Glossa magna

Symbolum Quicumque

Numérotation du verset Ps. Prol.,0 

¶ Codd. : <textus symboli Athanasii> : Re4 : St-Thierry, s9 4/4 ; : St Alban (1135-1145 c.) ; D30 (131v-132v) : Molesmes, s11 4/4   ; (141v-142v sine glossa) : Italia, s12 2/3 ; ΩP () : France (N), s13 ¾ ; Δ = ω1 (84vb) et ω² (-139ra) : Paris, 1260-1270 c. - <Glossa anglicana> R2B5 f. 184-188 <Glossa parva italica> sparsim contuli . - <commentarius Brunonis Herbipolensis> : PL 142, 561B-568. <commentarius Simonis Tornacensis> Cas210 ; Ed2 = HÄRING , N. M., « Simon Of Tournai’s Commentary On The So-Called Athanasian Creed », Archives d’histoire Doctrinale et Littéraire Du Moyen Âge , 43 (1976), p. 135–199. – Ed1 : Ed. Florilegium Bibliothecae Casinensis , t. 4, 1880, p. 322-346.
A sancto Athanasio episcopo est hec fides catholica.1
1 A sancto... catholica D30 ] Hymnus Athanasii de fide Trinitatis quem tu concelebrans discutiens intellige R2B5, Fides catholica secundum Athanasium Hi, Fides catholica sancti Athanasii Alexandrini episcopi Fi173; Hymnus Athanasii de fide Trinitatis quem tu concelebrans discutientem intellege R2B5, Sancti Athanasii episcopi Re4, Psalmus ΩP ; om. CP341 Δ
Numérotation du verset Ps. Prol.,1 

QUICUMQUE vult salvus esse¦
ante omnia
opus est ut2 teneat
2 ut] enim ut R2B5
catholicam fidem.
Numérotation du verset Ps. Prol.,2 

QUAM
nisi quisque integram
inviolatamque servaverit¦
absque dubio in eternum peribit.
Numérotation du verset Ps. Prol.,3 

FIDES autem catholica hec est¦
ut unum Deum in Trinitate et Trinitatem in unitate veneremur.
Numérotation du verset Ps. Prol.,4 

NEQUE confundentes3 personas¦
3 confundentes] confundantes R2B5
neque substantiam separantes.
Numérotation du verset Ps. Prol.,5 

ALIA est enim persona Patris,
alia Filii¦ alia Spiritus Sancti.4
4 <divisio> Filii || D30 Δ , Filii ΩP (sine ulla divisione)
Numérotation du verset Ps. Prol.,6 

SED Patris et Filii et Spiritus Sancti una est divinitas¦
equalis gloria, coeterna maiestas.5
5 <divisio> divinitas ||... gloria, D30 Δ, divinitas ... gloria || ΩP
Numérotation du verset Ps. Prol.,7 

QUALIS Pater, talis Filius6¦ talis7 Spiritus Sanctus.
6 Filius] om. ω²* ( sec. m. compl. interl.) |
7 talis Hi D30 Fi173 ω² etc. ] + et Gz748 R2B5 |
Numérotation du verset Ps. Prol.,8 

Increatus Pater,
increatus Filius¦ increatus Spiritus Sanctus.
Numérotation du verset Ps. Prol.,9 

IMMENSUS Pater, immensus Filius¦ immensus8 Spiritus Sanctus.
8 immensus] + et CP341 R2B5
Numérotation du verset Ps. Prol.,10 

ETERNUS Pater, eternus Filius¦ eternus9 Spiritus Sanctus.
9 immensus] + et R2B5
Numérotation du verset Ps. Prol.,11 

ET tamen non tres eterni¦ sed unus eternus.
Numérotation du verset Ps. Prol.,12 

SICUT non tres increati nec tres immensi¦ sed unus increatus et unus immensus.
Numérotation du verset Ps. Prol.,13 

SIMILITER omnipotens Pater, omnipotens Filius¦ omnipotens10 Spiritus Sanctus.11
10 immensus] + et CP341 R2B5 |
11 <divisio> Pater D30, Pater Δ ΩP |
Numérotation du verset Ps. Prol.,14 

ET tamen non tres omnipotentes¦ sed unus omnipotens.
Numérotation du verset Ps. Prol.,15 

ITA Deus Pater, Deus Filius¦ Deus12 Spiritus Sanctus.
12 immensus] + et CP341 R2B5
Numérotation du verset Ps. Prol.,16 

ET tamen non tres dii¦ sed unus est Deus.
Numérotation du verset Ps. Prol.,17 

ITA Dominus Pater, Dominus Filius¦ Dominus13 Spiritus Sanctus.
13 Dominus ter Hi R2B5 etc. ] D<eu>s ter Gz748, + et R2B5
Numérotation du verset Ps. Prol.,18 

ET tamen non tres Domini14¦
14 Domini Hi etc. ] Dii Gz748
sed unus est Dominus15.
15 Dominus Hi etc. ] Deus Gz748
Numérotation du verset Ps. Prol.,19 

QUIA sicut singillatim16
16 singillatim CP341 Hi D30 Gz378 ω1 ΩP] sigillatim Fi173 ω²
unamquamque personam Deum ac17 Dominum confiteri christiana veritate compellimur¦
17 ac Hi D30 Δ] et CP341 Fi173 R2B5, aut Gz748 ΩP
Numérotation du verset Ps. Prol.,20 

ita tres deos aut dominos dicere catholica religione prohibemur.18
18 <20 divisio> Gz748
Numérotation du verset Ps. Prol.,21 

PATER a nullo est factus¦ nec creatus nec genitus.
Numérotation du verset Ps. Prol.,22 

FILIUS a Patre solo est¦ non factus nec creatus sed genitus.19
19 <25 divisio> est || non factus D30 Δ, est non factus || ΩP
Numérotation du verset Ps. Prol.,23 

SPIRITUS Sanctus a Patre et Filio¦
non factus nec creatus nec genitus sed procedens.20
20 <divisio> Filio || D30 Δ, Filio ΩP (sine ulla divisione)
Numérotation du verset Ps. Prol.,24 

UNUS ergo Pater, non tres Patres†
unus Filius, non tres Filii¦
unus Spiritus Sanctus21, non tres Spiritus Sancti.22
21 spiritus sanctus] pspc cacogr. CP341 |
22 <divisio> sine ulla divisione ΩP |
Numérotation du verset Ps. Prol.,25 

ET in hac Trinitate nihil prius aut posterius† nihil maius aut minus¦ 23
23 <25 divisio.> posterius Hi D30 ω1 , posterius Re4 ω² ΩP ; 25.1 Et in hac... posterius |
Numérotation du verset Ps. Prol.,26 

sed tote tres persone
coeterne sibi sunt et coequales.24
24 <26 divisio.> 25 Et in hac... posterius || nihil... minus 24bis Sed tote tres... sunt || et coequales Fi173
Numérotation du verset Ps. Prol.,27 

ITA ut25 per omnia, sicut iam supra dictum est¦
25 Ita ut Hi Fi173 D30 ω1] Et aut ω²
et unitas in Trinitate et26 Trinitas in unitate27 veneranda sit.28
26 et] ut CP341 |
27 et unitas in Trinitate – et (ut CP341 ) Trinitas in unitate Hi D30 Re4² etc. ] inv. CP341 Fi173 Gz748 R2B5 |
28 in Trinitate... sit] Re4² (m. sec. posterior) | <27 divisio> dictum est || ... Trinitate Fi173 Δ ] dictum est... Trinitate || D30 |
Numérotation du verset Ps. Prol.,28 

