sed peccatorem. Vel sub una distinctione, longe a salute mea sunt verba delictorum meorum, id est verba mea, dicit Christus in persona veteris hominis, que stulta sunt et delicta, sunt causa quare tum longe es a {191.227B} salute mea.^B

^B ¶Codd. : PL191

¹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 21,3
II

^prol.|

^marg.| Deus meus [AUGUSTINUS.]. Item hoc Christus ex persona veteris hominis. quasi² : Ita longe sunt a salute, quod clamabo ad te, o tu qui es Deus meus per diem, id est in prosperis, ut non abeant: et nocte, id est in tribulatione ut abeat; et non exaudies, me clamentem sic, quia verbis delictorum clamo. Quomodo hoc dicit qui peccatum non fecit, neque inventus est dolus in ore eius: (1Pt. 2) sed de nobis corpore suo dicit hoc, scilicet de me, de te, de illo corporis enim sui id est Ecclesie gerebat personam. Sicut et alibi cum dixit: Transeat a me {191.227C} calix iste (Mt. 26) pro nobis loquitur. Nisi forte putetur timuisse mori, id est timore mortis sue illud dixisse. [AUGUSTINUS.] Sed non vere timebat Deus pati, tertia die resurrecturus, cum arderet Paulus^a « dissolvi et esse cum Christo ». Non est enim fortior miles quam imperator, sufficit servo, ut sit sicut dominus eius. Miles ergo coronandus gaudet mori; et dominus coronaturus timet mortem. Sed infirmitatem nostram representans, pro suis infirmis qui timent mori hec dixit: Illorum vox erat, sic et hic vox membrorum est, non capitis, clamabo per diem et noctem, et non exaudies. Multi enim clamant in tribulatione et non exaudiuntur. Sed animadvertendum diligenter, quod August. hic [ (54)] {191.227D} videtur dicere Christum non veram tristitiam, vel timorem habuisse, cum ipse idem alibi dicat Christum sic veram tristitiam vel timorem assumpsisse, ut veram carnem et Evangelium quoque; dicit; Cepit Iesus pavere et tedere (Mt. 26.) Distinguat ergo lector quomodo utrumque dictum sit. Et utrumque verum esse intelligat. Vere enim mortem non timuit, id est necessitate conditionis illi defectui non subiacuit, quia sine vitio et peccato erat; et tamen verum timorem atque tristitiam in se suscepit, quomodo veram carnem, sed sola voluntate miserationis, non necessitate conditionis. Verum itaque timorem mortis habens, illud dixit; Transeat {191.228A} a me calix iste: (ibid.) sed maxime pro infirmis membris. Ita et hic ex membrorum persona dicit se non exaudiendum. Sed hoc ad salutem, non ad insipientiam est. Unde subdit, et non ad insipientiam. quasi³ : Clamavi in prosperis et adversis, et non sum exauditus. Et de utroque, non est mihi ad insipientiam, sed ad sapientiam, scilicet ut sapiam, quid clamandum sit, et quomodo [AUGUSTINUS.] scilicet non verbis delictorum, et ex desiderio temporalis vite, sed verbis conversionis ad te pro vita eterna. Per hoc ergo intelligo quod non audit Deus ad voluntatem, sed ad salutem, sicut medicus non agit ad voluntatem egri, sed ad sanitatem.^C

^a Cupio dissolvi et esse cum Christo] : sententia ex Phil. 1, 23-24 : « Coarctor autem e duobus : desiderium habens dissolvi et esse cum Christo, multo magis melius | permanere autem in carne, necessarium propter vos », ut ref. Augustinus, Ambrosius, Hieronymus et passim ; cf. Sabatier, t. 3, p. 815. [MM2022]

^C ¶Codd. : PL191

² quasi] + dicat PL

³ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 21,4
III

^prol.|

^marg.| {191.228B} Tu autem. quasi⁴ : Clamabo ad te et die et nocte, nec exaudior. [AUGUSTINUS.] Quare autem hoc fiat, tui intelligunt, quia tu autem habitas in sancto, id est in sanctificatis a te. Et ideo non audis verba delictorum, sed clamantes verbis vite eterne, scilicet quos facis intelligere quod ad salutem sanctos interdum non audis, ut Paulum (2Cor. 12): et ad damnationem, malos aliquando audis, ut fecisti demonibus, concedens intrare porcos, (Mt. 8), vel tentare Iob (Iob. 1). Tu, dico, qui es laus Israel, id est videntis te, non eius qui se voluit abscondere a conspectu tuo.^D

^D ¶Codd. : PL191

⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 21,5
IV

^prol.|

^marg.| {191.228C} In te speraverunt ⁵ Loquitur adhuc Christus ex persona veteris hominis. quasi⁶ : Me non audisti, sed precedentes patres audisti et liberasti. Quare ergo non audis, et me, vel nos? quasi⁷ : mirum est. Et hoc est quod ait: In te speraverunt patres nostri [AUGUSTINUS.], antiqui, scilicet iusti speraverunt. quasi⁸ : Ex spe est liberatio et liberasti eos ut populum Israel, de Egypto (Ex. 14) et camino tres pueros (Dn. III,), et Danielem de lacu leonum (Dn. 6), et Susannam 44 de falso crimine (Dn. 13), et huiusmodi [AUGUSTINUS.] Quare ergo similiter et nos non liberas? Sciant omnes ad Christum venientes, hoc ideo fieri, quia in tribulatione Christianus probatur, si non derelinquit Deum suum, Fornax enim paleas in cinerem vertit, {191.228D} auro sordes tollit; ita illi in quibus habitat Deus, in tribulatione meliores fiunt, tamquam aurum probati. Novit ergo quid agat qui nos fecit, novit et reficere nos bonus structor, qui edificat domum. Et si quid ceciderit, novit resarcire. Sequitur,^E

