Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

^marg.| Incipiunt capitula seu distinctiones super introitum totius libri
.I. De excellentia prophetie David <§ 1>

^prol.| .II. De causa nominum istius libri <§ 2>

^prol.| .III. De numero Psalmorum <§ 3>

^prol.| .IIII. De causa triplicis distinctionis huius libri facte per tres quinquagenas<§ 4>

^prol.| .V. Quare hec Scriptura plus ceteris in ecclesiasticis frequentetur officiis <§ 5>

^prol.| .VI. De titulo totius libri et interpretationis istius <§ 6>

^prol.| .VII. De prophetia et quibus modis fiat et secundum que tempora <§ 7>

^prol.| .VIII. De materia totius libri et intentione et modo tractandi <§ 8-12>

^prol.| .IX. De ordine Psalmorum qui a serie historie discordant. <§ 13> ^A

^A ¶Codd. : Cbg150 ( 10r ), om. cett. Ad36

^prol.| ¶^B {a} Distinctio prima. ¹ Cum omnes prophetas² Spiritus Sancti³ revelatione constet esse locutos ⁴, David prophetarum eximius⁵, quodam digniori atque ⁶ excellentiori modo⁷, velut ⁸ tuba Spiritus Sancti ⁹ ^a, quam alii ¹⁰ prophetavit ¹¹ .

^a ¶Nota : L’expression tuba Spiritus sancti comme telle est peu fréquente dans la littérature médiévale avant Pierre Lombard (LLT). Le rapprochement entre David et tuba est plus fréquent: cf. par ex.: Ambrosius Mediolanensis, Expositio Psalmi 118, prol., 1, CSEL 62, p. 3.1: «Licet mystice quoque uelut tubæ increpuerit sono David propheta, tamen moralium magnus magister, quantum in eo excellat ethica, psalmi huius summa declarat gracia, siquidem cum suauis omnis doctrina moralis sit, tum maxime suauitate carminis et psallendi dulcedine delectat aures animum que demulcet» . Collectio canonum in V libris , I, 212 (CM 6, p. 131.17-19): «Nam ad illud pertinuit quod tuba David ita canit: Veruntamen Deus conquassauit capita inimicorum suorum, uerticem capilli perambulantium in delictis suis [Ps 67, 22]» .

^B ¶Codd. : <prol.> Edd . : M. Morard , La harpe des clercs, thèse de doctorat, Paris-Sorbonne, t. 3, 2008, p. 2126-2143 . – M. Morard, Gloss-e, 2022 : editio aucta et emendata.
collations intégrales (pour la cote des manuscrits correspondant aux sigles, voir GLOSSEM > recherche simple ):
PL = PL 191, 55A–61A (texte de base)
Cbg150 ( 10ra–11r ) : exemplaire d’Herbert de Bosham
Ko62 : v. 1172.
Mz205
P11566 = Paris, BnF, lat. 11566, f. 1ra–3rb (v. 1150–1175) (écrit toujours sompn– )
P17213 , f.3v–4r: 1150 c. : version brève du prologue de la version vulgate de la Magna Glossatura, ajoutée en tête d'un volume de la Glossa parva appartenant au fonds ancien du chapitre de Notre Dame de Paris. Le texte est copié sur un f. indépendant du corps d'ouvrage. Cette version est peut-être antérieure à la rédaction du texte définitif car elle omet plusieurs interpolations de la Glossa parva qui figurent dans la version longue ; la rédaction de plusieurs paragraphes varie . Paléographiquement, la copie pourrait être antérieure ou contemporaine du corps d’ouvrage.
T33
Va5724
collations partelles:
Cas129 § 1 6.1
Sp33 , f. 1ra–rb: 1160-1180 c. (= éd. n°1–6.1) d’après I. P Mokretsova, V. L. Romanova , Les manuscrits enluminés… dans les collections soviétiques , Moscou, 1983, p. 47–48.
P17271 , f. 1ra–2va (= éd. n°1–6.1).
sondages:
Mz206 : Allemagne ou France (N-E), 1205-1220 c., prov. Paris: St-Jacques. Un des plus anciens témoins de la bibliothèque primitive des dominicains parisiens (collation § 1, 6.1 et sondages ponctuels sur variantes isolées); copie d'exécution sommaire avec de très nombreuses leçons individuelles ; plusieurs mains contemporaines, de styles graphiques non parisiens, probablement germaniques, avec ajout de décorations dans les années 20, sans doute une mauvaise copie d’étudiant à l’usage de la première communauté dominicaine de Paris.
Mz209 : sondages ponctuels sur variantes isolées, collation f. 1vb début et depuis titulo caret .
Urb19 : 1215-1230 c.
Va97 : 1215-1230 c.
Va694: 1250-1260 c.

¹ Distinctio I Cbg150] om. Ad36 Cas129

² prophetas] prophete P17213

³ Spiritus Sancti PL Ad36 Cbg150 T33 P17213 Sp33 Va5724 ] inv.Ko62 P17271

⁴ Cum… locutos Ad36 Ca ] lac . P11566 (ad rubricam desideratam ) P17213 | esse locutos ] prophetasse Mz206

⁵ eximius ] eximia Mz206

⁶ digniori atque ] om. Va694 ; inv. Sp33 ; digniori et Cas129 Ko62 P17213 Mz206 (excellentiori et digniori), digniori et P17213

⁷ modo ] + quam alii Mz205

⁸ velut PL Cbg150 Mz205 P11566 P17271 Sp33 Va5724 ] velud Va694 Ko62, quasi Mz206

⁹ Spiritus Sancti Sp33 etc. ] inv. Ko62

¹⁰ quam alii Sp33 etc. ] pre aliis P11566 P17213 , dederis Va694 , om. Mz205 | velut tuba Spiritus sancti – quam alii] inv. Cas129

¹¹ vel... prophetavit] pre aliis locutus est P17213 | prophetavit ] prophetarum Mz206

^prol.| [Cassiodorus] ¹² “Alii¹³ namque prophete¹⁴ per quasdam rerum imagines ¹⁵ atque verborum integumenta¹⁶, scilicet per sompnia¹⁷ ac¹⁸ visiones, facta et ¹⁹ dicta²⁰ prophetarunt ²¹ . David autem ²², solius Spiritus Sancti²³ instinctu²⁴, ^Γsine omni exteriori aminiculo²⁵, suam edidit prophetiam ²⁶”. ^b Unde convenienter ²⁷ dicitur iste liber ²⁸ Soliloquiorum .²⁹

^b ¶Fons : Cf . Cassiodorus , Expositio Psalmorum, præf., c. 1, CCS L 97, p. 7.7-20: «Constat sanctum David non per operationes hominum, non per nativitates geminorum, non per angelos, non per visiones, non per somnium, non per nubem et vocem de cælo, […] nec per alios quoscumque modos, sed cælesti aspiratione fuisse completum».

¹² Cas. Cbg150] om. Ad36 Cas129 P17213 etc.

¹³ Alii ] + Cassiodorus rubr. marg.: Cbg150 Va5724 Mz205 Sp33; rubr. interl.: P11566

¹⁴ namque prophete PL Ko62 Sp33 etc. ] namque Va694 , quoque Mz206

¹⁵ imagines Sp33 etc. ] yma- Ko62, imaginationes Mz206, expressiones P17213

¹⁶ atque verborum integumenta Ad36 (tegumenta) PL Ko62 Sp33 etc. ] om. Va694 [Ludol. Saxon., In Ps. prol., ed. 1891, p. ix ], et v. i. Mz206

¹⁷ sompnia Cbg150 Va5724 Sp33 etc.

¹⁸ ac Urb19 Va97 Va694 Sp33 etc. ] et Va5724 Mz206; atque Ko62

¹⁹ et Va694 P11566 P17213 P17271 Sp33 Mz206 ] ac Ad36 Cas129 PL etc.

²⁰ dicta ] om. Mz206

²¹ prophetarunt PL Mz206 etc. ] prophetarum P11566, prophetaverunt Urb19 Va97 Va694 Cbg150 Ko62 Sp33

²² ac dicta prophetarunt. David autem PL Ko62 Sp33 etc. ] Iste vero Va694 P17213

²³ solius – Spiritus Sancti ] inv. Urb19 , solius Sancti Spiritus Ko62

²⁴ solius S. S. – instinctu ] inv. Va97

²⁵ sine... exteriori ] divino instinctu solo solus sine alio Mz206 aminiculo Mz205 P11566 P17213 Sp33 T33 Va5724 ] adminiculo Ad36 PL , ammi- Cbg150 P17271 exteriori – adminiculo ] inv. Va694

²⁶ sine omni exteriori aminiculo, suam edidit prophetiam PL Ko62 Sp33 etc. ] prophetavit Va694 P17213.

²⁷ convenienter ] om. Mz206

²⁸ iste liber Cbg150 T33 P11566 P17271 Sp33] inv. Cas129 Mz206 PL etc., liber Ad36

²⁹ 1. Cum omnes prophete Spiritus sancti sunt locuti, David prophetarum eximius, quodam digniori et excellentiori modo pre aliis locutus est. Alii namque prophete per quasdam rerum expressiones et verborum integumenta velut per somnia ac visiones, facta et dicta suas ediderunt prophetias. Iste vero David, solius Spiritus sancti instinctu, sine aminiculo exteriori prophetavit. Unde et liber iste liber Soliloquiorum dicitur. In huius autem libri exordio septem sunt diligenter attendenda, scilicet unde et quare dicatur Psalterium et quare in hoc numero Psalmorum scilicet in centum quinquaginta psalmis liber iste sit editus et quare plus ceteris scripturis in Ecclesia frequentetur. Deinde materia, intentio titulus modus tractandi P17213

^prol.| {b} Distintio II. ³⁰ [Hieronymus] ³¹ Dicitur quoque Psalterium³². Quod nomen accepit ³³ a quodam musico instrumento quod Hebraice ‘nablum’, Grece psalterium, a Greco psallim ³⁴ quod est tangere. Latine ^/55B/ organum dicitur, quod est decacordum³⁵ et a superiori reddit sonum per manuum tactum³⁶.