QUI vult ergo salvus esse¦ ita de Trinitate sentiat.
Numérotation du verset Ps. Prol.,29 

SED necessarium est ad eternam salutem¦
ut29 incarnationem quoque Domini nostri Iesu Christi30
29 ut CP341 Hi Fi173 D30 Δ] et ΩP |
30 Christi Fi173 Gz378 etc + unusquisque cancel. rubr. ω²* Ω P * |
fideliter credat.
Numérotation du verset Ps. Prol.,30 

EST ergo fides recta ut credamus et confiteamur¦ quia Dominus noster Iesus Christus, Dei Filius, Deus31 et homo est.32
31 Deus] + pariter R2B5 |
32 <divisio> confiteamur|| ... Filius Fi173 Δ ΩP , confiteamur... Filius D30 |
Numérotation du verset Ps. Prol.,31 

DEUS est ex substantia Patris
ante secula genitus¦ et33 homo est34 ex substantia matris in seculo35 natus.
33 et CP341 D30 Fi173 Gz378 ΩP] om. Δ |
34 est] om. CP341 |
35 seculo Re4 etc. ] secula R2B5 |
Numérotation du verset Ps. Prol.,32 

PERFECTUS Deus, perfectus homo¦
ex anima rationali36 et humana carne subsistens. 37
36 rationali CP341 ] rationale Re4* |
37 <divisio> Deus... homo || D30 ω², Deus ||... homo ω1, sine ulla divisione ΩP |
Numérotation du verset Ps. Prol.,33 

EQUALIS Patri secundum divinitatem¦
minor Patre38 secundum humanitatem.39
38 Patre D30 ] Patri Gz378 |
39 <divisio> sine ulla divisione ΩP |
Numérotation du verset Ps. Prol.,34 

QUI licet Deus sit et homo¦ non duo tamen sed unus est Christus.
Numérotation du verset Ps. Prol.,35 

UNUS autem non conversione divinitatis in carnem40¦ sed assumptione41 humanitatis in Deo42.
40 carnem] carne CP341 R2B5 |
41 assumptione] assumptionis CP341 |
42 Deo Gz378 Δ ΩP* ] Deum CP341 D30 Fi173 Hi ΩP² |
Numérotation du verset Ps. Prol.,36 

UNUS 43 omnino, non confusione substantie¦ sed unitate44 persone.45
43 Unus] + aut CP341* (exp.) |
44 unitate] in praem. CP341 |
45 <divisio> omnino, ... substantie || D30 ΩP , omnino ||... substantie Δ |
Numérotation du verset Ps. Prol.,37 

NAM sicut anima rationalis46 et caro unus est homo¦ ita Deus et homo unus est Christus.
46 anima rationalis D30 ω² ] animal rationale Gz378
Numérotation du verset Ps. Prol.,38 

QUI passus est pro salute nostra¦
descendit ad inferos
tertia die47 resurrexit a mortuis.48
47 tertia die] om. CP341 |
48 <divisio> nostra|| ... inferos D30 Δ, nostra ... inferos || ΩP |
Numérotation du verset Ps. Prol.,39 

ASCENDIT ad celos† 49
49 <divisio.> celos† ... omnipotentis D30* Δ] celos... omnipotentis|| Fi173, sine ulla divisione ΩP
sedet50 ad dexteram Dei Patris omnipotentis¦
50 sedet] sedit R2B5
inde venturus51* iudicare vivos et mortuos.
51 venturus Hi Fi173 Δ ΩP* Re4 ] + est D30 Gz378 R2B5 Ω( al. m. marg.)
Numérotation du verset Ps. Prol.,40 

AD cuius adventum
omnes homines
resurgere habent52
52 habent] om. Re4* (add. interl.)
cum corporibus suis¦
et reddituri sunt de factis propriis53 rationem54.
53 factis - propriis] inv. CP341 |
54 rationem] ratione Fi173 |
Numérotation du verset Ps. Prol.,41 

ET qui bona egerunt
ibunt in
vitam eternam¦
qui vero mala in ignem eternum.
Numérotation du verset Ps. Prol.,42 

HEC est fides
catholica†
quam
nisi quisque fideliter
firmiterque crediderit¦ salvus esse non poterit.55
55 <divisio> catholica... crediderit|| D30 ] catholica... crediderit|| Fi173, catholica ||... crediderit Δ ΩP

<26.6783> Prologus ‘Facies mihi tentorium’ Petri Pictaviensis
in Glossam magnam super Psalmos