^E ¶Codd. : PL191

⁵ + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

⁶ quasi] + dicat PL

⁷ quasi] + dicat PL

⁸ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 21,6
V

^prol.|

^marg.| Ad te etiam clamaverunt [AUGUSTINUS.] non utique verbis delictorum, a quibus longe est salus, et salvi facti sunt statim, non dico in futuro. Et repetit in te speraverunt. [CASSIODORUS.] Attende quod magnus decor locutionis est, dum iterat, speraverunt; et {191.229A} non sunt confusi de premio [Aug,] quia non in se sibi spes fuit, sed in te.^F

^F ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 21,7
VI

^prol.|

^marg.| Ego autem. [AUGUSTINUS.] Hucusque locutus est Christus in persona veteris hominis. Hic iam proprie Christus in sua persona loquitur. quasi⁹ : Patres liberasti, et non Ecclesiam, quod mirum est. Et non tantum hoc est mirum, sed etiam quod de me fecisti; me enim qui maior sum omnibus abiectiorem aliis fecisti. Excellentiam suam notat dum ait: Ego autem sum vermis et non homo: Abiectionem, cum dicit, opprobrium hominum. Et hoc est, ego autem sum vermis, quia sine virili semine natus sum de Virgine, ut essem ultra homines in honore. {191.229B} Unde subdit, et non homo tantum, quia etiam Deus sum. Ideo cum dixisset, vermis, addit, et non homo, ut distinctionem notaret, quia est et homo vermis, ut Adam, qui non de semine viri fuit, et homo tantum; sed Christus est vermis et non homo, quia erat Verbum in principio apud Deum. [CASSIODORUS.] Vel non homo, id est peccator. Et cum sim talis et tantus, ego qui maior sum omnibus, cum essem in hac dignitate, etiam factus sum, opprobrium hominum, in sputis et colaphis, et abiectio plebis, dum pro eo elegerunt Barabbam. [CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS.] Ecce quanta patitur Christus, cum patres liberati fuerunt. Ideo vero de se obiectio dicit, ut vel sic superbia hominis Deum humilem imitetur. Vel in persona Christi omnia {191.229C} superiora possunt accipi, qui veram humanitatis naturam exprimens ait: Deus Deus meus, hec sunt verba que clamavit in cruce pendens, Eli, Eli, quare me dereliquisti, hoc est quod ibi dixit, lamma sabacthani (Mt. 27). Quando hec vero in cruce dixit, psalmum istum de se scriptum indicavit, longe a salute. quasi¹⁰ : Ecce quare, quia verba, id est postulatio, delictorum meorum [CASSIODORUS. GLOSSA INTERLINEARIS. ALCUINUS.] id est membrorum meorum delicta, postulantia mortem meam sine qua non est salus, sunt, longe a salute mea, corporali, id est sunt causa quare patior, quia sic, id est per passionem sunt tollenda delicta meorum. Et nota quia nostra delicta dicit sua, sua ea fecit non ad habendum, {191.229D} [AUGUSTINUS.] sed ad delendum, ut suam iustitiam faceret nostram. [CASSIODORUS.] Ita longe sunt, quod clamabo ad te, quasi¹¹ : Tu es Deus meus, per diem, quia nulle in eo tenebre erant. Et nocte, id est in tribulatione, in qua clamantes solent exaudiri. Et, tamen, non exaudies me quin sinas crucifigi. Non enim exauditus est Christus ad salutem corporalem. Attende diligenter quod dicit hic Christum non fuisse exauditum, cui concordat illud quod in Evangelio ipse Christus dicit: Transeat a me, si fieri potest, calix iste; verumtamen non fiat voluntas mea, sed tua (Mt. 26). Ex his enim videtur Christus petiisse et voluisse quod non obtinuit. Sed his contraria videntur, que in alio psalmo dicuntur: Desiderium cordis eius tribuisti ei; et {191.230A} voluntate labiorum eius non fraudasti eum (Ps. 20). Et alibi: Impleat Dominus omnes petitiones tuas (Ps. 19). Sciendum igitur iuxta duas naturas, diversas fuisse voluntates in Christo. Aliud enim volebat voluntate divinitatis, cui per omnia rationis affectus concordabat. Aliud affectu sensualitatis. Voluntate namque divinitatis et rationis volebat mori pro salute hominis; affectu sensualitatis non volebat. Utrumque tamen bonum erat, sed alterum melius, scilicet ut moreretur. Ideoque illud effectui mancipavit. Nec tamen dicendum est in Christo spiritum concupisse contra carnem, vel carnem contra spiritum, sive contra Deum, quia voluntas Dei erat ut secundum carnem illud vellet ac peteret, ut veritas humanitatis in eo exprimeretur. {191.230B} Hoc ergo attendentes dicimus Christum aliquid voluisse et petiisse iuxta affectum carnis quod non obtinuit, quia nec secundum voluntatem deitatis et rationis id obtinere voluit. Quare ergo petiit? ut tibi formam in tribulatione clamandi ad Deum daret, et tuam divine subiiciendi voluntatem. Quecumque enim secundum divinitatem et rationem voluit, facta sunt. Quia ergo hic secundum affectum sensualitatis, pro temporali salute clamavit, quam non obtinuit, bene ait: Clamabo et non exaudies, et hoc, non erit ad insipientiam mihi. [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Sed ut sapienter meo sanguine genus humanum liberetur. Nullus enim fuit convenientior modus nostre liberationis, ut homo qui per superbiam cecidit, per humilitatem resurgat. {191.230C} Tu autem. quasi¹² : Dico, non exaudies, sed quamvis non audis, tamen tu, habitas in me sancto, quia Deus erat in Christo mundum sibi reconcilians (2Cor. 5). Tu dico, Laus Israel [CASSIODORUS. ALCUINUS.] id est qui laudas te videntem. In te speraverunt, quasi¹³ : Dico in me sancto habitas, et ita mirum, quia patres liberasti antiquos, me autem non. Sed sum vermis, et opprobrium [GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS.] et hoc est quod ait: In te speraverunt, dicit Christus, patres nostri qui minores erant quam ego qui fuerunt patres mei secundum carnem, speraverunt et liberasti eos, hoc non mutatur. Ad te etiam clamaverunt et salvi facti sunt; in te speraverunt et non sunt confusi, hec sicut {191.230D} prius intellige. Ego autem sum etc. quasi¹⁴ : Illos liberasti, ego autem sum vermis et non homo [CASSIODORUS.], id est ita viliter conculcatus ac si essem vermis, et non homo. Vel ego sum vermis [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quia mortalis, et de carne sine coitu et concupiscentia natus, ut vermis de terra, et humilis et vilis ac silentio repens. Et tamen, non sum homo tantum, quia etiam Deus. Et sum opprobrium hominum etc. ^G