³⁰ Distinctio II Cbg150] om. Ad36 etc.

³¹ Hieronymus] marg. Ad36 Mz205 Va5724 ; + Rem. Cas129 Sp33 P11566 (rubr. interl.)

³² Psalterium] lac. Ad36

³³ quod nomen accepit Ad36 PL P17271 Ko62 ] om. Va694

³⁴ psallim Cbg150 Mz205 Va5724 (p. corr.) ] psallî Ad36 Va5724, psallin P11566 Va694 T33, psalin Ko62, psallein PL

³⁵ decacordum Cbg150 Mz205 P17271 P11566 Va5724 ] decachordum Ad36 PL etc.

³⁶ per manuum tactum Ad36 PL Ko62 ] om. Va694 , per tactum manuum P17271

^marg.| +marg.| {{<scholion Herberti> Hieronymus ad Dardanum. De musicis instrumentis. Psalterium hebraice Nablon. Grece autem psalterium, latine laudatorium dicitur. Nota hic latine³⁷ organum. }} ^C

^C Codd. : Cbg150, cett. om.

³⁷ latine] g<rece> Cbg150* (exp.)

^prol.| [Remigius] ³⁸ Ab illo autem³⁹ instrumento, ad litteram ⁴⁰ ideo⁴¹ nominatur liber iste quia ad vocem illius instrumenti David⁴² decantabat psalmos ante archam⁴³ in tabernaculo Domini⁴⁴. Et quemadmodum ⁴⁵ singule⁴⁶ modulationes illius instrumenti vocabantur⁴⁷ psalmi, ita ⁴⁸ et singule istius libri particule⁴⁹ vel clausule ⁵⁰. Iuxta intelligentiam quoque spiritualem ⁵¹, bene ab illo instrumento nomen sortitur ⁵² quia sicut illud instrumentum⁵³ est decacordum⁵⁴, ita liber iste⁵⁵ docet observantiam decem mandatorum et⁵⁶, sicut illud instrumentum⁵⁷ reddit sonum a superiori per manuum tactum, sic liber iste⁵⁸ docet⁵⁹ bene operari, non pro terrenis sed⁶⁰ pro celestibus «que sursum sunt».⁶¹ ^c

^c Col. 3, 1 Col. 3, 1 -2 Col. 3, 1-2 .

³⁸ Remigius Ad36 ] om. cett., cf. supra

³⁹ autem PL Ko62 ] om. Va694, + Remigius Mz205 (rubr. marg.) P11566 (rubr. interl.)

⁴⁰ ad litteram Ad36 etc.] om. P17273

⁴¹ ad litteram ideo PL Ko62 Sp33 etc. ] iam Va694

⁴² David PL Ko62 ] om. Va694

⁴³ archam Cbg150 T33 P11566 P17271 Sp33 ] arcam Ad36 PL etc.

⁴⁴ in tabernaculo – Domini] inv. Ad36

⁴⁵ quemadmodum] sicut

⁴⁶ Domini. Et quemadmodum singule PL Ko62 Sp33 etc. ] singulas Va694

⁴⁷ illius instrumenti vocabantur PL Ko62 Sp33 etc. ] singuli Va694

⁴⁸ ita] sic P17213

⁴⁹ istius libri – particule] inv. P17213

⁵⁰ vel clausule PL Sp33 etc. ] + psalmi dicuntur P17271, om. P17213

⁵¹ intelligentiam quoque spiritualem Ko62 T33 P11566 P17271 ] spiritualem quoque intelligentiam Ad36 Cas129 Va694 PL , quoque spiritualem intelligentiam Sp33 , et P17213

⁵² nomen sortitur] sic nomintur P17213

⁵³ illud instrumentum Sp33 etc. ] inv. Ko62 P17213

⁵⁴ decacordum Ad36 Cbg150 T33 P11566 P17213 Sp33 etc.] decachordum PL etc.

⁵⁵ ita et singule... liber iste PL Ko62 Sp33 etc. ] distinguntur. Est autem instrumentum illud decacordum quia Va694

⁵⁶ et Ad36 etc.] legis P17213

⁵⁷ sicut illud instrumentum PL Ko62 Sp33 etc. ] sicut instrumentum illud P17213, a superiorum Va694

⁵⁸ liber iste PL Sp33 etc. ] inv. P17213 P17271 (super ras.)

⁵⁹ docet] + nos P17213

⁶⁰ a superiori ... pro terrenis sed PL Cbg150 P17271 Ko62 Sp33 etc. ] quia docet operari Va694

⁶¹ que sursum sunt PL Ko62 Sp33 etc. ] om. Va694 | 2. Psalterium dicitur liber iste a quodam musico instrumento quod ebrayce nablat Grece psalterium. /…/ Latine dicitur organum quod est decacordum et a superiori reddit sonum per manuum tactum. Ab illo autem instrumento ideo nominatur liber iste quia ad vocem illius instrumenti David decantabat psalmos ante arcam Domini in tabernaculo. Et sicut singule melodie illius instrumenti vocabantur psalmi, sic et singule particule istius libri. Spiritualiter etiam bene ab illo instrumento sic nominatur quia sicut instrumentum illud est decacordum, ita iste liber docet observantiam decem mandatorum legis et sicut instrumentum illud reddit sonum a superiori per manuum tactum, sic iste liber docet nos bene operari, non pro terrenis sed pro celestibus que sursum sunt. Ecce quare et unde dicatur psalterium. P17213

^prol.| prol.| {c} Distinctio III. ⁶² {191.55C} Consistit⁶³ autem liber iste in centum⁶⁴ quinquaginta psalmis, non preter altioris significantie rationem. {191.56A} Hic⁶⁵ enim numerus, celeberrimis annotatur⁶⁶ mysteriis.⁶⁷

⁶² Distinctio III Cbg150 ] om. P17213 Cas129 , prima ratio Ad36

⁶³ Consistit ] + Prima ratio rubr. marg.: Va5724 Sp33; rubr. interl.: P11566

⁶⁴ centum Mz205 Ko62 T33 P11566 P17271 Va5724 Sp33 ] + et PL etc.

⁶⁵ Hic ] + Prima ratio Mz205 ( rubr . marg. )

⁶⁶ annotatur ] autem notatur T33 , adnotatur Sp33

⁶⁷ 3.1 Nunc videamus quare in centum quinquaginta psalmis sit compositus. Ideo videlicet quia iste numerus centum quinquaginta magnum designat mysterium quantum ad partes suas P17213

^prol.| {d} Constat enim ex octogenario et septuagenario. Et octogenarius idem significat quod octonarius, et septuagenarius idem quod septenarius. Octonarius vero octavam significat resurrectionis, quia cum sint sex⁶⁸ etates viventium, et septima⁶⁹ morientium, octava etas erit resurgentium: que ex tunc cepit, quando anime quiescere ceperunt in passione Christi ⁷⁰. Per septenarium vero significatur tempus huius vite que septem dierum repetitione agitur.⁷¹

⁶⁸ sex Mz209 Sp33 etc. ] septem P11566

⁶⁹ septima ] VII Cas129 PL

⁷⁰ que ex tunc… passione Christi PL Va5724 (... ceperunt. Hoc est a passione Christi p. corr. marg. ) ] om. Va96 Va5724 (a. corr. ) Cbg150 Ko62 T33 P11566 P17213 P17271 Sp33 Mz205 Mz209

⁷¹ 3.2 Constat enim ex octogenario et septuagenario. Et octogenarius idem significat quod octonarius, et septuagenarius idem quod septenarius. Octonarius octavam significat resurrectionis, quia cum sint sex etates viventium, et septima morientium, octava etas est resurgentium. Per septenarium vero significatur tempus huius vite que septem diebus volvitur. P17213

^prol.| {e}Recte ergo compositus est liber iste in tali⁷² numero psalmorum, cuius partes prefata notant mysteria, quia sic nos in huius vite septenario operari ac vivere docet, ut in octava⁷³ resurrectionis non {191.56B} induamur diploide confusionis sed stola gemine glorificationis. ⁷⁴

⁷² in tali] uitali Ad36 !

⁷³ octava] optava Cas129

⁷⁴ 3.3 Recte ergo compositus est liber iste in tali numero psalmorum, cuius partes prefata notant mysteria, quia sic nos in huius vite septenario operari ac vivere docet, ut in octava resurrectionis non [56B] induamur diploide confusionis sed stola gemine glorificationis. P17213

^prol.| {f}Vel ideo⁷⁵ in hoc numero psalmorum⁷⁶ est compositus quia, ut diximus, hic numerus constat ex octogenario et septuagenario, qui⁷⁷ idem significant⁷⁸ quod octonarius et septenarius.

⁷⁵ Vel ideo ] + Secunda ratio marg. Ad36, rubr. marg. Va5724 Mz205 Sp33 ; rubr. interl. P11566

⁷⁶ palmorum PL Sp33 etc. ] + etiam P17271

⁷⁷ qui] quod Ad36

⁷⁸ significant Cbg150 P17271 Sp33 etc. ]–cat Ad36 Ko62

^prol.| [Augustinus] ⁷⁹ “Octonarius⁸⁰ vero significat Novum Testamentum. Patres enim⁸¹ Novi Testamenti ogdoadi⁸² idest octonario deserviunt. Observant enim octavam diem resurrectionis Christi, idest dominicam” et octavas sanctorum et exspectant⁸³ octavam resurrectionis⁸⁴. {Ko62 f. 1rb}

⁷⁹ Aug. rubr. marg Cbg150 etc.] om. Ad36 Cas129

⁸⁰ Octonarius ] + Augustinus .