Numérotation du verset Ps. Prol.,1 
prol.|1 A a b Facies mihi tentorium in introitu tabernaculi quatuor 2   preciosis coloribus contextum c. Tabernaculum3 quo Deus in nobis habitat, in quo nos reficit et saginat, Divina Pagina4 est. Nam sicut5 ingredientibus tabernaculum duo occurrunt6 tentoria, unum in atrio et7 alterum in tabernaculo, ita ad intelligentiam Psalmorum ingredientibus nobis8 duo9 occurrunt10 principia, scilicet11 intrinsecus et extrinsecus12. Et sicut illa tentoria quatuor preciosis coloribus13 erant distincta, ita et hec principia in quatuor sunt partes14 divisa15. Nam principium extrinsecus distinguitur16 in causam nominis17 et causam18 quantitatis et causam distinctionis et causam frequentationis. Principium intrinsecus19 in titulum20, materiam21, intentionem22 et ordinem.
a ¶Nota : Nous publions ici le prologue et quelques fragments (Ps. 1, 1-3, Ps. 150, 6) des Distinctiones in Psalmos de Pierre de Poitiers (1175-1196). Le texte est établi à partir d’une dizaine de manuscrits (RB-6783, cf. RB-6784,1). Les manuscrits des Distinctions de Pierre de Poitiers ne relèvent pas du genre codicologique des bibles avec commentaire : un seul de ceux que nous avons examinés – peu représentatif du texte majoritaire – se présente sous la forme de psautier glosé (CSJ81). Cependant les Distinctions appartiennent par essence à l’histoire de la réception de la Magna Glossatura de Pierre Lombard. Comme tous ses contemporains, Pierre de Poitiers a commenté les Psaumes à partir de la Glose ou Sacra Pagina. A partir de 1170 environ, la Magna Glossatura a remplacé partout en Europe la Glose ordinaire sur les Psaumes et saint Paul. Tous les commentaires des Psaumes de la période ont été affublés de titres hétérocliques. Distinctiones, glossae, notulae, notae, commentarius, expositio, postille, voire psalterium ne reflètent pas la nature des textes transmis objectivement analysés, mais la façon dont bibliothécaires, relieurs et catalographes pressés ont superficiellement compris et classés ces ouvrages. L’historien ne doit faire à priori aucune confiance à ces titres mais les critiquer avec soin. Ils ne désignent le plus souvent que les membra disiecta et collecta de l’enseignement exégétique des 12e et 13e siècles, plus ou moins rédigés, plus ou moins abrégés dont le contenu sémantique nous importe plus que la forme.
Le commentaire RB-6783 est donc un recueil de notes issues des explications données par Pierre de Poitiers au fil de sa lecture scolaire des Psaumes commentés à partir de la Magna Glossatura. Les notules sont classées selon l’ordre strict du texte de la Grande Glose de Pierre Lombard. Cette dépendance à l’égard de Pierre Lombard est particulièrement mise en évidence par l’ordre des passages concernant le prologue et le Ps. 1, où Pierre Lombard revient plusieurs fois sur les mêmes éléments. Tous expliquent l’Ecriture en partant de la Glose ordinaire, ou d’un corpus dérivé comme la Magna Glossatura. La collation des manuscrits pris en compte met en évidence une version majoritaire (A) et des versions secondaires moins attestées ou attestées ponctuellement par quelques manuscrits (B). Les versions parallèles de chaque paragraphe sont éditées l’une à la suite de l’autre, avec le même numéro de paragraphe suivi de la lettre A ou B. Dans l’exégèse médiévale, l’explication du Ps. 1 est le prolongement naturel du prologue magistral. Nous les éditons donc l’un à la suite de l’autre. Pour le reste du commentaire, les notules sont insérées à la suite des sentences de Pierre Lombard qu’elles commentent : hors de ce contexte natif, les commentaires bibliques scolaires du 13e siècle sont difficilement compréhensibles.
bPour en savoir plus : Morard 2008, La Harpe des clercs, et, au sujet de Pierre de Poitiers : Catalogue des commentaires des Psaumes, p. 1738-1740.
Plan:
Principium extrinsecus
-causa nominis [prophétie, analogie du mot Psautier et de l’instrument de musique]
-causa quantitatis [nombre des Psaumes]
-causa distinctionis [divisions du texte]
-causa frequentationis [cf. utilitas]
Principium intrinsecus
-titulus
-materia
-intentio
-ordo
c Cf. Ex. 26, 36 Ex. 26, 36 : «Facies et tentorium in introitu tabernaculi de hyacintho, et purpura, coccoque bis tincto, et bysso retorta, opere plumarii.» Ex. 27, 9 Ex. 27, 9 : «Facies et atrium tabernaculi, in cuius australi plaga contra meridiem erunt tentoria de bysso retorta: centum cubitos unum latus tenebit in longitudine.»
A ¶Codd. : An469 : Roma, Bibl. Angelica, ms. 469, 1215-1230 c., prov. Italie, Chartreuse de Trisulti) ; Barb522 : BAV, Barb. lat. 522, s12 4/4 (sondages) ; Mz777  ; CSJ81  : Cambridge, Saint John College, 81 (D.6), f. 7r : Psautier livre d'heure glosé, précédé de la Préface de la Magna Glossatura introduite par le prologue du commentaire de Pierre de Poitiers et glosé avec des sentences qui s’apparentent aux distinctions de Pierre de Poitiers et aux gloses des maîtres parisiens, cf. Morard 2008 : Corpus prologorum § 58.9, p. 2281; Ox322: Oxford, Queen’s Coll. 322, s.13 1/4 (vérification des débuts de paragraphe et sondages) ; P425 (vérification des débuts de paragraphe et sondages) ; P454 : s13 4/4 ; P14423 f. 1ra-rb : Paris, 1215 c., prov. St-Victor D.1 ; P14424 f. 1ra  : Paris s13, prov. St-Victor D.4 ; V4304 f. 93ra : 1200–1215 : excerpta e distinctionibus ; Va5720 : BAV, Vat. lat. 5720: France s13 1/3 ; ed. Morard 2008, p. 2179-2192.
1 quatuor ] om. P14423
2 quatuor ] om. P14423
3 Tabernaculum ] + in Mz777
4 divina pagina] sacre Scripture pagine V4304
5 sicut] om. CSJ81
6 occurrunt] concurrunt CSJ81
7 et ] om. P14423
8 ingredientibus nobis ] inv. P417
9 nobis duo] inv. CSJ81 V5720 V4304
10 duo occurrunt ] inv. P417 P454
11scilicet] principium V4304
12 intrinsecus et extrinsecus] inv. CSJ81 P425
13 coloribus ] doloribus P417
14 sunt partes ] inv. CSJ81 P417 P454 Mz777 V5720  
15 divisa] distincta V4304
16 extrinsecus distinguitur ] extrinsecus An469 , intrinsecus distinguntur CSJ81
17 nominis] appellationis CSJ81
18 causam] + numeri vel CSJ81
19 intrinsecus] extrinsecus CSJ81 , +distinguitur P454
20 titulum ] + in P417  ; + et P454 V4304
21 materiam ]+ et P417 P454 V4304 , in praem. CSJ81
22 intentionem ] om. P14423 , in praem. CSJ81
Numérotation du verset Ps. Prol.,2 
prol.| Ad laudem ergo et excellentiam sequentis doctrine premittit de preminentia23 Psalmorum sic:
23 de preminentia] ad preeminentiam P425
prol.| Cum omnes prophetas 24 etc. David prophetarum eximius25. Dicitur David26 eximius prophetarum