^G ¶Codd. : PL191

⁹ quasi] + dicat PL

¹⁰ quasi] + dicat PL

¹¹ quasi] + dicat PL

¹² quasi] + dicat PL

¹³ quasi] + dicat PL

¹⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 21,8
VII

^prol.|

^marg.| [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Omnes, mali, scilicet, videntes me huiusmodi deriserunt me, et locuti sunt labiis, non corde tantum dicentes: Si Filius Dei, descendat de cruce, et credimus ei (Mt. 27). [CASSIODORUS.] {191.231A} Et moverunt caput irridentes vel quasi minantes, non iudicio agentes et ironice dicentes:^H

^H ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 21,9
VIII

^prol.|

^marg.| ¹⁵ Speravit in Domino, ut ait, eripiat eum de manibus nostris. Vel si non eripit, salvum faciat, id est resuscitet eum quoniam vult eum, ut ait. [CASSIODORUS.] Hec est ironia Iudeorum. Ecce quasi historialis narratio, non prophetia, ne qua sit excusatio, ne qua ambiguitas.^I

^I ¶Codd. : PL191

¹⁵ + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

Numérotation du verset Ps. 21,10
IX

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 21,11

^prol.|

^marg.| Quoniam tu es, causam opprobriorum hic ostendit. [AUGUSTINUS.] quasi¹⁶ : Ideo hec dicunt, quoniam {191.231B} tu es qui abstraxisti me de ventre, id est quia homo factus sum tui operatione. Nam in Verbum quod est in principio apud Deum (Io. 1), talia non dicerent. Verbum enim illud per quod facta sunt omnia (ibid.), non extractum est de ventre, nisi quia Verbum caro factum est (ibid.). Et tu es spes mea, vel Deus meus. Alia littera. Et hoc ab uberibus matris mee, id est secundum humanitatem, secundum quam suxit ubera matris. Ab uberibus ergo est spes et Deus meus, qui ante secula es Pater meus secundum divinitatem. Et in te proiectus, vel iactatus sum ex utero, ut tu solus esses spes mea, qui iam homo, iam infirmus sum, et tu es Deus meus.^J

^J ¶Codd. : PL191

¹⁶ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 21,X

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 21,12

^prol.|

^marg.| De ventre matris mee etc. id est secundum id quod a matre habeo, non secundum id quod de te habeo. [AUGUSTINUS.] Nam de te es Pater meus, sed de matre es Deus meus, id est creator secundum quod homo sum; sed secundum quod sum Deus, a te sum genitus. Et ideo, ne discesseris a me.