⁸¹ enim ] + Augustinus marg. Ad36, rubr. marg. Mz205, rubr. interl. P11566

⁸² ogdoadi ] octo- P11566 Sp33

⁸³ et exspectant Cas129 Cbg150 Mz205 P11566 P17213 P17271 T33 Va5724 Sp33] expectant Ko62, expectantes PL etc.

⁸⁴ resurrectionis ] resurrectionem a . corr. Mz205, p . corr. : resurrectionis diem | 3.4. Vel ideo in hoc numero psalmorum est compositus quia ut diximus hic numerus constat ex octogenario et septuagenario, qui idem significant quod octonarius et septenarius. Octonarius vero signat (!) Novum Testamentum. Patres enim Novi Testamenti ogdoadi idest octonario deserviunt. Observant enim octavam diem resurrectionis Christi, idest dominicam et octavas sanctorum, et exspectant octavam resurrectionis. P17213

^prol.| {g} Per septenarium autem⁸⁵ significatur Vetus Testamentum. Ideo quia Veteris Testamenti Patres ebdoadi⁸⁶, idest septenario serviebant. Observabant enim⁸⁷ septimum⁸⁸ diem, septimam septimanam, septimum mensem, septimum ^/56C/ annum et septimum annum⁸⁹ septime decadis⁹⁰ qui ⁹¹ iubileus dicitur.^d Unde Salomon⁹²: «Da partes⁹³ {191.57A} septem necnon et octo »^e. Et Micheas: «Suscitabimus⁹⁴ super eum⁹⁵ septem pastores⁹⁶ et octo primates»^f. ⁹⁷

^d Liber Quare, appendix II add. 70, CCCM 60 : «Septenarius designat Vetus Testamentum quia antiqui patres septenario servierunt. Observabant enim septimum diem, septimam septimanam, septimum mensem, septimum annum, septimam septimanam annorum.» Cf. ibid., append. I qu. 141 add. 1: «Lex enim per septem iure signatur, quia sub lege positi septimum diem, septimam septimanam, septimum mensem, septimum annum septimae septimanae annorum, quibus iubilaeus vocatur annus celebrabant.» – Cf. Glossa ordinaria (Ps.) § 15 ex Remigio (om. mss.) et ‎Note générale 5.

^e Qo.. 11, 2.

^f Mi.. 5.

⁸⁵ autem Cbg150 Mz205 P11566 P17213 T33 Va5724] vero PL Sp33 etc.

⁸⁶ ebdoadi Cbg150 Mz205 P11566 P17213 P17271 Ko62 T33 Sp33 Va5724 (+ in loco iubilei avec renvoi).] hebdomadi PL

⁸⁷ enim ] om. T33

⁸⁸ eptimum PL Sp33 etc. ] –mam Ko62

⁸⁹ Et septimum annum ] om. Ko62, et .VII. Ad36

⁹⁰ Et septimum... decadis] + marg. scholion Herberti cum figura mutil. : Generalis doctor /... / Quod hic additur ‘Et septimum annum repro[bamus]

⁹¹ qui Ko62 T33 P17271 Sp33 ] quod Ad36, + et PL

⁹² Salomon]+ ait T33

⁹³ partes ] –tem T33

⁹⁴ Suscitabimus PL Sp33 etc.] et praem. Mz205 P11566

⁹⁵ eum Cbg150 Ko62 T33 P17271 Sp33] eos Cas129 PL etc.

⁹⁶ septem pastores ] inv. Ko62

⁹⁷ Per septenarium autem significatur Vetus Testamentum. Ideo quia Veteris Testamenti Patres hebdomadi, idest septenario serviebant. Observabant enim septimum diem septimam septimanam, septimum mensem, septimum [56C] annum, et septimum annum septime decadis, quod iubileus dicitur. /…/ P17213

^marg.| +marg.| {{<sententia Herberti> Observabant enim septimum diem etc. Legitime scilicet et regulariter. Unde quod hic additur de septimo anno septime decadis bene attendenti videbitur forte minus congrue additum cum illius anni, videlicet septimi anni septime decadis, non esset legitima et regularis observantia, etsi forte tamen ita semel acciderit. Verum cum dicitur hic quia observabant septimum diem etc. intelligitur legitime et regulariter. Unde premisit quia Veteris Testamenti patres ebdoadi serviebant. Preterea quis auctenticorum id dixerit videlicet quod observarent septimum annum septime decadis qui iubileus dicitur. Studiosorum lectorum aliquis proferat et doceat nescientes. ^D ^g }}

^g ¶Fons : Scholia magistrorum Parisiensium ad Magnam Glossaturam ; cf. M. Morard , La harpe des clercs, 2008, partie D.58, p. 1480-1568 ; cf. infra Glossa magna (Ps. 89, 9.XI).

^D ¶Codd. : Cbg150 V96, om. cett.

^prol.| {h} Bene igitur hic liber in hoc numero psalmorum est editus, cuius partes utriusque Testamenti significant doctrinam, ut per hoc ostendatur in hoc libro utriusque Testamenti contineri mandata. ⁹⁸

⁹⁸ 3.5 = P17213

^prol.| {i} Distinctio IV. ⁹⁹ [Augustinus] ¹⁰⁰ “Distinguitur¹⁰¹ autem liber iste¹⁰² per tres quinquagenas, quibus tres status christiane religionis significantur, quorum primus est in penitentia, secundus in iustitia, tertius in laude vite eterne. Quocirca prima quinquagena terminatur in penitentia, scilicet¹⁰³ «Miserere mei Deus»¹⁰⁴; secunda in iustitia scilicet¹⁰⁵, «Misericordiam et iudicium cantabo tibi Domine»^h; tertia in laude vite eterne, scilicet¹⁰⁶ «Omnis spiritus laudet Dominum»ⁱ ^/57B/." Et quia hec tria¹⁰⁷ docet David in libro hoc¹⁰⁸, ideo hec¹⁰⁹ triplex fit psalmorum¹¹⁰ distinctio. ¹¹¹

^h Ps. 100.

ⁱ Ps. 150.

⁹⁹ Distinctio IV Cbg150 ] om. Cas129

¹⁰⁰ Aug. Ad36 Cbg150] om. Cas129

¹⁰¹ Distinguitur ] + Augustinus rubr . marg. : Va5724 Mz205 ; rubr . interl .: P11566

¹⁰² iste] + et P17271

¹⁰³ scilicet] om. Cas129

¹⁰⁴ Deus ] + secundum etc. PL

¹⁰⁵ scilicet Cas129 Cbg150 Ko62 P11566 P17213 P17271 Sp33 ] om. PL etc.

¹⁰⁶ scilicet Cbg150 etc.] om. Cas129

¹⁰⁷ tria Cbg150 P11566 P17213 Va5724 ] ita PL etc.

¹⁰⁸ libro hoc Cbg150 Cas129 PL etc.] inv. Ad36 Ko62 T33 P17213 P17271 Sp33

¹⁰⁹ ideo hec Cbg150 Mz205 P17271 PL etc. ] hic T33

¹¹⁰ fit psalmorum Cbg150 Cas129 PL etc.] inv. P11566 P17271 Ko62 T33 Sp33

¹¹¹ 4. Vel etiam ideo in hoc numero est compositus intellectus (?) quia hic liber per tres quinquagenas distinguitur ut ille numerus ex tribus quinquagenariis constat. Per illas vero tres quinquagenas tres status christiane religionis signantur quorum primus est in penitentia, secundus in iustitia, tertius in vita eterne. In figura igitur horum trium statuum prima quinquagena finitur in penitentia, scilicet ibi «Miserere mei Deus»; secunda in iusticia scilicet in «Misericordiam et iudicium cantabo tibi, Domine»; tercia in laude que erit in vita eterna, scilicet «Omnis spiritus laudet Dominum.» Et quia hec tria docet David in hoc libro, ideo hoc opus tribus distinguitur quinquagenis. P17213

^prol.| {j} Distinctio V. [Remigius] ¹¹² Notandum¹¹³ quoque hanc Scripturam plus ceteris in¹¹⁴ ecclesiasticis frequentari officiis^j. Quod ideo fit¹¹⁵ quia in hoc libro consummatio est¹¹⁶ totius theologice pagine.¹¹⁷

^j Cf. Maître Bérenger, In Ps., prol. § 4 = Beda (pseudo), De Psalmorum libro exegesis, præfatio altera, PL 93 (1862), 483B-484A): «Sciendum hanc prophetiam, id est Psalterium, ideo plus omnibus aliis in Ecclesia frequentari, quia plura de Christo et christiana religione continet mysteria, et quia a patribus Veteris Testamenti in simili usu sit habita.»