– propter regiam dignitatem27 ut28 d «Inveni David servum meum, oleo sancto meo unxi eum29»;
– et30 propter multam humilitatem ut31 e «Inveni virum secundum cor meum»;
– et32 propter ad eum factam promissionem33, unde34 f «De fructu ventris tui ponam super sedem tuam35» ;
– tum36 propter excellentiam prophetie, unde «Spiritu principali confirma me37»g h.
d Ps. 88, 21 Ps 88, 21 .
e Act. 13, 22 Act. 13, 22 .
f Ps. 131, 11 Ps 131, 11 .
g Ps. 50 Ps 50 , 14.
h <Paral.>= Michel de Meaux § 7 ; Tr770 § 2 #
24 prophetas ] om. An469, + spiritus sancti revelatione CSJ81
25 David prophetarum eximius ] om. An469 V4304, V5720 , Quare P417 (= Paris, BnF, lat. 417 collationné jusqu’ici) |D. eximius prophetarum dicitur Mz777
26 Dicitur David] inv. V4304 , Dicitur V5720
27 regiam dignitatem] inv. BAV, Vat . lat . 4304
28 ut ] unde P454 P14423 V4304
29 unxi eum ] om. P454 |oleo sancto…eum] + etc. V5720 , etc. An469 V4304  
30 et ] om. An469 P454
31 ut ] unde P454 |multam humilitatem ut] habundantiam humilitatis unde V4304  
32 et ] om. An469 P454  
33 ad eum…promissionem] promissionem ei factam quod de eius stirpe Christus nasceretur V4304
34 unde ] ut V5720 , ubi P425 P14424
35 ponam…tuam] etc. An469 V4304 , om. V5720
36 tum ] et V5720, om. An469 P454 Mz777
37 me ] et alibi: ‘Audiam quid loquatur’ P454
Numérotation du verset Ps. Prol.,3.1 
prol.| Alii enim38 prophete per exteriora quedam signa instinctu Spiritus sancti videbant que futura erant, iste autem sine omni signo exteriori de futuris prophetavit39 instinctu Spiritus Sancti.
38 enim ] namque P454
39 prophetabat V5720
Numérotation du verset Ps. Prol.,3.2 
prol.| Sed40 quando dicitur Elias41 eximius prophetarum dicitur hoc42 propter carnis quam adhuc servat integritatem et propter vite austeritatem et43 quia principibus fortiter restitit fortitudine44.
40 Sed ] Si P14423
41 Elias ] Helias An469 P14423 , Elyas V5720
42 hoc ] om. An469
43 et ] + fortitudinem An469 P14423 P454 P425 Mz777
44 fortitudine ] om. An469 P425 P454 P14423 Mz777 |et propter... fortitudine ] om. V5720 , al. m. interl . compl .: et auctoritatem vite et austeritatem quam in sacri legi exercebat interfici. |– tum propter excellentiam prophetie (§ 2)... restitit fortitudine An469 P454 P14423 P14424 Mz777 ] om. V4304
Numérotation du verset Ps. Prol.,4.1 
prol.| David45 tuba dicitur quia tuba utitur46
- in47 bellis ubi48 «In te inimicos nostros ventilabimus cornu49»i
- et50 in conviviis ut51 «In voce exultationis et confessionis52 sonus epulantis53»j, et in festis ut54 «Bucinate in neomenia55 tuba56»k.B
- in gentium convocatione, unde «Omnes gentes plaudite manibus»l57 m
i Ps 43, 6 Ps 43, 6 : «…et benedictus Dominus Deus meus qui docet manus meas» (ut add. al. m. P).
j Ps 41, 5 Ps 41, 5 .
k Ps 80, 4 Ps 80, 4 .
l Ps 46, 1 Ps 46, 1 .
m <Paral.> Cf. Michel de Meaux, n° 8#.
B ¶Codd. : <4.1> An469 P14423 P454 P14424 (Barb522 P425 non coll.) om. V4304
45 David ] Quare praem. Mz777
46 utitur] -mur V4304 P14423 P425
47 in] +conviviis in festis et V4304
48 ubi ] ut V5720 An469 P454 , unde P14423
49 cornu ] + etc. An469  ; + Item ‘Benedictus Dominus Deus meus qui docet <manus meas ad prelium’> P454  ; + et ‘Benedictus…manus meas P14423 P14424#VERIFIER  ; + et ‘Benedictus… prelium’ An469#VERIFIER  ; cf . adn . 2224.
50 ubi in te…cornu et] Unde David benedictus ‘Dominus Deus meus qui docet manus meas ad prelium’ etc. V4304 |et ] om. An469
51 ut] unde V4304 P14423
52 et confessionis ] om. P454
53 epulantis] etc. An469  ; + etc. # V4304
54 ut] unde V4304 P14423
55 neomenia ] eomenia P14423 P14424
56 tuba An469 etc. ] –be P454
57 in gentium... manibus P454 Mz777, om. V5722 P425 P14423 P14424] om. cett.
Numérotation du verset Ps. Prol.,4.2 
prol.| Quare David tuba dicitur? Quia strenuus in bellis; quia utimur in bellis, unde «Benedictus Dominus Deus meus qui docet manus meas ad prelium»n; et in conviviis diffusus, ut «In voce exultationis et confessionis, sonus epulantis»o; et in festis devotus «Bucinate in neomenia tube»p.C
n Ps 143, 1 Ps 143, 1 .
o Ps 41, 5 Ps 41, 5 .
p Ps 80, 4 Ps 80, 4 (tuba).
C ¶Codd. : <4.2> Mz777 V4304 |Quare David... tube] In festis devotus, in conviviis diffusus dist’usus, multum valens in divinorum mysteriorum eloquia An469
Numérotation du verset Ps. Prol.,5 
prol.| Organum est generale nomen omnium musicorum instrumentorum58. Hoc59 hic specificatur.
58 m. instrumentorum] + sed aliquando specificatur V4304  ; inv. Mz777
59 Hoc ] Sed An469 V5720 P454 Mz777 Barb522 P14423
Numérotation du verset Ps. Prol.,6.1 
prol.| Psalmus dicebatur modus dum cantabatur60 in psalterio et inde translatum est ad has distinctiones.
60 dum cantabatur] qui decantabatur An469 V5720 Mz777 P454 V4304, quoniam de temptabatur P14423
Numérotation du verset Ps. Prol.,6.2 
prol.| Sicut etiam dicitur partita vel funiculus61 quia huiusmodi62 mensuratur terra63.D
D ¶Codd. : <6.2> An469 Barb522 Mz777 P425 P454 P14423 P14424 |Sicut etiam... terra P454 Mz777, om. An469 P14423 P14424 Barb522 P425 ] Sic etiam dicitur partita terre, vel funiculus terre vel pars terre quia cum huiusmodi mensuratur terra. § Secunda causa trahitur a prima. Potest enim queri, cum dicatur ab instrumento, cur non omnia cantica Moysi et aliorum non sunt in hoc libro, cum in psalterio sint decantata et cur in hoc opere non sint alii psalmi quos fecit David. V4304
61 funiculus ] + vel pes terre (!) V5720 Mz777
62 huiusmodi ] + cum eiusmdi V5720
63 Sicut etiam... terra P454 Mz777, om. An469 P14423 P14424 Barb522 P425
Numérotation du verset Ps. Prol.,6.3 
prol.| Sic etiam dicitur partita terre, vel funiculus terre vel pars terre quia cum huiusmodi mensuratur terra. § Secunda causa trahitur a prima. Potest enim queri, cum dicatur ab instrumento, cur non omnia cantica Moysi et aliorum non sunt in hoc libro, cum in psalterio sint decantata et cur in hoc opere non sint alii psalmi quos fecit David.E
E ¶Codd. : <6.3> V4304, om. An469 Barb522 Mz777 P425 P454 P14423 P14424
Numérotation du verset Ps. Prol.,7 
prol.| Septima etas 64 est morientium idest quiescentium qui iam sunt in empireo celo. Sexta65 et septima in qua sunt illi66 simul aguntur67 quia sicut illi exspectant octavam68 ita et nos. Cepit69 autem septima etas a passione Domini70 quando scilicet71 quiescere ceperunt72.
64 etas ] om. V4304
65 Sexta ] + etas V4304
66 sunt illi ] sumus V5720
67 aguntur ] agunt P14423
68 octavam ] + resurrectionis P454
69 Cepit ] sepit An469 (cep.) P454 Mz777
70 a passione Domini ] om. V4304
71 scilicet ] illi V4304