^marg.| Vel ita, et mutatur ordo littere sic: [CASSIODORUS.] Ipsi ita mihi faciunt, sed, tu ne discesseris a me, quia iam cepisti mecum esse. Et hoc est quod ait: quoniam tu es qui extraxisti me de ventre matris mee, non vir, quia tua virtute, non opere viri clauso utero natus sum. Hoc dicit, ne dubitetur Virginis partus. Virtute enim Dei totum factum est. Et tu es spes {191.231D} mea ab utero matris mee. Vera humanitas in Christo, et magna perfectio hic notatur; ab ubere enim fecit quod vix facit aliquis iam maturus etc. in te proiectus sum ex utero, non in peccato hominis, alii enim in peccato Ade proiiciuntur, ex quo rei sunt. Ego vero proiectus sum in te, ut in te solo sperarem, et non tantum ab uberibus es spes mea, sed etiam: Tu es Deus meus de ventre matris mee, quasi¹⁷ : Nec conceptio sine Deo facta est, nec in peccato conceptus sum ut homo, sed de Spiritu sancto conceptus sum et natus. Unde Angelus ad Mariam ait: Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi (Lc. 1).

¹⁷ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita, quoniam tu es, et legitur allegorice, ubi per matrem intelligitur Synagoga, quasi¹⁸ : Ideo hec {191.232A} mihi faciunt, quoniam tu es qui abstraxisti me de ventre. [AUGUSTINUS.] Non solum de illo virginali ventre, que lex nascendi est omnibus, sed et de tenebris Synagoge quibus obtegitur, et nondum in lucem Christi natus est, quisquis in legalibus observationibus Sabbati, et circumcisionis ceterorumque confidit. Et tu es spes mea, vel Deus meus ab uberibus matris mee, non ex quo uberibus virginis lactari cepi, quia et ante: sed ab uberibus Synagoga, a quibus sicut de ventre, ut ante dixi, extraxisti me, ne scilicet carnalem consuetudinem sugerem. Et in te proiectus sum ex utero Synagoge, cuius uterus, id est Scribe et Pharisei, me non pertulit, sed iactavit. Nec fecit eius venter ut sicut parvulus essem tui oblitus: sed, tu es, id est {191.232B} fuisti Deus meus de utero matris mee, Synagoge: ergo, ne discesseris a me. Terminat conquestionem in oratione, et causam supponit.^K

^K ¶Codd. : PL191

¹⁸ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 21,XI

^prol.|

^marg.| Quoniam tribulatio proxima est [AUGUSTINUS.] in corpore meo, vel proxima est, secundum tempus, quia imminet. Et item ideo quoniam non est alius qui adiuvet, si tu non adiuvas.^L

^L ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 21,13
XII

^prol.|

^marg.| Circumdederunt me. [CASSIODORUS.] Secunda pars, ubi describitur Christi passio, quam terminat oratio, et ad convincendos Iudeos refert futura quasi preterita, quasi¹⁹ : tribulatio proxima est. Nam {191.232C} circumdederunt me, consiliis vel cum gladiis et fustibus vituli multi [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] id est multitudo luxuriantis populi, qui erant sine iugo Dei. Et tauri pingues, id est principes superbi, de pinguedine ferociores, obsederunt me a simili, quasi castrum, ne evaderem. Et^M

^M ¶Codd. : PL191

¹⁹ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 21,14
XIII

^prol.|

^marg.| [CASSIODORUS. AUGUSTINUS.] Aperuerunt super me, ut fere, volentes me deglutire, os suum, scilicet non a sapientia Dei, sed sua cogitatione scelerata reseratum. Ipsi dico existentes sicut leo rapiens in comprehensione, et rugiens quando dixerunt: Crucifige, crucifige (Io. 19). Fuit enim quasi leonis {191.232D} rapina, quando apprehensus sum; et rugitus, cum clamaverunt: Crucifige, crucifige. Confer verba, et redde singula singulis. [CASSIODORUS.] Ut leo rapiens, circumdederunt; ut rugiens, os aperuerunt. Sequitur:^N

^N ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 21,15
XIV

^prol.|

^marg.| Sicut. quasi²⁰ : Obsederunt et circumdederunt me, et etiam occiderunt me, et tam viliter, quod effusus sum sicut aqua, id est occisus sum ab eis, 45 ita viliter, ut aqua effunditur. ²¹ Non sine causa aque effusione utitur, in comparatione sue mortis. [AUGUSTINUS.] Aqua enim quando funditur tria facit, scilicet abluit, et irrigat et lapsum facit pedibus: ita effuso Christo, ablute sunt vitiorum {191.233A} sordes, et ad germinandum rigate sunt virtutibus mentes, et etiam lapsi sunt persecutores, quia pro peccato necis Christi interius exteriusque puniuntur, sicut Iudei; et pre timore passionis dispersa sunt omnia ossa mea [AUGUSTINUS. HIERONYMUS.] id est dispersi sunt discipuli mei, qui erant futuri firmamenta corporis mei, id est Ecclesie, quia relicto eo, fugerunt. Unde alibi^b: « Elongasti a me amicum ». Et ideo discipuli fugerunt, quia^O

^b Ps. 87, 19.