¹¹² Distinctio V Cbg150 ] Remigius Cas129 , + prima ratio marg. Ad36

¹¹³ Notandum ] + Prima ratio rubr . marg. : Mz205 Sp33; rubr. interl .: P11566 ; + Remigius rubr. marg. : Sp33 Va5724 Mz205; rubr. interl.: P11566

¹¹⁴ in Ad36 Va97 Va694 Sp33 etc . ] om. Urb19

¹¹⁵ Quod ideo fit Ad36 PL Sp33 etc. ] Idem .s. Cbg150

¹¹⁶ consummatio est Ad36 P17271 Sp33 etc. ] inv. Ko62

¹¹⁷ 5.1 Post hec videndum est quare plus ceteris scripturis ista in ecclesiasticis frequentetur officiis. P17213

^prol.| {k} Hic enim describuntur premia bonorum, supplicia malorum, rudimenta¹¹⁸ incipientium, progressus proficientium, perfectio pervenientium, vita activorum, speculatio contemplativorum. ¹¹⁹

¹¹⁸ rudimenta PL Sp33 etc. ] + idest nutra Va5724 ( marg. )

¹¹⁹ 5.2 Sciendum est igitur hoc ideo fieri quia in hoc libro clare describuntur premia bonorum, supplicia malorum, profectus imperfectorum, /…/ vita activorum, speculatio contemplativorum. P17213

^prol.| {l} Hic etiam docetur quid peccatum auferat¹²⁰, quid penitentia restituat, quid penitens peccati conscius dicat, scilicet^k : «Domine ne in furore tuo arguas me¹²¹» etc. , et alibi^l : «Miserere mei, Deus secundum magnam misericordiam tuam¹²²» etc.¹²³ Et quid per penitentiam assequatur¹²⁴ subiungit^m : «Docebo iniquos vias {191.57C} tuas et impii ad te convertentur¹²⁵». Per quod ostenditur nulli quantumcumque delinquenti de venia ac¹²⁶ misericordia Dei fore diffidendum, assumpta penitendi humilitate.¹²⁷

^k Ps 6.

^l Ps.50.

^m Ps 50, 15

¹²⁰ auferat PL Sp33 etc. ] afferat Ko62

¹²¹ me PL Sp33 etc. ] om. Va5724

¹²² secundum… tuam ] om. P11566 | magnam…. tuam ] om. Ko62 | misericordiam tuam] om. T33 P17213 Va5724 | tuam ] om. Mz205

¹²³ etc. Cbg150 P11566 T33 P17213 Mz205 Va5724 Ko62 Sp33 ] om. PL etc.

¹²⁴ assequatur PL Sp33 etc. ] subsequatur Ko62

¹²⁵ et impii… convertentur PL Sp33 etc. ] etc. P11566 P17213

¹²⁶ ac Cbg150 Mz205 Ko62 T33 P11566 P17213 Va5724 Sp33 ] + de PL etc.

¹²⁷ 5.3 etiam docetur quid peccatum auferat, quid penitentia restituat, quidque penitens, peccati conscius, dicat scilicet: « Domine ne in furore tuo arguas me » etc.; et alibi: « Miserere mei, Deus secundum magnam » etc., et quid per penitentiam adeptus fuerit. Docet subdens: « Docebo iniquos vias tuas » etc. et alibi « Cinerem tanquam panem manducabam » per quod ostenditur nulli quantumcunque deliquerint de venia ac Dei misericordia fore diffidendum si penitere velit. P17213

^prol.| {m} Cum enim cernimus David homicidam et adulterum per penitentiam factum doctorem atque¹²⁸ prophetam, nulli penitentiam agenti¹²⁹ locus diffidencie relinquitur. Sicut et ex¹³⁰ Sauli conversione, eiusdemque in apostolum promotione de Dei misericordia plene certificamur. Unde et Epistolis eius plus quam aliorum, sicut prophetia David Ecclesia in officiis utitur. Ideo¹³¹ quoque hec prophetia in frequentiori usu habetur quia inter alias dictorum excellit apertioneⁿ.¹³²

ⁿ Fons : H IERON ymus, In Is. , Prol., CCSL 73, l. 13.

¹²⁸ atque PL Sp33 etc. ] et Ko62

¹²⁹ agenti Cbg150 Mz205 P11566 Va5724 Sp33 ] agendi PL etc.

¹³⁰ ex Cbg150 Ko62 Mz205 P11566 Va5724 Sp33 ] de PL etc.

¹³¹ Ideo ] + Secunda ratio rubr . marg. : Va5724 (Tercia r.) Mz205 Sp33 (.II.) ; rubr . interl .: P11566

¹³² 5.4 Cum enim videmus David homicidam et adulterum per penitentiam factum predicatorem magnam nobis penitentiam agentibus spes venie promittitur. /…/ Ideo etiam in frequentiori usu habetur quia hec prophetia inter ceteras excellit. P17213

^prol.| {n} Ea quippe que alii prophete obscure et quasi per enigmata dixerunt {191.57D} de passione et resurrectione Christi, et eterna genitura et de ceteris mysteriis¹³³, David prophetarum excellentissimus¹³⁴ evidentissime aperuit, ut magis videatur evangelizare quam prophetare.¹³⁵

¹³³ mysteriis Cbg150 PL Sp33 etc. ] mysteriis Mz205 P11566 P17213

¹³⁴ excellentissimus Cbg150 Mz205 Ko62 T33 Va5724 Sp33 ] + ita PL etc., + ita audenter P11566

¹³⁵ 5.5 Ea enim que alii prophete obscure et quasi per enigmata predixerunt de passione et resurrectione Christi, et eterna genitura et de ceteris mysteriis, David prophetarum evidentissime aperuit, ut magis videatur preterita narrare quam futura predicere P17213

^prol.| <Accessus in librum>

^prol.| {o} Distinctio VI. ¹³⁶ His consideratis intueri restat quis¹³⁷ titulus, que sit¹³⁸ materia, que intentio, quis modus tractandi. ¹³⁹ ¹⁴⁰

¹³⁶ Distinctio VI Cbg150 (mutil.) ] om. Cas129 etc.

¹³⁷ quis PL Sp33 etc. ] quid Ko62

¹³⁸ que sit Cbg150 T33 P17271 P11566 Sp33 ] + eius Cas129 PL etc., quid fit Ko62

¹³⁹ 6.0 His consideratis consequenter est intuendum que sit materia et intentio, quis titulus, quis modus tractandi. Materia igitur huius libri est Christus integer, idest caput et corpus, sponsus et sponsa idest Christus et Ecclesia. Intentio vero prophete est in hoc libro nos in Adam deformatos, Christo novo homini conformare.

¹⁴⁰ P17213

^prol.| {p} Est itaque¹⁴¹ titulus talis: Incipit ¹⁴² Liber hymnorum vel soliloquiorum prophete ¹⁴³ de Christo . ¹⁴⁴

¹⁴¹ itaque ] namque Mz206

¹⁴² Incipit ] om. Ko62 , + Cassiodurus rubr . interl . P11566

¹⁴³ prophete PL Sp33 etc. ] om. Mz206, + David Va97 P15205

¹⁴⁴ Est autem titulus talis: I NCIPIT LIBER IMNORUM VEL S OLILOQUIORUM D AVID [ cancel. al. m. post. ] PROPHETE DE C HRISTO . P17213

^prol.| {q} Liber ¹⁴⁵ dicit, et non libri¹⁴⁶, contra illos qui dicebant plures esse libros¹⁴⁷ propter quinque psalmorum distinctiones que fiunt per «fiat fiat». Quibus Hieronymus quoque¹⁴⁸ consentit sed hec illorum invalida¹⁴⁹ est ratio. Licet enim quinque sint distinctiones non tamen ideo quinque libri sunt dicendi¹⁵⁰, sicut plures {191.58A} distinctiones sunt¹⁵¹ epistolarum Pauli, et tamen unus liber. Ex verbis quoque ipsius David hoc clarescit¹⁵², qui in Christi persona loquens ait : «In capite libri scriptum est de me.» ‘Libri’ ait, non librorum, unum librum, et¹⁵³ non plures fore significans. Inde etiam in Actibus apostolorum dicitur¹⁵⁴ : «Sicut scriptum est in libro Psalmorum», non dixit libris. Itaque liber unus est¹⁵⁵, quamvis Hieronymus ¹⁵⁶ quinque esse dicat, propter quinque distinctiones. ¹⁵⁷

¹⁴⁵ Liber ] + Cassiodorus Mz205 ( rubr . marg. )

¹⁴⁶ libri ] P17271 [ab hinc nondum contuli]

¹⁴⁷ esse libros Cbg150 Ko62 T33 Mz205 P11566 Va5724] inv. PL etc.

¹⁴⁸ Hieronymus quoque T33 Va5724 Mz205 P11566] inv. PL Ko62 Sp33 etc.

¹⁴⁹ invalida C Ko62 Sp33 ] nulla T33 P11566, non valida Cas129 PL etc.

¹⁵⁰ sunt dicendi PL etc. ] inv. Ko62 Sp33

¹⁵¹ distinctiones sunt Cbg150 Mz205 Va5724 ] inv. PL Sp33 (collationné jusque là) etc.

¹⁵² hoc clarescit] clarescit hic Cas129

¹⁵³ et PL etc. ] om. Cbg150 Ko62

¹⁵⁴ dicitur PL etc. ] om. Cbg150 Ko62

¹⁵⁵ liber unus est] unus ut ait Hylarius liber est Cbg150 Ko62 , + ut ait Hylarius P11566

¹⁵⁶ Hieronymus Cbg150 Mz205 P11566 Va5724 ] Hieronymus PL etc.

¹⁵⁷ L IBER dicit contra illos qui dicebant quinque esse libros iuxta quinque distinctiones que fiunt per « fiat fiat » . /…/ Set hec nulla ratio est. Licet enim quinque sint distinctiones non tamen quinque libri, sicut sunt quinque distinctiones epistolarum Pauli, tamen unus liber. Hoc etiam ipse David indicat cum ait: « In capite libri scriptum est de me. » ‘Libri’ ait, non librorum; per hoc ostendit unum esse librum et non plures. Inde etiam in Actibus apostolorum dicitur: « /…/ In Libro Psalmorum » , non libris. Est igitur unus liber /…/ P17213

^prol.| {r} Sequitur¹⁵⁸ Hymnorum ¹⁵⁹ vel soliloquiorum . Hymnus¹⁶⁰ est laus Dei cum cantico. Canticum est exsultatio¹⁶¹ mentis habita de¹⁶² eternis, in vocem¹⁶³ prorumpens. Bene ergo dicitur liber iste¹⁶⁴ hymnorum quia docet nos laudare Deum cum exsultatione¹⁶⁵ habita de eternis: ^/58B/ et hoc non modo¹⁶⁶ corde, verum etiam voce ut «Qui audit dicat: Veni^o» et ‘Cortina cortinam ducat’¹⁶⁷ ^p et «Fontes nostri deriventur foras»^q.¹⁶⁸

^o Apc. 22, 17.