72 ceperunt ] inceperunt P454, + scilicet a passione Domini V4304
Numérotation du verset Ps. Prol.,8.A 
prol.| Diplois est vestis duplex et duplicem, significat confusionem scilicet73 corporis et anime; unde duplici confusione vel74 contricione: Conterre eos75 Domine Deus noster76.F
F ¶Codd. : <8.A> An469 V5720 P454 P14423 P14424 Mz777
73 scilicet ] om. An469 P14423 P14424 Mz777
74 confusione vel] om. An469 P425 P14423 P14424 Mz777
75 eos ] om. P14424
76 Contere eos… Deus noster ] om. An469 Domine Deus noster ] om. V5720 | Deus noster ] om. P14423 P14424 P425 Mz777
Numérotation du verset Ps. Prol.,8.B 
prol.| Diploide idest duplici confusione carnis scilicet et anime; diplois enim est vestis duplex.G
G ¶Codd. : <8.B> V4304
Numérotation du verset Ps. Prol.,9.1 
prol.| Observant 77 octavam diem resurrectionis Christi, idest dominicam 78, idest dominicam illam in79 qua Christus resurrexit80 et qua81 consecutus est octavam, idest82 carnis et anime glorificationem, quam exspectant sancti se habituros in die iudicii.
77 Observant ] Observamus Mz777
78 idest dominicam ] om. P14423 P454 Mz777
79 in ] vel An469  ; scilicet P454
80 Christus resurrexit ] C . surrexit Mz777  ; + a mortuis P454, facta est Domini resurrectio V4304  ; et tunc legitur intransitive An469
81 qua ] om. V5720
82 idest ] in V5720
Numérotation du verset Ps. Prol.,9.2.1 
prol.| Vel secundum quasdam Ecclesias hoc83 dicitur in quibus octava resurrectionis observatur84 que non designat octavam Christi {al. m.: quoniam Christus nichil exspectat} sed nostram que erit in carnis resurrectione85.
83 hoc ] et tunc legitur transitive An469 ( al. m. interl .)
84 observatur ] observant P14424
85 resurrectione ] glorificatione p . corr. P454
Numérotation du verset Ps. Prol.,9.2.2 
prol.| Sed Parisiensis Ecclesia in octavis <Pasche> dicit «Resurrexi» non pro capite, idest pro Christo, sed pro corpore, idest86 pro Ecclesia; alie Ecclesieq: «Quasimodo geniti87» ’.H r
q Resurrexi = Graduale romanum: introitus Misse in octava Resurrectionis (Antiphonale Missarum sextuplex, AMS n° 80); Quasimodo = ibid.: introitus Misse in octava Resurrectionis (Antiphonale Missarum sextuplex, AMS n° 87).
r <Paral.> Cf. Michel de Meaux , In Ps 119 Ps 119 n°1 (Vivès, p. 545): «Nos celebramus octavas sanctorum quia octavam, scilicet resurrectionis, expectamus; unde octavas Domini in solemnitatibus non observamus quia eius resurrectionem non expectamus; iam enim resurrexit. Non enim Natale habet octavam, imo quoddam festum per se Circumcisionis, nec Pascha nam octavo die canitur ‘Quasimodo geniti’, et in octava Pentecostes de sancta Trinitate. Quod autem in quibusdam ecclesiis fiunt octave in Pascha et non cantatur ‘Quasimodo geniti’ sed de Resurrectione, de hoc dicimus quod octave Christi possunt observari quia eius octavam expectamus ut resurgat in nobis, non in se, in membris non in capite.» Cf.   Iohannes Beleth , Rationale, c. 130 e) (CM 41A, p. #.23): «Septimana paschalis non protenditur nisi usque ad sabbatum in albis, et sic Pascha sex dies habet pro octavis.»   Prepositinus, Tract   . de officiis, I, c. 47 (éd. Corbett, p. 38.533  ): «N ec Resurrectio Domini habet octavam.»
H ¶Codd. : <9.3> An469 P14423 P425 Mz777, om. cett.
86 idest ] scilicet P14423
87 geniti ] om. P14423
Numérotation du verset Ps. Prol.,9.2.3 
prol.| Sed vero88 opponitur89 de patribus90 Veteris Testamenti qui91 et ipsi exspectabant92 octavam. R<espondeo>93 quod94 prius oportuit eos ad septimam95 ingredi96, post ad97 octavam. Unde non98 celebrant octavam99 nativitatis Iohanis Baptiste100 nec Beate Virginis101 quia non habet aliquis octavam ante septimam102, sed nec octava Natalis103 Domini104. Est enim ‘quoddam per se festum Circumcisionis’105 s t.
s <Paral.> Cf. Prepositinus, Tract   . de officiis, I, c. 47 (éd. Corbett, p. 37-38  ); id. In Ps. prol.§ 19 (Corpus prol. n° ‎50).
t <Paral.> Cf. P. Perdrizet, L e calendrier parisien à la fin du Moyen Âge…, p. 68.
88 vero ] om. An469 P425 P14424 P454 Mz777 |Sed vero ] Si V5720 P14423
89 opponitur ] commonitur P425
90 patribus ] pr<es>b<ite>ribus P14423 P14424  ; martyribus An469
91 qui ] + similiter V4304, quia P454
92 exspectabant] expectant P14423 V5720  ; + resurrectionis P454
93 Responsio ] dicimus V4304 P454
94 quod ] quia An469 V5720 P454 Mz777
95 ad septimam ] VIIam Mz777
96 ingredi ] + et An469 V4304
97 ad P14423 etc.  ] om. V4304 Mz777
98 non ] om. P14423
99 celebrant octavam ] celebratur octava V4304 V5720 P454 Mz777
100 Baptiste ] om. V4304
101 Virginis ] + in quibusdam ecclesiis P454
102 septimam ] septenarium Mz777
103 Natalis ] habet Natale Mz777
104 sed nec octava Natalis Domini ] neque octavam Dominice Incarnationis V4304
105 per se festum Circumcisionis ] festum per se de Circumcisione V4304  ; festum per se Circumcisionis Mz777  ; festum per se Circumcisionis festum An469
Numérotation du verset Ps. Prol.,9.2.4.A 
prol.| Sed nec octava106 angelorum. Si qui vero celebrant octavas huiusmodi possunt eas vocare octavas venerationis non significationisu. Porro octavas martyrum maxime recolimus107 qui, fuso sanguine, se carnis glorificationem exspectare108 probaverunt.I
u <Paral.> Cf. Jean Beleth , Rationale, c. 71, c) (CM 41A, p. #.11): «Et vide, quod octave quedam sunt institutionis ut eorum, que habent vigilias, alie devotionis ut cuiuslibet sancti possunt fieri octave, alie venerationis ut solius Dei, ut octave nativitatis Christi et Pasche et Pentecostes.» Voir une distinction semblable chez   Prepositinus, Tract   . de officiis, I, c. 48 (éd. Corbett, p. 38  ).
I ¶Codd. : <9.2.4.A> An469 V5720 P425 P454 P14423 P14424 Mz777, om. V4304
106 octava ] + est Mz777
107 colimus Mz777
108 viii…  exspectare   ] maxime octavas martyrum celebramus qui proprii sanguinis effusione se expectare carnis glorificationem V4304
Numérotation du verset Ps. Prol.,9.2.4.B 
prol.| Sed maxime octavas martyrum celebramus qui proprii sanguinis effusione se exspectare carnis glorificationem probaverunt.J
J ¶Codd. : <9.2.4.B> V4304, om. An469 V5720 P425 P454 P14423 P14424 Mz777
Numérotation du verset Ps. Prol.,10 
prol.| Da 109 partes 110 septem, idest111 Vetus Testamentum, et octo, idest112 Novum113, partes vite mee114 ut secundum ea vivam; vel dirigit sermonem ad filium115: «Da vite tue116 partes septem et octo»v idest Veteri et Novo Testamento ut sit117 dativi casus. w
v Eccle. 11, 2 Eccle. 11, 2 .
w <Paral.> Cf. R129 § 4.4, Tr770 § 4.7 ; Glose des maîtres de Paris § ‎110, ‎111= O altitudo § 2.12, ‎112, ‎113.