^O ¶Codd. : PL191

²⁰ quasi] + dicat PL

²¹ + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

Numérotation du verset Ps. 21,XV

^prol.|

^marg.| Cor meum factum tamquam cera liquescens, in medio ventris mei, id est doctrina mea qua eos confirmaveram, admota passione, quasi igne evanuit, et infirmis excidit [ALCUINUS.] qui per ventrem significantur. {191.233B} Et etiam ideo, quia^P

^P ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 21,16
XVI

^prol.|

^marg.| Virtus mea prius probata miraculis aruit [ALCUINUS.] id est viluit tamquam testa, que est quiddam vilissimum. Aruit virtus ideo et, id est quia, lingua mea adhesit faucibus, id est non respondi eis verbum. Unde: Tamquam ovis ductus est ad occisionem, et tamquam agnus coram tondente se obmutuit (Is. LIII). Et ideo etiam, aruit, quia deduxisti me, secundum opinionem Iudeorum, in pulverem mortis [HIERONYMUS.] scilicet, in quem rediguntur mortui. Et hoc totum inde processit.^Q

^Q ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 21,17
XVII

^prol.|

^marg.| {191.233C} Quoniam circumdederunt me canes multi.

^marg.| Vel ita ab illo loco: Sicut aqua effusa sunt. Alia littera. Et notatur hic magnum sacramentum, dum ait: Sicut aqua, scilicet ablutio peccatorum. [CASSIODORUS.] Et hec facta est, quia apostoli per mundum dispersi sunt ad predicandum, qui intelliguntur per ossa, qui etiam ipsi effusi dicuntur, ut aqua abluens et rigans, quasi²² : Circumdederunt me, et etiam occiderunt, et me passo, omnia ossa mea, id est firmi mei apostoli, scilicet, dispersa sunt [AUGUSTINUS.] id est missi sunt ad predicandum ubique a Domino, dicente illis: Ecce ego mitto vos sicut oves in medio luporum (Mt. 10). Et illa ossa effusa sunt sicut {191.233D} aqua [CASSIODORUS.] quia apostoli abluerunt sordes vitiorum, et rigaverunt mentes, ut aqua abluit et rigat. Et per eos, cor meum factum est tamquam etc. id est secretum Scripture elicuit [HIERONYMUS. AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] quia Scriptura, id est sapientia et voluntas Christi, que erat in Scripturis clausa, crucifixo Domino liquefacta est ut cera, adeo ut omnes infirmi intelligerent. Unde subdit, in medio ventris mei. Venter, qui mollis est pars corporis, infirmos in Ecclesia significat, quibus etiam manifestata est sapientia Christi et voluntas. Vel in medio ventris mei, id est in memoria Ecclesie. [AUGUSTINUS.] Sicut enim venter escas recipit, ita memoria rerum tenet notitias. Et bene legis mysteria comparat cere, que tunc lucem reddit, cum calore dissolvitur [CASSIODORUS.] {191.234A} ita passionis Christi igne admoto, Scripturarum mysteria patefacta sunt, ut omnibus in Ecclesia illucescerent. Et pro eo velum templi scissum est, a summo usque deorsum (Mt. 27), et per eamdem passionem, virtus mea aruit tamquam testa [HIERONYMUS. CASSIODORUS.] id est nomen meum quod ante passionem contemnebatur, post firmius honoratur. Et ideo non ait tamquam fenum, sed tamquam testa, quia ut testa igni fit firmior, ita virtus Christi igne passionis quasi induruit, et solidata est. Et lingua mea, id est predicatores mei, adhesit faucibus meis, id est verbis meis intenderunt, ut de interioribus meis caperent sapientiam. Vel lingua mea adhesit faucibus meis, id est apostoli per quos locuturus eram, servaverunt precepta mea, apud se. {191.234B} Et per eos, in pulverem mortis [AUGUSTINUS.] id est in impios quos proiicit ventus a facie terre, et morti destinatos, deduxisti me ²³, id est in cognitionem eorum, qui erant pulvis mortis. Ductus sum, per apostolorum predicationem, quoniam circumdederunt, quasi dicat effusus sum, et hoc ideo, quoniam circumdederunt me canes multi [AUGUSTINUS. CASSIODORUS.] scilicet Iudei, non pro veritate, sed pro consuetudine latrantes et mordentes ut canes consuetudinem sequuntur. Et consilium; vel concilium, alia littera, malignantium, id est Iudeorum, mala cogitantium [CASSIODORUS.] ut scilicet dolo tenerent et occiderent obsedit me in passione, in quo spiritualis civitas Hierusalem obsidetur. ²⁴ Vel concilium malignantium, id est gentilium obsedit me. {191.234C} Vel^R

^R ¶Codd. : PL191

²² quasi] + dicat PL

²³ + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

²⁴ + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

Numérotation du verset Ps. 21,XVIII

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 21,18

^prol.|

^marg.| Foderunt manus meas. [AUGUSTINUS.] Ecce evangelica narratio. Hec enim in Evangelio facta leguntur: Foderunt clavis gentiles milites manus meas et pedes meos. (GLOSSA INTERLINEARIS.) Et nota quod non ait, transfixerunt vel vulneraverunt, sed foderunt [CASSIODORUS.] quia sicut terra fossa fructus facit, sic fructum vite dedit Christus vulneratus. Et dinumeraverunt, id est dinumerabilia fecerunt omnia ossa mea. [AUGUSTINUS.] Proprie describitur hic pena crucis, et non poterat melius describi corporis extensio in ligno, quam ut diceret, dinumeraverunt omnia ossa mea. [CASSIODORUS.] {191.234D} Et quamvis hec ad litteram sane accipiantur, innuit tamen fossio manuum quod operibus eius non crediderunt, et fossio pedum, quod apostolos laceraverunt. Sic etiam, et ossa mea dinumeraverunt, id est apostolos, ne in maiorem numerum crescerent, querebant exstinguere, ut scilicet pauci et invariabiles essent. Et non tantummodo, predicta fecerunt. Sed etiam^S