^p Fons : « Cortina cortinam ducat » : Sententia ex Ex. 26, 1-6 et Ex. 36, 1-13: «Feceruntque omnes corde sapientes ad explendum opus tabernaculi cortinas decem de bysso retorta et hyacintho et purpura coccoque bis tincto opere vario et arte polýmita quarum una habebat in longitudine viginti octo cubitos et in latitudine quatuor una mensura erat omnium cortinarum coniunxitque cortinas quinque alteram alteri et alias quinque sibi invicem copulavit fecit et ansas hyacinthinas in ora cortinae unius ex utroque latere et in ora cortinae alterius similiter ut contra se invicem venirent ansae et mutuo iungerentur unde et quinquaginta fudit circulos aureos qui morderent cortinarum ansas et fieret unum tabernaculum». – La formule non littérale est caractéristique de Pierre Lombard et de son influence dont elle est une des signatures. On la retrouve dans le Verbum abreviatum de Pierre le Chantre (RB-6447) et même chez Jacques de Vitry , Historia occidentalis, c. 6 (p. 95.14-15, non identifié). [MM2022]

^q Prv. 5, 16 : «Deriventur fontes tui foras et in plateis aquas tuas divide».

¹⁵⁸ Sequitur ] om. Va5724 Ko62

¹⁵⁹ Hymnorum PL Cbg150 etc. ] himpnorum Va5724 (et sic deinceps), + Augustinus rubr. interl.: P11566

¹⁶⁰ Hymnus ] + Augustinus rubr. marg.: Va97 Va694 Va5724 Mz205

¹⁶¹ exsultatio ] exult- Cbg150 Va5724

¹⁶² de ] pro Va694

¹⁶³ vocem ] + significatur autem Va694

¹⁶⁴ dicitur-liber iste PL Cbg150 etc. ] inv. T33 P11566

¹⁶⁵ exsultatione PL ] exultatione Cbg150 Va5724 P11566

¹⁶⁶ modo Va5724 Cbg150 Ko62 T33 Mz205 P11566 ] tantummodo PL etc.

¹⁶⁷ cortinam ducat Va5724 Cbg150 Ko62 T33 Mz205 P11566 ] inv. PL etc.

¹⁶⁸ 6.3 Sequitur I MNORUM /…/ Imnus est laus Dei cum cantico. Canticum est exsultacio mentis de supernis habita in vocem prorumpens. Bene ergo dicitur liber iste L IBER I MNORUM quia hec Sacra Doctrina nos Deum laudare docet cum exultacione habita de eternis, et hoc non modo corde, verum etiam voce ut « Qui audit dicat: Veni » et ‘Cortina cortinam ducat’. /…/ Vel S OLILOQUIORUM . P17213

^prol.| Et sunt isti hymni apud Hebreos metrice scripti: quod in translatione¹⁶⁹ servari non potuit.

¹⁶⁹ translatione ] + nostra P11566

^prol.| {s} Distinctio VII.¹⁷⁰ Vel Soliloquiorum . Hic¹⁷¹ videndum est quid sit prophetia et quibus modis fiat et secundum que tempora. Est¹⁷² igitur ‘prophetia inspiratio, vel revelatio divina, rerum eventus immobili veritate denuntians ^r.’ Unde prophetia visio, propheta videns dicitur ^s. ¹⁷³

^r prophetia…denuncians ] Cassiodorus , Expositio Psalmorum, præf., c. 1, CCSL 97, p. 7.2; sur la réception de cette définition, voir La Harpe des clercs, ‎XIII.Note générale 7.

^s propheta… videns ] Voir La Harpe des clercs, ‎XIII.Note générale 7B.

¹⁷⁰ Distinctio VII Cbg150

¹⁷¹ Hic ] Sic Mz205 ; + Prima ratio Va5724 ( rubr . marg. ) ; + Cassiodorus Mz205 ( rubr . marg. ) ; + Ieronimus P11566 ( rubr . interl .)

¹⁷² Est ] + Cassiodorus rubr. marg.: Va5724, rubr. interl.: P11566

¹⁷³ 7.1 Hic videndum est quid sit prophetia et quibus modis fiat prophetia. /…/ Est igitur prophetia inspiratio divina que rerum eventus inmobili veritate denunciat. /…/ P17213

^prol.| {t}Fit¹⁷⁴ autem¹⁷⁵ quatuor modis: per facta¹⁷⁶, per dicta, per ea que videntur dici vel fieri, idest per sompnia¹⁷⁷ et visiones. Per facta ut per arcam¹⁷⁸ Nohe¹⁷⁹ que significat¹⁸⁰ Ecclesiam, et sicut per sartaginem ferream inter prophetam Ezechielem et civitatem¹⁸¹ positam^t; ‘per ^/58C/ dicta, ut per ea que angeli dixerunt ¹⁸² Habrae ¹⁸³ et aliis fidelibus’ ut: «In semine tuo benedicentur omnes gentes»^u et huiusmodi; ‘per visiones sicuti factum est Ieremie ¹⁸⁴ qui vidit ollam succensam a facie aquilonis’ et sicut Moysi qui vidit rubum ¹⁸⁵ ardere qui non consumebatur, et Ezechiel qui ¹⁸⁶ vidit rotam in medio rote ^v ; per sompnia,¹⁸⁷ ut per sompnium Nabuchodonosor¹⁸⁸ qui vidit lapidem de monte sine manibus precisum.^w’ Quod autem fuit sompnium regi, fuit prophetia Danieli. Et per sompnium Pharaonis, qui vidit septem boves et septem spicas, quod fuit prophetia Ioseph¹⁸⁹ spiritualiter intelligenti.¹⁹⁰

^t Cf. Ez. 4, 3.

^u Gn. 22, 18.

^v Ez. 10, 16.

^w Dn. 2, 34-35.

¹⁷⁴ Fit ] + Cassiodoris Mz205 (rubr . marg. )

¹⁷⁵ autem ] + prophetia Mz205 ( al. m. marg. ) P11566

¹⁷⁶ facta Va5724 Cbg150 Ko62 T33 P11566 ] + vel PL etc.

¹⁷⁷ sompnia Va5724 ] somnia PL

¹⁷⁸ archam Cbg150 Va5724 Ko62 T33 ] arcam PL etc.

¹⁷⁹ Nohe Va5724 ] Noe PL Cbg150 etc.

¹⁸⁰ significat Va5724 ( p . corr. ) Cbg150 ] significabat PL etc.

¹⁸¹ civitatem ] + Iherusalem Va5724 ( sec. m. interl .)

¹⁸² angeli dixerunt ] inv. Ko62

¹⁸³ Habrae Va5724 ] Habrahe Mz205 Ko62, Abrahe PL (Abrahae) Cbg150 etc.

¹⁸⁴ Ieremie PL etc. ] Ihremie Cbg150

¹⁸⁵ rubum ] rubrum P11566

¹⁸⁶ qui Va5724 ] om. PL Cbg150 etc.

¹⁸⁷ sompn- Va5724 Cbg150 Mz205 et sic deinceps ] somnia PL etc.

¹⁸⁸ Nabuchodonosor PL T33 Mz205 P11566 ] Nabugodonosor Va5724 Cbg150 Ko62

¹⁸⁹ Ioseph] Yosep Va5724

¹⁹⁰ 7.2 Fit autem prophetia quatuor modis: per facta, per dicta, per visiones et per somnia. Per facta ut per archam Noe que Ecclesiam significabat, et sicut per sartaginem ferream inter prophetam Ezechielem et civitatem positam; per dicta ut: « In semine tuo benedicentur omnes gentes » ; per visiones, ut « Quid tu vides Yeremia? Ollam succensam ego video a facie aquilonis » g /f. 4ra/ vel quod rubus a Moyse visus est ardere /…/; per somnia ut de lapide sine manibus de monte exciso quod vidit Nabuchodonosor. Hoc autem quod fuit somnium regi, prophetia fuit Danieli. /…/ P17213

^marg.| +marg.| {{<sententia Herberti> Et sicut Moysi etc. Vide quia exemplum hoc minime congruere videatur. Constat enim secundum doctores quod ista Moysi visio corporalis fuit et sic cadit in illam speciem prophetie que per facta. Unde nec ab aliquo doctorum inducitur exemplum hoc ; in spiritualis visionis exemplum. Quia quotquot corporaliter ita fuisse ut Moyses vidit contestantur. Inter quos Ambrosius super Exameron sic. Deus volens ostendere sue operationis miraculum quo Moysen ad obediendi studium provocaret atque ad fidem inflammaret eius affectum in igne visus in rubo est in rubo et rubus non exurebatur sed tantum splendere ignis specie videbatur ^x . Actum igitur munus ignis vacabat, alterum operebatur. Vacabat exustionis vis, operabatur illuminationis. Ideo stupebat Moyses quia contra naturam suam ignis non exurebat rubum qui etiam vehementiorem materiam consuevit exurere. Sed Domini ignis illuminare solet, exurere non solet. Item Isidorus in Septimo Ethymologiarum Prophetie autem genera etc. sequitur: alii tria genera visionum dixerunt. Unum secundum oculos corporis, sicut vidit Abraham tres pueros sub ilice Mambre et Moyses ignem in rubo et discipuli transfiguratum Dominum. Alterum secundum spiritum quo imaginamur ea que per corpus sentimus ut Petrus discum ^y et Isaias vidit Dominum. Tertium autem genus visionis est quod neque corporeis sensibus neque illa parte anime qua corporalium rerum imagines capiuntur sed per mentis intuitum veritas intellecta conspicitur sicut Daniel mente preditus vidit quod Balthasar corpore viderat. Ecce quia secundum doctores patet quod et etiam corporaliter ardere, corporaliter viderit. Et stupebat ob id. Lege doctores alios et vide quod id ipsum contestentur hoc etiam annectendum quod modernorum glossatorum nemo istud de Moye exemplum sic posuerit. ^E }}

^x Cf. Ex. 3, 2 Ex. 3, 2 .