109 Da ] Salomon Da partes septem necnon et octo praem . An469
110 partes ] om. An469 P14423 V5720 Mz777
111 idest ] om. P14423
112 idest Vetus… idest ] ne c vero et octo idest Vetus Testamentum et P454
113 Novum ] + testamentum An469 V4304
114 mee ] tue P14423
115 dirigit… filium ] om. V4304 , dirige… V5720
116 tue P454 (p.corr.) P14423 ] mee V4304 P454 (a. corr.)
117 sit ] sint Mz777
Numérotation du verset Ps. Prol.,11.A 
prol.| Ad idem spectat118 mysterium psalmorum numerus: in Septuaginta et octoginta id<em> enim significat simplex numerus119 quod compositus et e contrario idest Septuaginta quod septem et120 octoginta quod octo.K
K ¶Codd. : <11.A> An469 P454, om. P425 P14423 P14424 Mz777 V4304
118 Ad idem spectat ] Addit V5720
119 numerus ] om.An469
120 et ] om. An469
Numérotation du verset Ps. Prol.,11.B 
prol.| Tertia causa pendet ex secunda cum Septuaginta et octoginta duas partes quasi precipuas huius libri. Quare non distinguitur per eas? Quarta causa per se est unde et ibi distinctio incipit et notandum.L
L ¶Codd. : <11.B> V4304, om. Mz777 P425 An469 P454 P14423 P14424
Numérotation du verset Ps. Prol.,12.A 
prol.| Nota quia triplex est causa frequentationis huius libri pre aliis. Frequentatur enim tum pro sui perfectione quia/f. 1v/ perfectius tractat de Christo toto quam alii, tum pro sui apertione quia apertius tractat ut dici possit, tum pro certitudine venie: nam cum videmus David tr<riplice>m peccatorem conversum, non relinquitur locus diffidentie. M
M ¶Codd. : <12.A> P425 P14423 P14424 Mz777, om. An469 V5720
Numérotation du verset Ps. Prol.,12.B 
prol.| Et est triplex libri perfectio; nostra consolatio: libri apertio.N
N ¶Codd. : <12.B> V4304, om. P454 P14424
Numérotation du verset Ps. Prol.,13.1.A 
prol.| Nota: prophetia alia soliloquium, alia signiloquium. Soli<loquium> ut prophetia David quia nullo adminiculo exteriori prophetavit sed solius Spiritus Sancti prophetia que est <soliloquium>. Signiloquium idest quoddam signo; alia fit per facta, alia per dicta, alia per sompnia, alia per visiones.O
O ¶Codd. : <13.A> P425 P14423 P14424 Mz777, om. An469 V5720
Numérotation du verset Ps. Prol.,13.1.B 
prol.| Titulus iste non est in hebraica veritate et ignoratur a quo appositus sit. x
x ¶Codd. : <13.1.B> V4304, om. P454 P14424
Numérotation du verset Ps. Prol.,13.2.B 
prol.| Non sunt nisi quatuor distinctiones que «fiat fiat» habeant, nam quinta hic terminatur: «Omnis spiritus laudet Dominum»y sed quia ‘amen amen’ duplicem notat confirmationem sicut ‘fiat fiat’ et spiritus ita laudat Dominum quod eternaliter et continue. Ideo idem est fere ac si terminaretur in «fiat fiat», idest sine fine ita sit Tertia causa… ita sit V4304 ] om. P14424 P454 . z
y Ps. 150, 6 Ps 150, 6 .
z ¶Codd. : <13.2.B> V4304, om. P454 P14424
Numérotation du verset Ps. Prol.,14.1.A 
prol.| Exultatio mentis 121: Exultant mali122 de malorum perpetratione ut «Quid gloriaris in malitia»aa. Item gloriantur cum male f<aciunt>123, et de temporalium successu124, ut ducunt125 in bonis dies suos126. Item «anima quiesce, comede» etc. 127 P ab
aa Ps. 51, 1 Ps 51, 1 .
ab Cf. Lc. 12, 19 Luc. 12, 19 .
121 Exultatio mentis ] De exultatione malorum V5720
122 mali ] male V5720
123 f. ] factis V5720 , fecerint P14423
124 successu ] successibus V5720
125 ut ducunt] ut ducuntur P14424 , unde ducunt P14423
126 successu… suos ] successione ut A fructu frumenti etc. Item Anime quiesce et comede etc. An469
127 etc. ] om. Mz777 | Exultatio mentis…comede etc. ] om. V4304
Numérotation du verset Ps. Prol.,14.2.A 
prol.| Exultant sancti128:
- de nitore conscientie129 ut130 «Gloria nostra hec131 est testimonium conscientie nostre»132 
- de spe quietis ut: «Spe gaudeant133»;
- item item ] om. Mz777 «exspectatio iustorum letitia»;
- de fratrum conversione ut ut ] unde P14423, om. V5720 «vos estis gloria nostra»;
- de de ] et praem. P14423 penarum evasione ut ut ] unde P14423, om. V5720 «Letabitur iustus cum viderit vindictam vindictam ] + inpiorum P14423 »;
- de Dei fruitione ut ut ] unde P14423, om. V5720 «Letatus sum in his que dicta sunt mihi»; item «Exultate iusti in Domino ».ac
ac ¶Codd. : <14.2.A> An469, om. Mz777 P425 P454 P14423 P14424 V4304 V5720
128 sancti ] + modo V4304
129 conscientie ] scientie V4304
130 ut ] unde V4304 P14423
131 hec ]hoc (!) P14424
132 testimonium… nostre ] etc. An469 V5720 P14423 P14424
133 gaudeant ] gaudet An469
Numérotation du verset Ps. Prol.,14.2.B 
prol.| Exultatio est sanctis modo de nitore scientie, unde «Gloria nostra hec est»ad, et in futuro eis gloria quia liberabuntur a penis unde «Letabitur iustus cum viderit vindictam»ae et quia fruetur vita eterna, unde «Letatus sum in his»af etc. et «Exultate iusti in Domino»ag. Exultatio
- quandoque habetur de malis, unde «Quid gloriaris in malitia»ah
- pro temporalibus, unde ‘Anima mea habes plurima bona reposita in annos plurimos’ai.
- quandoque pro futura quiete, unde «Spe gaudentes ut qui audit dicat veni» (hoc in Apocalypsi) et «cortina <ducat cortinam>» (hoc in Exodoaj) et «fontes nostri deriventur foras», hoc in libro Sapientieak : “Ecce inatur Domini mei ve”. al
ad Cf. 2Cor. 1, 12 Cor. (II) 1, 12 «… testimonium conscientie nostre».
ae Ps. 57, 11 Ps 57, 11 .
af Ps. 121 Ps 121 .
ag Ps. 32 Ps 32 .
ah Ps. 51 Ps 51 .
ai Lc. 12, 19 Luc. 12, 19 : «Dicam anime mee: anima, habes multa bona posita in annos plurimos: requiesce, comede, bibe, epulare.»
aj « Cortina cortinam ducat / trahit » : Sententia ex Ex. 26, 1-6 et Ex. 36, 1-13: «Feceruntque omnes corde sapientes ad explendum opus tabernaculi cortinas decem de bysso retorta et hyacintho et purpura coccoque bis tincto opere vario et arte polýmita quarum una habebat in longitudine viginti octo cubitos et in latitudine quatuor una mensura erat omnium cortinarum coniunxitque cortinas quinque alteram alteri et alias quinque sibi invicem copulavit fecit et ansas hyacinthinas in ora cortinae unius ex utroque latere et in ora cortinae alterius similiter ut contra se invicem venirent ansae et mutuo iungerentur unde et quinquaginta fudit circulos aureos qui morderent cortinarum ansas et fieret unum tabernaculum». – La formule non littérale est caractéristique de Pierre Lombard et de son influence dont elle est une des signatures. On la retrouve dans le Verbum abreviatum de Pierre le Chantre (RB-6447) et même chez Jacques de Vitry , Historia occidentalis, c. 6 (p. 95.14-15, non identifié). [MM2022]
ak Revera Prov. 5, 16 Prov. 5, 16 .
al ¶Codd. : <14.2.B> V4304, om. Mz777 P425 P454 P14423 P14424 V4304 V5720