^S ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 21,XIX

^prol.|

Numérotation du verset Ps. 21,19

^prol.|

^marg.| Ipsi Iudei [AUGUSTINUS.] a sua nequitia non mutati consideraverunt quod agebatur, et non intellexerunt, et inspexerunt me, tantum viderunt usque ad carnem oculi corporis, et non usque ad verbum oculi {191.235A} cordis. Vel consideraverunt et inspexerunt me, id est cum diligentia et delectatione inspexerunt me talia perferentem: cum a re crudeli oculi soleant averti. [CASSIODORUS.] Ecce quam obstinati erant Iudei, non casu aliquid factum fuit, nec tot miraculis cor eorum mollitum fuit; et diviserunt sibi vestimenta mea, ad litteram in quatuor partes. Sicut dicit Io. evangelista (Io. 19), Et super vestimenta mea miserunt sortem. Hec fuit tunica inconsutilis, desuper contexta per totum. [CASSIODORUS.] Mystice quoque hec accipi possunt. Per vestimenta enim Christi Scripture vel sacramenta Ecclesie accipiuntur; per tunicam inconsutilem, super quam missa fuit sors, caritas vel unitas Ecclesie intelligitur; per illos qui vestimenta diviserunt perversores {191.235B} Scripturarum intelliguntur. Sicut ergo illi actualiter vestes diviserunt: sic illi qui non tendunt ad unitatem, diviserunt sibi vestimenta mea, spiritualia sacramenta, et Scripturas sacras corrumpentes. Sacramenta enim illius et Scripture potuerunt dividi per hereses; sed non tunica desuper, id est adeo per totum contexta. [AUGUSTINUS.] Hec est caritas vel unitas Catholice Ecclesie, quam nemo potest dividere. Non enim discerpitur caritas ecclesiastica, sed sorte et dono Dei quibusdam provenit. Qui vero hanc habet, securus est, et nemo eum a Catholica Ecclesia movet, et si extra incipit eam habere, intromittitur, ut ramus olive a columba delatus est ad arcam (Gn. 8).^T

^T ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 21,20
XX

^prol.|

^marg.| Tu autem. Post narrationem orat, quasi²⁵ : Ita ipsi, Tu autem, o Domine ne elongaveris a me usque in communem omnium resurrectionem, auxilium tuum; [AUGUSTINUS.] sed statim resuscita me, et ita factum est, quia post triduum surrexit, et ad defensionem meam conspice, ne quid mihi noceant.^U

^U ¶Codd. : PL191

²⁵ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 21,21
XXI

^prol.|

^marg.| Erue, quasi²⁶ : Ne elongaveris, sed, erue, o Deus, animam meam a framea [AUGUSTINUS.] id est a morte. Framea enim gladius est, per quem mortem intelligi voluit. Vel a framea, id est a lingua dissensionis. {191.235D} Et, erue unicam meam, id est Ecclesiam, de manu canis, id est de potestate Iudeorum canino more latrantium et sine discretione. Ac si diceret: Libera caput et corpus. Per animam namque et unicam, caput et corpus accipitur, quod cum sit unum, diversitates respuit. [HIERONYMUS.] Et ideo congrue pro utroque coniunctim ora. Vel unica est anima Christi, que sola a peccato est immunis.^V

^V ¶Codd. : PL191

²⁶ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 21,22
XXII

^prol.|

^marg.| Salva me ex ore leonis [AUGUSTINUS.] id est diaboli, qui circuit tamquam leo rugiens, querens quem devoret (1Pt. 5). Vel de ore leonis, id est regni secularis; {191.236A} et a cornibus, id est a sublimitatibus vel superbia unicornium, id est Iudeorum, salva humilitatem meam [ (55)] . Unicornis est animal superbissimum, quod dicitur mori ex indignatione, si preter voluntatem suam teneatur, et unum cornu habet. [ALCUINUS. HIERONYMUS.] Per hunc significantur Iudei, qui bene unicornes dicuntur, quasi terrena tantum petentes, vel de cultu Dei singulariter se iactantes, vel singulariter superbientes, occiso etiam Filio post servos. [AUGUSTINUS.] Sunt etiam unicornes quicumque superbi, qui singulariter se erigunt, et consortes non ferunt. Et est a cornibus unicornis id est sublimitatibus Iudeorum, vel quorumlibet superborum, singulariter se erigentium, et consortes non ferentium.^W

^W ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 21,23
XXIII

^prol.|

^marg.| Narrabo nomen. [AUGUSTINUS.] Tertia pars, in qua fructus passionis ostenditur. Hactenus dixit que passus est, et quid oravit. Ecce iam quare passus, qui nisi vellet non pateretur. [CASSIODORUS.] Ecce passionis fructus, ne de audita passione turbetur corda fidelium, quasi quis quereret. Quo fructu hec pateris? Resp. [AUGUSTINUS.] Hi fructus, scilicet quod narrabo nomen tuum fratribus meis, id est apostolis meis, qui invicem se diligunt, ut a me dilecti sunt. Et per eos laudabo te, O Pater, non in parte, sed in medio Ecclesie pro qua passus sum. Sed que est ea? Ubicumque timetur Deus et laudatur, ibi Ecclesia est. Semen Iacob, semen Israel est Ecclesia. Unde subdit: {191.236C} Et o vos^X