^y Cf. Act. 10, 11 : « ... vas quoddam... » Act. 10, 11 .

^E ¶Codd. : Cbg150 V96

^marg.| +marg.| {{<scholion>. – De monte ¹⁹¹ idest de ¹⁹² Iudeis ¹⁹³ , Ioannis 4 : «Salus ex iudeis est». ^F }}

^F ¶Codd. : V96 (34), P15204 (59)

¹⁹¹ De monte V96] om. P15204

¹⁹² de] ex P15204

¹⁹³ Iudeis] + unde P15204

^marg.| +marg.| {{<scholion Herberti> – idest Iudeis, unde in Ioanne ^z : «Salus ex Iudeis est». Et sic in malo ponitur. Vel in bono exponitur de beata Virgine. ^G }}

^z Io. 4, 22.

^G ¶Codd. : Ars27 [35]

^marg.| +marg.| {{<scholion Herberti> – Sic lapis idest Christum; de monte, idest de superbia Iudeorum sine manibus, idest sine virili operatione vel mixtione. ^H }}

^H ¶Codd. : Chi5 [1vam8].

^prol.| {u}Preter hec¹⁹⁴ est¹⁹⁵ alius prophetie modus, ceteris dignior¹⁹⁶, quando scilicet ex sola Spiritus Sancti inspiratione, {191.58D} remoto omni exteriori amminiculo¹⁹⁷ facti vel dicti vel visionis vel sompnii, prophetatur. Hoc modo prophetavit David, scilicet solius Spiritus Sancti instinctu. Unde in sequenti^aa: «Audiam quid loquatur in me Dominus Deus». Propterea Soliloquium dicitur quasi solius Spiritus Sancti eloquium; licet enim et in titulis et in psalmis quibusdam alludat¹⁹⁸ diversis historiis¹⁹⁹, tamen ex eis nil didicit, sed in eis quod²⁰⁰ per Spiritum Sanctum ante cognoverat, figurari intellexit. ²⁰¹

^aa Ps. 84, 9

¹⁹⁴ hec ] hee T33

¹⁹⁵ est Va5724 Cbg150 ] + et PL etc.

¹⁹⁶ alius... dignior ] ceteris dignior alius [alii a . corr. ] scilicet prophetie modus P11566

¹⁹⁷ amminiculo Va5724 Cbg150 (amin-) P11566 ] adminiculo PL etc.

¹⁹⁸ alludat PL etc. ] alludatur Cbg150

¹⁹⁹ diversis historiis ] inv. Ko62 , diversis hystoriis Cbg150 P11566

²⁰⁰ quod ] qi Va5724

²⁰¹ 7.3 Alia ex sola Spiritus Sancti inspiratione /…/. Hoc modo prophetavit David, scilicet solius Spiritus Sancti instinctu <remoto> aliquo1725* exteriori amminiculo. Unde /…/ SOLILOQUIUM dicitur quasi solius Spiritus Sancti eloquium; licet enim et in titulis et in psalmis quibusdam alludat diversis historiis, tamen ex eis nil didicit, set in eis quod per Spiritum Sanctum ante cognoverat, figurari intellexit. P17213

^marg.| +marg.| {{<sententia Herberti> Preter hec etc. Vide hic et attende. Cum enim supra distincti sint quatuor modi prophetandi, secundo modo, scilicet per dicta, quomodo et angeli prophetaverunt, videtur et David prophetasse. Angeli enim prius sola Spiritus Sancti inspiratione omnes (?) sine omni exteriori adminiculo interius illustrati sunt ²⁰² . Et postea erumpentes in vocem per dicta fidelibus prophetaverunt ut Abrahe, Loth, Zacharie et Marie. Simili modo et David prophetasse videtur. Aut si aliter et dignius propheta videtur David quam ipsi angeli, discernat qui novit. ^I }}

^I ¶Codd. : Cbg150 (10vb) V96 .

²⁰² sunt C ] fuisse Va96

^prol.| {v} Vel soliloquia dicuntur quasi sola de Christo eloquia; alii namque obscure, et quasi per enigmata prophetarunt de Christo²⁰³: Iste vero David, quod ²⁰⁴ et de incarnatione et de passione et de eterna genitura²⁰⁵ et de resurrectione, evidentissime disseruit; et ideo dicitur {191.59A} Liber soliloquiorum. ²⁰⁶

²⁰³ et quasi per enigmata prophetarunt (-taverunt Cbg150 ) de Christo Va5724 Mz205 PL ] et quasi per enigmata de Christo prophetaverunt Ko62 T33 , de Christo et quasi per enigmata prophatarunt P11566

²⁰⁴ quod PL etc. ] om. Cbg150 T33 Mz205 P11566

²⁰⁵ eterna genitura ] inv. Ko62

²⁰⁶ 7.4 Vel soliloquia dicuntur quasi sola de Christo eloquia; alii namque obscure et quasi per enigmata de Christo prophetaverunt: Iste vero David et de incarnatione et de passione et de resurrectione et de eterna genitura, evidentissime disseruit; et ideo dicitur L IBER SOLILOQUIORUM . P17213

^prol.| {w} Sicut autem prophetia diversis fit²⁰⁷ modis, ita etiam secundum diversa²⁰⁸ tempora²⁰⁹. Est enim²¹⁰ prophetia alia de presenti, alia de preterito, alia de futuro. De presenti ut Elisabeth : «Unde hoc mihi²¹¹ ut²¹² veniat mater Domini mei ad me²¹³ ^ab?» De preterito ut Moyses^ac: «In principio creavit Deus celum et terram»²¹⁴. De futuro ut «Ecce virgo concipiet» etc. ^ad Et fit prophetia per bonos²¹⁵, ut per Isaiam²¹⁶, Ieremiam²¹⁷ et alios. Et per malos, ut per Balaam, Caipham²¹⁸ et alios²¹⁹.

^ab Luc. 1 Luc. 1

^ac Gen. 1, 1 Gen. 1, 1 .

^ad Is. 7, 14 Is. 7, 14 .

²⁰⁷ fit Va5724 C T33 Mz205 P11566 ] fuit PL etc., sit P17213

²⁰⁸ diversa] + editus P17213

²⁰⁹ Sicut... tempora] om. P17213* (compl. marg. alia m.)

²¹⁰ enim Va5724 C Mz205 P11566 ] etiam Ko62 , autem PL etc.

²¹¹ michi PL Va5724# etc. ] om. C Ko62 T33 (pr. m.)

²¹² ut C PL etc. ] quod Va5724 Mz205

²¹³ veniat… ad me ] mater Domini mei ( om. Ko62 ) ad me veniat Ko62 T33 P11566 P17213 Mz205 (veniat ad me)

²¹⁴ et terram] + etc. T33

²¹⁵ prophetia – per bonos ] inv. Ko62

²¹⁶ Ysaiam Va5724 etc. ] Isaiam Ko62

²¹⁷ Ieremiam PL etc. ] Iheremiam C

²¹⁸ Caipham Va5724 etc. ] Caypham C Ko62 Mz205, Chaipham T33

²¹⁹ 7.5 Sicut autem prophetia diversis fit modis, ita etiam secundum diversa editur tempora 1741 . Est enim prophetia alia de presenti, alia de preterito, alia de futuro. De presenti ut Elisabeth: « Unde hoc ut mater Domini ad me veniat g ? » De preterito ut Moyses: « In principio creavit Deus celum et terram » 1742 . De futuro ut « Ecce virgo concipiet » etc. /…/ P17213

^prol.| {x} Item prophetia alia est²²⁰ secundum prescientiam Dei²²¹, quam necesse est omnibus modis impleri, etiam secundum tenorem horum²²² verborum, ut^ae «Ecce virgo concipiet», alia²²³ secundum comminationem, ut «Quadraginta dies sunt et Ninive subvertetur»^af {191.59B} , que non secundum verborum superficiem, sed tacite intelligentie significatione impletur. ^ag ²²⁴

^ae Is. 7, 14.

^af Ion. 3, 4.

^ag Cf. Pseudo CHRYSOSTOMUS, Opus imperfectum in Matthaeum, Burgundio de Pisa translatio, hom. 1, § 23, PG 56, 634: «Prophetia autem alia est ex prescientia et hec immutabilis, ut hec Ecce virgo concipiet. Alia ex iudicio operum, et hec solet mutari secundum quod verba sonant, non secundum intellectum, ut Adhuc quadraginta dies et Ninive subvertetur, subintelligimus: nisi peniteat…»; N.B. Ce passage est omis, avec tout les n° 22-23 par le ms. BAV, Vat. lat. 386 (Paris, v. 1300-1315), f. 93ra.

²²⁰ est ] om. PL

²²¹ Dei PL etc. ] om. Cbg150 Ko62 T33

²²² horum Va5724 Mz205] om. PL Cbg150 etc.

²²³ sequentia def. in CbG150 (ff. mutil.)