Numérotation du verset Ps. Prol.,15 
prol.| Duo sunt oculi animi: gaudium et tristitia. Gaudium quandoque est in mente et tunc dicitur iubilus, quandoque in voce et dicitur canticum quia canticum est ex<ultatio> etc. quandoque in opere et dicitur Psalmus quia psalmus operationem notat. Tristitia quandoque est in corde et tunc dicitur ita, quandoque in ore et dicitur lamentum, quandoque in opere et dicitur trenus.am
am ¶Codd. : <15.> An469, om. cett.
Numérotation du verset Ps. Prol.,16.1.A 
prol.| Est quandoque prophetia Est… prophetia ] Prophetia est quandoque Mz777 An469 de presenti non tempore sed loco ut «Unde mihi hoc ut veniat mater Domini mei ad me ut … ad me ] etc. P14423 P14424 |hoc… me ] etc. V5720 ». Quandoque non loco set tempore ut Dionysius Areopagita Areopagita] scrips., Ariopagita mss. patiente Domino cum tenebre totum regerent regerent An469] tegerent V5720 Mz777 P425 orbem cum de solis eclipsian, utpote luna existente quatuordecima, rationem reddere non posset ait. Aut Deus nature patitur aut elemento<rum> elementorum ] el’torum P14424, celorum An469 ratio mentitur. Prophetat Prophetat ] De materia prophetandi praem. An469 ; De modis prophetandi P425 Balaam ex necessitate ut: ‘Non possum aliud aliud ] aliquid P14423 dicere quam quod posuerit quod posuerit ] que posuit P425, quid po. P14423 Dominus in ore meo ore meo ] os meum P425 P14423 P14424 ’.ao
an eclypsi V5720, enclipsi P14423, eclipsin An469
ao ¶Codd. : <16.1.A> An469 P425 P454 P14423 P14424 V5720 Mz777, om. V4304.
Numérotation du verset Ps. Prol.,16.2.A 
prol.| Caiphas autem134 ignorans, unde135 hoc a seipso136 non dixit. Timebat enim ne Romani qui hactenus137 loco propter religionem pepercerant, si nova subintroiret religio, tollerent gentem et locum 138. Ideo ait139 «Expedit vobis140» etc. Sed141 beatus Ioannes evangelista ad aliam trahit interpretationem. Qd
Q ¶Codd. : <16.1.B> An469 P425 P454 P14423 P14424 V5720 Mz777, om. V4304.
134 autem ] prophetat An469
135 unde ] ut An469 P14423
136 seipso ] se An469
137 hactenus ] actenus P14424 V5720 (a. corr. )
138 gentem et locum ] inv. V5720 P14423 P14424 |et locum ] om. An469
139 Ideo ait ] om. V5720
140 vobis ] om. Mz777 , nobis Ox322
141 Sed Ox322 ] + hoc V5720 P14423 P14424
Numérotation du verset Ps. Prol.,16.1.B 
prol.| Prophetia illa fuit de re presenti loco, et occulta. Nam hoc occultum erat quod illa esset mater Domini.
Quandoque est prophetia de re presenti tempore non loco. Occulta tamen ut Dyonisii Ariopagita qui in mari positus dixit: ‘In morte Christi aut rex mundi patitur aut elementa142 mentiuntur’. ap
Balaam ex necessitate prophetavit dicens «Non possum aliquid dicere nisi quod Deus in ore meo posuerit»aq.R
ap ¶Fons : Cf. Helinandus Frigidi Montis, Sermo 4 in Epiphania Domni, PL 212, 523 : “Et sicut Apollophanes Dionysii Areopagitae condiscipulus et conscholaris apud Aegyptum, cum inter se confabularentur et secum quaererent de eclipsi quae acciderat, non astrologice, sed quasi prophetice protulit, illud verbum: «Aut Deus naturae patitur, aut elementa mentiuntur;» sic magi non quasi mathematici, sed quasi prophetae, id est non humana ratione, sed divina inspiratione dixerunt: «Hoc signum magni Regis est.» Verumtamen et conjecturis artis astrologiae hoc scire potuerunt, id est vehementer opinari; quia sicut stella illa nova creata erat, sic et puer cujus erat, novo modo natus erat. Et sicut illa stella omnibus aliis naturaliter erat excellentior, sic ille puer omnes alios mortales excellebat”. [MM2022]
aq Nm. 22, 38 Num. 22, 38 : «Ille respondit: Ecce adsum numquid loqui potero aliud nisi quod Deus posuerit in ore meo.»
R ¶Codd. : <16.1.B> V4304 ; om. An469 Mz777 P425 P454 P14423 P14424 V5720
142 elementa] coniec., aut evangelia: e*l’a (* in ras.) V4304
Numérotation du verset Ps. Prol.,16.2.A 
prol.| Caiphas ignorans cum dixit «Expedit ut unus moriatur et non tota gens pereat.» Hoc enim dicebat ut non tolleretur populus Iudeorum; quod tamen ad aliam significationem; translatum est scilicet ut Christus pro salute hominum moreretur. Ita hoc habuit a Spiritu Sancto nec animo prophetandi hoc dixit. Necesse est impleri hanc prophetiam : «Ninive subvertetur»ar quia intelligitur determinatio nisi resipuerit. Vel ad litteram inpleta est sine determinatione quia subversi sunt etiam in malitia et facti sunt boni.S
ar Ion. 3, 4 Ion. 3, 4 .
S ¶Codd. : <16.2.B> V4304 ; om. An469 Mz777 P425 P454 P14423 P14424 V5720
Numérotation du verset Ps. Prol.,17.1.A 
prol.| Intentio: homines in Adam deformati.
Homines in Adam sunt deformati143 :
- quantum ad corpus, ut «Cinis es et in cinerem ibis144»;
- quantum ad gratuita, ut145 as «Renovamini spiritu mentis vestre146» ;
- quantum ad naturalia, ut147 «Conturbatus est in ira oculus meus».
Adam fuit plenus omni malo, id est omni peccati genere148 quia septem149 possunt in illo150 vitio assignari quia ab illo peccato est initium omnis peccati151.152
as Eph. 4, 23 Eph. 4, 23 .
143 Homines in Adam sunt deformati ] om. An469 V4304
144 ibis ] reverteris P14423 P14424 An469
145 ut ] unde P14423
146 vestre ] + et An469
147 ut ] unde An469 P14423
148 genere ] + idest cognicione, locutione opere Mz777, + idest cogitatione, delectatione et opere An469, + idest cogitatione ore (!) et opere P14423
149 septem ] + vicia An469
150 illo ] isto An469
151 peccati ] + Nota quod Mz777
152 Intentio… deformati An469 etc. ] Nota quod Mz777, De formatione (deforma- p . corr. ) hominum facta in Adam praem . P425 ; om. V5720 ( collationné jusque là ), V4304
Numérotation du verset Ps. Prol.,17.1.B.2 
prol.| Homines sunt deformati in Adam
-quantum ad corpus, unde «Cinis es et in cinerem reverteris»
-et quantum ad gratuita, unde «Renovamini spiritu mentis vestre»
-et quantum ad naturalia, unde «Conturbatus est in ira oculus meus, anima mea et venter meus.»
Adam fuit plenus omni malo, idest omni genere peccati quia septem possunt assignari in illo unico. Vel Omni malo quia omne peccatum initium habet ab illo.T
T ¶Codd. : <17.1.B> V4304 ; om. An469 Mz777 P425 P454 P14423 P14424 V5720
Numérotation du verset Ps. Prol.,17.2A 
prol.| Christus fuit immunis ab omni malo, idest peccato, ut153 «Qui peccatum non fecit» et post resurrectionem immunis fuit154 ab omni malo 155, idest pena, ut «Christus156 resurgens ex mortuis iam non moritur157», immo semper immunis a pena idest numquam debitor pene158, ut159 «que non rapui tunc exsolvebam»at
at Ps 68, 5 Ps 68, 5 .
153 ut ] unde P14423
154 fuit] om. P14423
155 idest peccato… malo ] om. hom. An469