^X ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 21,24
XXIV

^prol.|

^marg.| Qui timetis Dominum, laudate eum, non vos ipsos. [AUGUSTINUS.] Timentes Deum ad laudem vocat. [CASSIODORUS.] Timor enim humanus, non laudem, sed vituperium parit. Et o vos qui estis semen Iacob, cui maior serviet, universum, id est de omni gente, id est qui estis populus fidelium de omni gente collectus, cui maior populus Iudaicus servit glorificate eum. Quos ante dixit, semen Iacob, aperit, subdens:^Y

^Y ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 21,25
XXV

^prol.|

^marg.| Timeat eum omne semen Israel [AUGUSTINUS.] id est omnes ad novam vitam nati [CASSIODORUS.] et ad visionem Dei reparati; alienus enim nescit timere. ²⁷ Deinde subdit causam, quare debeant glorificare, id est quoniam, licet esset altus, non sprevit neque despexit [AUGUSTINUS.], scilicet humilem deprecationem pauperis non eius qui verbum dilectorum clamat de vana vita, sed pauperis vel pauperum, id est deprecationem cuiuscumque de se non presumentis, nec de pompis seculi tumentis.^Z

^Z ¶Codd. : PL191

²⁷ + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

Numérotation du verset Ps. 21,XXVI

^prol.|

^marg.| {191.237A} Nec avertit faciem suam a me [AUGUSTINUS.] ut ab illo veteri, qui supra dicebat, clamabo et non exaudies. Et cum clamarem ad eum exaudivit me. Ut quid exauditur? quia^AA

^AA ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 21,26
XXVII

^prol.|

^marg.| 46 [AUGUSTINUS.] Apud te est laus mea, o Domine, quia laudem meam non quero, quia tu mihi laus es. Qui in me sancto habitas, et iam me sanctum orantem audis. Apud Deum laudes ponit, qui docet in homine non presumi.

^marg.| Vel ita iunge, dico, exaudivit, Et ideo, apud te est laus mea, id est laudabo te. Et hoc in ecclesia magna, id est in toto orbe, non modo in Africa, ut Donatiste aiunt. Quomodo erit {191.237B} laus? ecce vota mea, id est sacrificium corporis et sanguinis mei, quod Christus obtulit Deo [AUGUSTINUS. GLOSSA INTERLINEARIS.] quod norunt fideles reddam in conspectu timentium eum, ut intelligant et verum esse corpus, et per illud se salvari. Et hec sacrificia corporis et sanguinis mei.^AB

^AB ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 21,27
XXVIII

^prol.|

^marg.| Edent pauperes [AUGUSTINUS.] id est contemptores seculi et humiles, et saturabuntur; imitando divites non saturantur, quia non esuriunt coenam et passionem Domini. Saturantur vero, qui imitantur patiendo, et eructant laudando. Ita enim pauperes, nec copiam huius seculi concupiscunt, nec timent inopiam: {191.237C} de quibus subdit, et laudabunt Dominum qui requirunt eum. [AUGUSTINUS.] Pauperes Deum laudant, divites se. Ideo enim pauperes sunt, quia Deum laudant, ut eum querant, et ipse est divitie pauperum. Divites querunt implere arcam terrenis opibus: pauperes querunt implere cor Deo. [GLOSSA INTERLINEARIS. AUGUSTINUS.] Et ideo et si moriuntur corpora, tamen vivent corda eorum, in hoc divites sunt alii extra. Ideo dicit corda, quia cibus ille cordis est. Vivent dico in seculum seculi. Divites vivunt in hoc seculo, sed post moriuntur sine fine. Contra pauperes in perpetuum vivent.^AC

^AC ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 21,28
XXIX

^prol.|

^marg.| {191.237D} Reminiscentur. ²⁸ Loquitur hic Ecclesia quasi²⁹ : Qui sunt pauperes, et quomodo laudabunt? Respondet: Pauperes sunt universi fines terre et universe familie gentium. Et ipsi ita laudabunt, quod reminiscentur etc.

²⁸ + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

²⁹ quasi] + dicat PL

^marg.| Vel ita iunge litteram. Supra dixit Christus, se narraturum nomen Dei fratribus, id est apostolis, et per eos se laudaturum Deum, in medio Ecclesie: hic addit quod per eosdem multi convertentur. [AUGUSTINUS.] Et hoc est per illos laudabo te, et post per istos laudatores, Universi fines terre, id est Ecclesiam de toto orbe. Reminiscentur Deum, quia eis Deus exciderat et convertentur ad Dominum.^AD