²²⁴ Item prophetia... impletur] om. P17213

^prol.| {y} Sequitur²²⁵ Prophete : per excellentiam, cum dicitur Propheta sine adiectione proprii nominis intelligitur David, ut cum dicitur Apostolus intelligitur Paulus, et Urbs Roma.²²⁶

²²⁵ Sequitur ] om. Ko62

²²⁶ 8.1 Sequitur D AVID 1744 PROPHETA : /…/ Hec dicit quia dixerunt aliqui quosdam alios psalmorum auctores, eo quod nomina eorum in titulis contineantur, ut Psalmus Asaph /…/ et Psalmus filiorum Chore; set potius propter mysterium huiusmodi nomina in titulis posita sunt, non quia psalmos illi ediderint. P17213

^prol.| {z}Sed²²⁷ hec²²⁸ dicit²²⁹ contra quosdam qui dixerunt plures fuisse psalmorum scriptores, vel²³⁰ auctores²³¹, eo quod nomina eorum²³² in titulis habeantur, ut Asaph, Heman²³³, Ethan et Idithum²³⁴, quod pro mysteriorum²³⁵ significatione que ex interpretationibus nominum percipitur factum esse²³⁶ in libro ostendemus. Non ergo²³⁷ illi auctores Psalmorum fuerunt²³⁸, sed positio nominum rationi servit mysteriorum. ²³⁹

²²⁷ Sed Va5724 ] om. cet.

²²⁸ Hec ] Hoc Mz205 P11566

²²⁹ dicit ] dixit Ko62, autem praem. mss. praeter Va5724

²³⁰ scriptores vel ] om. P11566

²³¹ vel auctores ] om. Ko62 # T33

²³² nomina eorum Va5724 Ko62 Mz205 P11566 ] inv. PL etc.

²³³ Heman ] Eman et Va5724 Ko62 T33 Mz205 P11566

²³⁴ et Idithum ] Ydithum Ko62 , Idithum Va5724 T33 P11566

²³⁵ mysteriorum ] mister- Va5724 P11566

²³⁶ esse ] fuisse Ko62

²³⁷ ergo ] igitur P11566

²³⁸ psalmorum fuerunt ] inv. Ko62 T33 P11566

²³⁹ 8.2 Quidam vero volunt quod sit ibi solummodo P ROPHETE et dicitur per exellentiam sicut ‘Apostolus’ Paulus et ‘Urbs’ Roma, ita cum absolute dicitur ‘Propheta’ David intelligitur. P17213

^prol.| {aa} De Christo. Ecce de quo agunt soliloquia, de Christo toto²⁴⁰ idest de²⁴¹ capite et corpore.²⁴²

²⁴⁰ toto Christo ] inv. Ko62

²⁴¹ de] om. Va5724 T33

²⁴² De Christo… et corpore ] om. P11566 ; P17213 : cf. supra § 6

^prol.| {bb} {191.59C} Materia²⁴³ itaque huius libri²⁴⁴ est totus Christus²⁴⁵, scilicet sponsus et sponsa.

²⁴³ Materia ] + Cassiodorus rubr . marg. Va5724

²⁴⁴ huius libri ] inv. Ko62 T33 P11566

²⁴⁵ totus Christus ] inv. Ko62 P11566

^prol.| {cc} Intentio: homines, in Adam deformatos, Christo novo homini conformare²⁴⁶.

²⁴⁶ conformare PL ] reformare Ko62² (super rasuram)

^prol.| {dd} Modus²⁴⁷ tractandi talis est. Quandoque agit de Christo secundum caput, aliquando ²⁴⁸ secundum corpus, aliquando secundum utrumque ²⁴⁹ . De Christo autem agit ²⁵⁰ secundum caput ²⁵¹ tribus modis . Quandoque secundum divinitatem ut « Tecum principium » ^ah , aliquando ²⁵² secundum humanitatem ut « Ego dormivi et sompnum cepi » ^ai ; aliquando per transsumptionem ut quando utitur voce membrorum sicut ibi «Longe a salute mea»^aj etc. Et ibi «Deus tu scis insipientiam meam»²⁵³ ^ak.

^ah Ps 109, 3.

^ai Ps. 3.

^aj Ps. 21, 2.

^ak Ps. 68.

²⁴⁷ modus] + autem P17213

²⁴⁸ aliquando] quandoque P17213

²⁴⁹ aliquando² ... utrumque] quandoque de utroque simul

²⁵⁰ agit ] om. Ko62 P11566

²⁵¹ caput ] capud Mz205

²⁵² aliquando ] alioquin Ko62

²⁵³ De Christo... cepi aliquando... meam ] + etc. PL | 12.1 Modus autem tractandi talis est. Quandoque agit de Christo secundum caput, quandoque secundum corpus quandoque de utroque simul, quandoque per transumptionem. Est autem transumptio quando Christus transformat in se membra sua: ibi verba Ecclesie utitur; vel Ecclesia verba Christi assumit sicut in libro sepe liquebit. P17213

^prol.| {ee} Item de Ecclesia, tribus modis: Aliquando ^/59D/ secundum perfectos, aliquando secundum imperfectos, interdum secundum malos qui sunt in Ecclesia corpore non mente, nomine non numine²⁵⁴.

²⁵⁴ corpore non mente – nomine non numine ] inv. Ko62 ; + numero non merito (merita ?) Mz205 ( al. m. marg. cum GAL ), § 12.2 om. P17213

^prol.| {ff} <Ordre des Psaumes> De ordine²⁵⁵ quoque psalmorum, qui a²⁵⁶ serie historie²⁵⁷ discordant²⁵⁸ queri solet²⁵⁹, quare scilicet non sunt eo ordine dispositi quo compositi. Quod non esse liquet, cum hystoria²⁶⁰ de qua agitur in «Miserere mei Deus», precesserit illud de quo agitur, in «Domine quid multiplicati sunt» et «Benedictus Dominus Deus meus qui docet manus meas ad prelium»²⁶¹, ante ambos²⁶² predictos psalmos²⁶³ editus fuerit. Ad quod dicitur, quia si²⁶⁴ in quibusdam possit reddi ratio ordinis, non tamen in omnibus. Neque tamen sine ratione ita dispositi sunt. ²⁶⁵

²⁵⁵ ordine ] + Cassiodorus rubr . interl . P11566

²⁵⁶ a ] om. T33

²⁵⁷ historie ] hystorie Mz205 P11566

²⁵⁸ historie discordant ] ... –dat Va5724 Mz205 ; discordat hystorie Ko62

²⁵⁹ quia a serie…discordant-queri solet ] inv. P11566

²⁶⁰ hist- Va5724

²⁶¹ ad prelium ] etc. Ko62

²⁶² ambos ] om. Ko62

²⁶³ predictos psalmos ] inv. Va5724

²⁶⁴ si ] et si Va5724 Ko62 P11566

²⁶⁵ § 13 om. P17213

^prol.| {gg} Esdras namque propheta, qui Psalterium et totam ^/60A/ bibliothecam²⁶⁶ a Babyloniis²⁶⁷ combustam instinctu Spiritus Sancti reformavit, eodem Spiritu revelante, psalmos ita disposuit, eisdem et²⁶⁸ titulos apposuit, qui sunt quasi claves psalmorum^al. Sicut enim per clavem intratur in domum, ita per congruas titulorum expositiones²⁶⁹, subiectorum²⁷⁰ clarescit intelligentia psalmorum. Hec autem²⁷¹ circa totum librum advertenda sunt.²⁷²

^al Fons : Cassiodorus , Expositio Psalmorum, Ps. 1, CCSL 97, p. 28.38-40 : «Nunc claves psalmorum reserabiles apponamus, ut, præstante domino, regis nostri palatia introire mereamur» .

²⁶⁶ bibliothecam Mz205 ] –tecam Va5724 Ko62 T33

²⁶⁷ Babyloniis Mz205 ] Babiloniis Va5724 P11566

²⁶⁸ et] -que Ko62 Mz205 P11566 (p. corr. ), om. T33

²⁶⁹ titulorum expositiones ] inv. Ko62

²⁷⁰ subditorum ] subitorum Va5724

²⁷¹ autem ] om. T33

²⁷² § 14. om. P17213

^prol.| {hh}§ Preter hec autem²⁷³, in singulis psalmis quedam specialia consideranda sunt. De primo itaque psalmo videamus, ubi considerandum est quare ei titulus non preponitur²⁷⁴ sicut²⁷⁵ aliis. Que²⁷⁶ sit eius materia, que intentio, quis modus tractandi. ²⁷⁷

²⁷³ hec autem Mz205 ] inv. T33

²⁷⁴ preponitur ] apponatur Va5724 (apon-) Ko62 Mz205 P11566 ; apponitur T33 titulus – non preponitur ] inv. T33 P11566

²⁷⁵ sicut Va5724 Ko62 T33 Mz205 P11566 (p. expunct.) Sp33 ] + et PL etc.

²⁷⁶ Que ] + Ieronimus Sp33 Mz205 (rubr. marg.) P11566 (rubr. interl.)

²⁷⁷ § 15. om. P17213

^prol.| {ii} ^am Huic²⁷⁸ primo psalmo, ideo²⁷⁹ titulus non apponitur quia {191.60B} psalmus iste²⁸⁰ principium est et prefatio²⁸¹ et caput libri, sicut in sequenti dicitur²⁸²: «In capite libri scriptum est de me.»^an Et de illo agit²⁸³ qui est omnium principium, idest de Christo qui non habet principium²⁸⁴.

^am Cf. GAL § 21 ; P766 § 13 ; Ars487 § 5 ;

^an Ps 39, 8.

²⁷⁸ Huic Sp33 Va5724 Ko62 P11566 ] + vero P17213, Hinc PL Ieronimus rubr . marg. : Va5724 ; + Remigius Cassiodorus Mz205 ( rubr . marg. ) ; Remigius Sp33 ( marg. ) P11566 ( interl .)