156 Christus ] om. P14423
157 non moritur ] om. P14423
158 semper… pene ] om. Mz777, + al. m. interl .: numquam debitor pene
159 ut ] unde P14423
Numérotation du verset Ps. Prol.,17.2.B 
prol.| Christus fuit immunis ab omni malo, idest peccato quia «nec peccatum fecit nec inventus est dolus in ore eius» et post resurrectionem fuit immunis ab omni malo, idest pena, quia «Christus resurgens ex mortuis iam non moritur» etc. et semper immunis fuit a pena idest non debitor pene, unde ‘que non rapuit exsolvit.’U
U ¶Codd. : <17.2.B> V4304 ; om. An469 Mz777 P425 P454 P14423 P14424 V5720
Numérotation du verset Ps. Prol.,18.1.A 
prol.| Christus fuit plenus omni bono idest160 Deo qui est omne bonum, ut161 «Iesus autem plenus Spiritu Sancto», vel162 omni bono idest omni genere virtutum, ut163 «de plenitudine eius omnes accepimus»au; et habuit Spiritum ad usum, ut «Super quem videris Spiritum meum164. »
au Io. 1, 16 Io. 1, 16 .
160 idest ] om. Mz777
161 ut ] unde P14423
162 vel ] hoc P14423
163 ut ] unde P14423
164 et habuit… meum ] + etc., om. An469 |meum ] om. Mz777
Numérotation du verset Ps. Prol.,18.2.A 
prol.| Nota quod nusquam agitur in hoc libro de Adam nisi per remotionem sicut si aliquis loquens aliquando165 dicat: ille non est talis vel talis attribuens hoc alii (!).
165 aliquando ] alii An469 P14423
Numérotation du verset Ps. Prol.,18.1.B 
prol.| Christus fuit plenus omni bono idest Deo qui est omne bonum, unde «Ihesus plenus Spiritu Sancto» etc. ; et fuit plenus omni bono idest omni genere virtutum quia habuit plenitudinem donorum et «de eius plenitudine {f. 93va} omnes accepimus»; et habuit semper ad usum quando voluit, unde «Super quem videris spiritum manentem hic est qui baptizat.»
Numérotation du verset Ps. Prol.,18.2.B 
prol.| Nota quod nusquam in hoc libro agitur de Adam nisi per remotionem sicut aliquis alii (!) loquens dicit: ille non est talis vel talis attribuens hoc alii (!).
Numérotation du verset Ps. Prol.,19.B 
prol.| Hoc est triduum: idest hoc fuit tria genera peccatorum quomodo, idest a quibus etc. Vel Hoc est triduum, idest he sunt tres gratie. Quo idest quibus etc. quia per tres has gratias liberamur a servitute Pharaonis.V
Numérotation du verset Ps. Prol.,20.A 
prol.| Christo omnia optata successerunt quia etsi petiit a se removeri calicem, sensualitate sola hoc petiit166.
Est regio similitudinis in qua fuit Adam. Ante peccatum quia tunc nichil fecit nisi quod placuit Deo. Est etiam167 regio dissimilitudinis in qua abiit dum imaginem Dei in se deformavit.
– Quidam peccant non compulsi ut Iudas;
– quidam persuasi, ut Adam;
– quidam perterriti, ut Petrus.
166 hoc petiit ] id voluit P14423 P14424 An469  ; hoc noluit P425
167 etiam ] om. Mz777 An469
Numérotation du verset Ps. Prol.,20.B 
prol.| Christo omnia optata successerint quia etsi petiit a se calicem transferri non tamen optavit quia solo motu sensualitatis hoc voluit.
Est regio similitudinis in qua fuit Adam. Ante peccatum quidem nil fecit nisi quod Deo placuit. Est regio dissimilitudinis in qua abiit dum ymaginem Dei in se deformavit.
Quidam peccant non compulsi sicut Iudas qui abiit ad principes sacerdotum dicens «Quid vultis mihi dare?»av
Sunt qui peccant compulsi et persuasi ut Adam et Eva;
Sunt qui timore mortis ut Petrus.W
av Math. 26, 15 Math. 26, 15 .
W ¶Codd. : <20.B> V4304 ; om. cett.
Numérotation du verset Ps. Prol.,21.A 
prol.| Observant legem
– quidam168 spe temporalium ut «Dabo tibi terram fluentem lac et mel»aw;
– quidam timore ut169 ‘Occideret eos qui querebant eum’ax;
– quidam amore ut iustus cui «non est lex posita»ay, idest imposita170 in honus quia etiam ante legem est iustus.
– Quidam cum tristitia serviunt, ut «Nolite fieri sicut hypocrite tristes»az, quidam cum timore ut «Qui fecerit ea vivet in illis»ba;
Nota in Christo tria:
In lege fuit non sub lege quia ei non est posita. Nam voluntatem custodiunt non sicut rota carri171 que fenum portat et semper murmurat. In ea est meditatus quia «Qui fecerit et docuerit magnus vocabitur172 in regno celorum»bb.   Tamquam lignum… X
aw Lv. 20, 24 Lev. 20, 24 : «Dabo vobis in hereditatem terram fluentem lacte et melle.»
ax Ps. 77, 34 Ps 77, 34 .
ay 1Tim. 1, 9 Tim. (I) 1, 9 .
az Mt. 6, 16 Math. 6, 16 .
ba Gal. 3, 12 Gal. 3, 12 : «Lex autem non est ex fide sed qui fecerit ea vivet in illis.»
bb Mt. 5, 19 Math. 5, 19 : «Qui autem fecerit et docuerit hic magnus vocabitur in regno caelorum.»
X ¶Codd. : <21.A> An469 Mz777 P14423 P14424; om. P425 etc.
168 Observabant legem... quidam] Sed in lege : quidam legem observabant spe temporalium legem legem observabant spe temporalium P14423 P14424
169 ut] + cum P14424
170 idest imposita ] quasi in honus An469
171 carri ] plaustri An469
172 vocabitur ] erit An469
Numérotation du verset Ps. Prol.,21.B.1 
prol.| Sed in lege. Quidam, spe temporalium servabant legem. Unde «Audi Israel mandata vite»bc et ‘Ego dabo «terram fluentem lac et mel»’bd.
Alii timore pene; unde «Cum occideret eos querebant eum»be etc.
Filius: id est qui filialiter diligit. Non indiget littera idest litterali observantia quia «lex non est posita iusto» in honus, quia sponte custodi. Vel non est posita iusto idest propter iustum quia iustus erat antequam legem haberet, neque ex lege fit iustus. Y
bc Bar. 3, 10 Bar. 3, 10 .
bd Bar. 1, 20 Bar. 1, 20 ; cf., v. g., Ez. 20, 5 Ez. 20, 5 : «In die illa levavi manum meam pro eis ut educerem eos de terra Ægýpti, in terram quam provideram eis, fluentem lacte et melle, quæ est egregia inter omnes terras.»
be Ps 77, 34 Ps 77, 34 .
Y ¶Codd. : <20.B> V4304 ; om. cett.
Numérotation du verset Ps. Prol.,21.B.2 
prol.| Quidam cum tristitia serviunt, de quibusbf: «Cum ieiunatis nolite fieri hypocrites, tristes» etc. Alii ex timore, unde dicit Apostolus: Qui faciet illa vivet in eis. Non est ei tedium. Tria sunt que hic notantur fuisse in Christo qui in lege fuit, non sub lege quia iusto non est lex posita et qui voluntarie custodivit, unde: In lege Domini , non eius. Non enim fuit rota carri que fenum portat et semper murmurat. Et qui meditatus est in lege quia, qui hoc fecerit et docuerit, magnus vocabitur in regno celorum.Z
bf Mt. 6, 16.
Z ¶Codd. : <21.B> V4304 ; om. cett.



Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Petrus Lombardus, Magna Glossatura (Ps. Prologus ‘Facies mihi tentorium’ Petri Pictaviensisin Glossam magnam super Psalmos), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 07/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=magna&numLivre=26&chapitre=26_Prol.)

Notes :