^AD ¶Codd. : PL191

Numérotation du verset Ps. 21,XXX

^prol.|

^marg.| Et universe familie gentium ³⁰ id est de omnibus familiis, et de omnibus finibus aliqui adorabunt in conspectu eius [AUGUSTINUS.] id est in conscientiis suis, ubi adoratores veri adorant Patrem, non in conspectu hominum. [GLOSSA INTERLINEARIS. CASSIODORUS.] Vel adorabunt in conspectu eius, id est quia eum Dominum conspiciunt. Vel adorabunt in conspectu eius, id est in intellectu fide adorabunt, per quam Deum conspiciunt, quia conspectus Dei non est nisi super fidem.^AE

^AE ¶Codd. : PL191

³⁰ + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

Numérotation du verset Ps. 21,29
XXXI

^prol.|

^marg.| Quoniam Domini [AUGUSTINUS.] quasi³¹ : Et debet coli. {191.238B} Quoniam Domini, non hominum superborum est regnum. ³² Olim ei abiuratum est regnum a Iudeis, dicentibus: Non habemus regem nisi Cesarem (Io. 19). [AUGUSTINUS.] Sed solus Christus rex noster est, ut titulus crucis eius insinuat, cuius nomine et charactere insignimur, ut denarius nomine regis et titulo. Ideoque heretici, qui baptismum Christi habent, si veniunt ad unitatem Ecclesie, non mutamus in eis, sed agnoscimus titulos regis nostri. De quo subdit, et ipse dominabitur gentium, non modo Iudeorum.^AF

^AF ¶Codd. : PL191

³¹ quasi] + dicat PL

³² + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

Numérotation du verset Ps. 21,30
XXXII

^prol.|

^marg.| Manducaverunt. [CASSIODORUS.] Hic ostendit sacramentum {191.238C} corporis esse commune etiam malis, sed non eis proficit sicut bonis, quasi³³ : non tantum pauperes edent, sed etiam omnes pingues terre, id est divites terre manducaverunt corpus humilitatis Christi [AUGUSTINUS.] nec sicut pauperes satiati sunt usque ad imitationem, sed tantum adoraverunt [ (56)] . Et hoc est quod subdit [AUGUSTINUS.] et adoraverunt. Specie tenus adorant Deum, sed humanitatem fraternam non exhibent. Ex his patet quod boni et mali sacramento vite communicant. Unde AUGUSTINUS.alibi ait: «Non prohibeat dispensator manducare, sed exactorem moneat timere, si quis tamen in peccato criminali manifeste perdurat, prohibendus est.» Occultus vero monendus est in conspectu {191.238D} eius, quasi³⁴ : mali manducant cum bohis. Sed omnes qui descendunt in terram, id est qui terrena amant, cadent quia indigne sumunt. [AUGUSTINUS.] In conspectu eius, Dei, quia solus Deus videt quomodo cadant, qui celestia deserentes in terra eligunt beati fieri. [CASSIODORUS.] Ecclesia vero utrosque recipit, dignos scilicet et indignos. Sed ipse videt et discernit qui sumant ad vitam, et qui ad mortem.^AG

^AG ¶Codd. : PL191

³³ quasi] + dicat PL

³⁴ quasi] + dicat PL

Numérotation du verset Ps. 21,31
XXXIII

^prol.|

^marg.| Et anima [AUGUSTINUS.] quasi³⁵ : Pingues cadunt, {191.239A} sed, anima mea que in contemptu seculi hominibus mori videtur, non sibi sed, illi vivet, id est non a se, sed a Deo vitam habet; nec sibi sed illi tribuit, et semen meum, id est opera mea, vel per me credentes serviet ipsi, id est laudabit Deum. ³⁶ Hoc ideo dicit, ne quis dubitet de successionibus Ecclesie. Serviet dico, quia^AH

^AH ¶Codd. : PL191

³⁵ quasi] + dicat PL

³⁶ + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

Numérotation du verset Ps. 21,32
XXXIV

^prol.|

^marg.| Annuntiabitur ³⁷ id est per annuntiationem convertetur Domino, id est ad honorem Domini generatio ventura, id est generatio Novi Testamenti que ex aqua et Spiritu sancto regenerabitur.

³⁷ + [GLOSSA INTERLINEARIS] PL

^marg.| [CASSIODORUS.] Vel ita, anima mea Deo vivet et ipsi {191.239B} serviet, et ita veniet ad Dominum. Et annuntiabitur Domino, ab angelis (Io. 3), generatio ventura, ad ipsum, quia angeli preces hominum offerunt Deo, non pro instructione, sed pro ministerio (Tob. 12). Et celi [HIERONYMUS. CASSIODORUS.] id est evangeliste, annuntiabunt iustitiam eius, id est Filium Dei, vel mandata eius. Annuntiabunt, dico, populo: Quis est ille populus? [AUGUSTINUS.] qui nascetur ex fide Domino. Quomodo nascetur? Ecce populus quem fecit Dominus [CASSIODORUS.] id est quia eum secundo fecit Dominus, per regenerationem scilicet; qui enim primo nos fecit ut essemus, secundo fecit ut iusti essemus. Nota psalmos de passione, sicut diximus in magna spe Christianorum terminari, ut sciatur ex passione salus esse.^AI

^AI ¶Codd. : PL191

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Petrus Lombardus, Magna Glossatura (Ps. Psalmus 21 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 07/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=magna&numLivre=26&chapitre=26_21)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 21

<26. Glossa magna in Psalmos>

Psalmus 21