²⁷⁹ ideo PL etc. ] om. P17213 Sp33 Ko62

²⁸⁰ psalmus iste] hic psalmus P17213

²⁸¹ et praefatio ] om. P17213 T33

²⁸² in sequenti dicitur] ipse david ait P17213, in sequenti dicetur Va5724

²⁸³ agit ] –ur Va5724

²⁸⁴ et de illo… principium PL P11566 etc. ] om. T33 Sp33 (al. m. saec. xiii compl. m.) | § 16 Huic vero primo psalmo titulus non apponitur quia hic psalmus principium est et caput libri, sicut ipse David ait: « In capite libri scriptum est de me. » P17213

^prol.| {jj} Ideo itaque²⁸⁵ titulo caret, ne titulus²⁸⁶ prescriptus, libri caput²⁸⁷ et initium videretur; vel etiam ideo²⁸⁸ quia iste psalmus²⁸⁹ quasi titulus et prologus est²⁹⁰ sequentis operis. Continet enim summam et materiam²⁹¹ totius libri²⁹².

²⁸⁵ Itaque ] + Ieronimus rubr . marg. : Mz205 Sp33

²⁸⁶ titulus Mz209 etc ] tytulus Mz205 (et sic deinceps) Ko62

²⁸⁷ caput ] capud Mz205

²⁸⁸ etiam ideo ] inv. Va5724

²⁸⁹ iste psalmus ] inv. Va5724

²⁹⁰ titulus et prologus est ] prologus est et tytulus Sp33 (tit-) Va5724 (tit-) Mz205 P11566 Ko62 Mz209 , prologus et tytulus T33

²⁹¹ summam-et-materiam PL Sp33 etc. ] inv. P11566

²⁹² 17. Ideo ergo non apponitur titulus ne caput et inicium libri videatur; vel etiam ideo quia hic psalmus quasi titulus et materia est aliorum. Continet enim summa m et materiam aliorum psalmorum. Que enim in hoc psalmo breviter dicuntur in aliis plenius explicantur. <Explicit> P17213 (sequentia prologi omittitur)

^prol.| {kk} Materia autem huius psalmi eadem est que et²⁹³ totius libri scilicet Christus integer²⁹⁴ ^ao. Similiter intentio.

^ao GGP § 1.

²⁹³ et Va5724* Sp33 PL etc. ] om. Mz205 Va5724²

²⁹⁴ scilicet-Christus integer ] inv. Va5724

^prol.| {ll}Modus autem tractandi talis est: bipartitus est psalmus. Primo²⁹⁵ agit de beato viro, per beatitudinem²⁹⁶ nobis blandiens. Secundo agit de ultionibus iniquorum, terrens²⁹⁷ nos adversis, ibi: Non sic impii, non sic ²⁹⁸.

²⁹⁵ Primo ] + Cassiodorus Mz205 ( rubr . marg. )

²⁹⁶ beatitudinem ] + eius P11566

²⁹⁷ terrens ] terrenis Va5724 (!)

²⁹⁸ non sic ] om. Mz209

^prol.| {mm} De ^/60C/ beato autem viro agit hoc modo: Primo versu ostendit eum immunem ab omni malo; secundo, plenum omni bono in se, inde utilem aliis, et hoc usque ad particionem. Ad ostendendum²⁹⁹ vero eum immunem ab omni malo, utitur comparatione veteris hominis, scilicet Ade, ostendens illum plenum³⁰⁰ esse omni malo, quia non valet melius ostendi cuiusque rei³⁰¹ excellentia, quam si sui contrarii vilitas atque oppressio vel³⁰² depressio non taceatur. Ostendit itaque veterem Adam triplici genere peccandi³⁰³ diliquisse, scilicet cogitatione vel voluntate³⁰⁴, actu, verbi doctrina vel consuetudine. Item³⁰⁵: Cogitatio³⁰⁶, large accepta, tria complectitur, scilicet primum motum anime³⁰⁷ qui est venialis culpa, delectationem³⁰⁸ ^/60D/ atque consensum que sunt mortalia. Qui ergo peccat, consensu et cogitatione peccat. Qui vero nec cogitatione peccat, nec consensu vel delectatione. Hic³⁰⁹ autem tria genera peccandi notat per tria verba scilicet: Abiit, stetit, sedit. Per abiit, peccatum voluntatis; per stetit , peccatum operis, per sedit peccatum verbi vel consuetudinis. Abiit ergo Adam a Deo, non loco sed dissimilitudine, cum persuasioni diaboli et Eve consentiens³¹⁰ a Deo recessit; stetit, cum pomum³¹¹ vetitum comedens, in peccato delectatus est; sedit, cum se³¹² excusando et culpam in creatorem referendo in superbia³¹³ confirmatus est dicens^ap: «Mulier quam dedisti mihi seduxit me», non valens³¹⁴ redire nisi per eum liberatus, qui nichil horum habuit. ^/61A/ Et dicitur hoc a simili exsulantium³¹⁵, qui dum sunt in via, facilius revocantur; cum iam stant, difficilius; demum difficillime, cum³¹⁶ ibi magistri et domini³¹⁷ effecti sunt. Ita qui sola voluntate peccat facilius redit; qui opere, difficilius; qui vero consuetudine vel doctrina verbi³¹⁸, difficillime revocatur. Isti sunt³¹⁹ tres mortui, quos³²⁰ Dominus suscitavit, in domo, in porta, in sepulcro³²¹: hoc est triduum quo³²² Moyses volebat educere populum Dei³²³ de Egypto.

^ap Gen. 3, 12.

²⁹⁹ ostendendum ] hostend- Va5724

³⁰⁰ plenum ] + plenitudine Mz209

³⁰¹ rei ] om. T33

³⁰² oppressio vel ] om. Ko62 T33 P11566

³⁰³ genere peccandi ] inv. Ko62

³⁰⁴ vel voluntate Ko62 T33 P11566 ] voluntate et PL

³⁰⁵ Item ] +Remigius rubr . interl . P11566

³⁰⁶ Cogitatio ] + Remigius rubr. marg. Va5724 Mz205

³⁰⁷ anime ] mentis Va5724 T33 Mz205 P11566 (sec. m. interl. compl.: vel anime) P15204 P15205

³⁰⁸ delectationem ] et delectatione Ko62 , et praem . Va5724 T33 P11566

³⁰⁹ Hic ] Hec Va5724 Ko62 Mz205 P11566

³¹⁰ consentiens ] + Alcuinus Va5724 ( rubr . marg. ) ; + Augustinus rubr . interl . P11566

³¹¹ pomum ] + Alcuinus Mz205 ( rubr . marg. ) P11566

³¹² se ] + stulte Va5724 Ko62 T33 P11566

³¹³ superbia ] + Augustinus Va5724 ( rubr . marg. )

³¹⁴ valens ] + Augustinus Mz205 (rubr. marg. ) P11566 (rubr. interl.)

³¹⁵ exsulantium ] exulantium Ko62 Mz205 P11566 Mz209, exultantium Va5724

³¹⁶ cum ] + iam PL Va5724 Mz205 Mz209

³¹⁷ magistri-et-domini Mz209 ] inv. P11566

³¹⁸ doctrina verbi ] inv. Ko62 P11566

³¹⁹ Isti sunt Mz209 etc. ] Hi sunt Ko62

³²⁰ quos Mz209 etc. ] quod P11566

³²¹ sepulcro] –chro P11566 Mz209

³²² quo Mz209 etc. ] per quod cum scolia interlienari: idest a quo scilicet P15204

³²³ educere - populum Dei Mz209 etc ] inv. Ko62

^prol.| {nn} Item nota: Peccatorum, impiorum, pestilentie. Nam³²⁴ impius est qui peccat in Deum, peccator in se, pestilens in proximum^aq. Et Adam in Deum³²⁵, in se et in proximum peccavit. [62A] Quasi diceret³²⁶: Primus homo miser³²⁷ infelix, qui abiit in consilio impiorum idest serpentis et Eve idest consensu voluntatis peccavit; in via peccatorum ³²⁸ stetit idest opere peccavit.

^aq = GAL § 29.

³²⁴ Nam ]+ Cassiodorus rubr. marg.: Va5724 Mz205 ; rubr. interl. P11566

³²⁵ Deum ] + et PL

³²⁶ diceret ] dicat Ko62 T33 P11566 , q. d. Va5724 etc.

³²⁷ miser Mz209 etc. ] + et Va5724 Ko62 P11566

³²⁸ peccatorum ] om. Mz205 (a. corr. al. m. marg. ) Va5724 Mz209, pestilentie non T33

^prol.| {oo} Et in cathedra pestilentie sedit, dans aliis exemplum peccandi, idest docendo vel consuetudine peccavit. Cathedra ³²⁹ enim proprie doctorum est sicut thronus regum, tribunal iudicum³³⁰. Ecce ostendit primum hominem tribus modis peccasse. Peccatur³³¹ enim cogitatione, actu, verbis³³², docendo. Nunc quo ordine creverunt in primo homine removeri³³³ debent a secundo. Ac si³³⁴ dicat: Primus homo infelix, qui habiit³³⁵, stetit, sedit, sed secundus est Beatus.

³²⁹ Cathedra ] Chathedra Va5724 ; + Cassiodorus rubr . marg. : Va5724 Mz205 ; rubr . interl . P11566

³³⁰ iudicium ]iudicii T33

³³¹ Peccatur ] + Remigius rubr . marg. : Va5724 (Ieronimus) Mz205 ; rubr . interl . P11566 .

³³² verbis Va5724 (super ras.) ] verbo Mz209 Va5724 (a. corr. ?) Mz205 (a. corr. ), verbi Mz205 (p. corr. ) P11566

³³³ removeri Mz205 (p. corr. al. m. ) ] revocari Mz205 (a. corr. )

³³⁴ Ac si ] Asi Mz205

³³⁵ habiit ] abiit PL etc.

<26. Glossa magna in Psalmos>

<26.6637> Prologus ‘Cum omnes prophetas’ Petri Lombardi in Magnam Glossaturam super Psalmos